του Γιώργου Χατζηθεοφάνους*
Με τον όρο σχέδιο Μάρσαλ εννοείται η οικονομική ενίσχυση κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρου, από τις ΗΠΑ, στο πλαίσιο της ανάσχεσης του Κομμουνισμού. Τα περισσότερα δολάρια του προγράμματος, που ανακοίνωσε ο Πρόεδρος Τρούμαν το 1947 στο Κογκρέσο, εισέρευσαν στη Μ. Βρετανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ιταλία. Υπάρχει όμως και μια άλλη, άγνωστη στους πολλούς, διάσταση του προγράμματος αυτού.
Τον Ιούλιο του 1944 κι ενώ ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν σε εξέλιξη, στο ξενοδοχείο Mount Washington, στην πόλη Bretton Woods των ΗΠΑ o Πρόεδρος Ρούσβελτ οργάνωσε μια συνάντηση 700 και πλέον συνέδρων-αντιπροσώπων πολλών χωρών. Μέσα από διαπραγματεύσεις που κράτησαν τρεις περίπου βδομάδες προέκυψε ένα διεθνές νομισματικό σύστημα σταθερών ισοτιμιών, το οποίο έμελλε να διαχειριστεί τις λειτουργίες του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος μέχρι το 1971, οπότε και εγκαταλείφθηκε.
Το πρόβλημα όμως σε κάθε νομισματικό σύστημα σταθερών ισοτιμιών, χωρίς ένα αποτελεσματικό μηχανισμό ανακύκλωσης πλεονασμάτων, είναι η αναπόφευκτη δημιουργία πλεονασματικών και ελλειμματικών χωρών. Αιτία η αδυναμία εφαρμογής μιας ανεξάρτητης δημοσιονομικής πολιτικής με υποτίμηση του νομίσματος στο πλαίσιο του περιορισμού των εισαγωγών και αύξησης των εξαγωγών και τελικά στον έλεγχο των ελλειμμάτων, τα οποία αναγκαστικά οδηγούν στο δρόμο του δανεισμού. Μέχρι τότε που το ύψος του χρέους εκτινάσσει τα spreads σε μεγέθη που αποκλείουν τη Χώρα από την πρόσβαση στις αγορές.
Η πρόταση του Κευνς, ο οποίος συμμετείχε στη συνδιάσκεψη Bretton Woods εκπροσωπώντας την Μ. Βρετανία, για ένα μηχανισμό ανακύκλωσης πλεονασμάτων απορρίφθηκε από τις ΗΠΑ. Αποφασίστηκε η αντιμετώπιση της εγγενούς αυτής αδυναμίας με την ίδρυση του γνωστού ΔΝΤ για το δανεισμό και διάσωση των χωρών που αδυνατούσαν καλύψουν τις ανάγκες τους στην ελεύθερη αγορά, με μνημόνια όμως δημοσιονομικής προσαρμογής, που θα εξασφάλιζαν την αποπληρωμή των δανείων.
Μπορεί οι ΗΠΑ να αρνήθηκαν την υιοθέτηση της πρότασης του Κευνς, ωστόσο αναλαμβάνοντας τις υποχρεώσεις, που απορρέουν από το ρόλο της ηγέτιδας δύναμης που συνειδητά επέλεξαν, φρόντισαν οι ίδιες, ως κατ εξοχή πλεονασματική χώρα, για την ανακύκλωση των πλεονασμάτων, στο πλαίσιο της ομαλής λειτουργίας του συστήματος σταθερών νομισματικών ισοτιμιών. Να λοιπόν η άλλη διάσταση του Σχεδίου Μάρσαλ. Λειτούργησε ως ένας αποτελεσματικός μηχανισμός ανακύκλωσης των πλεονασμάτων.
Όλα τα παραπάνω σας θυμίζουν κάτι; Μήπως τα δομικά προβλήματα της Ευρωζώνης; Κάθε νόμισμα χρειάζεται μια Κεντρική Τράπεζα για να το εκδώσει και να ασκεί την νομισματική πολιτική. Έτσι ιδρύθηκε η ΕΚΤ που αποτέλεσε το ένα πόδι στο γίγαντα που λέγεται ευρώ. Έλειπε όμως το άλλο πόδι που λέγεται «Υπουργείο Οικονομικών» για να ασκεί τη δημοσιονομική πολιτική. Αυτή η απόφαση όμως έπρεπε να περάσει από τα εθνικά κοινοβούλια με κίνδυνο να ακυρωθεί όλο το εγχείρημα. Αντί αυτού λοιπόν έδωσαν στο γίγαντα αυτό μια πατερίτσα που λέγεται Σύμφωνο Σταθερότητας (Συνθήκη του Μάαστριχτ) με το οποίο ουσιαστικά επιχειρήθηκε η δέσμευση των κρατών-μελών να ακολουθήσουν μια συγκεκριμένη δημοσιονομική πολιτική και να μην κάνει ο καθένας ότι θέλει. Με πατερίτσα όμως είναι γνωστό πως δεν μπορείς να τρέξεις ούτε να πας μακριά. Ισως αποδειχτεί μοιραίο λάθος η δημιουργία της Ευρωζώνης χωρίς πρόβλεψη κοινής δημοσιονομικής πολιτικής. Ακόμη και σήμερα βλέπουμε την αδιάλλακτη στάση της Γερμανίας στο ζήτημα αυτό.
Θα περίμενε όμως κανείς, έχοντας το παράδειγμα της Συμφωνίας Bretton Woods, να υπάρξει μέριμνα τουλάχιστον για έναν αποτελεσματικό μηχανισμό ανακύκλωσης πλεονασμάτων. Ούτε αυτό έγινε. Αντίθετα αποφάσισαν να ιδρύσουν τον ESM που ουσιαστικά αποτελεί το ΔΝΤ της Ευρωζώνης για τη χρηματοδότηση των ελλειμματικών χωρών με αδυναμία πρόσβασης στις αγορές. Προφανώς ξέχασαν πως το ΔΝΤ δεν κατάφερε να σώσει τη Συμφωνία Bretton Woods που οδηγήθηκε σε κατάρρευση το 1971. Θα περίμενε επίσης κάποιος από την κατεξοχήν πλεονασματική χώρα, τη Γερμανία, να αναλάβει ηγεμονικό ρόλο και να φροντίσει γι αυτό με κάποιο τρόπο. Ούτε αυτό έγινε. Ίσως γιατί οι ίδιοι οι Γερμανοί φοβούνται το ρόλο αυτό έχοντας στο μυαλό τους το αμαρτωλό παρελθόν τους.
Σήμερα ακούμε τη Γερμανίδα Πρόεδρο της Κομισιόν Ουρσουλα φον ντερ Λάιεν να λέει πως ήρθε η ώρα για το «ευρωπαϊκό Σχέδιο Μάρσαλ». Περιμένω να δω τι ακριβώς εννοεί και τι τελικά θα υιοθετηθεί. Κρατώ όμως μικρό καλάθι.
*Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΑΤΖΗΘΕΟΦΑΝΟΥΣ είναι υποστράτηγος ε.α., οικονομολόγος και συγγραφέας του βιβλίου «Εθνική Στρατηγική-Πρόταση για ένα νέο θεσμικό πλαίσιο», η Β’ έκδοση του οποίου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ι. Σιδέρης.
