ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΟΥ ΒΑΔΙΖΕΙ Η ΓΕΡΜΑΝΙΑ 76 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗ ΛΗΞΗ ΤΟΥ Β! ΠΠ;

Γράφει ο

Νικόλαος Σαριδάκης

Υποστράτηγος ε. α.

Διπλωματούχος (ΕΜΠ) Ηλεκτρολόγος Μηχανικός και Μηχανικός Υπολογιστών,

Project Manager στο NATO Communications Information Agency,

Μέλος Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ)*

Το τέλος του 2020 συνοδεύτηκε από την αποχώρηση της Μ. Βρετανίας από την ΕΕ. Υπό την Γερμανική προεδρία της ΕΕ το β’ εξαμήνο 2020 και με επικεφαλής των διαπραγματεύσεων  την Γερμανίδα πρόεδρο της Ευρωπαϊκής επιτροπής Φον ντερ Λάιεν υλοποιήθηκε το BREXIT και όλες οι πλευρές δήλωσαν ικανοποιημένες. Τα χαμόγελα της Μέργκελ και της Φον ντερ Λάιεν δεν κρυβόντουσαν. Οι ηττημένοι του Β’ ΠΠ έδειξαν ευγενικά την πόρτα της εξόδου στους νικητές. Μπορεί οι Βρετανοί να πρόταξαν οικονομικούς λόγους, αλλά τα αίτια ήταν βαθιά πολιτικά. Η Μ. Βρετανία δεν άντεχε το «γερμανικό κοστούμι» της Ευρώπης και αποχώρησε.

Στις 9 Ιανουαρίου 2021 ο ΥΠΕΞ της Γερμανίας μετά την εισβολή διαδηλωτών στο Καπιτώλιο στην Ουάσιγκτον δήλωσε: «Δεν πρέπει να δώσουμε χώρο στους εχθρούς της φιλελεύθερής δημοκρατίας. Αυτό ισχύει τόσο για τη Γερμανία και την Ευρώπη όσο και για τις ΗΠΑ. Είμαστε έτοιμοι να συνεργασθούμε στενά με τις ΗΠΑ πάνω σ’ ένα κοινό Σχέδιο Μάρσαλ για τη δημοκρατία».  Δηλ. η Γερμανία δήλωσε πρόθυμη να ξεπληρώσει το οικονομικό σχέδιο Μάρσαλ που πήρε από τις ΗΠΑ μετά τη λήξη του Β’ ΠΠ με το Γερμανικό σχέδιο Μάρσαλ της δημοκρατίας. Για πολλούς αναλυτές η δήλωση της  Γερμανίας ήταν μάλλον δεικτική και ένα «καρφί»  απάντηση στις ΗΠΑ για κακές σχέσεις των δύο χωρών επί Τράμπ. Σε κάθε περίπτωση όμως η προσφορά σχεδίου Μάρσαλ δημοκρατίας στις ΗΠΑ αποτελεί ένδειξη θέσεως ισχύος.

Στα αξιοσημείωτα επίσης γεγονότα καταγράφηκε ότι στο τέλος της Γερμανικής προεδρίας της ΕΕ  ολοκληρώθηκαν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ ΕΕ και Κίνας για μία συνολική συμφωνία για τις επενδύσεις και τις εμπορικές συναλλαγές.

Προκειμένου να εξαχθούν αξιόπιστα συμπεράσματα προς τα που βαδίζει η Γερμανία, θα γίνει μία σύντομη ιστορική αναφορά, παρουσίαση των συντελεστών ισχύος, των προκλήσεων ασφαλείας (Γερμανική θεώρηση), καθώς και στόχων- επιδιώξεων της υψηλής στρατηγικής.

Η ιστορία της Γερμανίας περιλαμβάνει τρεις περιόδους. 1) Από τη δημιουργία του Γερμανικού κράτους το 1862 μέχρι τη συνθήκη των Βερσαλλιών το 1919. Η Γερμανία διήλθε από την Realpolitik του Μπίσμαρκ, στην Weltpolitik του Γουλιέλμου, στον  Α‘ΠΠ και στην «εθνική ταπείνωση». 2) Από τη δημοκρατία της Βαϊμάρης το 1919 μέχρι τη συνθήκη (ανακοινωθέν) του Πότσνταμ το 1945. Η Γερμανία διήλθε και πάλι από την Realpolitik του Στρέσεμαν, στην Weltpolitik  του Χίτλερ, στον Β’ ΠΠ και στην εκ νέου καταστροφή και στην «εθνική ταπείνωση». 3) Από το τέλος του Β’ΠΠ και την ίδρυση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας  το 1949 μέχρι σήμερα. Η τρίτη περίοδος μπορεί να χωριστεί σε δύο υπό-περιόδους: α) μέχρι την ενοποίηση της Γερμανίας το 1990, οπότε βλέπουμε τα χαρακτηριστικά της Realpolitik με τις δύο στρατηγικές. Την Westbindung (Αντενάουερ, Έρχαντ, Κολ) και την Ostpolitik (Μπράντ, Σμιτ), β) από το 1990 μέχρι σήμερα (Σρέντερ, Μέρκελ). Η υπο-περίοδος αυτή εμπεριέχει τη δυναμική της Weltpolitik, βρίσκεται σε εξέλιξη και παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον μελέτης.

Όσον αφορά τους συντελεστές ισχύος: 1) Είναι η τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως και η πρώτη στην Ευρώπη. Το ΑΕΠ αγγίζει τα 3,86 τρις δολάρια, πίσω από τις ΗΠΑ (21,48 τρις), την Κίνα (14,31 τρις) και την Ιαπωνία (5,08 τρις) δολάρια. 2) Κατέχει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό της ΕΕ με 170,600 ανθρώπινο δυναμικό πίσω από τη Γαλλία με 202,700 άτομα. Ξοδεύει το 1,25% του ΑΕΠ περίπου 43 δις ευρώ ετησίως  για αμυντικές δαπάνες, όσα περίπου το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία. Με βάση πρόσφατες αναλύσεις (global fire power) είναι τέταρτη στρατιωτική δύναμη στην Ευρώπη μετά την Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ιταλία , ενώ παγκοσμίως βρίσκεται στην 13^η θέση. Δηλ. η Γερμανία αποτελεί μία μεσαίου βεληνεκούς στρατιωτική δύναμη, χωρίς να διαθέτει πυρηνικά όπλα. 3) Σύμφωνα με το περιοδικό Monocle το 2020 είναι η πρώτη δύναμη  ήπιας ισχύος (soft power) παγκοσμίως, με δεύτερη την Νότια Κορέα, τρίτη την Γαλλία και τέταρτη την Ιαπωνία. Σύμφωνα επίσης με την ιστοσελίδα soft power 30com είναι συνεχώς στην τρίτη θέση (2016-2019), ενώ δεν έχουν ανακοινωθεί τα αποτελέσματα για το 2020. 4) Στους υποκειμενικούς συντελεστές ισχύος (ηγεσία) καταγράφονται μεγάλες  περίοδοι ηγεσίας, από την Μέργκελ 16 χρόνια, τον Κολ 16 χρόνια και τον Αντενάουερ 14 χρόνια. 5) Έχει πληθυσμό 83,02 εκατομμύρια,  δεύτερη θέση στην Ευρώπη μετά τη Ρωσία (142 εκατομμύρια) και πρώτη θέση στην ΕΕ. 6) Έχει έκταση 357.386 τχλμ.,  7^η θέση στην Ευρώπη μετά από τις Ρωσία, Ουκρανία, Γαλλία, Ισπανία, Σουηδία και Νορβηγία.

Σύμφωνα με την Γερμανική «Λευκή Βίβλο Ασφαλείας 2016»  γίνεται λόγος για «προκλήσεις νέας ποιότητας» και τονίζεται ότι η παγκοσμιοποίηση έχει καταστήσει τον παράγοντα της γεωγραφικής απόστασης λιγότερο σημαντικό, ενώ ταυτοχρόνως οι κίνδυνοι για την ασφάλεια γίνονται ευρύτεροι, περισσότερο ποικιλόμορφοι και απρόβλεπτοι. Ως προκλήσεις για την ασφάλεια της Γερμανίας θεωρούνται η τρομοκρατία, οι κίνδυνοι του κυβερνοχώρου (οικονομική κατασκοπεία, κυβερνοεπιθέσεις, επιθέσεις επιρροής) , οι διακρατικές διενέξεις, η εύθραυστη κρατικότητα και κακή διακυβέρνηση κρατών, οι εξοπλισμοί σε παγκόσμια κλίμακα, η διασπορά όπλων μαζικής καταστροφής, ο κίνδυνος διακοπής των οδών μεταφορών, εμπορίου, επικοινωνίας και πληροφορίας, η κλιματική αλλαγή, καθώς και η παράτυπη και ανεξέλεγκτη μετανάστευση.

Οι στόχοι της υψηλής στρατηγικής της Γερμανίας εδράζονται: στην κουλτούρα συνεχούς αύξησης της ισχύος, στην αντίληψη περί δυνατοτήτων (γερμανική υπεροχή), στους περιορισμούς και στις ευκαιρίες  που δημιουργούνται ανά περιόδους σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο και τέλος στην αποφυγή αντιγερμανικών συσπειρώσεων και διεθνούς απομόνωσης. Την παρούσα περίοδο ο στόχος της υψηλής στρατηγικής της Γερμανίας, σύμφωνα με τις δηλώσεις κατά καιρούς των Γερμανών  αξιωματούχων και την Λευκή Βίβλο 2016, είναι η ετοιμότητα ανάληψης «ευθύνης και ηγεσίας». Είναι φανερό και διακηρυγμένο ότι το Βερολίνο επιθυμεί πλέον να διαδραματίσει έναν παγκόσμιο ρόλο και να μεταβάλει από τον ρόλο του εταίρου σε αυτόν της Γερμανίας- ηγέτιδας και κινητήριας δύναμης.

Οι επιδιώξεις στο πλαίσιο στο πλαίσιο της διττής τάσης για «ανάληψη περισσότερης ευθύνης» και της «ετοιμότητας να ηγηθεί» είναι: 1) Στα ΗΕ η ανάληψη θέσης μόνιμου μέλους του ΣΑ. Ήδη εκδήλωσε την πρόθεσή της και τα έτη 2019-2020 ήταν στα μη μόνιμα μέλη με το εκπληκτικό αποτέλεσμα των 184 ψήφων σε σύνολο 193 και την ανάληψη της εκ περιτροπής προεδρίας. Επίσης στο πλαίσιο ανάληψης ευθύνης, αύξησε την εισφορά της στον Π/Υ των ΗΕ στο 7,1%,  ευρισκόμενη στην τρίτη θέση μετά τις ΗΠΑ και Ιαπωνία. 2) Στο ΝΑΤΟ τάσσεται υπέρ της ενίσχυσης του ευρωπαϊκού σκέλους εντός του ΝΑΤΟ. Επιθυμεί να αναλάβει ρόλο «on behalf USA» γι’ αυτό διεκδίκησε και πιθανόν να διεκδικήσει εκ νέου τη θέση του ΓΓ/ΝΑΤΟ. Η ανάληψη ευθύνης μεταφράζεται στην αύξηση αμυντικών δαπανών στον Π/Υ από το 1,25% του ΑΕΠ (43 δις ευρώ) σταδιακά στο 2% του ΑΕΠ (72 δις ευρώ). Η απόφαση του Τράμπ για απόσυρση 12.000 Αμερικάνων στρατιωτών από την Γερμανία (ο Μπάιντεν έχει παγώσει το θέμα) είναι η ευκαιρία που περίμενε η Γερμανία για αύξηση της στρατιωτικής της ισχύος 3) Στην ΕΕ θεωρεί ότι ήδη κατέχει ηγετική θέση σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο. Δεν τάσσεται υπέρ της ανεξάρτητης αμυντικής πολιτικής, αλλά στη διατήρηση της υποστήριξης των ΗΠΑ και στο ατλαντικό σύστημα ασφαλείας. Σε χαμηλότερο (από το ΝΑΤΟ) επίπεδο, τάσσεται υπέρ της περαιτέρω ενδυνάμωσης της ΚΠΑΑ (συνθήκη Λισσαβόνας). 4) Στον ΟΑΣΕ και λοιπούς διεθνείς οργανισμούς τάσσεται υπέρ των επιλύσεων των διαφορών με διαπραγματεύσεις και ενισχύει την παρουσία της σε θέσεις κορυφής. 5) Στον οικονομικό τομέα θεωρεί ότι διέβη τον Ρουβίκωνα με την έγκριση των 500 δις ευρώ του ταμείου ανάκαμψης της ΕΕ και ότι απαραίτητα πρέπει να αναλαμβάνει ευθύνη και ηγεμονία εντός ΕΕ. Η κλιματική αλλαγή και η μετάβαση σε 80% μέσω ΑΠΕ ενεργειακών πηγών έως το 2040 αποτελούν στρατηγική επιδίωξη.

Οι επιδιώξεις σε επίπεδο διμερών σχέσεων είναι: 1)  Με τις ΗΠΑ να επαναφέρει τα πράγματα στην προ Τράμπ εποχή  σε οικονομικό επίπεδο και να διαπραγματευτεί την αύξηση της στρατιωτικής της ισχύος στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Δημοσιεύματα θέλουν τη Γερμανία να επιθυμεί ακόμα και αγορά F-18 με συμμετοχή στο ατομικό οπλοστάσιο των Αμερικανών στη βάση του Μπούχελ. Πάντως η ετοιμότητα ανάληψης ευθύνης στο 2% θα είναι πρόκληση για τις ΗΠΑ, που επιθυμούν να μετατοπιστούν ανατολικά. 2) Με την Ρωσία τάσσεται υπέρ του διαλόγου και της περάτωσης του Nord Stream2 (πολιτική αμοιβαίας εξάρτησης). Η Ostpolitik παραμένει στην Γερμανική πολιτική κουλτούρα και δύσκολα θα μείνει στην άκρη, παρά τις όποιες πιέσεις των ΗΠΑ. Φυσικά υπάρχουν και σημαντικές διαφορές με την Ρωσία (κυβερνοεπιθέσεις, Ουκρανικό, υπόθεση Ναβάλνι), αλλά η ρήξη αποφεύγεται σχετικά εύκολα. 3) Με την Γαλλία σχεδόν τα βρίσκει σε όλα πλην της αυτόνομης γεωπολιτικά Ευρώπης που επιθυμεί ο Μακρόν. Το σύμφωνο του Άαχεν του 2019 αποδεικνύει ότι το επίπεδο διαφωνιών υστερεί της συν-αντίληψης και κατανόησης. Πληροφορίες θέλουν ότι με το σύμφωνο του Άαχεν η Γαλλία θα παράσχει στην Γερμανία ομπρέλα προστασίας από πυρηνική απειλή.  Η Γερμανία επιθυμεί ρόλο συγκυβερνήτη για τη Γαλλία στην Ευρώπη.  4) Με την Μ. Βρετανία και την Κίνα η προτεραιότητα δίνεται στον οικονομικό τομέα, όπως αναφέρεται στον πρόλογο του άρθρου. Ειδικότερα με την Κίνα η Γερμανία δεν επιθυμεί την εμπλοκή της στον διαφαινόμενο νέο ψυχρό πόλεμο των ΗΠΑ.  5) Σε επίπεδο διμερών σχέσεων (εκτός των μελών του ΣΑ/ΟΗΕ) το ενδιαφέρον εστιάζεται κυρίως στις Πολωνία, Ισραήλ, Ολλανδία, καθώς και στις Ν. Κορέα, Ινδία και Βραζιλία.

Με βάση τα παράπανω μπορούν να εξαχθούν τα ακόλουθα συμπεράσματα: 1) Σε παγκόσμιο επίπεδο η Γερμανία δεν αποτελεί ηγεμονική δύναμη αλλά μία μεσαίου βεληνεκούς δύναμη συγκριτικά με τις ΗΠΑ, Κίνα και τη Ρωσία. 2) Μειονεκτεί σε ισχύ λόγω γεωγραφίας, πληθυσμού, μειωμένης στρατιωτικής ισχύος, έλλειψης πυρηνικού οπλοστασίου και μη συμμετοχής στο ΣΑ/ΟΗΕ. 2) Για τα ευρωπαϊκά και παγκόσμια δεδομένα αποτελεί μία ηγέτιδα δύναμη με όρους ήπιας και οικονομικής ισχύος. 3) Κινείται αυστηρά στο πλαίσιο της Realpolitik και αχνοκοιτάζει την Weltpolitik, δείχνοντας αφοσίωση στον πολυμερισμό και επιδεικνύοντας στρατηγική υπομονή σε κάθε στόχο. 4) Η δυνατότητα αύξησης  της στρατιωτικής ισχύος φαίνεται να έχει ωριμάσει στο εσωτερικό της και ξεδιπλώνεται στο εξωτερικό. Η ανάληψη ευθύνης (αύξηση αμυντικών δαπανών στο πλαίσιο του 2% του ΝΑΤΟ) παρουσιάζεται ως απαίτηση των συμμάχων. Όμως η Γερμανία δηλώνει ότι η ανάληψη ευθύνης  ταυτίζεται με την ανάληψη ηγεσίας και εδώ είναι το ερωτηματικό. Η αύξηση της στρατιωτικής ισχύος θα είναι το νέο deal με τις ΗΠΑ του Μπάιντεν και η διαπραγμάτευση θα είναι δύσκολη. Εκτιμάται ότι θα εξελιχθεί σταδιακά με τμηματική αύξηση των αμυντικών δαπανών,  τμηματική αποχώρηση των ΗΠΑ από την Γερμανία και τμηματική επίσης ανάληψη ηγετικών θέσεων. Πάντως ο ρόλος “on behalf” των ΗΠΑ στην Ευρώπη που επιδιώκει δύσκολα θα επιτευχθεί. 5) Η σταθεροποίηση ως τέταρτη οικονομική δύναμη παγκοσμίως μάλλον θα επιτευχθεί και πιθανόν να πλησιάσει  στην τρίτη θέση το 2040. 6) Η ήπια ισχύς της Γερμανίας αποτελεί  τη ναυαρχίδα της ισχύος της. Από την καταστροφή, τον διαμελισμό, την απαξίωση και τον χαρακτηρισμό ως  «μαύρο πρόβατο» βρίσκεται πλέον στην κορυφή με ένα αναγνωρίσιμο brand name παγκοσμίως. Παρίσταται δυναμικά σε όλα τα φόρουμ/διασκέψεις /συνόδους  με δυνατότητα διαμόρφωσης ή επηρεασμού των αποφάσεων. Η Γερμανία μέσω των επιδιώξεων που έχει θέσει θα σταθεροποιήσει και ενισχύσει ακόμα περισσότερο την ήπια ισχύ που διαθέτει, με άρμα και την οικονομική της ισχύ (διπλωματία των επιταγών). 7) H ικανότητα της επόμενης  ηγεσίας και η διακυβερνητική που θα προκύψει μετά τις εκλογές του 2021 θα έχουν καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων της υψηλής στρατηγικής.

Ως επίλογος μπορεί να αναφερθεί ότι η Γερμανία βαδίζει σταθερά και προσεκτικά από την Realpolitik προς μία  Soft Weltpolitik. Καθοριστικός παράγοντας περαιτέρω γεωπολιτικής εξέλιξης  είναι η διαφαινόμενη πρόθεση αύξησης  της στρατιωτικής της ισχύος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΠΗΓΕΣ

1. Αθανάσιος Ι. Κεραμιδιώτης, Διπλωματική εργασία, Γερμανία: Η υψηλή στρατηγική από τον Μπίσμαρκ έως σήμερα και η επιστροφή στη διεθνή σκηνή, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας 2018
2. Αλεξάνδρα – Νίκη Τσακιρίδου, Διπλωματική εργασία, Διπλωματία και στρατηγική της Γερμανίας μετά την Επανένωση», Πανεπιστήμιο Μακεδονίας 2017
3. www.capital.gr, Η Γερμανία έτοιμη να προτείνει στην Αμερική ένα νέο στρατηγικό deal, 29 Οκτωβρίου 2020
4. Annual Soft Power Survey, περιοδικό Monocle December 2020/ January 2021, issue 139
5. www.newmoney.gr , Η μεγάλη αλλαγή της Μέρκελ και η νέα στρατηγική για την Ευρώπη και τη Γερμανία, 25 Ιουνίου 2020
6. Παντελής Σαββίδης, Η Γερμανική Ιδεολογία και εμείς, ΕΛΙΣΜΕ Περιοδικό Προβληματισμοί 102^ον Τεύχος Οκτώβριος – Δεκέμβριος 2020
7. German Federal Government, White Paper on German Security Policy and the Future of the Bundeswehr, July 2016
8. www.protagon.gr, Δημήτρης Μάρδας, Γερμανία: Από τη Realpolitik στη Weltpolitik, 24 Αυγούστου 2011
9. www.tanea.gr, Γιώργος Παππάς, Γίνεται η Γερμανία πυρηνική δύναμη; 6 Μαΐου 2020
10. 10. www.softpowercom
11. www.globalfirepower.com
12. www.ert.gr/eidiseis, Πρεμιέρα Τζο Μπάιντεν στην ψηφιακή Διάσκεψη του Μονάχου για την ασφάλεια, 20 Φεβρουαρίου 2021.

*  Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Προβληματισμοί τεύχος 104 Μάιος – Ιούνιος 2021, του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών.