του Παντελή Σαββίδη
-Οι γνώσεις μου περί ιατρικής είναι ανύπαρκτες. Άρα δεν θα σχολιάσω τίποτε που έχει να κάνει με την ιατρική επιστήμη.
-Δεν ξέρω αν αμφισβητώ ή αν θα αμφισβητήσω την πολιτική που ακολουθείται. Σίγουρα, όμως, υπακούω στις συστάσεις της πολιτείας. Η σύσταση να αποδεχθώ αναγκαστικά την πολιτική της παραβιάζει τον βαθμό ελευθερίας μου. Δεν πρόκειται να το επιτρέψω.
-Με προβλημάτισε η προσπάθεια παραγωγής μιας και μόνο αλήθειας σε ένα φαινόμενο το οποίο, όπως ομολογούν και οι διαχειριστές του, γνωρίζουν ελάχιστα. Εννοώ τον κορονοϊό.
-Υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ του τι πιστεύουμε για ένα θέμα και των υποχρεώσεών μας στο πλαίσιο λειτουργίας της πολιτείας. Στην περίπτωση που μας απασχολεί, ακόμη και αν δεν πιστεύουμε στην πολιτική που ακολουθείται, υπακούμε στις συστάσεις των αρμοδίων οργάνων.
-Υπήρξε ένα φαινόμενο κοινωνικού αυτοματισμού σε οποιαδήποτε προσπάθεια διατύπωσης διαφορετικού, από τον κυρίαρχο, επιστημονικού λόγου. Επιστήμη σημαίνει αμφιβολία και το δημόσιο λόγο έπρεπε να τον ενθαρρύνει η ίδια η πολιτεία. Κοινωνικά φαινόμενα που, είτε λόγω φόβου και ανησυχίας, είτε καθοδηγημένα, είτε για οποιονδήποτε άλλο λόγο, αμφισβητούν, πολλές φορές δυναμικά, τη δημόσια έκφραση τεκμηριωμένων απόψεων είναι επικίνδυνα. Όχι για τη Δημοκρατία, απλώς, αλλά για την εξέλιξη της ανθρωπότητας. Ο άνθρωπος βγήκε από τις σπηλιές γιατί αμφέβαλε πως αυτή (η σπηλιά) θα είναι η μοίρα του.
-Υπάρχει ολόκληρη φιλοσοφική θεωρία για την ηθική της αμφιβολίας.
-Είναι τραγικό το φαινόμενο σε μια χώρα σαν την Ελλάδα, να μην έχει εμφανιστεί ούτε ένας διανοούμενος να θέσει δημοσίως επικίνδυνα φαινόμενα την περίοδο του κορονοϊού.
-Ο εθισμός μιας κοινωνίας στη μία και μοναδική σκέψη (την ηγεμονεύουσα που, συνήθως, είναι η κυρίαρχη κρατική) ενέχει τον κίνδυνο πολλαπλασιασμού των επικίνδυνων ολοκληρωτικών φαινομένων που περικλείουν οι νέες τεχνολογίες αν δεν υπάρξει κοινωνικός έλεγχος της εφαρμογής τους.
-Οι κοινωνίες δεν είναι αγέλες.
Με βάση αυτές τις σκέψεις θα προσπαθήσω τις επόμενες ημέρες να γράψω ένα κείμενο. Δεν ξέρω αν θα τα καταφέρω, αλλά θα προσπαθήσω.
Λέτε, «οι κοινωνίες δεν είναι αγέλες» αλλά το κακό με το νέο είδος εξουσίας έχει συντελεστεί.
Όπως υποστηρίζετε για τις διεθνείς σχέσεις ότι πρέπει να ξεχάσουμε ότι ξέραμε, έτσι και για την εξουσία χωρίς κοινωνία και πολιτική πρέπει να παραδεχτούμε ότι λειτουργεί σαν αόρατος θεοποιημένος μηχανισμός με τεχνικές προπαγάνδας.
Η δυσφορία λόγω ανελευθερίας δεν προέρχεται από συγκεκριμένες ενέργειες, συγκεκριμένες συνθήκες. Είναι άσχετη από κόμματα και πρόσωπα. Και προπαντός δεν είναι ελληνικό φαινόμενο.
Βλ. Κώστας Παπαϊωάννου, Μάζα και Ιστορία, Εναλλακτικές Εκδόσεις 2003:
Η «κατάφαση του φόβου» έχει θεσμοθετηθεί σε «θεολογία του φόβου». Ο φόβος γίνεται αντιληπτός σαν μοναδικός τρόπος ύπαρξης.
Είναι κάτι χειρότερο από ολοκληρωτισμό γιατί ‘ούτε και στις πιο δεσποτικές κοινωνίες δεν καταφέρνει η εξουσία να περιφράξει τα μέλη της μέσα σ’ ένα σχεδιοποιημένο και καθαρά από τα πάνω περιδιαγραμμένο κλειστό κόσμο, εντελώς αδιάβροχο και προς την πραγματικότητα και προς την «κοινή λογική» και τη δική της γλώσσα’ .
Ποτέ άλλοτε ‘η εξουσία δεν μπόρεσε να θεοποιηθεί ολοκληρωτικά , ποτέ η γλώσσα των φορέων της εξουσίας δεν μπόρεσε να γίνει η μόνη γλώσσα της κοινωνίας, ποτέ ο ιδεολογικός κόσμος της άρχουσας τάξης δεν μπόρεσε να εξουδετερώσει κάθε έλεγχο από τα κάτω’ .
[Τον 19ο αιώνα η «παγκόσμια ιστορία» εμφανίστηκε ‘σαν μια συνεχής λαμπαδηφορία από εποχή σε εποχή, όπου η λαμπάδα που μεταφέρεται σ’ ένα συνεχώς ανώτερο στάδιο είναι ο λόγος που πραγματοποιείται σαν ελευθερία’ . Η «αφηρημένη έννοια» της καθολική ψήφου ‘αρκούσε για να εξασφαλίσει και να κατοχυρώσει τον άνθρωπο απέναντι στην εξουσία’ . Υπήρχε ψευδαίσθηση ελευθερίας λόγω πίστης στο ‘αφηρημένο πλάσμα της κοινοβουλευτικής αντιπροσώπευσης και του κοινοβουλευτικού ελέγχου’.]
Σήμερα, η Ιδεολογία αντικαταστάθηκε από την Προπαγάνδα: μια απρόσωπη μηχανή που πνίγει και στερεύει τόσο την κριτική συνείδηση των ατόμων’ .
Η ολοκληρωτική «υπερ-παβλωφική» προπαγανδιστική τεχνική εκμηδενίζει την κριτική αντικαθιστώντας την κοσμοθεωρία με την προπαγάνδα σαν να πρόκειται για την «καθολική γλώσσα» της κοινωνίας.
¨ Οι κοινωνίες δεν είναι αγέλες.¨
Τί εἶναι ἡ κοινωνία, ὄχι σάν σύνολο, σάν ἀγέλη, ἀλλά τί ἐπιφέρει στό ἄτομο, στό κάθε μόριο δηλαδή τῆς κοινωνίας, μποροῦμε νά τό παρατηρήσουμε αὐτές τίς μέρες καί νύχτες τῆς καραντίνας καί τῆς μετα-καραντίνα ἐποχῆς. Ὄχι μόνο ἀπό τήν πλευρά τοῦ φόβου πού καθηλώνει τήν οἰκονομική ζωή τοῦ τόπου μας, γιά νά μιλήσουμε γιά μᾶς, πού δέν εἶναι οἰκονομική γιατί πρῶτα πληγώνεται ἡ ἴδια ἡ ζωή καί οἱ ἐκφράσεις της. Ὑπάρχουν καί τά νέα μέσα, νέες συνήθειες, καθόλου εὐκαταφρόνητα καί πού παρατηροῦμε καί συμμετέχουμε στήν ἐξέλιξή τους. Ἀλλά ὑπάρχει κι αὐτό τό βούλιαγμα τῆς ψυχῆς πού μᾶς κατακλύζει, ἄν δέν ἀπευθύνεται σέ κάποιον ἡ κάθε σου σκέψη καί πράξη, γιατί νά κινηθεῖς, γιατί νά σκεφτεῖς; Πόσο δηλαδή οἱ ἄλλοι εἶναι ὁ λόγος δράσης μας; Ἴσως ἡ Μαρία Μ. ἂν καταλαβαίνει τό σημεῖο κι ἂν νομίζει, μπορεῖ νά τό ἀναλύσει.
Ὅσο γιά ἀμφισβητήσεις ὑπάρχουν, πῶς δέν ὑπάρχουν. Ἀμφισβητεῖται ἡ φορεσιά τῶν Εὐζώνων, σέ μιά δημόσια συζήτηση καί μάλιστα ἐπ΄ εὐκαιρία τῆς ἐπίσκεψης τῆς ΠΤΔ στήν Προεδρική φρουρά. Δηλαδή καί ἐπειδή ἡ ΠΤΔ φοράει σέ ἐπίσημες ἐμφανίσεις παντελόνια, θά ἦταν δυνατόν νά ἀλλάξουν μέ τούς Εὔζωνες κι ἔτσι ΄νά ἔρθουν στά ἴσα τους΄.
Μιά χαρακτηριστική συζήτηση, πού τονίζει μνῆμες καί ἰδιαιτερότητες τῶν Ἑλλήνων.
https://www.pod.gr/navagoi-pavlos-tsimas/
Τονίζεται ἡ πιθανή ἀμφισβήτηση τοῦ σπουδαίου γιατροῦ πού μᾶς ἐνημερώνει, ἑνός ἄξιου ἀνθρώπου, μέ μία γυναίκα δίπλα του πού μοιάζουν ἰδιαιτέρως. Μήπως θά εἶναι πιό σωστό νά μήν χαλᾶμε τούς φτασμένους, ἀλλά νά παρατηροῦμε ὡς μέτρο σύγκρισης;
Μία παρατήρηση, μέ ἀφορμή τή φουστανέλα, πού ἀφορᾶ τήν Ἑλληνική γλῶσσα καί ὄχι μόνο. Ὅταν λέμε Ἕλληνες ἐννοοῦμε πρῶτα τούς ἄνδρες, ἀλλά ἐννοοῦμε τό κοινωνικό σῶμα πού ἔχει ἄνδρες καί γυναῖκες, ἄν ἀναφερόμαστε μόνο σέ γυναῖκες θά ποῦμε Ἑλληνίδες. Αὐτά πρός διευκρίνηση τοῦ φύλου.
https://el.wiktionary.org/wiki/Ἕλλην
Βρῆκα καί ἕνα ἄρθρο καί τό ἀνεβάζω σάν ἀφορμή γιά σκέψη.
https://agriniovoice.gr/i-etimologia-ton-lexeon-ellin-anthropos-andromeda/
Ασφαλώς, όταν πρόκειται για την έκφραση μιας επιστημονικής γνώμης η ανελευθερία γίνεται χτυπητή. Όμως, ακόμα και στην πρόσφατη περίπτωση της αφίσας κατά των αμβλώσεων υπήρξε απαγόρευση έκφρασης.
Ίσως, και στις δύο περιπτώσεις να έχουμε το αντίστροφο του λεγόμενου «κοινωνικού αυτοματισμού», κατά τον οποίο η κυβερνώντες παριστάνουν τον πόντιο Πιλάτο προσφέροντας ως «κοινωνική» βορά τον διαφωνούντα στα στόματα των έτοιμων να κατασπαράξουν. Τέτοιες τακτικές ταιριάζουν περισσότερο στον «αριστερό εκσυγχρονισμό».
Ο «δεξιός εκσυγχρονισμός» δείχνει πιο επιρρεπής στο να προλαβαίνει το ρωμαϊκό τσίρκο. Τα υπουργικά ανακλαστικά κατέβασαν με αστραπιαία ταχύτητα την αφίσα στο μετρό. Δεν ήθελαν να απλωθεί η κατακραυγή. Είναι πάντως αποδεδειγμένο ότι οι αριστεροί έχουν τις ελιτίστικες απόψεις για τον λαό και πιστεύουν βαθιά ότι τον χειρίζονται σαν να παίζουν κουκλοθέατρο. Επίσης ότι αγαπούν την κοινωνική αναταραχή όπως τα άγρια θεάματα.
Ενδέχεται οι τωρινοί «μάνατζερς» να συμμορφώνονται «αυτομάτως» στα γούστα της κοινής γνώμης, όχι τόσο από πλευράς δημοσκοπήσεων όσο από πλευράς κυρίαρχης ιδεολογίας (την οποία δεν κατασκευάζουν οι κυβερνώντες). Η σχέση του «πνεύματος της εποχής» με της ατομικές ψυχές είναι σαν την κότα και το αυγό: Ο κόσμος θέλει φόβο επειδή τον τρέφουν με φόβο.
Ο ναρκισσισμός που χαρακτηρίζει τις σημερινές κοινωνίες προκαλεί στα άτομα σοβαρή δυσανεξία στην κριτική εν γένει, στην κάθε αξιολογική κρίση. Η διαφορετική άποψη είναι σήμερα ταμπού. Τι κι αν είναι επιστημονική; Τι κι αν είναι του πιο σπουδαίου;
Πώς να κυκλοφορήσουν απόψεις που αμφισβητούν το νανουριστικό «αφήγημα»; Εδώ δεν κυκλοφόρησαν ούτε τα δεδομένα, τα facts που θα ανέτρεπαν το σκηνικό που βολεύει τόσο τις μάζες και όσο και τους ηγέτες του παρασκηνίου.
Οι Δυτικοί διανοούμενοι που εξέφρασαν φοβίες περί ολοκληρωτισμού δεν είπαν τίποτα ουσιώδες και επίκαιρο. Η δική τους αντίδραση ήτα το «ρεφλέξ» της ομάδας που χάνει, τίποτα περισσότερο από το κλάμα του χαμένου. Οι «προοδευτικοί» είναι πάνω από όλους στο να στραγγαλίζουν τη διαφορετική άποψη. Παράδειγμα: Χρόνια τώρα, στα πιο «ανοικτά» Πανεπιστήμια της Δυτικής Αμερικής (εκεί από όπου ξεκίνησε ο «Μάης του ‘68») δεν δημοσιεύουν επιστημονικά άρθρα αν δεν αρέσουν στις επιτροπές που τα διοικούν.
Η ελευθερία χάνεται μαζί με την κριτική ικανότητα. Η κρίση μας χάνεται όταν δεν έχουμε αυτογνωσία. Και δεν έχουμε καν εαυτό όταν δεν υπάρχει ο Άλλος. Αναρωτιέται η Ελένη: γιατί να σκεφτείς και να κινηθείς όταν η σκέψη σου και η πράξη σου δεν απευθύνεται σε κάποιον;
Από τον καιρό που ο Κρίστοφερ Λας μίλαγε για τον ναρκισσιστικό τρόπο ύπαρξης, το κακό έγινε χειρότερο. Το κοινωνικό άτομο του 21ου αιώνα αρνείται την ίδια του την ψυχή, το Βίωμα της Σχέσης.
Εὐχαριστῶ Μαρία Μ. γιά τήν ἀπάντησή σου. Βρῆκα καί τό ἄρθρο τῆς καθηγήτριας Ψυχολογίας στό Ἐθνικό καί Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν, τοῦ ὁποίου ἀποσπάσματα δημοσίευσες.
https://www.huffingtonpost.gr/entry/mpetina-ntavoe-e-elleipse-tes-fesikes-epafes-eidika-stis-stenes-mas-scheseis-mas-marazonei_gr_5eac4e4fc5b65156135ce40f
Ἡ προσωπική ἐπαφή μας μέ τούς ἄλλους ἀνθρώπους βοηθάει, «η φυσική επαφή αυξάνει την παραγωγή ωκυτοκίνης και ντοπαμίνης, των ορμονών που συμβάλουν στη μείωση του άγχους, στην καλλιέργεια εμπιστοσύνης, στην ήρεμη συναισθηματική κατάσταση και στην ψυχική σταθερότητα», ὀργανικά, βοηθάει ψυχικά καί πνευματικά, βοηθᾶ νά ἔχουμε ὑγεία.
Ὅμως ἐκτός ἀπό αὐτά, πού εἶναι παράγοντες ὑγείας καί ἑπομένως ζωῆς, ὑπάρχει καί ὁ παράγων ζωή, γιατί αὐτό πού συνιστᾶ κοινωνία, αὐτό κάνει καί τόν ἄνθρωπο οὐσιαστικά.
¨Η ελευθερία χάνεται μαζί με την κριτική ικανότητα. Η κρίση μας χάνεται όταν δεν έχουμε αυτογνωσία. Και δεν έχουμε καν εαυτό όταν δεν υπάρχει ο Άλλος.”
Τίποτα πιο αληθινό από αυτό που λες: πέρα από τη βιολογική μας ζωή υπάρχει ο τρόπος Βίου που κάνει τον άνθρωπο Αληθινό. Και αυτός ο τρόπος είναι το κοινωνείν. Να ζεις με άλλους σαν μία ύπαρξη. Από την οικογένεια μέχρι την Πατρίδα.
Η Ελευθερία υπάρχει μόνο όταν χάνουμε τη φιλαυτία.
Δεν υπάρχει Ελευθερία για τα χωριστά-ατομικά όντα.
Ὁ Ἀλμπέρ Καμύ ἔχει πεῖ:
¨Η ελευθερία δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια ευκαιρία για να γίνουμε καλύτεροι.”
πού σημαίνει ὅτι εἶναι διεκδικήσιμη ἡ ἐλευθερία, ἀπό τόν καθένα.
Ἡ Ἐλευθερία εἶναι ἐπαναστατική ἰδέα, κατάσταση, σκοπός, μέ πολύ ὡραία ἑτυμολογία.
https://olympia.gr/2012/09/09/ελευθερία-η-πιο-όμορφη-λέξη/
Γι αὐτό μιλᾶμε γιά Ἐλευθερία. Ἀλλιῶς θά μιλούσαμε γιά χωριστότητα ἤ κάτι τέτοιο.
Δέν νοοῦνται χωριστά ὄντα, ὅλοι εἶναι συνδεδεμένοι, ὅπως ἕνα δένδρο εἶναι συνδεδεμένο μέ τούς καρπούς του, μέ τίς ρίζες του, μέ τή γῆ πού τό θρέφει, μέ τήν περιοχή πού βρίσκεται, μέ αὐτούς πού τό φροντίζουν, μέ αὐτούς πού γεύονται τούς καρπούς του, μέ κάποιον πού τό ζωγράφισε, μέ κάποιον πού ξαπόστασε στή σκιά του, ὅλα αὐτά μιλούν γιά τό δένδρο καί ἄν σταθεῖς νά ἀφουγκραστεῖς, νά ἀκούσεις, θά ἀκούσεις κάποιο λόγο ἀπό τό καθένα ἀπό αὐτά νά μιλάει γι’ αὐτό τό δένδρο. Κανένα ἄλλο δένδρο στόν κόσμο δέν εἶναι ἴδιο μ’ αὐτό τό δένδρο, τά λόγια γι’ αὐτό τό δένδρο δέν θά ἀφοροῦν κανένα ἄλλο.
Κανονικά ὁ ἄνθρωπος ἐλευθερώνεται ὅταν ὑπερνικάει τά πάθη του καί τότε εἶναι ἐλεύθερος νά ἀγαπήσει.
Ποιά φιλαυτία νά χάσουμε;
http://eranistis.net/wordpress/2019/02/23/ο-αριστοτέλης-η-φιλαυτία-και-η-αναγκαι/
http://www.sostis.gr/blog/item/2367-i-eleutheria-apo-tin-sklabia-tis-filautias
Για την Ελένη
Συνέντευξη
Μπετίνα Ντάβου: Η έλλειψη της φυσικής επαφής ειδικά στις στενές μας σχέσεις, μας μαραζώνει
«Από τις οικείες σχέσεις δεν μπορεί να εκλείψει η φυσική επαφή και από τις κοινωνικές γνωριμίες δεν μπορεί να αφαιρεθεί η εγγύτητα».
«οι καταστάσεις γενικευμένης απειλής και αβεβαιότητας μας θέτουν αυτομάτως σε επιφυλακή απέναντι σε ο,τιδήποτε και οποιονδήποτε μας φαίνεται ανοίκειος»,
«η φυσική επαφή αυξάνει την παραγωγή ωκυτοκίνης και ντοπαμίνης, των ορμονών που συμβάλουν στη μείωση του άγχους, στην καλλιέργεια εμπιστοσύνης, στην ήρεμη συναισθηματική κατάσταση και στην ψυχική σταθερότητα»
«οι καταστάσεις γενικευμένης απειλής και αβεβαιότητας μας θέτουν αυτομάτως σε επιφυλακή απέναντι σε ο,τιδήποτε και οποιονδήποτε μας φαίνεται ανοίκειος»,
«η φυσική επαφή αυξάνει την παραγωγή ωκυτοκίνης και ντοπαμίνης, των ορμονών που συμβάλουν στη μείωση του άγχους, στην καλλιέργεια εμπιστοσύνης, στην ήρεμη συναισθηματική κατάσταση και στην ψυχική σταθερότητα»,
είναι πάρα πολλά τα περιστατικά παιδιών που μεγάλωσαν σε στερημένα από απτική διέγερση περιβάλλοντα, όπως π.χ. σε ορφανοτροφεία, τα οποία παρουσίασαν χαμηλότερα επίπεδα των ορμονών που απαιτούνται για την φυσιολογική συναισθηματική, νοητική και φυσική ανάπτυξη.
Η κοινωνικοποίηση αναπτύσσεται μέσα από τις σχέσεις μας με άλλους ανθρώπους και οι σχέσεις μας εδραιώνονται και ευδοκιμούν πρωτίστως μέσα από τις συναισθηματικές μας ανταλλαγές με τους άλλους, από την εναρμόνιση των βλεμμάτων και των σωμάτων μας. Για αυτή την εναρμόνιση, η φυσική επαφή είναι απαραίτητη.
Πρέπει να συνυπάρξουμε με τον άλλο στον ίδιο χώρο και χρόνο, με όλες μας της αισθήσεις, για να μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε όλα τα ανθρώπινα επικοινωνιακά συστήματα, την κίνηση, τις χειρονομίες, τις εκφράσεις του προσώπου, την προσωδία της φωνής, για να αισθανθούμε ότι επικοινωνούμε όσο το δυνατόν πληρέστερα. Να αφουγκραστούμε, να παρατηρήσουμε, να αγγίξουμε, να μυρίσουμε τον άλλο -η όσφρηση είναι μια πάρα πολύ δυνατή αίσθηση ήδη από την αρχή της ζωής- για να μπορέσουμε να μοιραστούμε συναισθήματα, να συντονιστούμε με τον άλλο, να αισθανθούμε ότι επικοινωνούμε βαθιά. Γι’ αυτό η φυσική επαφή είναι τόσο σημαντική. Γιατί ενεργοποιεί και αξιοποιεί όλες τις ανθρώπινες αισθήσεις.
Η έλλειψη αισθητηριακής διέγερσης, ειδικά στις στενές μας σχέσεις, μας μαραζώνει. Γιατί η φυσική επαφή αυξάνει την παραγωγή ωκυτοκίνης και ντοπαμίνης, των ορμονών που συμβάλουν στη μείωση του άγχους, στην καλλιέργεια εμπιστοσύνης, στην ήρεμη συναισθηματική κατάσταση και στην ψυχική σταθερότητα.
Αντίθετα, αυξάνει τα επίπεδα της κορτιζόλης, της ορμόνης που συνδέεται με την αίσθηση της μοναξιάς, το άγχος και την κατάθλιψη. Είναι πρωτίστως το άτομο που αποδυναμώνεται από την έλλειψη φυσικής επαφής, όχι η σχέση απευθείας. Αλλά όταν μία σχέση απαρτίζεται από δυο αποδυναμωμένους, μαραζωμένους ανθρώπους, αναπόφευκτα φτωχαίνει, γιατί λείπουν οι πόροι και η ενέργεια που θα την διατηρούσαν ζωντανή.
Οι σχέσεις που έχουν εδραιωθεί…
Οι σχέσεις που έχουν εδραιωθεί μπορούν να διατηρηθούν ζωντανές με τη μνήμη, τη σκέψη και τη φαντασία μας. Η εσωτερίκευση του άλλου, η ύπαρξή του μέσα μας, τον κρατάει παρόντα έστω και ως εικόνα επάνω στην οποία να ακουμπήσει η ψυχή μας.
Η έλλειψη φυσικής επαφής, επειδή επηρεάζει το ανοσοποιητικό σύστημα, μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στο θάνατο, κάτι που έχει παρατηρηθεί σε βρέφη. Και δεν είναι μόνον η απτική διέγερση που χάνουμε με την απουσία της φυσικής επαφής. Η όσφρηση, η μυρωδιά του δικού μας ανθρώπου, επίσης συμβάλει στη στέρηση. Η όσφρηση είναι πολύ δυνατή αίσθηση, ήδη αναπτυγμένη από την ενδομήτρια ζωή και καθοριστική για το δεσμό που θα αναπτύξει το βρέφος με τη μητέρα του. Οι έρευνες δείχνουν ότι τα νεογέννητα αναγνωρίζουν το γάλα της μητέρας τους από την οσμή. Ο συναισθηματικός δεσμός που αναπτύσσουμε με άλλους ανθρώπους βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αίσθηση της όσφρησης κι ας μην έχουμε πάντοτε επίγνωση ότι αυτό μας συμβαίνει. Μας λείπει η μυρωδιά των αγαπημένων μας όσο μας λείπει και το άγγιγμά τους.
Πέρα από την συνολικότερη διατάραξη της καθημερινότητας που έχει επιφέρει η συνθήκη του κορωνοϊού, πέρα από την συναισθηματική αναστάτωση που δημιουργεί η αβεβαιότητα μπροστά σε κάτι πρωτόγνωρο και η αγωνία για το πώς η κατάσταση θα εξελιχθεί, έχω την αίσθηση ότι μεγάλο μέρος αυτών των συμπτωμάτων οφείλεται στη μερική αισθητηριακή και κινητική στέρηση, την οποία έχουμε όλοι υποστεί. Αλλά δεν μπορεί κανείς να προβλέψει πόσο θα αντέξουμε. Πρώτον, γιατί δεν είναι δυνατόν να υποβάλεις ανθρώπους σε στερήσεις υπό ελεγχόμενες πειραματικές συνθήκες για να δεις πόσο αντέχουν και δεύτερον, γιατί κάθε ένας από μας έχει διαφορετική ανθεκτικότητα και αντοχή, διαφορετικό πλαίσιο στήριξης και διαφορετικούς ψυχικούς πόρους.
Όλες αυτές οι δυσκολίες είναι μεγαλύτερες για τους ανθρώπους που ζουν μόνοι, μακριά από τους οικείους τους. Γιατί οι σχέσεις μας είναι το καλύτερο αντίδοτο στο σωματικό και ψυχικό πόνο, αλλά και η καλύτερη βιταμίνη για την ανάπτυξη και την ευημερία του ανθρώπου από τη γέννηση έως το θάνατο.
Τη φυσική επαφή την είχαμε δεδομένη, όσο καιρό οι οθόνες μας ξεμυάλιζαν με όλες τις νέες δυνατότητες που μας προσέφεραν. Ειδικά τα νέα ψηφιακά μέσα και τα κοινωνικά δίκτυα μας δημιούργησαν την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να παραμένουμε πάντοτε «σε επαφή» και συνδεδεμένοι με όποιον θέλουμε, να ξεφύγουμε από την ανία, να είμαστε ενήμεροι για όλα όσα συμβαίνουν εκεί έξω, να υπάρχει πάντοτε ένα ακροατήριο για να προβάλουμε την ιδανική εικόνα που σκηνοθετούμε για τον εαυτό μας, ότι πάντοτε θα υπάρχει κάποιος που με ένα ψηφιακό χάδι –ένα «μου αρέσει», μια καρδούλα ή ένα σχόλιο– θα αναγνωρίσει την ύπαρξή μας, ότι μπορούμε να συνδεόμαστε και να αποσυνδεόμαστε από άλλους, όπως και όποτε θέλουμε, με το πάτημα ενός κουμπιού.
Όλα αυτά είναι πολύ δελεαστικά και ένας πολύ εύκολος τρόπος να ξεφεύγεις από τα προσκόμματα που αναπόφευκτα έχουν οι σχέσεις μας στην εκτός δικτύου ζωή. Ταυτόχρονα βέβαια, τα κοινωνικά δίκτυα αποδυνάμωσαν τις δυνατότητές…
Ταυτόχρονα βέβαια, τα κοινωνικά δίκτυα αποδυνάμωσαν τις δυνατότητές μας να διαχειριστούμε τη μοναξιά και την ανία –που, ωστόσο, είναι αναπόδραστες στη ζωή-, μείωσαν το χρόνο που είχαμε για να ονειροπολούμε και να αναστοχαζόμαστε για τον εαυτό μας και τη ζωή και δημιούργησαν νέα άγχη, όπως π.χ. ότι εάν δεν ελέγχουμε κάθε τόσο το κοινωνικό δίκτυο στο οποίο ανήκουμε, θα χάσουμε κάτι πολύ σημαντικό που όλοι οι άλλοι θα το έχουν μάθει ή ότι εάν δεν αναρτούμε κάτι συστηματικά, οι διαδικτυακοί μας «φίλοι» θα μας ξεχάσουν για πάντα.
Όλα αυτά όμως είναι μία ψευδαίσθηση, υπό την έννοια ότι επειδή η διαδικτυακή επικοινωνία είναι ελλιπής, γιατί βασίζεται μόνον σε δύο από τις πέντε αισθήσεις, αφήνει πάντοτε μια αίσθηση ανολοκλήρωτου και ωθεί σε ακόμη μεγαλύτερη, σχεδόν καταναγκαστική αναζήτηση περισσότερης διαδικτυακής επικοινωνίας, που τελειωμό δεν έχει.
Τώρα που στερηθήκαμε τη φυσική επαφή, μπορούμε να δούμε καθαρά τη διαφορά και να συνειδητοποιήσουμε την ανάγκη της φυσικής παρουσίας των δικών μας ανθρώπων στη ζωή μας.
Οι σχέσεις μας αποτελούν τον ισχυρότερο δείκτη ψυχικής προστασίας και το σημαντικότερο πλαίσιο μέσα στο οποίο καλλιεργείται η ψυχική ανθεκτικότητα και ευδοκιμεί η δημιουργική αναζήτηση λύσεων στα μικρά και τα μεγάλα προβλήματα της ζωής. Από τις οικείες σχέσεις δεν μπορεί να εκλείψει η φυσική επαφή και από τις κοινωνικές γνωριμίες δεν μπορεί να αφαιρεθεί η εγγύτητα.
Προσωπικά, μου είναι αδιανόητο το να συνεχίσω να μην αγκαλιάζω και να μην φιλάω τους αγαπημένους μου και μου φαίνεται τρομακτική η εικόνα εκατοντάδων ανθρώπων να περιφέρονται στους δρόμους των πόλεων, με μάσκες και γάντια και με το βλέμμα προσηλωμένο στον διαρκή υπολογισμό της «ασφαλούς απόστασης» από τον άλλο. Όλο αυτό που πλήττει τις ανθρώπινες σχέσεις, μαζί με τα υπόλοιπα, εξαιρετικά σοβαρά επακόλουθα της πανδημίας, την οικονομική ύφεση, τη φτώχεια, την ανεργία, τους θανάτους είναι μια δυστοπία. Προτιμώ να σκέφτομαι ότι οι άνθρωποι θα προτιμήσουν να ρισκάρουν να πεθάνουν αγκαλιασμένοι με τους οικείους τους, παρά να ζήσουν στη δυστοπία.