Πρόβα τζενεράλε για την εξασφάλιση της «κοινωνικής γαλήνης» μέσω νέων τεχνολογιών καταστολής, όπως τα ρομπότ και τα drones, αποτελεί για το κινεζικό καθεστώς η έξαρση της πανδημίας στην Σαγκάη και οι αναταραχές που αυτή προκαλεί, εκτιμά ο Πλάμεν Τόντσεφ.

Ο επικεφαλής του τμήματος ασιατικών σπουδών στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων μιλά στο Liberal για τους θιασώτες της σκληρής γραμμής στο Πεκίνο, την απομυθοποίηση της διαχειριστικής ικανότητας των Κινέζων και εξηγεί γιατί μια αλλαγή πλεύσης της ακολουθούμενης τακτικής στην Σαγκάη και σε άλλες πόλεις θα σήμαινε ομολογία αποτυχίας για το εγκλωβισμένο στις ιδεοληψίες του Κινεζικό καθεστώς, παρ’ ότι τα παρατεταμένα lockdowns καταδικάζουν την κινεζική οικονομία σε επιβράδυνση. Η πολιτική μηδενικών κρουσμάτων είναι θέμα γοήτρου – όπως λέει – για τον Σι Τζιπίνγκ, που έχοντας γίνει ισχυρός όσο και ο Μάο, δεν κρύβει τις φιλοδοξίες του να μείνει στην ιστορία ως «εθνάρχης».

Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη

Τι μας δείχνουν οι τελευταίες εξελίξεις στη Σανγκάη;

Κατ’αρχάς, δεν είναι μόνο η Σαγκάη – έχουν μπει σε καθεστώς μερικής ή πλήρους καραντίνας και πολλές άλλες πόλεις και περιοχές της Κίνας, με συνολικό πληθυσμό μεταξύ 300 και 400 εκατομμυρίων κατοίκων. Αλλά η Σαγκάη πράγματι συγκεντρώνει όλα τα βλέμματα, καθώς είναι πολύ μεγάλη πόλη και οικονομικό hub με ειδικό βάρος τόσο σε εθνικό επίπεδο, όσο και σε παγκόσμια κλίμακα. Έπειτα, επειδή ακριβώς είναι μεγάλο αστικό κέντρο, διαρρέουν πολλές εικόνες παρά την αυστηρή λογοκρισία που επιβάλλουν οι κινεζικές αρχές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Από τις 10 αναρτήσεις που ασκούν κριτική στην κυβέρνηση, οι 8 σβήνονται σύντομα μετά, αλλά οι άλλες δύο κάνουν τον γύρο του κόσμου. Η σχεδόν πλήρης συσκότιση που είδαμε στις αρχές του 2020, όταν ξέσπασε η πανδημία, δεν είναι εφικτή αυτή τη φορά.

Είναι πράγματι πολύ άσχημες, έως και σοκαριστικές, οι εικόνες από τη Σαγκάη. Επιβεβαιώνεται από πολλές πηγές πως υπάρχουν άνθρωποι αντιμέτωποι με το φάσμα της πείνας και του αποκλεισμού από υπηρεσίες υγείας. Αναφέρονται μέχρι και αυτοκτονίες σε ορισμένες περιπτώσεις. Πέρα από τη βαναυσότητα, με την οποία μεταχειρίζονται τους πολίτες τα όργανα της τάξης, συντελείται και μια απομυθοποίηση, θα έλεγα, της διαχειριστικής ικανότητας των κινεζικών αρχών σε έκτακτες καταστάσεις.

Πού οφείλεται αυτή η προφανής αποτυχία των αρχών, κατ’αρχήν της Σαγκάης, να ελέγξουν το νέο κύμα;

Ως είθισται στην Κίνα, η κεντρική κυβέρνηση θα επιρρίψει τις ευθύνες στις περιφερειακές αρχές. Αλλά φαίνεται πως το πρόβλημα είναι γενικότερο. Εκ των υστέρων και εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται πως η ανοσία του κινεζικού πληθυσμού ήταν επίπλαστη. Το υψηλό ποσοστό εμβολιασμού, στο 87% επισήμως, μετά από την παρέλευση ενός χρονικού διαστήματος δεν αποτελεί ασπίδα – και, μάλιστα, όταν πρόκειται για κινεζικά εμβόλια που δεν είναι τόσο επιδραστικά όσο τα δυτικά.

Πιθανώς έπαιξε κάποιο ρόλο και ο εφησυχασμός των κινεζικών αρχών που πίστεψαν ότι η πανδημία είχε εκλείψει οριστικά. Δεν αποκλείεται η ηγεσία της χώρας να παραπλανήθηκε από το αφήγημα που είχε πλάσει η ίδια περί ανωτερότητας του κινεζικού μοντέλου αντιμετώπισης της πανδημίας – σε σύγκριση με την Δύση. Είναι αλήθεια ότι μετά την εμφάνιση του κορονοϊού το πρώτο τρίμηνο του 2020 η κυβέρνηση της Κίνας κατόρθωσε να θέσει την πανδημία υπό σχετικό έλεγχο και να κρατήσει τον αριθμό των κρουσμάτων χαμηλά επί δύο περίπου χρόνια. Αλλά το τωρινό ξέσπασμα στη Σαγκάη και αλλού ανατρέπει τα πράγματα και, κυρίως, καταρρίπτει τον μύθο για την αποτελεσματικότητα των κινεζικών αρχών.

Υπάρχουν κάποιες ιδιαιτερότητες της Σαγκάης – κοινωνικές ή οικονομικές – που πρέπει να ληφθούν υπόψη, για να καταλάβουμε τις διαστάσεις αυτής της κρίσης;

Ας δούμε κατ’αρχάς τις οικονομικές παραμέτρους. Ενώ το Πεκίνο είναι η πολιτική και διοικητική πρωτεύουσα, η Σαγκάη πάντα ήταν η οικονομική καρδιά της Κίνας. Αξίζει να σημειωθεί ότι, με μερίδιο μικρότερο του 2% του συνολικού πληθυσμού της Κίνας, η Σαγκάη συνεισφέρει περίπου 4% του ΑΕΠ της χώρας. Έχει το μεγαλύτερο λιμάνι στον κόσμο, με δυναμικότητα στα 47 εκατ. εμπορευματοκιβώτια ετησίως, δηλ. εννιά φορές μεγαλύτερη απ’αυτήν του Πειραιά, για να γίνει σαφής η τάξη μεγέθους στους Έλληνες αναγνώστες. Μέσω της Σαγκάης διακινείται έως και 20% όλων των εμπορευμάτων από και προς την Κίνα. Σχεδόν όλες οι μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες έχουν παραρτήματα στη Σαγκάη και το τοπικό χρηματιστήριο είναι το μεγαλύτερο στον κόσμο μετά τα δύο αμερικανικά χρηματιστήρια NYSE και NASDAQ.

Σε κοινωνικό επίπεδο, η Σαγκάη ήταν πάντοτε πιο κοσμοπολίτικη από το Πεκίνο και πιο ανοιχτή προς τον έξω κόσμο, πιο εκτεθειμένη σε ξένες επιρροές, μ’ ένα lifestyle πιο δυτικότροπο απ’ ό,τι στο Πεκίνο και την ενδοχώρα. Ίσως γι’αυτούς τους λόγους έχει ένα πιο φιλελεύθερο πνεύμα – βέβαια, για τα δεδομένα της Κίνας και πάντα τηρουμένων των αναλογιών. Τρόπον τινά, η Σαγκάη θυμίζει το Χονγκ Κονγκ, χωρίς βέβαια το στάτους και τις ελευθερίες που είχε το Χονγκ Κονγκ μέχρι πρότινος. Πρέπει να σάς πω ότι συνομιλητές μου από τη Σαγκάη συχνά εκφράζονται για το Πεκίνο κάπως υποτιμητικά, με μια δόση χλευασμού και απαξίωσης. Μού έχουν πει κατά καιρούς: “Στο Πεκίνο θα ακούσεις το στάνταρ κυβερνητικό αφήγημα από την κομματική νομεκλατούρα, αλλά αν θέλεις να καταλάβεις τι γίνεται στην πράξη, έλα στη Σαγκάη”.

Έπειτα, η Σαγκάη πάντα είχε ειδικό βάρος και στην ανθρωπογεωγραφία της κινεζικής πολιτικής και οικονομικής ελίτ. Θα έχετε ακούσει για τη “φράξια της Σαγκάης”, η οποία ήταν ιδιαίτερα ισχυρή επί των ημερών του προέδρου Jiang Zemin από το 1992 έως το 2002, αν και τα τελευταία χρόνια έχει “ξεδοντιαστεί” από την νυν ηγεσία. Φαίνεται πως υπάρχει κάποια δυσαρέσκεια σε επιχειρηματικούς κύκλους για τους αυστηρούς περιορισμούς που επιβάλλει η κυβέρνηση σε μεγάλους ιδιωτικούς ομίλους. Πάντως, για να προλάβω την επόμενη ερώτησή σας, δεν μπορώ να συσχετίσω το ξέσπασμα της πανδημίας στη Σαγκάη με αντιπαραθέσεις εντός της ελίτ, δεν έχω πληροφόρηση για κάτι τέτοιο.

Θεωρείτε πιθανό στη Σαγκάη να έχει βρεθεί κάποια καινούρια μετάλλαξη και αυτό να εξηγεί την άκαμπτη στάση των κινεζικών αρχών, την επιμονή τους δηλαδή στο σκληρό lockdown;

Επειδή δεν είμαι επιδημιολόγος, θα προτιμούσα σ’αυτό το ζήτημα να αποφανθούν οι ειδικοί, άνθρωποι αρμοδιότεροι εμού. Προς το παρόν, δεν έχω υπόψη μου κάποιες ενδείξεις για κάτι άλλο από υποπαραλλαγή της μετάλλαξης Omicron. Είναι γεγονός, πάντως, ότι η συνήθης μυστικοπάθεια των κινεζικών αρχών αφήνει περιθώρια για διάφορες ερμηνείες και θεωρίες. Και θα επανέλθω στην πολιτική διάσταση της κρίσης, δηλαδή στις πολιτικές ευθύνες των κινεζικών αρχών που αποστρέφονται την διαφάνεια και το δείχνουν σε πολλά θέματα, όχι μόνο σ’αυτό.

Αυτή η νέα έξαρση δεν θέτει εν αμφιβόλω την πολιτική μηδενικής ανοχής στον κορονοϊό που ακολούθησε η Κίνα;

Φαίνεται πως στην Κίνα συνυπάρχουν δύο διαφορετικές σχολές σκέψης. Η ορθολογική σχολή λαμβάνει υπόψη της τις οικονομικές και, κατά συνέπεια, κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις της μηδενικής ανοχής στη διαχείριση της πανδημίας. Οι εκπρόσωποι αυτής της σχολής τονίζουν ότι η οικονομική ανάπτυξη και η άνοδος του βιοτικού επιπέδου των πολιτών είναι η κυριότερη πηγή νομιμοποίησης του ΚΚΚ. Υποστηρίζουν ότι οι οικονομικές αναταράξεις, πόσο μάλλον μια καθίζηση της οικονομίας, ενδέχεται να οδηγήσουν σε κοινωνικές εντάσεις και αμφισβήτηση – έμμεση ή άμεση – της κινεζικής ηγεσίας. Αυτή η γραμμή, έστω και στενά κομματική, έχει το σκεπτικό της.

Η δεύτερη σχολή σκέψης αναδεικνύει μεν τους πραγματικούς υγειονομικούς κινδύνους, αλλά ταυτόχρονα υπερασπίζεται το “αλάνθαστο” του ΚΚΚ και φοβάται πως μια αλλαγή πλεύσης ως προς τη διαχείριση της πανδημίας θα ισοδυναμούσε με ομολογία αποτυχίας των αρχών. Σημειωτέον, η πολιτική των μηδενικών κρουσμάτων φέρει την προσωπική σφραγίδα του προέδρου Xi Jinping. Συνεπώς, είναι θέμα γοήτρου για την ηγεσία να επιμείνει στα κατασταλτικά μέτρα, τα οποία υιοθέτησε το 2020, ώστε να αποσείσει τις ευθύνες της για το ξέσπασμα της πανδημίας. Σημειώστε επίσης ότι, παρά τις εκρηκτικές διαστάσεις του νέου κύματος, επισήμως δεν ανακοινώνεται κανένας θάνατος από τον κορονοϊό (!) και φαίνεται πως οι κινεζικές αρχές ξαναβρήκαν τον παλιό καλό εαυτό τους, όπως τον γνωρίσαμε στην αρχή της πανδημίας, όταν αρνούνταν πεισματικά να παραδεχθούν το μέγεθος του προβλήματος.

Επιπροσθέτως, οι εκπρόσωποι αυτής της σχολής προκρίνουν τον απόλυτο έλεγχο της κοινωνίας ως πολιτικό πρόταγμα, άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιδεολογία του Κόμματος. Δεν αποκλείεται δε οι θιασώτες της σκληρής γραμμής να βλέπουν την πανδημία ως ευκαιρία για την εφαρμογή νέων τεχνολογικών μέσων και τεχνικών για την εξασφάλιση “κοινωνικής γαλήνης”, δηλ. για την αποτροπή και καταστολή ταραχών. Τα ρομπότ και τα drones που βλέπουμε να κυκλοφορούν στη Σαγκάη ως “άψυχοι” αστυνομικοί μπορεί να προκαλούν τρόμο, ιδιαίτερα σ’ έμας στη Δύση, αλλά δεν παύουν να προοιωνίζονται το μέλλον στην Κίνα – πιθανώς κι αλλού.

Ποια από τις δύο σχολές σκέψης θα επικρατήσει, κατά τη γνώμη σας;

Προς το παρόν, όλα δείχνουν ότι επικρατεί η δεύτερη σχολή σκέψης, παρά το γεγονός ότι τα παρατεταμένα lockdowns καταδικάζουν την κινεζική οικονομία σε επιβράδυνση, αν όχι ύφεση. Κι εδώ έγκειται το μεγάλο δίλημμα, δεδομένου ότι ο πρόεδρος Xi Jinping επιδιώκει να επανεκλεγεί για τρίτη συνεχόμενη φορά στο 20ό συνέδριο του ΚΚΚ τον ερχόμενο Νοέμβριο και θα ήταν λογικό να προτιμήσει την εξομάλυνση της κατάστασης, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την οικονομία. Αλλά φαίνεται πως η ηγεσία του ΚΚΚ έχει αυτοπαγιδευτεί στη ρητορική της – σκεφτείτε ότι πριν από λίγες μέρες, στις 14 Απριλίου, ο πρόεδρος Xi δήλωσε πως αξίζει χρυσό μετάλλιο στην Κίνα για την επιτυχή αντιμετώπιση της πανδημίας κατά τους πρόσφατους χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες.

Τέλος, λάβετε υπόψη σας τα συνθήματα στη σημερινή κομμουνιστική Κίνα που ολοένα και περισσότερο θυμίζουν την εποχή του Μάο. Άλλωστε, ο Xi Jinping δεν κρύβει τις φιλοδοξίες του να μείνει στην ιστορία ως “εθνάρχης” – έχει ήδη γίνει ισχυρός όσο και ο Μάο, με την απροκάλυπτη προσωπολατρία και την ενσωμάτωση της “Σκέψης” του στο σύνταγμα της χώρας. Φοβάμαι πως τα ιδεολογήματα, για να μην πω ιδεοληψίες, έχουν πάρει το πάνω χέρι επί του παραδοσιακού πραγματισμού των Κινέζων.

* Ο Πλάμεν Τσόντσεφ είναι Επικεφαλής του Τμήματος Ασιατικών Σπουδών, Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων (ΙΔΟΣ)

liberal.gr