Ο Mearsheimer, η Ουκρανία, η Ρωσία και η “Δύση”

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -

 Παραθέσαμε πριν λίγες ημέρες άρθρο του  καθηγητή διεθνών σχέσεων John Mearsheimer στο “Foreign Affairs”, το οποίο είχε γράψει το 2014, και ουσιαστικά, απο τότε, προέβλεπε την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. 

Μια πρόσφατη (01/03/2022) συνέντευξή του υπάρχει στο περιοδικό “New Yorker”, όπου, εκτός από μια ανασκόπηση των παλαιών θέσεών του, προβαίνει σε κάποιες εκτιμήσεις για την εξέλιξη της κρίσεως αλλά και μια γενικότερη κριτική της αμερικανικής μεταψυχροπολεμικής εξωτερικής πολιτικής.

Η συνέντευξη αυτή είναι η επιτομή της θουκυδιδείου αντιλήψεως για τον κόσμο και αξίζει να μελετηθεί εν όλω και εις βάθος. Ακολούθως αποδίδεται στα ελληνικά μια σύνοψη των κυριοτέρων θέσεών της (οι επικεφαλίδες των ενοτήτων είναι του Κωνσταντίνου Καραγιαννίδη ο οποίος μετέφρασε την συνέντευξη και, εν πολλοίς, υποκαθιστούν τις ερωτήσεις του δημοσιογράφου Isaac Chotiner).

Η απαρχή του προβλήματος

Ως τέτοια λογίζεται η σύνοδος του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι, τον Απρίλιο του 2008, όταν ανακοινώθηκε πως Ουκρανία και Γεωργία πρόκειται να γίνουν μέλη του ΝΑΤΟ. Οι Ρώσοι κατέστησαν σαφές έκτοτε ότι αυτή η κίνηση αποτελεί “κόκκινη γραμμή” για εκείνους. Με την πάροδο των χρόνων η “Δύση” έκανε άλλο ένα βήμα, επιχειρώντας να μετατρέψει την Ουκρανία σε προπύργιό της. Αυτή η πολιτική δεν περιοριζόταν απλώς στην επέκταση του ΝΑΤΟ, αλλά περιελάμβανε την ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ και την μετατροπή της σε φιλοαμερικανική “φιλελεύθερη δημοκρατία”. Για τους Ρώσους, αυτή η εξέλιξη εκλαμβάνεται ως υπαρξιακή απειλή. 

Είναι θεμελιώδες να κατανοηθεί ότι αναφερόμαστε σε στρατηγική τριών σημείων:

  • Επέκταση ΕΕ
  • Επέκταση ΝΑΤΟ
  • Εγκαθίδρυση φιλοαμερικανικού πολιτικού καθεστώτος

Η ικανοποίηση όλων θα θεωρηθεί κατηγορηματικώς απαράδεκτη από τους Ρώσους. Δεν είναι βέβαιο ότι θα υπήρχε η ίδια αντίδραση, αν – επί παραδείγματι – η Ουκρανία μετατρεπόταν μόνον σε “φιλελεύθερη δημοκρατία” με φιλικές σχέσεις προς την “Δύση”.

Ιμπεριαλισμός ή ρεαλιστική πολιτική των ισχυρών;

Η απαίτηση για περιορισμό της αυτοδιαθέσεως ενός κράτους δεν είναι ιμπεριαλισμός, είναι απλώς η πολιτική πρακτική των μεγάλων δυνάμεων. Μια χώρα σαν την Ουκρανία, δίπλα σε μια χώρα σαν την Ρωσία, πρέπει να είναι προσεκτική έναντι των βουλήσεων της Ρωσίας. 

Τα κράτη του “δυτικού” ημισφαιρίου συμπεριφέρονται αναλόγως έναντι των ΗΠΑ. Δεν υφίσταται καν το ενδεχόμενο να επιτρέψουν οι ΗΠΑ σε οποιοδήποτε “δυτικό” κράτος να προσκαλέσει τρίτη μεγάλη δύναμη να εγκαταστήσει στρατιωτικές δυνάμεις στο έδαφός του.

Για του λόγου το αληθές, κατά την διάρκεια του “Ψυχρού Πολέμου”, πολλοί δημοκρατικώς εκλεγέντες ηγέτες “δυτικών” κρατών ανετράπησαν από τις ΗΠΑ, επειδή δυσαρεστήθηκαν με τις πολιτικές τους. Έτσι συμπεριφέρεται κάθε μεγάλη δύναμη.

Υπάρχει χώρος για ιδεαλισμό στην διεθνή πολιτική;

Δεν λειτουργεί ο κόσμος με ιδεαλιστικά κριτήρια. Όταν προσπαθήσεις να οικοδομήσεις έναν κόσμο που να συμπεριφέρεται κατά τέτοιον τρόπο, θα καταλήξεις με καταστροφικές πολιτικές, όπως αυτές που εφήρμοσαν οι ΗΠΑ κατά την μονοπολική περίοδο. Περιεφέροντο ανά την υφήλιο, προσπαθώντας να εγκαταστήσουν “φιλελεύθερες δημοκρατίες”. Με αποκορύφωμα, βεβαίως, την Μ. Ανατολή και τα γνωστά άσχημα αποτελέσματα.

Το “δόγμα Bush” πρέσβευε ότι η επιβολή της “φιλελεύθερης δημοκρατίας” στο Ιράκ θα κατέληγε σε φαινόμενο ντόμινο και χώρες όπως η Συρία, το Ιράν και σταδιακώς η Σ. Αραβία και η Αίγυπτος θα μετατρέπονταν, επίσης, σε δημοκρατίες. Αυτή ήταν η βασική του φιλοσοφία, όχι απλώς ο μετασχηματισμός του Ιράκ, αλλά η προοδευτική πολιτική μεταβολή σε ολόκληρη την Μ. Ανατολή (η δυσκολότερη περίπτωση ήταν η Σ. Αραβία, εξ αιτίας του αυταρχισμού της και της επιρροής της επί των ΗΠΑ, λόγω πετρελαίου).

Η διάδοση του δημοκρατικού παραδείγματος δεν υπήρξε διαχρονική σταθερά για την αμερικανική εξωτερική πολιτική, αλλά μία τάση που ανεδύθη κατά την μονοπολική περίοδο και στην οποία οι ΗΠΑ επέδειξαν βαθιά προσήλωση.

Η ουκρανική κρίση του 2014

Μέχρι το 2014, οι πολιτικές διευρύνσεως του ΝΑΤΟ και της ΕΕ δεν ενεπνέοντο από την ανάσχεση της Ρωσίας. Κανείς δεν θεωρούσε σοβαρή απειλή την Ρωσία, πριν τις 22/02/2014. Η μεγέθυνση του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, καθώς και η καθεστωτική μεταβολή σε Ουκρανία και Γεωργία απέβλεπαν στην δημιουργία μιας εκτεταμένης ειρηνικής ζώνης που θα διέτρεχε όλη την Ευρώπη, αλλά δεν θα περιόριζε την Ρωσία. 

Όταν ξέσπασε η μείζων κρίση της Κριμαίας, κάπου έπρεπε να αποδοθεί η ευθύνη. Όπως ήταν φυσικό, δεν κατηγόρησαν οι “δυτικοί” εαυτούς, αλλά αναθεματίστηκαν οι Ρώσοι. Με επινόηση δικαιολογιών όπως ότι η Ρωσία εποφθαλμιά την Α. Ευρώπη, ή ότι ο Πούτιν οραματίζεται την ανασύσταση της ΕΣΣΔ.

Η Ρωσία ήταν ο εύκολος αποδέκτης των κατηγοριών, επειδή εισέβαλε στην Κριμαία, αλλά ο κυρίως υπεύθυνος για την αναταραχή υπήρξε η “Δύση” και ειδικότερα οι ΗΠΑ.

Οι στοχεύσεις της Ρωσίας το 2022

Είναι παράτολμο να ειπωθεί ότι ο Πούτιν επιδιώκει να κατακτήσει όλη την Ουκρανία και κατόπιν να στραφεί κατά των χωρών της Βαλτικής, στα πλαίσια αναγεννήσεως της ΕΣΣΔ, δεν υπάρχουν απτά στοιχεία γι’ αυτό. Δύσκολο, επίσης, να διαβλέψει κανείς τους σκοπούς του, μελετώντας τον χάρτη των συγκρούσεων. Είναι σαφέστερο, ωστόσο, ότι θα επιδιωχθεί η κατάληψη και ανεξαρτησία του Ντονμπάς, αλλά, πέραν τούτου, παραμένουν απροσδιόριστες οι προθέσεις του. 

Πάντως, είναι απίθανο να εκταθεί επί της δυτικής Ουκρανίας. Μπορεί να πλήττονται στόχοι εκεί, αλλά το ουσιαστικό ζήτημα είναι ποιό έδαφος κατακτάς και ποιό μπορείς να διατηρήσεις. Ούτε το Κίεβο, μάλλον, αποτελεί στόχο προσαρτήσεως. Ως πρώτη προτεραιότητα διαφαίνεται η περιοχή του Ντονμπάς (και ανατολικότερα, ενδεχομένως) και ως δεύτερη η εγκατάσταση φιλορωσικής κυβερνήσεως στο Κίεβο, κάτι εντελώς διαφορετικό από την μόνιμη κατάκτησή του. Ο έλεγχος του Κιέβου μπορεί να επιτευχθεί είτε με την ανάδυση ενός καθεστώτος, εναρμονισμένου με τα ρωσικά συμφέροντα, είτε με την αποδοχή ενός ουδετέρου, αλλά οπωσδήποτε μη φιλοαμερικανικού.

Κακώς επιχειρείται να αποδοθεί στην Ρωσία προσπάθεια αναβιώσεως του αυτοκρατορικού παρελθόντος της. Ο Πούτιν έχει δηλώσει: “Όποιος δεν νοσταλγεί την ΕΣΣΔ δεν έχει καρδιά, όποιος θέλει να την αναστήσει δεν έχει μυαλό.” Αλλά οι περισσότεροι στην “Δύση” στέκονται στο πρώτο μισό της φράσεώς του.

Το επιχείρημα περί απροθυμίας της Ρωσίας να επανεντάξει (διά της βίας) την Ουκρανία και τις χώρες της Βαλτικής σε ένα νέο μόρφωμα, ανάλογο της ΕΣΣΔ, εδράζεται στην αδυναμία της να το πράξει. Πρόκειται για μια χώρα με μικρότερο ΑΕΠ [*] από την πολιτεία του Τέξας. Ενώ οι χώρες της Βαλτικής προστατεύονται και από το άρθρο 5 του καταστατικού του ΝΑΤΟ. Αυτό συνεπάγεται την ανάγκη μιας τεράστιας στρατιωτικής μηχανής από πλευράς Ρωσίας, για την επίτευξη αυτού του οράματος, η οποία θα απαιτούσε για την συντήρησή της μια στιβαρή οικονομική υποδομή, που η σύγχρονη Ρωσία δεν είναι σε θέση καν να οικοδομήσει.

Η Ρωσία δεν συνιστά απειλή για την “Δύση”, ούτε ευσταθεί ο φόβος πως θα εδραιωθεί ως τοπική ηγεμονεύουσα δύναμη στην Ευρώπη. Αυτές οι φοβίες είναι δημιούργημα του κατεστημένου των ΗΠΑ και της “Δύσεως” γενικότερα.

ΗΠΑ και Κίνα

Ο πραγματικός, ισότιμος ανταγωνιστής των ΗΠΑ είναι η Κίνα. Η πολιτική των ΗΠΑ στην Α. Ευρώπη υπονομεύει την δυνατότητα τους να αντιμετωπίσουν τον πλέον επικίνδυνο αντίπαλο.

Οι ΗΠΑ θα έπρεπε:

  1. Να απαγκιστρωθούν από την Ευρώπη, ώστε να επικεντρωθούν στην κινεζική απειλή.
  2. Να προσεταιρισθούν την Ρωσία, στα πλαίσια συνασπισμού εξισορροπήσεως της κινεζικής ισχύος. Σε ένα περιβάλλον με παρουσία τριών μεγάλων δυνάμεων (Κίνα, Ρωσία και ΗΠΑ), όπου ο ένας (Κίνα) αναγνωρίζεται ως μείζων αντίπαλος άλλου (ΗΠΑ), ο ρόλος του τρίτου (Ρωσία) είναι καθοριστικός για την ισορροπία και οι ΗΠΑ θα έπρεπε να θέλουν την Ρωσία στο πλευρό τους, παρά να την απωθούν προς την Κίνα, με την άφρονα πολιτική τους στην Α. Ευρώπη. Η στάση τους συνιστά παραβίαση της πολιτικής ισορροπίας δυνάμεων.

Ηθική και πολιτική διάσταση των διεθνών σχέσεων

Οι δύο αυτές διαστάσεις ενυπάρχουν σε κάθε έκφανση διεθνούς πολιτικής. Άλλοτε ευθυγραμμίζονται (π.χ. ΗΠΑ εναντίον Γερμανίας, στον Β΄ΠΠ), άλλοτε αντιδιαστέλλονται, όταν το στρατηγικώς ορθό είναι ηθικώς ανεπίτρεπτο (π.χ. η συμμαχία των ΗΠΑ με την ΕΣΣΔ, για την αντιμετώπιση της Γερμανίας, ήταν στρατηγικώς επιβεβλημένη, αλλά ηθικώς απαράδεκτη). 

Όταν η στρατηγική οπτική συγκρούεται με την ηθική, πάντοτε υπερισχύει η πρώτη.

Συγκεκριμένα για την Ουκρανία. Σε έναν ιδεατό κόσμο, θα ήταν υπέροχο οι Ουκρανοί να είναι ελεύθεροι να επιλέξουν το πολίτευμά τους και τις κατευθύνσεις της εξωτερικής τους πολιτικής. Στον πραγματικό κόσμο, όμως, κάτι τέτοιο είναι ανέφικτο. Οι Ουκρανοί έχουν συμφέρον να προσέχουν να μην έλθουν σε ρήξη με την Ρωσία, άλλως διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο. Αν οι Ρώσοι εκτιμούν ότι οι Ουκρανοί συνιστούν υπαρξιακή απειλή γι’ αυτούς, ένεκα της συστοιχίσεώς τους με την “Δύση”, θα προκληθεί τεράστια ζημία στην Ουκρανία. Ό,τι ακριβώς, δηλαδή, συμβαίνει τώρα.

Πιθανή διέξοδος

Η συνειδητοποίηση… 

  • για τους μεν Ουκρανούς, της καταστροφής που επέφερε η προσήλωση στον “δυτικό” προσανατολισμό τους 
  • για τους δε Ρώσους, της δυσχέρειας του εγχειρήματος να διεξάγουν επί μακρόν στρατιωτικές επιχειρήσεις για την κατάκτηση και τον πολιτικό έλεγχο της Ουκρανίας 

… είναι δυνατόν να οδηγήσει σε ένα συμβιβαστικό πλαίσιο μεταξύ τους.

[*] Στο πρωτότυπο αναφέρεται ο όρος GNP και όχι ο ευρύτερα χρησιμοποιούμενος GDP, αλλά οι λεπτές διαφορές τους δεν αναιρούν την ουσία.

newyorker.com

spot_img

2 ΣΧΟΛΙΑ

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,900ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα