Άλλο πράγμα η ηθική κριτική μιας κινηματογραφικής ταινίας ή οποιουδήποτε άλλου καλλιτεχνικού δημιουργήματος κι άλλο πράγμα η καλλιτεχνική κριτική. Μπορεί κάποιος να φτιάξει μία ταινία για την αγάπη και να μη βλέπεται κι άλλος να φτιάξει μία ταινία αφιερωμένη στο μίσος και να είναι καλλιτεχνικά άρτια. Δυστυχώς εκτός κάποιων λαμπρών εξαιρέσεων είναι κανόνας στους κριτικούς κινηματογράφου να μπερδεύουν την προσωπική τους ηθική, ιδεολογία και προσωπικό γούστο με την κινηματογραφική αξία της εκάστοτε ταινίας. Η ανοίκεια επίθεση εναντίον της ταινίας “Ο Άνθρωπος του Θεού” και η ανήθικη στάση των κριτικών δεν είναι μεμονωμένο γεγονός. Δεν είναι η πρώτη φορά που συνέβη και δυστυχώς δεν θα είναι και η τελευταία. Και δεν εννοώ τις αρνητικές κριτικές όπου καλοπροαίρετα κάποιος αναφέρει κάποια πράγματα. Μιλάω για την ισοπέδωση και τις ειρωνείες. Μιλάω για την κακία όπου το μόνο που κρύβει είναι η αμάθεια αυτών που την εκπέμπουν.

Έχει χαθεί το αυτονόητο. Μπορεί να είσαι Χριστιανός Ορθόδοξος και να πηγαίνεις κάθε Κυριακή (και όχι μόνο) στην εκκλησία και να μη σου αρέσει η ταινία. Μπορεί να είσαι αιρετικός ή άθεος και να μην παραδέχεσαι την αγιότητα του μεγάλου Αγίου Νεκταρίου και να σου αρέσει η ταινία. Αυτά είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Δεν είναι ομολογία Θεού να πεις ότι σου αρέσει μία μυθοπλασία όπως και δεν είναι απιστία να πεις ότι δεν σου αρέσει. Δυστυχώς πολλές κακές κριτικές συνοδεύτηκαν από αντιεκκλησιαστικό μένος όπου χτυπώντας την ταινία νόμισαν οι μωροί ότι χτυπούσαν την Ορθοδοξία…

Εγώ ως Χριστιανός Ορθόδοξος και ως κινηματογραφόφιλος είδα την ταινία κι αυτά που θ’ αναφέρω δεν έχουν σχέση με την Ορθόδοξη Θεολογία που είναι το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή μου αλλά με τον κινηματογράφο. Και να πω ότι για τρία χρόνια στην Πάτρα είχα την ευλογία να ζω δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Νεκταρίου στην ομώνυμη περιοχή.

Η ταινία πραγματεύεται τη ζωή του Αγίου Νεκταρίου από την εποχή που συκοφαντήθηκε κι εκδιώχθηκε από την Αίγυπτο. Είναι φαιδρό να περιμένουμε να μάθουμε Θεολογία, ιστορία, μαθηματικά κτλ. από τον κινηματογράφο. Ακόμα κι αν η ταινία αναφέρεται στη βιβλιογραφία κάποιου, βλέπουμε το πώς ο σεναριογράφος βλέπει τον άνθρωπο που βιογραφείται και ποιες στιγμές της ζωής του διαλέγει να φωτίσει. Το αν η μυθοπλασία είναι πιστή ή όχι στην πραγματικότητα, είναι άλλο θέμα. Είναι θέμα ιστορικό, αλλά δεν είναι θέμα κινηματογραφικό, αφού ξέρεις ότι θα πας να δεις μυθοπλασία. Η ταινία έχει ένα μεγάλο ατού κι ένα μεγάλο μειονέκτημα. Το μεγάλο ατού της είναι ο Άρης Σερβετάλης. Ο Άρης Σερβετάλης ειδικά από τη μέση της ταινίας και μετά είναι εκπληκτικός. Κάποιοι έχουν μπερδέψει το υποπαίξιμο με τη λιτότητα και την περιεκτικότητα. Ο Άρης Σερβετάλης υπό την καθοδήγηση της Γελένα Πόποβιτς βγάζει όλη την πραότητα, την ταπεινότητα, την υπομονή που απαιτούνταν να έχει ο Άγιος Νεκτάριος του σεναρίου. Το ότι αυτά τα είχε ο Άγιος σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό στη ζωή του είναι άσχετο! Εμείς μιλάμε για το σενάριο που καλείται να παίξει ο ηθοποιός. Εκπληκτικό είναι και το μακιγιάζ όπου γίνεται ένα με τον Άρη Σερβετάλη, χωρίς όμως να τον καπελώσει. Του δίνει πράγματα και τον βοηθάνε στο παίξιμό του. Στο άσπρο χρώμα από τις κακουχίες και τις νηστείες, στην ανημπόρια από τα ασκητικά χρόνια που βαραίνουν την πλάτη αλλά ελαφραίνουν την ψυχή. Ο πρωταγωνιστής παίζει με το βλέμμα του, παίζει με το σώμα του, παίζει με την πλάτη του. Είναι εκπληκτικός, δεν έχει καθόλου σοβαροφάνεια κι ενώ ο ίδιος ξέρουμε ότι είναι Ορθόδοξος αποφεύγει να πέσει στην παγίδα να σεβαστεί τον Άγιο Νεκτάριο! Γίνεται ο Άγιος Νεκτάριος! Κι ο Άγιος Νεκτάριος όπως όλοι οι Άγιοι δεν έχουν τη συναίσθηση και την έπαρση να αισθάνονται Άγιοι. Οι Άγιοι δεν αισθάνονται πρώτοι, αισθάνονται τελευταίοι. Αν ο Σερβετάλης έπαιζε τον Άγιο αποδίδοντας το σεβασμό που έχουμε οι πιστοί στους Αγίους, τότε θα έπεφτε στην παγίδα της σοβαροφάνειας. Ο Άρης Σερβετάλης κατάφερε να προσεγγίσει και να παίξει τον Άγιο, γιατί δεν έπαιξε παριστάνοντας τον Άγιο που απαιτεί σεβασμό (φαρισαϊσμός) αλλά τον έπαιξε αισθανόμενος ως τελευταίος αμαρτωλός…

Το μεγάλο αρνητικό της ταινίας είναι το σενάριο στους υποστηρικτικούς ρόλους. Οι υπόλοιποι ήρωες δεν είχαν παρελθόν. Δεν ξέραμε γιατί πίστευαν ή γιατί δεν πίστευαν. Δεν ξέραμε για τις οικογένειές τους. Ακόμα και για τον Κώστα που βρήκε μια δουλειά και δεν μάθαμε ακριβώς περί τίνος πρόκειται.. Το σενάριο επικεντρώθηκε στο ν’ αναδείξει την πορεία του Αγίου, μόνο που η πορεία του Αγίου έγινε μέσα κι από τους ανθρώπους, τις εικόνες Θεού που συνάντησε στον βίο του. Όμως, τους ανθρώπους που συνάντησε, δυστυχώς δεν τους γνωρίσαμε καθόλου. Όπως επίσης και για τον ίδιο τον Άγιο Νεκτάριο δεν φωτίστηκε το παρελθόν του, πριν την Αίγυπτο και πριν γίνει Επίσκοπος Πενταπόλεως. Η επιλογή της αγγλικής γλώσσας έγινε αφορμή για επαίσχυντες ειρωνείες από διάφορους κριτικούς. Να μας πουν οι ίδιοι αδαείς κριτικοί, εξεταστές του proficiency, για την προφορά των αγγλικών, από τους ηθοποιούς στο υπέροχο Slumdog Millionaire του ΑΓΓΛΟΥ σκηνοθέτη Ντάνι Μπόιλ. Όπου ενώ οι ηθοποιοί είχαν άθλια αγγλική προφορά η καταπληκτική ταινία σάρωσε και καλλιτεχνικά και εμπορικά (παίρνοντας 8 Όσκαρ). Κι αυτήν τη χάλια αγγλική προφορά τη σκηνοθέτησε ΑΓΓΛΟΣ! Βέβαια ο Ντάνι Μπόιλ είναι σκηνοθέτης και ξέρει τι σημαίνει κινηματογραφική σύμβαση, δεν είναι αδαής κριτικός…

Η σκηνογραφία είναι εξαιρετική κι έχει γίνει πολύ καλή δουλειά στην επιλογή των χώρων. Η φωτογραφία ακολουθεί την σκηνογραφία ώστε ν’ αναδειχθεί το περιβάλλον που έζησε ο Άγιος. Πολύ καλός ο ήχος. Ο καλός ήχος φάνηκε από την αρχή όταν έγραφε ο Άγιος με την πένα και από το πώς ακουγόταν η πένα στο χαρτί. Από τους υποστηρικτικούς ρόλους ξεχωρίζει η εκπληκτική Καρυοφυλλιά Καραμπέτη. Αυτή είχε και από το σενάριο καλή βάση, ξέραμε τα κίνητρα της και τι συμβαίνει. Είχα να δω τόσο υπέροχη κακιά από την σπουδαία Τασσώ Καββαδία. Ναι, την υπέροχη Τασσώ Καββαδία που άφησε το στίγμα της στον ελληνικό κινηματογράφο. Η Καρυοφυλλιά είναι και πρωταγωνίστρια και ρολίστρια ολκής. Δεν την ενδιαφέρει ως γυναίκα να τσαλακωθεί, τα έχει βρει με την ηλικία της και την εμφάνισή της και βλέπουμε ότι μπορεί να υπηρετήσει τους αντίστοιχους ηλικιακούς ρόλους. Κι εκεί που είδαμε να υπάρχει σενάριο στον υποστηρικτικό ρόλο και να υπάρχει μια ηθοποιάρα όπως η Καρυοφυλλιά, είδαμε πώς ο Άγιος αναδείχθηκε ακόμα περισσότερο από αυτήν τη σύγκρουση! Επίσης μου άρεσε το πόσο ωραία παίζει ο Χρήστος Λούλης και το πως παίζει με το βλέμμα του και την ωραία χροιά της φωνής του.

Η μουσική του μεγάλου Ζμπίγκνιεφ Πράισνερ στο μεγαλύτερο μέρος της ταινίας ήταν διακριτική ως μουσικό χαλί. Οι λίγες φορές που είχαμε εκκλησιαστικό ύμνο (“Κύριε Ελέησον”) υπέβαλαν το απαραίτητο θρησκευτικό αίσθημα του σεναρίου. Στο τέλος, με την φωνή της υπέροχης Λίζα Τζέρραρντ (όπου έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό από τον Μονομάχο) όχι απλώς σε κάποια σημεία ανέβηκε τόνους αλλά θέλησε να γίνει αν όχι πρωταγωνίστρια, τότε η συμπρωταγωνίστρια για να τονίσει συναισθήματα. Έγινε λίγο πιο επική… Όσον αφορά την πραγματικότητα μπορεί για έναν Άγιο που έζησε στην Αίγυπτο και στην Ελλάδα να μην είχε καθόλου σχέση αυτή η δυτικότροπη γυναικεία ερμηνεία. Θα ταίριαζε κάτι που να έχει σχέση με Ανατολή, με Βυζάντιο, με Ορθόδοξη θεολογία. Αλλά, όπως είπαμε, άλλο πράγμα η ιστορία κι άλλο το σινεμά! Επίσης δεν παίζει κανένα ρόλο αυτό που θα ήθελα εγώ να δω. Κρίνουμε αυτό που βλέπουμε, όχι αυτό που θα θέλαμε να δούμε. Ο Πράισνερ και η Πόποβιτς έκριναν αυτήν τη μουσική ως σωστή και δεν αποκλείω στους ανθρώπους του δυτικού ημισφαιρίου να τους συγκινήσει περισσότερο. Βγήκα από την ταινία και ήμουν μαγεμένος.

Ήμουν, όμως, μαγεμένος κινηματογραφικά ή από τον Άγιο Νεκτάριο που είναι κι από τους αγαπημένους μου Αγίους;

Θα ήταν μαγεμένος από την ταινία ένας που δεν είναι Ορθόδοξος;

Αυτά ήταν τα ερωτήματα που με απασχολούσαν γι αυτό άφησα να περάσουν λίγες μέρες πριν γράψω ώστε να κατασταλάξουν μέσα μου τα συναισθήματά μου.

Την άλλη μέρα δεν είχα την ίδια αίσθηση, γιατί ενώ θυμήθηκα το μεγαλείο του Αγίου, λόγω των σεναριακών ελλείψεων δεν είχαμε κινηματογραφικό μεγαλείο.

Την επομένη μέρα όταν σκεφτόμουν την ταινία αυτό που μου είχε μείνει, όπου, όμως, δεν είναι ελάχιστο αλλά μέγιστο, ήταν η ερμηνεία του Άρη Σερβετάλη. Τον σφράγισε τον ρόλο κι αυτό από μόνο του, φτάνει και περισσεύει για να λέμε ότι η ταινία παρά τις ελλείψεις της, έχει επί μέρους ένα μεγάλο κινηματογραφικό επίτευγμα. Εν κατακλείδι, μεγάλη παθογένεια η έλλειψη καλογραμμένων Β΄ ρόλων, ωραία σκηνογραφία, καταπληκτικό μακιγιάζ, υπέροχη Καρυοφυλλιά Καραμπέτη και σπουδαία ερμηνεία του Άρη Σερβετάλη. (και με τη βοήθεια του καλού μοντάζ. στη σκηνή του θανάτου του Αγίου, ο Σερβετάλης είναι ανατριχιαστικός).

Βλέπουμε ότι στην ίδια ταινία είχαμε και παθογένειες και πράγματα προς θαυμασμό. Η σκηνοθέτης Γελένα Πόποβιτς λειτούργησε πιο πολύ με τη λογική του σεναριογράφου. Αν κι αυτό δεν έχει σχέση με την κινηματογραφική ανάλυση μπορώ να πω ότι η θεολογική της επιτυχία ήταν μεγαλύτερη από την κινηματογραφική της. Με θυμάμαι όταν βγήκα από τον κινηματογράφο, άσχετα μα τα πράγματα που μου έλειψαν στο σενάριο, να σκέφτομαι τις προσωπικές μου σχέσεις και το παράδειγμα προς μίμηση του Άγιου Νεκταρίου που πρέπει ν’ ακολουθήσουμε.

Αφού η Γελένα τα κατάφερε Θεολογικά πιστεύω θα είναι ευχαριστημένη. Δεν τίθεται θέμα σύγκρισης.

Η Ορθοδοξία είναι η ύπαρξή μας, το κάθε κύτταρο μας. Ο κινηματογράφος όπως κι άλλα πράγματα είναι ένα από τα κτιστά κοσμικά που μας αρέσουν.

Ο Άγιος Νεκτάριος έλεγε, “Αλίμονο αν η πίστη μας Στον Θεό εξαρτάται από τους ανθρώπους”. Θα το παραφράσω και θα πω: Αλίμονο αν οι ταινίες που επιλέγουμε, εξαρτώνται από τις κριτικές των κριτικών…

Υγ: Να ενημερώσω τον κόσμο στην Πάτρα, ότι εδώ και χρόνια, κάθε Τετάρτη βράδυ στον Άγιο Νεκτάριο γίνεται αγρυπνία Υπέρ Υγείας.

Ο Άγιος Νεκτάριος να είναι βοήθεια σε όλον τον κόσμο!

antifono.gr