Του ΣΠΥΡΟΥ ΛΙΤΣΑ
Από την εποχή των Sun Tzu και Machiavelli μέχρι σήμερα η διαμόρφωση μιας «έξυπνης» υψηλής στρατηγικής αποτελεί το πλέον δύσκολο εγχείρημα στην πολιτική ατζέντα κάθε κράτους. Κι αυτό γιατί κομβικές μεταβλητές άυλων και υλικών συντελεστών ισχύος συμπλέκονται με συστημικούς παράγοντες, π.χ. η ισορροπία ισχύος, για να υποστηρίξουν τον τελικό στόχο της οργανωμένης συλλογικότητας. Το σημερινό άρθρο συζητά τις προοπτικές οικοδόμησης έξυπνης υψηλής στρατηγικής για την Κύπρο στην Ανατολική Μεσόγειο.
Πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση, πρέπει να ορισθεί η «έξυπνη» υψηλή στρατηγική. To 2003 o Joseph Nye οριοθετεί πρώτος την έννοια της έξυπνης ισχύος ως το λειτουργικό άθροισμα των πυλώνων σκληρής και ήπιας ισχύος σε ένα ενιαίο σύνολο με στόχο τη μεγιστοποίηση των κερδών για το κράτος στη διεθνή σκηνή. Πηγαίνοντας λοιπόν ένα βήμα πιο πέρα τη σκέψη του Nye, ορίζω ως έξυπνη Υψηλή Στρατηγική τον μηχανισμό αυτό που εντάσσει δημιουργικά στον πυρήνα της λειτουργίας του:
α) την έξυπνη ισχύ,
β) την ευέλικτη γραφειοκρατία,
γ) τη δυνατότητα αντιμετώπισης της οξείας ισχύος [Sharp Power] έτερων παραγόντων, και
δ) την υποστήριξη ενός ρεαλιστικού αφηγήματος με διεθνή ορίζοντα.
H Υψηλή Στρατηγική της Κυπριακής Δημοκρατίας εκ των πραγμάτων οφείλει να ποιοτικοποιηθεί. Αφ’ ενός γιατί η πολυπολική ισορροπία ισχύος αυξάνει τη χρηστικότητα αλλά και τις ευκαιρίες συστημικών παραγόντων με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Κύπρου στο διεθνές σύστημα.
Αφ’ ετέρου γιατί η ανακάλυψη στο τεμάχιο 10 της Κυπριακής ΑΟΖ του κοιτάσματος «Γλαύκου» αλλά και οι προοπτικές για επόμενα κοιτάσματα στα πέριξ τεμάχια αναδεικνύουν μια πολυεπίπεδη δυναμική για τη Μεγαλόνησο που ξεπερνά τις συμβατικές φόρμες ανάλυσης και απαιτεί από τις πολιτικές, ακαδημαϊκές και επιχειρηματικές ελίτ της νήσου την εξύφανση μιας νέας έξυπνης υψηλής στρατηγικής που να επιτρέπει στην Κύπρο να ενισχύει διαρκώς την παρουσία της στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και να ενδυναμώνει το αποτύπωμα της στις εξελίξεις που υλοποιούνται στο αυξημένης στρατηγικής και οικονομικής υπεραξίας εν λόγω υποσύστημα.
Ασφαλώς, το σημαντικό ενεργειακό απόθεμα του «Γλαύκου» δεν είναι από μόνο του αρκετό για να προσφέρει στην Κύπρο και στους Κύπριους ένα σταθερό μέλλον. Σε διαφορετική περίπτωση κράτη όπως η Βενεζουέλα ή η Νιγηρία, παράγοντες δηλαδή με εξαιρετικά πλούσιους ενεργειακούς πόρους θα πρωταγωνιστούσαν στο διεθνές γίγνεσθαι μέσα από μια κανονιστική φόρμα ευημερίας για τους πολίτες τους.
Γι’ αυτό, πρώτα και κύρια η Κυπριακή Δημοκρατία οφείλει να ισχυροποιήσει τους πολιτειακούς θεσμούς της και να επενδύσει στην οικοδόμηση μιας ευέλικτης γραφειοκρατίας που θα είναι σε θέση να εξυπηρετεί τον πολίτη, να εξοικονομεί πόρους, να κάνει χρήση των νέων τεχνολογιών και να συσπειρώνει τη συλλογική δυναμική των Κυπρίων υπέρ της λειτουργίας του κράτους δικαίου.
Αν η λειτουργία των εσωτερικών γραφειοκρατικών μηχανισμών της Κυπριακής Δημοκρατίας περάσει στη σφαίρα της υπερθετικής οντολογίας τότε επιτυγχάνεται παράλληλα η ενίσχυση των θεσμών και η πύκνωση της συλλογικής συνοχής, όταν κι αν η περίσταση το απαιτήσει. Η αρχή του Rally Round Flag που αποτελεί τον θεμέλιο λίθο για την επίτευξη της κοινωνικής συνοχής δεν είναι ούτε κάτι απλό για να υπάρξει, ούτε ασφαλώς κάτι δεδομένο. Η ευέλικτη γραφειοκρατία λοιπόν προνοεί υπέρ της επίτευξης κοινωνικής συνοχής όταν οι στιγμές το απαιτήσουν.
Η ενίσχυση του αποτυπώματος σκληρής ισχύος της Κυπριακής Δημοκρατίας, πέραν από τις επιβεβλημένες μορφές διαρκούς ενίσχυσης των συμβατικών μορφών αποτροπής, οφείλει να κινείται και στο επίπεδο της ενεργητικής διπλωματίας. Ιδιαίτερη έμφαση οφείλει να δοθεί από τη Λευκωσία στους μηχανισμούς προβολής και διεύρυνσης του μηνύματος προς τους πολίτες [grass-root spin] του πλανήτη ότι η Λευκωσία είναι η τελευταία πρωτεύουσα της Ε.Ε. και του δυτικού κόσμου γενικότερα που είναι διχοτομημένη και ότι μέρος αυτής βρίσκεται υπό την κατοχή των τουρκικών στρατευμάτων.
- Η προβολή των μηνυμάτων αυτών πρέπει να επικεντρωθεί κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που εξασφαλίζουν και μεγάλη ακτίνα προβολής αλλά και μικρό και ελεγχόμενο κόστος δράσης. Παράλληλα η κυπριακή διπλωματία οφείλει να συνεχίσει με την ίδια μεθοδικότητα που επιδεικνύει σήμερα τη διαρκή ποιοτική ενδυνάμωση του λειτουργικού ρόλου της Μεγαλονήσου στο τρίγωνο ειδικής συνεργασίας μεταξύ Αθήνας, Λευκωσίας και Ιερουσαλήμ, μέσω της ενίσχυσης των προοπτικών συνεργασίας του τριγώνου αυτού με το ΝΑΤΟ.
Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Μέσω της Ε.Ε. Εδώ και καιρό ο διάλογος γύρω από το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Άμυνας αντηχεί με ένταση στις Βρυξέλλες. Η Λευκωσία μπορεί να αναδείξει εαυτόν ως τον παράγοντα που θα τονίζει τη ρεαλιστική ορθολογικά τεχνοκρατική θέση ότι η συνεργασία μεταξύ Ε.Ε., ΗΠΑ και Καναδά στον τομέα της Άμυνας και της Ασφάλειας μόνο θετικά αποτελέσματα μπορεί να έχει στην εδραίωση της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή. Με τον τρόπο αυτό η λειτουργία της Κυπριακής Δημοκρατίας ενισχύεται σε επίπεδο σκληρής ισχύος, διεκδικώντας με ρεαλισμό νέο αναβαθμισμένο ρόλο στην περιοχή.
H ήπια ισχύς της Κυπριακής Δημοκρατίας οφείλει να εκσυγχρονισθεί και να στηριχθεί περαιτέρω στα ακαδημαϊκά της ιδρύματα με πρωτεύοντα παράγοντα ασφαλώς το Πανεπιστήμιο Κύπρου. Η επονομαζόμενη ακαδημαϊκή διπλωματία προσφέρει πεδίο ανάπτυξης σχέσεων σε επίπεδο κοινωνίας, αλλά και σε επίπεδο διαμορφωτών της κοινής γνώμης.
Μέσω της ενίσχυσης της ήπιας ισχύος της Κυπριακής Δημοκρατίας εδραιώνεται το κράτος ως μηχανισμός ενίσχυσης του αποτυπώματος του σε επίπεδο επιστήμης, τεχνολογικών εξελίξεων και κοινωνικής προόδου, ενώ παράλληλα η Κύπρος παύει να είναι ένας «ξεκομμένος» παράγοντας στην άκρη της Ανατολικής Μεσογείου και μεταμορφώνεται σε ενεργό δρώντα με διεθνή αντήχηση. Παραδείγματα όπως αυτά της Σιγκαπούρης δείχνουν με τον καλύτερο τρόπο τη δυναμική της ακαδημαϊκής διάστασης ως πολλαπλασιαστής ήπιας ισχύος.
Κράτος αιχμής στην Ανατολική Μεσόγειο
Τέλος, μαζί με την Ελλάδα και το Ισραήλ, η Κύπρος μπορεί να μετεξελιχθεί σε κράτος αιχμής για την περιοχή, προσφέροντας ενεργά στην ενίσχυση των προοπτικών εδραίωσης του διατλαντισμού στην Ανατολική Μεσόγειο στις επόμενες δεκαετίες, ως προοπτική εξέλιξης της ενδυνάμωσης των σχέσεων του δυτικού κόσμου. Ο διατλαντισμός είναι το μέλλον για τη Δύση και η Κύπρος, μαζί με Ελλάδα και Ισραήλ ως οι τρεις αδιαμφισβήτητες αστικές φιλελεύθερες δημοκρατίες στην περιοχή, μπορεί να παίξει κομβικό ρόλο τόσο σε θεσμικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο.
- Παρατηρώ χρόνια τη Μεγαλόνησο. Διαπιστώνω ότι γίνεται μεγάλη προσπάθεια από κύκλους της μιζέριας και του αναχρονισμού να ενσταλάξουν στη συλλογική συνείδηση ηττοπάθεια, ανορθολογισμό και παθητικότητα. Συλλογική αυτοπεποίθηση χρειάζεται και ενίσχυση των εσωτερικών και εξωτερικών της δομών με την οικοδόμηση μιας έξυπνης Υψηλής Στρατηγικής που θα αποτελεί πυξίδα για τις επόμενες δεκαετίες και θα δώσει τη δυνατότητα στην Κύπρο να αναβαθμίσει ρόλο και παρουσία στην περιοχή.
Οι προοπτικές υπάρχουν. Οι εφαρμογές είναι το ζητούμενο.
*Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Μακεδονίας και Επισκέπτης Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Ινστιτούτου Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Grenoble.
