Ο Τούρκος πρόεδρος, ο οποίος βλέπει τη χώρα του ως περιφερειακή δύναμη, θέλει να οδηγήσει σε μια πολιτική λύση σχηματίζοντας μέτωπο με τις κορυφαίες αραβικές χώρες
6 Νοεμβρίου 2023
Haaretz
Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν πρόσθεσε την τελευταία στιγμή την Τουρκία στον πολυπληθή κατάλογο των συναντήσεών του στη Μέση Ανατολή, αποβιβαζόμενος στην Άγκυρα την Κυριακή για διήμερη επίσκεψη.
Έφτασε μια ημέρα αφότου ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ανακάλεσε τον πρεσβευτή της Τουρκίας στο Ισραήλ για «διαβουλεύσεις». Η είδηση περιέχεται σε μια αιχμηρή δήλωση ότι «ο Νετανιάχου δεν μπορεί πλέον να θεωρείται εταίρος, τον έχουμε ξεγράψει».
Μια πιο λεπτομερής εξήγηση ήρθε σε μια ομιλία στην επαρχία Rize της Μαύρης Θάλασσας. «Δεν θα αφήσουμε μόνους τους αδελφούς μας στη Γάζα», είπε ο Ερντογάν. «Είναι ιστορική μας ευθύνη να καταγγείλου τα εγκλήματα όσων υποστηρίζουν αυτήν την ανήθικη, αδίστακτη, απεχθή σφαγή [από το Ισραήλ]». Πρόσθεσε ότι η Τουρκία σχεδιάζει να «φέρει τα εγκλήματα του Ισραήλ» ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης.
Ωστόσο, ο διπλωματικός μήνας του μέλιτος Ισραήλ-Τουρκίας που ξεκίνησε πριν από 15 μήνες δεν έχει τελειώσει εντελώς. Ο Ερντογάν είπε ότι ο υπουργός Εξωτερικών του, Χακάν Φιντάν, και ο Ιμπραχίμ Καλίν, ο επικεφαλής των υπηρεσιών πληροφοριών, είχαν συζητήσεις με ανθρώπους στο Ισραήλ και ότι η διακοπή των διπλωματικών σχέσεων δεν είναι στην ημερήσια διάταξη επειδή, όπως το έθεσε, «δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. ως διακοπή των σχέσεων, ειδικά όχι στις σχέσεις μεταξύ χωρών».
Ερντογάν και Νετανιάχου κατά τη συνάντησή τους στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, τον Σεπτέμβριο. Προσφορά: Γραφείο Τύπου της Τουρκικής Προεδρίας© סופק על ידי Haaretz.com
Ο Ερντογάν έχει δίκιο σε αυτό. Η Ιορδανία, το Μπαχρέιν και η Βολιβία έχουν ανακαλέσει τους πρεσβευτές τους αλλά δεν έχουν ανακοινώσει τη διακοπή των σχέσεών τους με το Ισραήλ.
Ακόμη και τις δύο φορές που η Αίγυπτος ανακάλεσε τον πρεσβευτή της στο Τελ Αβίβ –κατά τον Πρώτο πόλεμο του Λιβάνου και κατά τη διάρκεια της δεύτερης Ιντιφάντα– οι σχέσεις συνεχίστηκαν ως συνήθως, συμπεριλαμβανομένης της συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας. Οι εμπορικοί δεσμοί και οι δεσμοί πληροφοριών του Ισραήλ διατηρήθηκαν κατά τη διάρκεια των ετών που οι σχέσεις ήταν παγωμένες και καμία χώρα δεν έστειλε πρεσβευτή στην άλλη.
Ο Μπλίνκεν δεν πήγε στην Τουρκία για να επιδιορθώσει τις σχέσεις μεταξύ Ερντογάν και Νετανιάχου. Φαίνεται ότι μετά τη συνάντηση στο Αμμάν το Σάββατο με τους υπουργούς Εξωτερικών πέντε κορυφαίων αραβικών δυνάμεων, ένιωσε την ανάγκη να διατηρήσει τις σχέσεις με τον Ερντογάν, ο οποίος έχει παραμεριστεί (κυρίως από τις ΗΠΑ) από την εντατική διπλωματία γύρω από τον πόλεμο της Γάζας που βρίσκεται τώρα σε εξέλιξη.
Αλλά η επίσκεψη είναι επίσης μια ευκαιρία για την αντιμετώπιση ορισμένων ζητημάτων που δεν σχετίζονται με τον πόλεμο, όπως η ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ και η αγορά μαχητικών αεροσκαφών F-16 από την Τουρκία, μια συμφωνία που αναβάλλεται στο Κογκρέσο.
Διαμαρτυρία κατά της επίσκεψης του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Antony Blinken στην Τουρκία, στην Άγκυρα, την Κυριακή. Credit: Cagla Gurgodan / Reuters© סופק על ידי Haaretz.com
Η υποστήριξη του Ερντογάν στους Παλαιστίνιους δεν είναι κάτι καινούργιο. Η οικονομική βοήθεια, η πολιτική υποστήριξη και η ελευθερία κινήσεων που είχε δώσει στους ηγέτες της Χαμάς (συμπεριλαμβανομένης της άδειας για τη δημιουργία επιχειρήσεων για τη συγκέντρωση κεφαλαίων για τον οργανισμό και την επένδυση των κεφαλαίων του) ήταν εδώ και καιρό μήλο της έριδος μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας.
Ακόμη και μετά την πλήρη αποκατάσταση των διμερών σχέσεων, ο Erdgoan διατήρησε καλούς προσωπικούς δεσμούς με τους ηγέτες της Χαμάς, συμπεριλαμβανομένων των Ismail Haniyeh και Saleh al-Arouri, οι οποίοι ζούσαν και οι δύο στην Τουρκία μέχρι που τους ζητήθηκε ευγενικά να αποχωρήσουν μαζί με αρκετούς άλλους αξιωματούχους του κινήματος.
Με το ξέσπασμα του πολέμου στη Γάζα, η Τουρκία προσφέρθηκε να μεσολαβήσει σε μια συμφωνία για την απελευθέρωση ομήρων και μάλιστα είχε συζητήσεις με το Ισραήλ και τη Χαμάς, δίπλα δίπλα με τον σύμμαχό της, το Κατάρ.
Ο Φιντάν, ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, ο οποίος προηγουμένως ήταν επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών της χώρας, έχει στενούς δεσμούς με τους επικεφαλής της Μοσάντ. Θεωρεί τον Yossi Cohen, τον προηγούμενο διευθυντή της Mossad, ως προσωπικό φίλο. Ο Καλίν, ο οποίος ήταν ανώτερος σύμβουλος του Ερντογάν και διαδέχθηκε τον Φιντάν στην ανώτατη θέση των μυστικών υπηρεσιών, διατηρεί επίσης στενούς δεσμούς με τους Ισραηλινούς ομολόγους του.
Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν στην Τεχεράνη τον περασμένο μήνα. Πρακτορείο Ειδήσεων WANA / Reuters© סופק על ידי Haaretz.com
Όμως, σύμφωνα με ισραηλινές πηγές, η ένταξη της Τουρκίας στην προσπάθεια διαμεσολάβησης ακυρώθηκε όταν έγινε σαφές ότι η Χαμάς είχε προσβληθεί από την αλλαγή στάσης του Τούρκου προέδρου απέναντι στην οργάνωση και προτιμούσε το Κατάρ και τους Αιγύπτιους από τους Τούρκους.
«Η Τουρκία δεν είχε πολλά να προσφέρει ακόμα και όταν ο Ερντογάν και ο Φιντάν μίλησαν προσωπικά με τον Χανίγιε και προσπάθησαν να μάθουν τι αναζητούσε η Χαμάς σε αντάλλαγμα για την απελευθέρωση ομήρων. Η Τουρκία συνειδητοποίησε ότι χωρίς να προσφέρει κάτι ουσιαστικό σε αντάλλαγμα –όπως μια κατάπαυση του πυρός, μια υπόσχεση να μην σκοτωθούν οι ηγέτες της Χαμάς και να επιτραπεί η είσοδος καυσίμων στη Γάζα, απαιτήσεις που το Ισραήλ θα απέρριπτε ευθέως– δεν υπήρχε τίποτα να συζητηθεί», δήλωσε τουρκική πηγή στη Haaretz.
Ωστόσο, η Τουρκία δεν βλέπει τον εαυτό της απλώς ως έναν πιθανό διαμεσολαβητή ή ως έναν του οποίου ο «ιστορικός ρόλος είναι να σταθεί δίπλα στους αδελφούς της στη Γάζα. Η Τουρκία θεωρεί τον εαυτό της ως μια περιφερειακή δύναμη της οποίας το κύρος απαιτεί να εμπλέκεται σε οποιεσδήποτε διαφορές στη Μέση Ανατολή ή στον Καύκασο, ορισμένες από τις χώρες των οποίων ανήκουν στην «τουρκική κοινότητα των εθνών» στην οποία η Τουρκία επιδιώκει να επεκτείνει την ιστορική της αιγίδα .
Αυτή η κοσμοθεωρία συνήθως περιλαμβάνει έναν δικό της γεωπολιτικό χάρτη που επιδιώκει να κάνει πραγματικότητα. Φυσικά, βλέπει τον εαυτό της ως τη χώρα που θα ελέγχει τον χάρτη. Έτσι, η Άγκυρα έπαιξε ρόλο στη διαμάχη μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας για την αμφισβητούμενη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Στη Συρία, όπου η Τουρκία έχει καταλάβει μια βόρεια λωρίδα της χώρας· Και στη Λιβύη, όπου συμμάχησε με το Κατάρ, έχει υποστηρίξει τον πόλεμο της κυβέρνησης της Τρίπολης ενάντια στον Λιβυκό Εθνικό Στρατό, με επικεφαλής τον στρατηγό Khalifa Haftar.
Η υποστήριξή της στην κυβέρνηση της Τρίπολης απέφερε οικονομικά οφέλη στην Τουρκία μετά την υπογραφή συμφωνίας των δύο χωρών για τη οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων. Διασχίζοντας τη Μεσόγειο, τα όρια του χάρτη στον οποίο συμφώνησαν απειλούσαν τις εξαγωγές φυσικού αερίου της Αιγύπτου και του Ισραήλ προς την Ευρώπη.
Πιο πέρα, η Τουρκία έχει αναδειχθεί ως βασικός παίκτης στον πόλεμο στην Ουκρανία. Η Τουρκία απαιτεί να αφαιρεθεί το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών από τα χέρια των «μεγάλων πέντε» δυνάμεων, που έχουν δικαίωμα βέτο. Η Τουρκία κρατά επίσης το κλειδί για την επέκταση του ΝΑΤΟ (ο Ερντογάν ενέκρινε καθυστερημένα την ένταξη της Σουηδίας αλλά καθυστερεί την έγκριση από το τουρκικό κοινοβούλιο).
Σε σχέση με τον πόλεμο στη Γάζα, η Τουρκία προετοιμάζεται για την «επόμενη μέρα» και τον ρόλο που θα παίξει. Περίπου δύο εβδομάδες μετά την έναρξη των μαχών, ο Φιντάν παρουσίασε ένα πολιτικό σχέδιο βασισμένο στη λύση των δύο κρατών και στην ανάπτυξη διεθνούς δύναμης στη Γάζα και σε αρκετές χώρες που θα λειτουργήσουν ως εγγυητές για μια μελλοντική διπλωματική συμφωνία.
Σύμφωνα με αυτή τη «συνταγή», η Τουρκία θα ήταν ένας από τους εγγυητές για την παλαιστινιακή πλευρά, με άλλες χώρες να έχουν τον ίδιο ρόλο από την πλευρά του Ισραήλ. Ο Φιντάν δεν είπε ποιοι θα είναι αυτοί οι «άλλοι» εγγυητές, αλλά αναμένει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα είναι ένας από τους κύριους.
Καταστροφή σε καταυλισμό προσφύγων κοντά στο Deir Al-Balah, στη Λωρίδα της Γάζας, την Κυριακή. Credit: Hatem Moussa / AP © סופק על ידי Haaretz.com
Δεν έχει νόημα να μιλάμε για το πόσο εφικτή είναι η τουρκική ιδέα, πόσο μάλλον για το αν θα μπορούσε ποτέ να εφαρμοστεί, τη στιγμή που οι πλευρές δεν μπορούν καν να συμφωνήσουν σε «ανθρωπιστικές παύσεις».
Αλλά το γεγονός ότι έθεσε ακόμη και την ιδέα αυτή τη στιγμή αποκαλύπτει αρκετά για την τουρκική φιλοδοξία και την αντίληψή της για τον εαυτό της ως ισότιμο με τις ΗΠΑ.
Ωστόσο, δεν είναι μόνο το όραμα που καθοδηγεί την Τουρκία. Η Άγκυρα διαβάζει προσεκτικά τον περιφερειακό χάρτη. Έτσι, προσπάθησε να συμμαχήσει με τις κορυφαίες ηγετικές δυνάμεις του αραβικού κόσμου, όπως η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, για να δημιουργήσει ένα μέτωπο ενάντια σε μια αμερικανική πολιτική που εξακολουθεί να υποστηρίζει ανεπιφύλακτα το Ισραήλ.
Η Τουρκία κατανοεί ότι αυτές οι χώρες, όχι η ίδια η Τουρκία, μπορεί να υπαγορεύουν τους κανόνες του παιχνιδιού. Θέλει να είναι εκεί.
Η Τουρκία, η οποία ήταν η πρώτη χώρα που παρέδωσε αεροπορικώς ανθρωπιστική βοήθεια μέσω του αεροδρομίου στο Ελ-Αρίς, υποσχέθηκε την Κυριακή να μεταφέρει 1.000 Παλαιστίνιους ασθενείς με καρκίνο που από τη Γάζα στην Αίγυπτο. Τουρκικά μέσα ενημέρωσης αναφέρουν ότι η επίσκεψη του Μπλίνκεν στην Άγκυρα θα ασχοληθεί, μεταξύ άλλων, με το ζήτημα της «επόμενης ημέρας», σε αναγνώριση του κρίσιμου ρόλου της Τουρκίας.
Ο ίδιος ο Ερντογάν έσπευσε να δηλώσει ότι «η Γάζα πρέπει να είναι μέρος ενός παλαιστινιακού κράτους με πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ». Έτσι έχει μπει ο Ερντογάν στις μελλοντικές εξελίξεις, ακόμα κι αν προς το παρόν οι ΗΠΑ (για να μην αναφέρουμε το Ισραήλ) δεν έχουν ιδέα πώς θα είναι η επόμενη μέρα.
Η Τουρκία αναδεικνύεται σε τοπική υπερδύναμη με μεγάλες φιλοδοξίες. Παρά τις οποίες διακηρύξεις και καταγγελίες, εμείς μετατρεπόμαστε σταδιακά σε δορυφόρο της αναμένοντας παθητικά την ξένη βοήθεια.
Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι παρά τις πρόσκαιρες ελπίδες και διακυμάνσεις, το χάσμα συνεχώς διευρύνεται.