ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΟΙΚΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

του Δημήτρη Τσαϊλά, Υποναυάρχου ε.α.

Η αποτυχία της EUNAVFOR MED operation IRINI

Κρίνοντας την αποτελεσματικότητα της ναυτικής αποστολής της ΕΕ, την επιχείρηση EUNAVFOR MED IRINI, σαφώς και δεν έχει επιτύχει τον σκοπό της όσον αφορά τη “συμβολή στη διάλυση των δικτύων παράνομης διακίνησης ανθρώπων στη Νότια Κεντρική Μεσόγειο”. Η Επιχείρηση, με το όνομα EUNAVFOR MED IRINI ξεκίνησε έτσι στις 31 Μαρτίου 2020 και παρατάθηκε έως τις 31 Μαρτίου  2025 με την Απόφαση του Συμβουλίου (ΚΕΠΠΑ) 2023/653. Το βασικό της καθήκον είναι η εφαρμογή του εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ  στη Λιβύη μέσω της χρήσης  εναέριων,  δορυφορικών  και  θαλάσσιων  μέσων. Ειδικότερα, η αποστολή έχει εντολή να διενεργεί επιθεωρήσεις πλοίων (νηοψίες) στην ανοικτή θάλασσα στα ανοικτά των ακτών της Λιβύης για τα οποία υπάρχουν υποψίες ότι μεταφέρουν όπλα ή σχετικό υλικό από και προς τη Λιβύη σύμφωνα με την απόφαση 2292 (2016) του ΣΑΗΕ και τα επακόλουθα ψηφίσματα του ΣΑΗΕ, επιπλέον παρακολούθηση παραβιάσεων που διαπράττονται μέσω εναέριων και χερσαίων οδών. Ως δευτερεύοντα καθήκοντα, η EUNAVFOR MED IRINI επίσης:

-παρακολουθεί και συλλέγει  πληροφορίες για  παράνομες εξαγωγές  από τη Λιβύη  πετρελαίου, αργού πετρελαίου και προϊόντων διύλισης πετρελαίου·

-συμβάλλει στη διακοπή του επιχειρηματικού μοντέλου των  δικτύων λαθρεμπορίας και εμπορίας ανθρώπων μέσω της συλλογής πληροφοριών και της περιπολίας με αεροπλάνα·

-έχει ως αποστολή να υποστηρίξει την ανάπτυξη ικανοτήτων και την εκπαίδευση της Λιβυκής Ακτοφυλακής και του Ναυτικού. Η υλοποίηση αυτής της δραστηριότητας δεν έχει ξεκινήσει λόγω του πολιτικού κατακερματισμού στη Λιβύη.

Εφόσον προκύπτει ότι γνώριζαν για την ύπαρξη του σκάφους που μετέφερε μετανάστες και απ’ ότι άκουσα  είπαν ότι είχαν εικόνα για το πλήθος του κόσμου στα καταστρώματα. Αν αυτό ισχύει γιατί δεν απεστάλησαν πολεμικά πλοία για νηοψία σύμφωνα με το Άρθρο 110 της UNCLOS που πιθανώς θα απέτρεπε το ναυάγιο και θα γλυτώνανε οι άνθρωποι από τον πνιγμό τους.

Ποιο το κόστος ανθρώπινης ψυχής;

Όπως επανειλημμένα έχω υποστηρίξει, η συγκεκριμένη αποστολή αντιμετωπίζει “μια επιχειρησιακή πρόκληση η οποία είναι αδύνατον να εκτελεσθεί”. Αυτό αποδεικνύεται από την αυξανόμενη ροή μετανάστευσης στην κεντρική Μεσόγειο. Βέβαια υπάρχει μεγάλη πίεση στις κυβερνήσεις της ΕΕ να «κάνουν κάτι». Αλλά οι μονάδες του πολεμικού ναυτικού που έχουν αποστολή την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης είναι το λάθος εργαλείο καθώς το πρόβλημα αρχίζει στην ξηρά. Όταν τα λαθρεμπορικά σκάφη αρχίζουν τον πλου, είναι πολύ αργά για να αναχαιτιστεί η επιχείρηση παράνομης μεταφοράς των ανθρώπων. Διότι οι διακινητές  έχουν πλέον προσαρμοστεί, στέλνοντας μόνους τους μετανάστες και πρόσφυγες στη θάλασσα μέσα σε ανυπεράσπιστα παλιά σκάφη. Έτσι οι επιβαίνοντες των λέμβων μετατρέπονται σε ναυαγούς οπότε είναι υποχρέωση η διάσωσή τους. Πέραν του σοβαρού θέματος δικαίου, αυτή η πρακτική οδήγησε και σε μια τραγική αύξηση των πνιγμών και θανάτων μέχρι σήμερα.

Υπάρχει λύση;

Ποια μπορεί να είναι η λύση του προβλήματος; Μα ασφαλώς η ύπαρξη μιας ενιαίας κυβέρνησης στη Λιβύη, ικανής να παρέχει ασφάλεια σε ολόκληρη τη χώρα σε συνεργασία με την ΕΕ στον τομέα της μετανάστευσης, αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη ουσιαστικής σημασίας δράση κατά του παράνομου δικτύου στην ξηρά. Σήμερα οι συνθήκες στη Λιβύη είναι απίθανο να βελτιωθούν επαρκώς για να επιτραπεί η χερσαία αποστολή από την ΕΕ σύντομα.

Επομένως, δεν αντιλαμβάνομαι γιατί να συνεχίσει η θνησιγενής επιχείρηση IRINI στην τρέχουσα μορφή της. Αυτό δεν είναι ένα επιχείρημα για να μην κάνεις τίποτα. Η αναζήτηση και η διάσωση είναι ζωτικής σημασίας και ανθρωπιστική υποχρέωση, την οποία η ΕΕ πρέπει να συνεχίσει να εκπληρώνει, χρησιμοποιώντας όμως καταλληλότερα σκάφη από ότι οι αερο -ναυτικές πολεμικές μονάδες της επιχείρησης IRINI.

Επίσης η ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο θα πρέπει να ενδυναμώσουν τις προσπάθειές τους κατά της παράνομης μετανάστευσης σε ολόκληρη το πεδίο της Υποσαχάριας Αφρικής, συμπεριλαμβανομένων αποστολών ανάπτυξης δυνάμεων στρατοχωροφυλακής στις χώρες προέλευσης και διαμετακόμισης παρανόμων μεταναστών, σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές για την επιβολή του νόμου και την παροχή συνδρομής στον εθελοντικό επαναπατρισμό μεταναστών.

Πλέον των παραπάνω είναι αναγκαίο να ζητήσουμε μετ’ επιτάσεως από τα Ηνωμένα Έθνη, την εξεύρεση πολιτικής διευθέτησης ακόμη και  με στρατιωτική παρέμβαση στην επιδείνωση της κρίσης στη Λιβύη, καθώς είναι δεδομένη η αύξηση των προσφύγων κατά τους καλοκαιρινούς μήνες προς τις ακτές της Κρήτης, και της Ιταλίας όσο ο εμφύλιος θα μαίνεται και θα τροφοδοτείτε η βία στη χώρα της Βόρειας Αφρικής. Η Λιβύη παραμένει χωρισμένη μεταξύ των ανταγωνιστικών πολιτοφυλακών, ισλαμιστικών ομάδων  που υποστηρίζει η Τουρκία και από τις φυλετικές αντιπαλότητες.  Η ποιοτική και ποσοτική αύξηση των ισλαμιστών στη Λιβύη δημιουργεί επικινδυνότητα και έκθεση στην απειλή, προκαλώντας μεγάλη ανησυχία για την εθνική ασφάλεια των περιοχών εγγύς της Λιβύης. Η χαοτική κατάσταση στη Λιβύη έχει οδηγήσει σε μια ανθρωπιστική κρίση μετά την αύξηση του αριθμού των Αφρικανών μεταναστών που προσπαθούν, απεγνωσμένα με κίνδυνο της ζωής τους, να εισέλθουν στην Ευρώπη με “καρυδότσουφλα”  από τη Λιβύη.

Αντί επιλόγου

Κλείνοντας πιστεύω, όταν θα υπάρξουν πιο ευνοϊκές συνθήκες ασφάλειας στη Λιβύη, η ΕΕ μπορεί να είναι σε θέση να εξασφαλίσει πολιτική συμφωνία με την Κυβέρνηση της Λιβύης για μια νέα Κοινή Ασφάλεια και αποστολή πολιτικής άμυνας για την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης στα νότια σύνορα της. Ο σχεδιασμός μιας τέτοιας αποστολής πρέπει να αναληφθεί όταν θα επιτρέπονται οι πολιτικές συνθήκες και οι συνθήκες ασφάλειας στη Λιβύη.