Του Δρ. Παντελή Οικονόμου*
Η προ ημερών γνωστοποίηση μιας βλάβης στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Κοζλοντούι δημιούργησε εύλογες ανησυχίες στη χώρα μας . Είναι κατανοητό το ενδιαφέρον της Ελλάδας και ειδικά η ευαισθησία των κατοίκων στα βόρεια της χώρας για τα πυρηνικά συμβάντα στη γειτονική μας Βουλγαρία. Οι μνήμες του Τσερνόμπιλ είναι ακόμη ζωντανές. Το πυρηνικό συγκρότημα Κοζλοντούι απασχόλησε επανειλλημμένα στο παρελθόν την ελληνική αλλά και τη διεθνή κοινή γνώμη με συνέπεια να γραφτούν πολλά και να λεχθούν περισσότερα, όχι πάντοτε πλήρως διαφωτιστηκά ή έστω ανταποκρινόμενα στην πραγματικότητα.
Ας μου επιτραπεί εν προκειμένω να παραθέσω ενημερωτικά, στο μέτρο των γνώσεων μου φυσικά, κάποια σχετικά στοιχεία.
Α. Ως προς το πρόσφατο συμβάν:
- Η «βλάβη στο πυρηνικό εργοστάσιο του Κοζλοντούι» όπως μεταδόθηκε από διεθνή ΜΜΕ στις 16 Νοεμβρίου 2019 αφορούσε δυσλειτουργία σε ένα περιφεριακό σύστημα του αντιδραστήρα-5. Τα συστήματα ασφαλείας λειτούργησαν ως όφειλαν και η ισχύς λειτουργίας του αντιδραστήρα μειώθηκε κατά 50% μέχρι την αποκατάσταση της βλάβης. Δεν υπήρξε διαρροή ραδιενέργειας και κατά συνέπεια κίνδυνος ραδιενεργούς μόλυνσης. Δεν νομίζω, με κάποια επιφύλαξη, ότι το συμβάν καταγράφηκε από το διεθνές κέντρο πυρηνικών-ραδιολογικών περιστατικών ή ατυχημάτων INES. Στο INES μετέχουν 74 χώρες, μεταξύ αυτών και η Βουλγαρία και μέσω αυτού γνωστοποιούνται στα MME και στην τεχνολογική κοινότητα συμβάντα με αναφορά σε επίσημη κλίμακα επικινδυνότητας σχετικά με την πυρηνική ασφάλεια.
Β. Ως προς την ιστορία αλλά και την σημερινή πυρηνική κατάσταση στο Κοζλοντούι.
Στη γειτονική μας Βουλγαρία υπάρχουν οι ακόλουθες πυρηνικές εγκαταστάσεις:
- 2 ρωσικής κατασκευής αντιδραστήρες παραγωγής ηλεκτρισμού ισχύος 1000 MWe ο καθένας, η Μονάδα 5 και η Μονάδα 6. Και οι δύο είναι σε λειτουργία
- 4 παλαιότερης γενεάς ρωσικούςαντιδραστήρες παραγωγής ηλεκτρισμού ισχύος 440 MWe ο καθένας, οι Μονάδες 1 έως 4. Είναι όλοι τους παροπλισμένοι, εκτός λειτουργίας, και βρίσκονται στη διαδικασία αποσυναρμολόγησης και απόσυρσης (decommissioning) .
- 2 εγκαταστάσεις αποθήκευσης αναλωμένων πυρηνικών καυσίμων των παροπλισμένων τεσσάρων αντιδραστήρων. Είναι και οι δύο σε λειτουργία.
- 1 ερευνητικός αντιδραστήρας σε κατάσταση παρατεταμένης μη-λειτουργίας χωρίς καθόλου πυρηνικά καύσιμα, ενεργά ή αναλωμένα.
- 1 εγκατάσταση αποθήκευσης βραχύβιων ραδιενεργών αποβλήτων που είναι υπό κατασκευή.
Η Βουλγαρία αποφάσισε να κλείσει τους τέσσερεις πρώτους πυρηνικούς της αντιδραστήρες, από τους οποίους σημειωτέον έπερνε ηλεκτρικό ρεύμα και η Ελλάδα. Οι αντιδραστήρες 1 και 2 σταμάτησαν την λειτουργία τους το 2004. Οι αντιδραστήρες 3 και 4 μετά από νομικές και πολιτικές πιέσεις της Ευρώπης, παρόλο που προηγουγουμένως είχαν αναβαθμιστεί τεχνολογικά, σταμάτησαν την λειτουργία τους το 2006 λίγο πρίν την ένταξη της Βουλγαρίας στην ΕΕ. Τώρα πλέον στόχος των αρμόδιων αρχών της Βουλγαρίας είναι να έχει ολοκληρωθεί το 2030 η πλήρης διαδικασία αποσυναρμολόγησης και απόσυρσης των τεσσάρων πρώτων αντιδραστήρων του Κοζλοντούι.
Η χώρα μας και συγκεκριμένα το ελληνικό ΥΠΕΞ συνέβαλε αποφασιστηκά στην Ευρωπαϊκή απόφαση-απαίτηση του 2003 για απόσυρση των τεσσάρων παλαιάς γενιάς ρωσικών πυρηνικών αντιδραστήρων του Κοζλοντούι πριν την ένταξη της Βουλγαρίας στην ΕΕ το 2007. Επιπλέον, διακεκριμμένοι έλληνες επιστήμονες συμμετείχαν ενεργά στις σχετικές διεργασίες, κατέχοντας μάλιστα κατά το πρώτο εξάμηνο του 2003 την προεδρία στην αρμόδια Ευρωπαϊκή Επιτροπή AQG (Atomic Question Group) που χειρίστηκε το θέμα Κοζλοντούι αναφορικά με την επικείμενη ένταξη της Βουλγαρίας στην ΕΕ.
Συγχρόνως ο αντιδραστήρας-5 του Κοζλοντούι ο οποίος είναι νεώτερης γενιάς και με ισχύ μεγαλύτερη των πρώτων τεσσάρων, τέθηκε σε λειτουργία το 1988 και έχει αναβαθμισθεί το 2005 με αποτέλεσμα να επεκταθεί η αρχική άδεια λειτουργίας του που έληγε το 2017 για άλλα 30 χρόνια.
Ο δεύτερος σε λειτουργία αντιδραστήρας-6 του Κοζλοντούι, ιδίου ακριβώς τύπου με τον αντιδραστήρα-5, τέθηκε σε λειτουργία το 1993 μετά όμως από αναβάθμισή του το 2006 έλαβε και αυτός πρόσφατα, τον Οκτώβριο 2019, επέκταση της άδειας λειτουργίας του για 10 χρόνια. Θα μπορεί δηλαδή να παράγει ηλεκτρισμό μέχρι το 2029. Συνολικά, το δίδυμο των αντιδραστήρων 5 και 6 του Κοζλοντούι παράγει σήμερα περισσότερο από το 34% της ηλεκτρικής ενέργειας της Βουλγαρίας.
Τέλος, τον Μάρτιο του 2019 η κρατική βουλγαρική εταιρία DPRAO υπέγραψε τριετή συμφωνία με μία ισπανο-βρετανική κοινοπραξία για την διαχείρηση του προγράμματος απόσυρσης των τεσσάρων πρώτων παροπλισμένων αντιδραστήρων του Κοζλοντούι, όπως και για την κατασκευή στον ίδιο χώρο μιας εγκατάστασης εναπόθεσης των ραδιενεργών αποβλήτων της χώρας. Σημειωτέον ότι τα εν λόγω απόβλητα θα είναι τα ραδιενεργά υλικά που θα επιστρέφονται από τη Ρωσία μετά την επεξεργασία των αναλωμένων καυσίμων των αντιδραστήρων και την κατακράτηση από την Ρωσία των παραχθέντων στο Κοζλοντούι επικίνδυνων αλλά και στρατηγικής σημασίας ραδιενεργών υλικών (π.χ. πλουτώνιο).
Η προσπάθεια κατασκευής μία ακόμη πυρηνικής εγκατάστασης στο Μπελένε, στη βόρεια Βουλγαρία παρά τον Δούναβη όπως και το Κοζλοντούι, ναυάγησε μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και την προσχώρηση της Βουλγαρίας στη Δύση. Επρόκειτο για την κατασκευή τεσσάρων ρωσικών αντιδραστών παραγωγής ηλεκτρισμού, σχύος 1000 MWe ο καθένας, σε αντικατάσταση των τεσσάρων πρώτων μικρότερων αντιδραστήρων στο Κοζλοντούι. Η θεμελείωση του πρώτου αντιδραστήρα στο Μπελένε πραγματοποιήθηκε το 1987 και μέχρι το 1990 είχε επιτευχθεί το 40% της κατασκευής του, όπως και το μεγαλύτερο μέρος του τεχνολογικού εξοπλισμού του πρώτου αντιδραστήρα είχε μεταφερθεί στο χώρο. Πλήν όμως, όπως και σε παρόμοια περίπτωση στην Κούβα, η οικονομικές και κυρίως πολιτικές συνθήκες στις εμπλεκόμενες δύο χώρες, Ρωσία και Βουλγαρία, δεν επέτρεψαν τη συνέχιση του έργου. Σήμερα, μετά από μακρές και δύσκολες διαπραγματεύσεις μεταξύ Βουλγαρίας και Ρωσίας, αρχικού ιδιοκτήτη του πανάκριβου εξοπλισμού, και λόγω συγκεκριμμένων τεχνολογικών δυσκολειών συνέχισης του έργου από άλλον κατασκευστή υπάρχει μια συνεχής παλινδόμηση των σχετικών κυβερνητικών αποφάσεων στη Σόφια, με συνέπεια το μέλλον του Μπελένε να θεωρείται, επιεικώς, αβέβαιο.
Η Ελλάδα δικαιούται αλλά και επιβάλλεται, στο πλαίσιο των επιστημονικών δυνατοτήτων της – τις οποίες υπερεπαρκώς διαθέτει – και πέραν από συμπλεγματικές μικροψυχίες – τις οποίες δυστυχώς συχνά επιδεικνύουμε – να επαγρυπνάει, να συμμετέχει ενεργά και να συνδράμει τους αρμόδιους διεθνείς θεσμούς στην διαφύλαξη της πυρηνικής ασφάλειας και πυρηνικής προστασίας των πυρηνικών εγκαταστάσεων της Βουλγαρίας αλλά γενικότερα της ευρύτερης περιοχής. Τόσο στον ειρηνικό τομέα όσο και ενδεχόμενα στον στρατιωτικό. Η υποχρέωση αυτή της χώρας μας εξυπηρετεί προτίστως και κυρίως το δικό της εθνικό συμφέρον και συνάμα την ασφάλεια του λαού της.
Η αντιμετώπιση της πυρηνικής απειλής, καθότι η ραδιενέργεια και οι συνέπειες της δεν αναγνωρίζουν γεωγραφικά αλλά και χρονικά σύνορα, φρονώ ότι υπερβαίνει τις υποχρεώσεις περιορισμένων εθνικών οντοτήτων. Οι ειρηνικές εφαρμογές της πυρηνικής ενέργειας, όπως είναι η λειτουργία εκατοντάδων ανά την υφήλιο πυρηνικών αντιδραστήρων παραγωγής ηλεκτρισμού, αλλά και οι εκατοντάδες άλλες πυρηνικές εγκαταστάσεις και χιλιάδες τόνοι πυρηνικά υλικά και εκατομμύρια ραδιενεργές πηγές που σκοπό έχουν να εξυπηρετήσουν τις ανθρώπινες ειρηνικές επιδιώξεις εγκυμωνούν μεγάλους κινδύνους για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Οι κίνδυνοι αυτοί μεγιστοποιούνται όταν σε οποιαδήποτε πρωτοποριακή τεχνολογική εφαρμογή δίνουμε προτεραιότητα στο μέγιστο όφελος και όχι στην ελαχιστοποίηση της ζημιάς.
Στην περίπτωση της πυρηνικής απειλής, της μεγαλύτερης ανθρώπινης απειλής κατά του ανθρώπου, όπως αναφέρω και στο πρόσφατο βιβλίο μου «Παγκόσμια Πυρηνική Απειλή – η καταγραφή ενός πυρηνικού επιθεωρητή», το μερίδιο κινδύνων που καταλαμβάνουν οι ειρηνικές εφαρμογές της πυρηνικής ενέργειας αν και είναι αρκετά σημαντικό – αφορά την αντιμετώπιση της πυρηνικής ασφάλειας από πυρηνικά ατυχήματα και λάθη και της πυρηνικής προστασίας από ανθρώπινο δόλο και τρομοκρατία – είναι κατά πολύ μικρότερο από τους κινδύνους που προέρχονται από την ενδεχόμενη χρήση, ακούσια ή εκκούσια, των πυρηνικών όπλων.
Επιτρέψτε μου να κλείσω με μια αναφορά στον επίλογο του αναφερθέντος βιβλίου μου:
«…Την πυρηνική απειλή. Την από πολλούς θεωρούμενη κορυφαία απειλή του ανθρώπου από τον άνθρωπο. Την απειλή που τόσο παραστατικά περιγράφει ο γνωστός Έλληνας φυσικός υψηλών ενεργειών καθηγητής Γιώργος Γραμματικάκης σαν τη “δαμόκλειο σπάθη πάνω από ολόκληρο το ανθρώπινο είδος και τον πολιτισμό του”. Επί του προκειμένου, θα πρέπει να αναφερθώ και στον μεγάλο σύγχρονο αστροφυσικό Στέφεν Χόκινγκ, ο οποίος, μιλώντας για τις απειλές που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα, ανέφερε ότι “ο πυρηνικός πόλεμος παραμένει ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την επιβίωση του ανθρώπινου γένους”. Προειδοποίησε ότι η ανθρώπινη επιθετικότητα θα μπορούσε να οδηγήσει σε παράλογες ενέργειες, πυροδοτώντας έναν πυρηνικό πόλεμο».
Ο Δρ. Παντελής Οικονόμου
Είναι Πρώην επιθεωρητής μη-διασποράς πυρηνικών όπλων (ΙΑΕΑ).
Το τελευταίο του βιβλίο έχει τίτλο: «Παγκόσμια πυρηνική απειλή».
Βιέννη
27 Νοεμβρίου 2019
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στη “Μακεδονία” της Κυριακής 1 Δεκεμβρίου 2019
