Προτάσεις για το «ΝΑΤΟ 2030» και ο νέος πολιτικός ρόλος της Συμμαχίας

Δρ Λάμπρος Γ. Καούλλας

Τον Απρίλιο του 2020, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg διόρισε μια ανεξάρτητη ομάδα προβληματισμού (Reflection Group) με συμπροέδρους τους Thomas de Maizière και A. Wess Mitchell και μέλη τους John Bew, Greta Bossenmaier, Anja Dalgaard-Nielsen, Marta Dassù, Anna Fotyga, Tacan Ildem, Hubert Védrine και Herna Verhagen για να ετοιμάσουν προτάσεις για το μέλλον. Ήταν κάτι που του ζητήθηκε από τους ηγέτες του ΝΑΤΟ στην συνάντηση στο Λονδίνο τον Δεκέμβριο του 2019.

Η τελική έκθεσή με τίτλο «NATO 2030: United for a New Era: Analysis and Recommendations of the Reflection Group Appointed by the NATO Secretary General» δημοσιεύθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2020.

Το ΝΑΤΟ σήμερα

Στην εισαγωγή, η έκθεση αναφέρει πως το ΝΑΤΟ μπαίνει στην 8η δεκαετία της ύπαρξή του και έχει καθιεωρεί ως παράγοντας στρατηγικής σταθερότητας σε αβέβαιους καιρούς. Η Συμμαχία προσαρμόζεται στις εξελίξεις, την αντιπαλότητα μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και άλλων κρατών που επιθυμούν να διευρύνουν την δύναμη και την επιρροή τους καθώς και τις απειλές από την τρομοκρατία, την πανδημία, την κλιματική αλλαγή και αναδυόμενες τεχνολογίες αποσταθεροποίσης («Emerging and Disruptive Technologies», EDTs).

Γίνεται αναφορά στις «εσωτερικές εντάσεις» του ΝΑΤΟ όπως την εσωστρέφεια των ΗΠΑ και την εστίασή τους στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού, τις τάσεις αυτονόμησης ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών, την αμφισβήτηση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και την αναθεωρητική πολιτική.

Υπογραμμίζεται η «πολιτική κληρονομιά» («political legacy») του ΝΑΤΟ που το είχε καταστήσει κάτι περισσότερο από μια παραδοσιακή αμυντική συμμαχία από τον καιρό του Ψυχρού Πολέμου. Οι συγγραφείς κάνουν ορισμένες προτάσεις για το πολιτικό μέλλον του.

Πολιτικός ρόλος στη νέα περιόδο

Στην ενότητα «Πολιτικός Ρόλος Προσαρμοσμένος στην Νέα Εποχή» («A Political Role Suited to a New Era») αναφέρει πως στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου υπήρχε μια μεγάλη απειλή και δεν υπήρχε ανταγωνιστή αμέσως μετά το τέλος του. Σήμερα, «αντιμετωπίζει δύο συστημικούς αντιπάλους, την μακροχρόνια απειλή της τρομοκρατίας, την αστάθεια γύρω από την νότια περιφέρεια του ΝΑΤΟ, ένα τεχνολογικό τοποίο που αλλάζει δραματικά, πληθώρα ανησυχητικών μη-κρατικών απειλών και άλλους ανθρωπογενείς και φυσικούς κινδύνους».

Από τη μια, αυτές οι απειλές «επαναβεβαιώνουν τον μακροχρόνιο στόχο του ΝΑΤΟ» από την άλλη οι διαφορετικές προτεραιότητες και η βαρύτητα που έχουν για κάθε κράτος-μέλος, καθώς και οι εντάσεις μεταξύ τους σχετικά με τις αξίες, κάνουν την επίτευξη συναίνεσης πολύ πιο δύσκολη.

Στην εισαγωγή επίσης αναφέρεται: «Οι πολιτικές αποκλίσεις μέσα στο ΝΑΤΟ είναι επικίνδυνες διότι επιτρέπουν σε εξωτερικούς δρώντες, και συγκεκριμένα στη Ρωσία και την Κίνα, να αξιοποιούν τις ενδοσυμμαχικές διαφορές και να εκμεταλλεύονται τον κάθε σύμμαχο ξεχωριστά με τρόπους που θέτουν σε κίνδυνο τα συλλογικά τους συμφέροντα και ασφάλεια. Αυτό περιλαμβάνει και δραστηριότητες που σχετίζονται άμεσα με την παραδοσιακή γεωγραφική και λειτουργική αποστολή του ΝΑΤΟ αλλά επεκτείνονται και στην σφαίρα του κυβερνοχώρου, της τεχνολογίας, της στρατηγικής και του εμπορίου – και πράγματι, στον δημοκρατικό τρόπο ζωής. Και ούτε η Ευρώπη ούτε η Βόρεια Αμερική, παρ’ όλη τη δύναμή τους, δεν είναι αρκετά ισχυρές να αντιμετωπίσουν αυτές τις απειλές από μόνες τους, καθώς ταυτόχρονα αντιμετωπίζουν μια αυξανόμενη σειρά από μη-παραδοσιακές απειλές και κινδύνους που επηρεάζουν τις κοινωνίες μας».

Ενδοσυμμαχική διχόνοια

Η έκθεση προειδοποιεί πώς η προοπτική μιας ενδοσυμμαχικής διχόνοιας είναι στρατηγικό και όχι απλώς τακτικό πρόβλημα. Αν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως μια τέτοια τάση, θα μειώσει τις δυνατότητες των κρατών-μελών στις επόμενες δεκαετίες. Θεωρεί πως, όσο δύσκολο και αν είναι, πρέπει να υπάρξει περισσότερη «πολιτική σύγκλιση σε ερωτήματα πρώτης τάξεως» λόγω του μεγέθους των απειλών που αντιμετωπίζει «και ειδικότερα την παράλληλη γεωπολιτική και ιδεολογική πρόκληση από την Ρωσία και την Κίνα».

Για να πετύχει το ΝΑΤΟ το όραμά του, οι σύμμαχοι θα πρέπει να ενισχύσουν τις προσπάθειές τους για εφαρμογή των δημοκρατικών αρχών, ανάληψη των βαρών που τους αναλογούν για την κοινή ασφάλεια και να μην αφήνουν τις ενέργειες και τους στενούς εθνικούς τους στόχους τους να βλάπτουν την συνοχή του ΝΑΤΟ. Επίσης, η συλλογική ασφάλεια σε επίπεδο διαβούλευσης και λήψης αποφάσεων να περάσει από την συμβατική στη πυρηνική και την υβριδική και οι αποφάσεις να λαμβάνονται γρήγορα για να μπορούν να αντιμετωπίσουν ένα μεταβαλλόμενο στρατηγικό περιβάλλον.

Προτάσεις για «ΝΑΤΟ 2030»

Η έκθεση προσφέρει 138 προτάσεις για το «ΝΑΤΟ 2030». Μεταξύ αυτών είναι η επικαιροποίηση του «2010 Strategic Concept», η συντόνισμένη αντιμετώπιση των ρωσικών απειλών μαζί με διάλογο, οι τεχνολογικές προκλήσεις από την Κίνα, οι νέες τεχνολογίες και ιδιαίτερα η κακόβουλη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) και η τρομοκρατία ως η πιο άμεση, ασύμμετρη απειλή. Στις προτεραιότητες είναι επίσης η ενίσχυση «του Νότου» με ενίσχυση της «νότιας-μεσογειακής πτέρυγας» όπως το «Hub for the South» στην Νάπολη και τη συνεργασία με την ΕΕ όπως και ο έλεγχος όπλων ταυτόχρονα με την πυρηνική αποτροπή.

Ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή και η επικαιροποίηση του πλαισίου «2014 Green Defence» και πιο στρατηγική χρήση του προγράμματος «Επιστήμη για την Ειρήνη και την Ασφάλεια» για την ανάπτυξη καλύτερης πράσινης στρατιωτικής τεχνολογίας αναφέρονται επίσης στις προτάσεις.

Όπως ήδη αναφέρθηκε, κεντρικός άξονας των προτάσεων είναι η διατήριση της πολιτικής συνοχής και ενότητας. Για το τελευταίο, και με σκοπό την επαναβεβαίωση της ταυτότητας του ΝΑΤΟ ως συμμαχίας ριζωμένης στις αρχές της δημοκρατίας, προτείνει την δημιουργία «Κέντρου Αριστείας για τη Δημοκρατική Ανθεκτικότητα» («Centre of Excellence for Democratic Resilience»). Αυτό το κέντρο θα προσφέρει στήριξη στα κράτη-μέλη, όταν το ζητήσουν, «για ενίσχυση της κοινωνικής ανθεκτικότητας για να αντισταθούν σε εχθρικούς εξωτερικούς δρώντες που παρεμβαίνουν στην λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών και διαδικασιών». Μάλιστα, η έκθεση προτείνει την μεσολάβηση του Γενικού Γραμματέα για την επίλυση διαφορών μεταξύ των συμμάχων.

Οι συγγραφείς εισηγούνται αυξημένη διατλαντική διαβούλευση για στρατηγικά και πολιτικά ζητήματα αφού τα μέλη θα πρέπει να προσπαθήσουν να ευθυγραμμίσουν τις εθνικές τους πολιτικές με την πολιτική του ΝΑΤΟ. «Η Συμμαχία θα πρέπει να θεσμοθετήσει μια πρακτική όπου οι σύμμαχοι ΥΠΕΞ κάνουν μια περιοδική αξιολόγηση της πολιτικής υγείας και ανάπτυξης της Συμμαχίας», αναφέρει χαρακτηριστικά και τονίζει την αύξηση επίσημων και ανεπίσημων διαβουλεύσεων σε επίπεδο πολιτικής, διπλωματίας και άμυνας.

Για τη σχέση με την ΕΕ, η έκθεση ζητά την αναζωογόνηση της εμπιστοσύνης και της κατανόησης σε ανώτατο επίπεδο και την θεσμική ενίσχυση των πολιτικών επαφών μέσα από το «International Staff» του ΝΑΤΟ και το «European External Action Service».

Για προώθηση των παγκόσμιων στρατηγικών συμφερόντων του, το ΝΑΤΟ θα πρέπει να διατηρήσει και να αναζωογονήσει την Πολιτική Ανοικτής Θύρας (Open Door Policy) και να ενισχύσει τη συνεργασία και την σχέση με Ουκρανία, Γεωργία, Βοσνία & Ερζεγοβίνη και να αντιμετωπίσει την αποσταθεροποίηση στα Δυτικά Βαλκάνια. Παράλληλα, να ενεργοποιήσει τον Μεσογειακό Διάλογο (Mediterranean Dialogue, MD) και την Πρωτοβουλία Συνεργασίας της Κωνσταντινούπολης (Istanbul Cooperation Initiative, ICI) και να εμβαθύνει τις σχέσεις με εταίρους στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού μέσα από την ανταλλαγή πληροφοριών, δομημένο διάλογο, τεχνολογική συνεργασία και ενίσχυση της έρευνας και της ανάπτυξης σε ειδικούς τομείς.

Για την απόφυγη διαφωνιών που να υποσκάπτουν την συναίνεση, προτείνεται όπως αυξηθεί ο εκτελεστικός ρόλος του Γενικού Γραμματέα και το δικαίωμα μπλοκαρίσματος των αποφάσεων μέσα από τις διαδικασίες ή διυλισής της εφαρμογή τους και προτείνει όπως το μπλοκάρισμα αποφάσεων να γίνεται μόνο σε υπουργικό επίπεδο για να αποφεύγεται η συχνή χρήση του από μέλη λόγω άλλων διμερών διαφορών.

Σημερινή