Ο ΥΨΗΛΟΣ ΕΝΟΙΚΟΣ ΤΗΣ ΒΙΛΑΣ ΑΛΛΑΤΙΝΗ

Με αφορμή την επικαιρότητα και όσα γράφηκαν για την εμβληματική βίλλα

της ΑΡΙΑΔΝΗΣ ΧΑΤΖΗΓΙΩΡΓΗ

Φωτογραφία: O Aβδούλ Χαμίτ στο δρόμο για την προσευχή της Παρασκευής, μετά την καθιέρωση του Συντάγματος.

Η βίλλα Αλλατίνη, έργο οθωμανικού εκλεκτικισμού, ξεχώριζε στην ερημιά με το επιβλητικό μέγεθος και τον πλούσιο κήπο της. Σε αρκετή απόσταση βρίσκονταν οι μύλοι της οικογένειας με το λιμανάκι τους. Προς τη θάλασσα, ο τόπος ελεύθερος. Από εκεί έρχονταν και η μόνη όχληση, όταν το βράδυ οι βάρκες έπλεαν κοντά στην ακτή με παρέες νεαρών που τραγουδούσαν για κανένα κορίτσι, ή συνεπαρμένοι από την ομορφιά, για τον εαυτό τους.

Αν και ξεκίνησε με τους καλύτερους οιωνούς, με το χρήμα να ρέει -καθώς όλες οι επιχειρήσεις των Αλλατίνη πήγαιναν καλά και οι σχέσεις τους με τον σουλτάνο πάντοτε άψογες- και με αρχιτέκτονα τον Ιταλό Ποζέλλι, που έπαιρνε τις καλύτερες παραγγελίες της εποχής, δεν ήταν γραφτό να φέρει τύχη στην οικογένεια που την έχτισε. Δυό χρόνια αφού ολοκληρώθηκε, το 1901, ο πατέρας Εμίλ απεβίωσε και λίγο αργότερα η βίλλα πουλήθηκε.

Στο τέλος Απριλίου του 1909, μετά το αποτυχημένο αντι-κίνημα του σουλτάνου,  ο Γάλλος στρατηγός που νοίκιαζε τη βίλλα έλαβε έκτακτη ειδοποίηση να τα μαζεύει. Εγκαταστάθηκε στρατιωτικό σώμα 200 ανδρών για να φυλάει την περιοχή και μπήκαν εργάτες για να κάνουν τις απαραίτητες μετατροπές. Ο Αβδούλ Χαμίτ έφτασε στον στρατιωτικό σταθμό το βράδυ της 28ης Απριλίου του 1909. Βγαίνει πρώτος, κατεβαίνει αφηρημένος, με βαθουλωμένα μάτια και τα μαλλιά του άβαφα. Φοράει περιποιημένη ρεντιγκότα. Ακολουθούν οι φύλακες, ένας από τους πρίγκηπες και από άλλα διαμερίσματα οι 13 γυναίκες από τις 500 του χαρεμιού του, που του επέτρεψαν να πάρει μαζί του. Ο έκπτωτος σουλτάνος δεν λέει κουβέντα. Φαίνεται φοβισμένος και μοιάζει να ρωτάει “πού με πάνε;”. Στέκεται. Ο αξιωματικός πλησιάζει και του δείχνει την έξοδο. Μπαίνουν στα ακριβά αυτοκίνητα που περιμένουν.  Ιππικό περικυκλώνει τα αυτοκίνητα και τα συνοδεύει σε όλη τη διαδρομή μέσα από την πόλη, μέχρι τη βίλλα Αλλατίνη. Οι σκοπιές είναι στη θέση τους και δεν μπορεί να πλησιάσει κανείς. Τα μεσάνυχτα όλα τα φώτα της βίλλας έχουν σβήσει και οι δημοσιογράφοι ξεκολλάνε από τα κάγκελα της περίφραξης.

Οι επόμενες ειδήσεις λένε ότι έφτασε άφραγκος και χωρίς αλλαξιές. Ο υπηρέτης του έτρεξε με έναν φρουρό να αγοράσει τα απαραίτητα. Το δωμάτιό του βλέπει στη θάλασσα. Στο δρόμο μαζεύεται πλήθος που θέλει να δει τον έκπτωτο σουλτάνο. Δεν τους κάνει τη χάρη. Κοιτάζει για λίγο από το παράθυρο την πόλη και κρύβεται πάλι.

      Ο ιερός νόμος όριζε για τους έκπτωτους μονάρχες εκτέλεση ή εξορία. Για τον Αμπντούλ Χαμίτ η απόφαση ήταν εξορία στη Θεσσαλονίκη, όπου θα τέλειωνε τις μέρες του. Ο βουλευτής Θεσσαλονίκης, Εμμανουέλ Καράσο, που πήγε να του ανακοινώσει την απόφαση, τον βρήκε με τα μάτια υγρά να ρωτά αν θα ζήσει. Μην πιστεύοντας, ο Αβδούλ Χαμίτ παρακάλεσε τον διοικητή του τρίτου σώματος στρατού να τον λυπηθεί και να εγγυηθεί για τη ζωή του. Τα ίδια παρακάλια έκανε στον φύλακα στη διάρκεια της διαδρομής με το τρένο και τον έβαλε να ορκιστεί ότι δεν θα τον σκοτώσουν.

Μετά από λίγους μήνες εγκλεισμού, ο Αβδούλ Χαμίτ πέφτει σε κατάθλιψη. Δεν κοιμάται τα βράδια και κόβει βόλτες με τα ρούχα όλη τη νύχτα. Τον ακούν να μονολογεί και να κατηγορεί τον εαυτό του ότι βιάστηκε πολύ (με το αντι-κίνημα).

Τον Φεβρουάριο του 1910 οι πριγκήπισσες της οικογένειας και το χαρέμι του τον εγκαταλείπουν. Ειδικοί και μη ειδικοί αποφαίνονται ότι πάσχει από σύνδρομο καταδίωξης. Από φυσική άποψη πάσχει από αιμορροΐδες από την καθιστική ζωή και τα εκλεκτά εδέσματα που τρώει. Οι γιατροί διατάζουν ειδική δίαιτα. Υποχρεώνει τις έντεκα γυναίκες του χαρεμιού να τρώνε πρώτες το φαγητό της δίαιτας. Η κατάσταση δεν βελτιώνεται και του δίνουν καθαρκτικό. Ζητά δώδεκα δόσεις καθαρκτικού, να το πάρουν πρώτα οι γυναίκες. Τον κυριεύει η ιδέα ότι θα τον σκοτώσουν. Οι γυναίκες αποφασίζουν κι οργανώνουν τη φυγή τους. Δύο η ώρα το πρωί, ενώ ο Αβδούλ Χαμίτ κοιμόταν, το σκάνε για τον σταθμό, όπου μια κλινάμαξα τις περίμενε δύο ολόκληρες μέρες και επιστρέφουν στην Κωνσταντινούπολη.

Δυόμιση χρόνια αργότερα, τον Οκτώβριο του 1912, από το φόβο μην πέσει ο έκπτωτος μονάρχης στα χέρια των Ελλήνων, γερμανικό πλοίο τον παρέλαβε με άκρα μυστικότητα και τον μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη, στο παλάτι του Μπεηλέρμπεη, όπου πέθανε στις 10 Φεβρουαρίου του 1918.

Η βίλλα Αλλατίνη δεν πρόλαβε να ησυχάσει. Στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου μετατράπηκε σε νοσοκομείο και στην ευρύτερη περιοχή της, στο Καραμπουρνάκι, εγκαταστάθηκε η γαλλική αεροπλοΐα.

Το 1926 και για ένα χρόνο η βίλλα επιτέλεσε τον πιο ελπιδοφόρο ρόλο της, ως πρώτη έδρα του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Άλλαξε ακόμα πολλές χρήσεις και δεν είναι πια πολυτελής, ούτε της φέρθηκε καλά ο χρόνος και οι διάφοροι ανακαινιστές. Διαβάζω τον κάπως βεβιασμένο διάλογο για το μέλλον της.

Οι Θεσσαλονικείς και οι Θεσσαλονικείς επιχειρηματίες, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, έχουν αποδείξει ότι δεν νοιάζονται για την πολιτιστική τους κληρονομιά. Λαμπρό παράδειγμα οι αναιμικές αντιδράσεις για τα αρχαία της Βενιζέλου, όταν θα έπρεπε να έχει βουλιάξει η Εγνατία.

Από τη συνοικία των Εξοχών, έμειναν από τύχη κάποια κτίρια, εγκλωβισμένα ανάμεσα σε πολυκατοικίες, όχι απαραίτητα τα καλύτερα από άποψη αρχιτεκτονική. Η βίλλα Αλλατίνη ως ιστορικό κτίριο, θα ήταν καλό να έχει δημόσια χρήση και να μπορεί να προστατευτεί με την τακτική, αναγκαία συντήρηση.

Από όλες τις χρήσεις της, η πιο ενδιαφέρουσα δεν είναι το πλουσιόσπιτο με τα αμέτρητα δωμάτια, για λόγους επίδειξης ασφαλώς, αλλά η φιλοξενία του Πανεπιστημίου.

Σαν πρώτη ιστορική έδρα του Πανεπιστημίου μας, που στέγασε σε δύσκολους καιρούς τις ελπίδες για μόρφωση και προκοπή, θα άξιζε να μείνει κάτω από τη δική του αιγίδα. Το ότι ένας αυταρχικός ηγεμόνας έζησε εκεί τρεισήμισυ χρόνια εγκλεισμού, απομυθοποιούμενος και κατεδαφιζόμενος, είναι ενδιαφέρον ιστορικά, αλλά ένα μόνο επεισόδιο της ιστορίας του κτιρίου.

Το πιο ενδιαφέρον είναι να αντιληφθούμε την Τουρκοκρατία, όχι ως κακό όνειρο που πρέπει να ξεχαστεί, αλλά ως μια δυναμική φάση της ιστορίας του ελληνισμού, που επιβίωσε, δημιούργησε στο πλαίσιό της και ορθώθηκε για να ζήσει ελεύθερο βίο.

Την εποχή της Θεσσαλονίκης, ο Αβδούλ Χαμίτ για τη συνταγματική οθωμανική αυτοκρατορία ήταν ήδη μια γραφικότητα. Δεν υπάρχει λόγος ο ένοικος της βίλλας Αλλατίνη να είναι κάτι περισσότερο από αυτό, εκατόν δώδεκα χρόνια αργότερα.