[Η έντονη απογοήτευση του Ρεζί Ντεμπρέ από την Ευρωπαϊκή Ενωση – στο νέο του δοκίμιο με τίτλο Η Ευρώπη φάντασμα – εκφράζεται με μια εμβληματική φράση: «Περιμέναμε τον Ερασμο και μας προέκυψε ο κ. Μοσκοβισί». Παράλληλα μας υπενθυμίζει ότι «η γαλάζια σημαία με τα δώδεκα μόνο χρυσά αστέρια απεικονίζει τη σκηνή που περιγράφεται στην Αποκάλυψη* του απόστολου Ιωάννη…Μυστικιστικό όραμα που θόλωσε, πολιτικό σχέδιο (ΕΕ) που δεν προχωρεί: τα δύο δεν είναι άσχετα», επισημαίνει ο συγγραφέας. Ε.Δ.Ν. ]
Σε ένα σύντομο δοκίμιο, με τίτλο Η Ευρώπη φάντασμα, που εκδόθηκε τον Φεβρουάριο, ο φιλόσοφος Ρεζί Ντεμπρέ αντιπαραβάλλει την ευρωπαϊκή ιδέα με την πραγματικότητα της Ένωσης. Το σχόλιο είναι καυστικό και η διαπίστωση ελεγκτική με τη βαρύτητά της. Η Ευρώπη εξαφανίζεται, διαλυόμενη μέσα στη Δύση.
Ο πάντοτε παραγωγικός Ρεζί Ντεμπρέ φαίνεται να έχει γίνει ο εκλεκτός προσκεκλημένος των νέων συλλογών. Αφού εγκαινίασε, πριν πέντε χρόνια, στις Εκδόσεις Cerf, τις εξαίρετες μικρού σχήματος εκδόσεις «Γροθιά στο τραπέζι», νάτος συγγραφέας του πρώτου «Φυλλάδιου» στον Gallimard… Οι 44 σελίδες της Ευρώπης φάντασμα είναι συμπύκνωση νοημοσύνης και – το σήμα του Ντεμπρέ – θαύμα γραφής.
Ρεζί Ντεμπρέ: Η Ευρώπη φάντασμα
Επειδή η βούληση οικοδόμησης της Ευρώπης είναι ευγενής, φυσιολογική, ακόμη και μετά από κάθε σκοτεινή περίοδο, πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Δυστυχώς, δεν δημιουργούμε κοινό πεπρωμένο ή πολιτισμό με το μπέρδεμα νομικών κανόνων ούτε με την εγκατάσταση μιας μεγάλης περιφερειακής αγοράς. Αυτό που ο συγγραφέας αποκαλεί «προπατορικό ελάττωμα» του ευρωπαϊκού οικοδομήματος προκύπτει από την απλοϊκή πίστη των ιδρυτών Πατέρων: πίστευαν ότι η κοινή αγορά θα βλαστήσει την ομοσπονδοποίηση, και ο homo economicus μπορεί να είναι οι χρυσαλλίδα του ευρωπαίου πολίτη. Ο ίδιος θυμίζει ωμά ότι Moνέ και Σουμάν, με τη στρατηγική των μικρών βημάτων, ήθελαν να φτάσουν στην ομοσπονδοποίηση. Αν και ο χρόνος ήταν κατάλληλος – η ειρήνη της ηπείρου εγγυημένη από την πυρηνική αποτροπή και την ισορροπία του τρόμου – η μέθοδος ήταν λανθασμένη.
Αριστερή σοσιαλδημοκρατία και Χριστιανοδημοκρατική Δεξιά εξάλειψαν σταδιακά τις διαφορές τους για να υιοθετήσουν πλήρως το ευρωπαϊκό σχέδιο, άσχετο αν οι πρώτοι κατάπιαν τα φιλελεύθερα δόγματα και οι δεύτεροι την καταδίκη της εθνικής κυριαρχίας. Με αυτόν τον τρόπο, αυτές οι δύο μεγάλες ευρωπαϊκές πολιτικές οικογένειες δημιούργησαν μια Ευρώπη της κατανάλωσης, του ελεύθερου ανταγωνισμού και της τεχνολογίας. Πολύ λίγο και πολύ κακό για να την καταστήσουν κράτος σοφό. “Οι παλαιές εσχατολογικές υποσχέσεις έπρεπε να αποσυρθούν εν όψει μια κοντόφθαλμης διαχείρισης αναλύει ο Ρεζί Ντεμπρέ. Η ποίηση εξανεμίστηκε ξεσκεπάζοντας το οικονομίστικο πνεύμα. Κλασική εκδίκηση του μέσου στον σκοπό, και του δηναρίου της λατρείας στην τελεολογία της λατρείας.
Στερημένη από την αύρα της, αυτή του τελικού σκοπού, η συρικνωμένη στους εξαναγκασμούς της Ευρώπη δεν αναστενάζει πλέον, αλλά τρίζει. ”
Η αμερικανικοποίηση του ευρωπαϊκού πολιτισμού, καρπός της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, είναι η σκληρή ομολογία της αδυναμίας να μεγαλώσει ξεχωρίζοντας. Όλα όσα έχει οικοδομήσει η ΕΕ δεν έχουν σάρκα, ξεκινώντας από το χαρτονόμισμα του ευρώ, με τα αφαιρετικά σχήματα, που δεν τολμούν να επικαλεστούν την κοινή ιστορία ή τις μεγάλες μορφές χιλιόχρονων εθνών. Αλλού, ο Ντεμπρέ όριζε τον πολιτισμό ως “ό,τι απομένει από μια λατρεία που σβήνει ή αποσυντίθεται“. Μπορούμε να συναγάγουμε ότι ούτε η εξύμνηση του παρελθόντος ούτε μια επιφανειακή νοσταλγία ήταν απαραίτητη για να προωθήσει η Ευρώπη την ανάπτυξη του πολιτισμού της; Πιθανώς. Ήταν ακόμη απαραίτητο για την ειρηνεύουσα Ευρώπη να μην ελαχιστοποιήσει τη μνήμη της στη συνωμοσία των αιματηρών συγκρούσεων της.
Αυτός που έγραψε, όχι τόσο παλιά, ένα Εγκώμιο των συνόρων (2010) ούτε θα μπορούσε να παραβλέψει την αδυναμία της Ένωσης, χωρίς σταθερό περίγραμμα, κυμαινόμενη, αβέβαιη, με δυο λόγια εκτοπλασματική. Ως εκ τούτου, η Ευρώπη είναι “όχημα χωρίς κινητήρα”. Στερούμενη σαφών οριοθετήσεων, αρνείται να αυτοπροσδιοριστεί. Η συνέπεια είναι διπλή, σύμφωνα με την Ντεμπρέ. Καταρχάς, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αναγνωρίζεται ως εχθρός και, ως φίλη όλων, η ιστορία της γίνεται «η ιστορία της εξόδου της Ευρώπης από την ιστορία». Το δεύτερο αποτέλεσμα είναι αναμφισβήτητα πιο διεστραμμένο: η Ένωση δεν έχει την ενοποιό αλληλεγγύη που σφυρηλατούν μόνο η κοινή γεωγραφία και ιστορία. Αυτό το τσιμέντο ήταν το βασικό υλικό για μια υποθετική ομοσπονδιακή Ευρώπη βασισμένη στην δική της ταυτότητα. Με άλλα λόγια, η ΕΕ σχεδιάστηκε ως ενα σύνολο κανόνων δικαίου που καθοδηγούνται από κάποιες αρχές – οι κυριότερες είναι η ελευθερία του επιχειρείν, του εμπορεύεσθαι και μετακίνησης και του απόλυτου ατομικισμού – αλλά χωρίς την ψυχή που έδινε ζωή στα έθνη, γονιμοποιούσε το δημοκρατικό πνεύμα και ανώρθωνε κράτη. Μετά το 1945 έλειψε “ένα διαφορετικό πνεύμα, σαφές, για μια πρωτότυπη προσωπικότητα”, επειδή “ο παγκόσμιος Ωκεανός” κατέκλυσε κάθε Ευρωπαίο “είτε της Μεσογείου, είτε της Ρηνανίας ή των Βαλκανίων”.
Είναι η απουσία μιας νέας πρωτοβουλίας που υπονομεύει την δήθεν φυσική πορεία της μεγάλης ευρωπαϊκής αγοράς προς το ομοσπονδιακό κράτος; Ο Ρεζί Ντεμπρέ δεν αποφεύγει να ειρωνεύεται την προσπάθεια που έκανε η Γαλλία το 2018 για να αναβιώσει την Ευρώπη της άμυνας. Θα οδηγήσει σε ένα απροσδόκητο σχέδιο δράσης κάτω από ένα ακρωνύμιο. Το οποίο, αργά ή γρήγορα, έρχεται αντιμέτωπο με τη δυσκολία υλοποίησης. Αλλο είναι η αμοιβαιότητα των μέσων και άλλο η συγκρότηση ενός στρατού των είκοσι επτά. “Ποιας εθνικότητας ο ανώτατος Διοικητής; ” “Ποια γλώσσα θα μιλούν στη λέσχη των Αξιωματικών; Αλλά προπαντός “Πόσα δάχτυλα πάνω από το πυρηνικό κουμπί; ” ρωτά κακόβουλα ο φιλόσοφος. Ο πιο ισχυρός πραγματισμός δεν διαγράφει επίσης το τελικό εμπόδιο που συνδέεται ουσιαστικά με το τι είναι ένας στρατός: ένα σώμα ανδρών ικανών να πεθάνουν για ένα μέρος. Και πάλι, η μεταφυσική. Επειδή «για να σκεφτεί κανείς τον πόλεμο ως οικονομικό μοντέλο, είναι να συλλάβει τον στρατό σαν εργαλείο (υπεράσπισης), όταν πρόκειται για Θεσμό, του οποίου οι αξίες δεν είναι εκείνες μιας επιχείρησης […] Ο μάνατζερ θέλει αποτελεσματικότητα, αλλά αντικαθιστώντας την λυρική ψευδαίσθηση με την επιχειρηματική ψευδαίσθηση, γίνεται και πάλι χωρίς να το θέλει αναποτελεσματικός.”
Στο τέλος αυτής της καταθλιπτικής κατάστασης ο Ρεζί Ντεμπρέ – επειδή το αισθανόμαστε καλά, δεν χαίρεται για τις απογοητεύσεις της Ευρώπης – πιστεύει να εντοπίσει το μητρώο της τραγικής κωμωδίας σε αυτό που διαμορφώνει την καθημερινή ζωή της Ένωσης . Ούτε δημοκρατία, ούτε στρατός (“μια γαλλο-γερμανική ταξιαρχία για οπερετικές παρελάσεις“), ούτε πάθος, ούτε Σύνταγμα, αλλά με “τη στατιστική ως υπέρτατο είδωλο“, αυτή η Ευρώπη είναι Commedia dell’arte. Τσουχτερή σύγκριση.
Η ανεπιφύλακτη προσκόλληση στην παγκοσμιοποίηση υπό την ηγεσία της Αμερικής υπερκέρασε το πνεύμα της Ευρώπης και την ίδια την ιδέα της πολιτικής. Αυτό είναι που πρέπει να θυμόμαστε από αυτό το “φυλλάδιο” του Ρεζί Ντεμπρέ που δεν μοιάζει σε τίποτα με κίνηση θυμού. Το επόμενο βιβλίο του “Το τέλος του ευρωπαϊκού πολιτισμού;” θα δημοσιευθεί στο τέλος του μήνα από τον Albin Michel. Και αν ο τίτλος που αμφισβητεί επίσημα αφήνει περιθώριο για αμφιβολία, η προκαταρκτική ανάγνωση της Ευρώπης φάντασμα διέλυσε ήδη τις τελευταίες ψευδαισθήσεις.
*Ολες οι Ουτοπίες, αν και βαθειά αντιχριστιανικές, προβάλλουν πάντα ένα ευαγγελικό αίτημα (αδελφότητα, ισότητα). Το όραμα μιας ενωμένης Ευρώπης, αν κρίνουμε από τη σημαία, φαίνεται να εδράζεται στην αρχή του κεφ. 12 της Αποκάλυψης: «Και σημείο μεγάλο φάνηκε στον ουρανό: γυναίκα με περίβλημα τον ήλιο, και η σελήνη κάτω από τα πόδια της, και πάνω στο κεφάλι της ένας στέφανος από δώδεκα αστέρες.» Αυτό όμως δεν εμπόδισε τους γραφειοκράτες των Βρυξελλών να αρνούνται τις χριστιανικές ρίζες της Ευρώπης…
Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
