του Γιώργου Χατζηθεοφάνους*
Η Εισήγησή μου με θέμα “Ο ρόλος της Οικονομίας στην αρχιτεκτονική του νέου πολυπολικού κόσμου” στην εκδήλωση με θέμα “Ο Κόσμος Αλλάζει” που οργάνωσε το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού! Στα 10 λεπτά που έχω στη διάθεσή μου θα επιχειρήσω να παρουσιάσω επιγραμματικά κάποιες σκέψεις σχετικά με το ρόλο της οικονομίας στην αρχιτεκτονική του νέου πολυπολικού κόσμου.
Αναμφισβήτητα οι δύο αυτές μεταβλητές του διεθνούς συστήματος δεν είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους. Οι εξελίξεις στην οικονομία δημιουργούν νέα γεωπολιτικά δεδομένα και ταυτόχρονα οι γεωπολιτικές εξελίξεις επηρεάζουν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό τις αντίστοιχες οικονομικές. Θα λέγαμε πως είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος που λέγεται διεθνής ανταγωνισμός.
Σήμερα το διεθνές σύστημα είναι πολυπολικό, με βασικούς πόλους ισχύος τις ΗΠΑ, την Κίνα, τη Ρωσία και την Ινδία. Βέβαια τα κριτήρια με τα οποία έχουν επιλεγεί αυτές οι 4 ως οι κύριοι πόλοι ισχύος σηκώνουν κουβέντα. Προφανώς με βάση το στρατιωτικό δυναμικό διότι αυτή είναι σειρά των πλέον ισχυρών στρατών στον κόσμο. Υπάρχει όμως και το οικονομικό δυναμικό και βέβαια οι πολιτικές δυνατότητες.
Η στρατιωτική δύναμη δεν εγγυάται πάντα πολιτική επιρροή, η οποία εξαρτάται και από την προσωπικότητα της ηγεσίας. Να θυμίσω την πολιτική επιρροή της Γερμανίας, χωρίς στρατιωτική ισχύ, επί Μέρκελ στα χρόνια της κρίσης.
Επίσης υπερδύναμη θεωρείται κάποια σήμερα εάν έτσι αντιμετωπίζεται από τις ΗΠΑ που έχουν την πρωτοκαθεδρία. Το θέμα είναι ότι το πολυπολικό σύστημα είναι ασταθές όπως φροντίζει να μας ενημερώσει ο Κένεθ Γουόλτς στο μνημειώδες έργο του «Θεωρία διεθνούς πολιτικής». Αυτό σημαίνει πως είναι λάθος να περιμένουμε ένα νέο σημείο ισορροπίας και το λέω αυτό διότι πολλοί σήμερα συνεχίζουν να υποστηρίζουν πως είμαστε ακόμη στο μεταβατικό στάδιο περιμένοντας το νέο σημείο ισορροπίας.
Το χαρακτηριστικό του πολυπολικού συστήματος είναι η δυναμική. Με περισσότερες από δύο δυνάμεις η πολιτική της ισχύος στρέφεται στην διπλωματία, μέσω της οποίας οι συμμαχίες συνάπτονται, διατηρούνται και διαταράσσονται. Προσωπικά, όσο κι αν σήμερα ακούγεται απίθανο, δεν θα με εξέπληττε μια συνεργασία ΗΠΑ-Ρωσίας για την αντιμετώπιση της Κίνας που φιλοδοξεί να είναι η νέα παγκόσμια κυρίαρχη χώρα στον αιώνα που διανύουμε.
Ο Πόλεμος στην Ουκρανία ίσως αποτελέσει μια ευκαιρία για την επίλυση των διαφορών τους. Πρόσφατα είχαμε μια οικονομική, στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας, συμφωνία ΗΠΑ Ινδίας και την Αίγυπτο να υποβάλλει αίτημα ένταξης στις χώρες των BRICS στις οποίες είναι η Κίνα, η Ινδία και η Ρωσία.
Αναμφισβήτητα είναι πολύπλοκο το σύστημα και υπάρχει δυναμική. Να θυμίσω πως πολυπολικό ήταν το διεθνές σύστημα από τις αρχές του 19 αιώνα μέχρι το 1935 με πολλές συγκρούσεις και δύο καταστροφικούς Παγκόσμιους Πολέμους. Το 1910 είχαμε 8 μεγάλες δυνάμεις. Σήμερα έχουμε 4 δεν ξέρουμε πόσες θα έχουμε αύριο. Η λίστα των παγκόσμιων δυνάμεων θα αλλάζει. Υπάρχουν κι άλλες εν δυνάμει χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και η Ιαπωνία, με στρατιωτικό και οικονομικό δυναμικό, που υπό συνθήκες θα μπορούσαν να αποτελλέσουν επίσης πόλους ισχύος.
Ειδικά η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία, η οποία βέβαια δεσμεύεται ως μέλος της ΕΕ, θα έλεγα έχουν ιστορικά μια οικουμενική αποστολή διαθέτοντας διπλωματική ικανότητα και στρατηγική κουλτούρα στις διεθνείς εξελίξεις. Στο διεθνές σύστημα σήμερα συντελούνται αλλαγές με ταχύτητες που πολλές φορές προκαλούν ζάλη. Υπάρχει μια μεγάλη δυναμική και στο εσωτερικό των κρατών που θα επηρεάσει το ρόλο τους στο διεθνές περιβάλλον. Στις ΗΠΑ η αποκατάσταση της μεσαίας τάξης, που επλήγη από τον μονοπωλιακό υπερ-καπιταλισμό και οδήγησε στην εμφάνιση του Τραμπ, ενός «αντισυστημικού» αυταρχικού λαϊκιστή δεν φαίνεται να είναι μια εύκολη υπόθεση.
Ίσως και γι αυτό έχει επιλεγεί η ποινική του δίωξη για την εξουδετέρωσή του. Ακόμη όμως κι αν απαλλαγεί από τον Τραμπ όσο η μεσαία τάξη υποφέρει, δεν θα απαλλαγεί από τον Τραμπισμό. Οι πολιτικοί επιστήμονες, καθηγητές στο Χάρβαρντ Σ. Λεβίτσκι και Ν.Ζιμπλάτ, σύμφωνα με τους οποίους οι σύγχρονες δημοκρατίες κινδυνεύουν από τους εκλεγμένους κι όχι από στρατιωτικά πραξικοπήματα, υποστηρίζουν πως η οικονομική ευημερία υπήρξε βασικός πυλώνας μακροημέρευσης της δημοκρατίας στις ΗΠΑ .
Μόλις επλήγη είχαμε μια διολίσθηση σε έναν αυταρχικό λαϊκιστή Πρόεδρο, που δημόσια δήλωνε θαυμαστής ομοίων του όπως ο Ερτογάν και ο Πούτιν, και το διαδίκτυο πλημμύρησε από πρωτοφανείς, σαν από ταινία επιστημονικής φαντασίας, εικόνες από την εισβολή στο Καπιτώλιο. Βλέπουμε λοιπόν πως ο ρόλος των ΗΠΑ στο διεθνές σύστημα θα εξαρτηθεί και από τις εξελίξεις στο εσωτερικό της Χώρας αυτής.
Η δημοκρατική ΕΕ ταλαιπωρείται από μακροχρόνια δομική στασιμότητα και έχουν κάνει την εμφάνισή τους ο εθνικισμός και οι εγωιστικές εθνικές πολιτικές στην εξάλειψη των οποίων θεμελιώθηκε το οικοδόμημα αυτό.
Γενικά η οικονομική ύφεση στις ΗΠΑ και την ΕΕ έπληξε το γόητρο της φιλελεύθερης δημοκρατίας και οδήγησε σε δημοκρατική «ύφεση» την παγκόσμια κοινότητα. Από την άλλη το μοντέλο της αυταρχικής διακυβέρνησης της Κίνας με αυστηρή όμως προσήλωση στους κανόνες της ελεύθερης αγοράς που της δίνει ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα εξαιτίας της ταχύτητας στη λήψη αποφάσεων φαίνεται να αποδίδει. Υποστηρίζεται, παρά τα δομικά προβλήματα που και εδώ υπάρχουν σε ένα βαθμό, πως το 2030 θα έχει φτάσει το ΑΕΠ των ΗΠΑ. Δεν είναι όμως μόνο οι ΗΠΑ.
Οι μεγάλες ανισότητες, προϊόν κυρίως των εγγενών αδυναμιών του καπιταλισμού, που σύμφωνα με την Έκθεση Παγκόσμιας Ανισότητας 2022, βρίσκονται στο ίδιο περίπου επίπεδο με αυτές στις αρχές του 20ου αιώνα είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα. Και οι ανισότητες δεν παρουσιάζονται μόνο μεταξύ των κρατών αλλά υπάρχουν στο εσωτερικό των κρατών ενώ σύμφωνα πάντα με την Έκθεση δεν υπάρχουν σημάδια βελτίωσης. Πως θα αντιμετωπιστούν; Τι θα γίνει εάν αντιδράσουν οι λαοί;
Είναι ένα πιθανό ενδεχόμενο όσο κι αν σήμερα ακούγεται κάπως απίθανο. Το Μάρτη του 68 θα χαρακτήριζε κάποιος το Γαλλικό λαό αποχαυνωμένο μας λέει ο Καστοριάδης. Σε 2 μήνες ήρθε ο Μάης του 68. Ποτέ κανείς δεν πρόβλεψε τη ριζική αλλαγή της στάσης ενός λαού. Η ιστορία είναι δημιουργία.
Από την άλλη η επιλογή του αυξημένου κρατικού παρεμβατισμού στην αντιμετώπιση των ανισοτήτων, που εγκυμονεί κινδύνους κεντρικής διαχείρισης της οικονομίας για πολιτικούς σκοπούς, οδηγεί στην ανελευθερία και το δεσποτισμό υποστηρίζουν οι φιλελεύθεροι. Κάτι τέτοιο επίσης θα επηρεάσει τις γεωπολιτικές εξελίξεις.
Τι θα γίνει σε μια νέα παγκόσμια ύφεση, κάτι που μπορεί να συμβεί όσο κι αν υπάρχει πλέον εμπειρία και τεχνογνωσία αποφυγής, με τα κράτη που αποτελούν τους big spenders υπερχρεωμένα κι άρα με περιορισμένες δυνατότητες δημοσιονομικής παρέμβασης; Για να έρθουμε και στα δικά μας, η προσπάθεια αποδυνάμωσης της Ρωσίας απαιτεί την ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης από αυτή κι αυτό μπορεί να επιτευχθεί μεταξύ άλλων με την εξόρυξη των υδρογονανθράκων της Μεσογείου.
Πως όμως μπορεί να γίνει αυτό χωρίς την οριοθέτηση ΑΟΖ-Υφαλοκρηπίδας που αυτή τη στιγμή μοιάζει με Γόρδιο Δεσμό; Μπορεί να προχωρήσει η συνεκμετάλλευση χωρίς οριοθέτηση όπως ακούγεται και τι γεωπολιτικές εξελίξεις θα δρομολογήσει; Σύμφωνα με τον Χάγιεκ η Οικονομία μοιάζει με τη βιολογία, η οποία δεν μπορεί να προβλέψει την επιβίωση ενός συγκεκριμένου οργανισμού, μόνο πρότυπα ειδογέννεσης και αφανισμού. Κατά συνέπεια οι προβλέψεις σε ότι αφορά στην οικονομία είναι εξαιρετικά επισφαλείς. Μπορούμε όμως να δούμε τις τάσεις που διαμορφώνονται. Σε κάθε περίπτωση είναι προφανές πως η οικονομία θα έχει σημαντικό ρόλο στην αρχιτεκτονική του νέου πολυπολικού κόσμου. Σας ευχαριστώ πολύ.
Πολύ καλή η περιγραφή των επιφαινομένων του καλούμενου πολυπολικού κόσμου ,του οποίου τα πρωτοεμφανιζόμενα μέλη , τώρα προσπαθούν να θρέψουν τους πολυπληθείς λαούς , αλλά όλοι αυτοί οι γεωπολιτικοί και οικονομικοί παίκτες θα υποχρεωθούν σε περίπτωση έντασης να τεθούν” υπό τας φτερούγας” -όπως στην πιο μεγάλη ημέρα του πολέμου το 1944 -ή των ΗΠΑ ή της Κίνας , που όντως προελαύνει και οικονομικά και στρατιωτικά έναντι -τουλάχιστον- των γειτόνων της Ρωσίας και Ινδίας.
ΟΠΟΤΕ πάλι δύο πόλους θα έχουμε , οι οποίοι όσο και να θέλουμε να συνεργασθούν για τον μη πόλεμο κάποτε θα εμπλακούν -ας ελπίσουμε- μόνο σε τοπικούς πολέμους .
Από το 490 π,Χ στην Ελλάδα μας και σε όλες τις ιστορικές περιόδους η Ανατολή επιτίθεται στην Δύση και μόνο τρείς ηγέτες της -Μ. Αλέξανδρος, Μ. Ναπολέων και Χίτλερ -κινήθηκαν αντίθετα.
Ας συλλογισθούν οι ηγεσίες των πόλων της Δύσης , μήπως η Ανατολή θα μας επιτεθεί μετά τον ”κατακλυσμό μας” από τους μεταναστοπρόσφυγες της .
Μήν παρομοιάζετε τόν Μεγαλέξανδρο μέ τούς ἄλλους. Τό ἐκπολιτιστικό ἔργο του ὕμνησε καί ὁ Καβάφης.
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2218/Keimena-Neoellinikis-Logotechnias_G-Gymnasiou_html-empl/index07_09.html
Ελένη,
Δεν υπάρχει προσωπικότητα στην Ιστορία, για την οποία να έχουν γραφεί τόσα πολλά (~ 80-100.000 βιβλία και μελέτες), όσες για τον Μ. Αλέξανδρο. Η επίκληση τής μαρτυρίας ενός ποιητή, δεν είναι Ιστορία.
Από παιδιά μάς μάθαιναν στο σχολείο το ΜΕΓΑ ΨΕΜΜΑ, ότι τάχα μου ο Αλέξανδρος εξεστράτευσε για να φέρει στα πέρατα τής Γης τον ελληνικό πολιτισμό. Αρλούμπες.
Σκοπός της εκστρατείας του αρχικά ήταν η κατάλυση τού Περσικού Βασιλείου, ο οποίος ήταν μόνιμος κίνδυνος για την Ελλάδα. Μετά κατελήφθη από τον οίστρο των κατακτήσεων και πήγε μέχρι το σημερινό Πακιστάν. Ως αποτέλεσμα των κατακτήσεών του ήλθε η εξάπλωση τής ελληνικής γλώσσας στην Ανατολή, που έκαμε γνωστό τον ελληνικό πολιτισμό. ΔΕΝ ΗΤΑΝ όμως αυτό ο στόχος τού Αλεξάνδρου. Ήταν πέρα για πέρα ένας επιτυχημένος κατακτητής, ο οποίος δεν έχασε ούτε μία μάχη.
Καλοί οι ποιητές, αλλά όχι να τούς γίνεται κατάχρηση επί παντός επιστητού. Δεν είναι/λύνονται όλα με την ποίηση σ’ αυτήν την ζωή.
Δεν παρομοιάζω την ποιότητα των τριών ηγετών και ούτε είμαι Αριστερός να λέω και να γράφω για τον πρώτο Μεγάλο της Ιστορίας τον δικό μας Αλέξανδρο τον Μακεδόνα ότι ήταν σφαγέας των λαών.
Πολύ καλή η ανάλυση. Τραβηγμένη η πρόβλεψη συνεργασίας ΗΠΑ – Ρωσίας για την αντιμετώπιση της Κίνας.
Το δόγμα εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ δεν αλλάζει: Η Ρωσία είναι εχθρός και η Κίνα αντίπαλος.