Στη Θεσσαλονίκη όλοι γνωρίζουν τον Δενδροπόταμο. Πολλές είναι οι φήμες που κυκλοφορούν σχετικά με την γειτονιά των Ρομά που βρίσκεται απέναντι από τον σταθμό των ΚΤΕΛ – μία από τις πιο φτωχές περιοχές της Θεσσαλονίκης. Τεράστια ανεργία και χαμηλό μορφωτικό επίπεδο είναι  τα δύο βασικά χαρακτηριστικά της φτωχογειτονιάς, τα οποία για εκείνους που την βλέπουν από έξω μεταβάλλονται σε ναρκωτικά και εγκληματικότητα. Και αυτό είναι ένας από τους λόγους που οι δημοσιογράφοι δεν είναι καλοδεχούμενοι στον Δενδροπόταμο: «Ε, εσύ με την κάμερα, φύγε από δω», φωνάζει ένας κάτοικος, καθώς περιπλανιόμαστε στα σοκάκια με τον Γιάννη Μάντζα. Ως Έλληνας Ρομά και ο ίδιος, γνωρίζει πολύ καλά τα στερεότυπα που χαρακτηρίζουν την κοινότητα, ενώ επισημαίνει πως ακόμη και οι ίδιοι οι Ρομά γνωρίζουν ελάχιστα για τους ίδιους: «Αν δούμε τι ξέρουνε οι άλλοι για τους Ρομά, και τι ξέρουν οι Ρομά για τους ίδιους, καταλήγουμε στο ίδιο αποτέλεσμα: Δεν ξέρει κανείς τίποτα».

Η σημασία της μόρφωσης

Η εύρεση κατοικίας είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα προβλήματα των ελλήνων Ρομά…

Για τον Γιάννη η άγνοια που περιβάλλει την ιστορία και τον πολιτισμό των Ρομά είναι η βασική πηγή πολλών προβλημάτων, τα οποία αντιμετωπίζει η κοινότητα: «Αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που πρέπει να λυθεί. Η εκπαίδευση είναι η μόνη λύση». Αλλά αυτό ισχύει και για τον ίδιο: Στο σχολείο ήταν ένας από τους λίγους μαθητές-Ρομά που έφτασε μέχρι το Λύκειο. Ο ρατσισμός που έπρεπε να αντιμετωπίσει βρισκόταν παντού, ένιωθε περιθωριοποιημένος.Ακόμη και κατά τη διάρκεια της θητείας του στον Ελληνικό Στρατό τα προβλήματα που συνάντησε λόγω της καταγωγής του τον ακολουθούσαν. Παρόλα αυτά επενδύοντας στη μόρφωση παρατήρησε ότι οι διακρίσεις εναντίον του γίνονταν σπανιότερες. Αυτό θεωρεί πως έχει να κάνει με την γλώσσα: «Το μεγαλύτερο όπλο, και κάτι που πρέπει να μάθουν όλοι οι Ρομά, είναι η ελληνική γλώσσα».

…σε αυτά προστίθενται τα προβλήματα υγείας

Αυτή την φιλοσοφία έκανε επάγγελμα ο Γιάννης Μάντζας: Ως πρόεδρος της Ελλάν Πασσέ, της Πανελλαδικής Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά, διοργανώνει εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά, αλλά προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης για γυναίκες. Αν και οι Ρομά έχουν πρόσβαση φυσικά στην σχολική εκπαίδευση, η ελληνική γλώσσα παραμένει ένα σημαντικό εμπόδιο: «Ένα από τα βασικά προβλήματα είναι, ότι κάποιες οικογένειες είναι δίγλωσσες, μιλάνε στο σπίτι την μητρική γλώσσα, την Ρομανή, και στο σχολείο μιλάνε Ελληνικά. Όταν αντιμετωπίζεις στο σχολείο μία άγνωστη γλώσσα, σε κάποιες περιπτώσεις, έχεις προβλήματα». Ταυτόχρονα όμως θα πρέπει και η ίδια οι κοινότητα των Ρομά να αποκτήσει μεγαλύτερη ευαισθησία απέναντι στη μάθηση, αναφέρει ο Γιάννης. Θεωρεί πως για να λυθούν τα προβλήματα με έναν βιώσιμο τρόπο, θα πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη τους και οι δυο πλευρές.

Οι ρυθμοί με τους οποίους η ελληνική πολιτική επιχειρεί να μειώσει το χάσμα ανάμεσα στους Ρομά και την ελληνική κοινωνία παραμένουν εξαιρετικά αργοί. Τα στερεότυπα κυριαρχούν ακόμη στην κοινή γνώμη. Μάλιστα, τον Μάιο του 2018 ο βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας Αθανάσιος Δαβάκης σε μία προεκλογική εκδήλωση στην Σπάρτη δήλωσε πως «όσον αφορά στο πολιτικό κόστος που λέει κάποιος, παρακαλώ και απαγορεύω σε οποιονδήποτε αθίγγανο, γύφτο, και δεν συμμαζεύεται, να με ψηφίσει. (…) Όποιος με ψηφίσει δεν τον αναγνωρίζω. Από πλευράς αυτής της κοινωνικής ομάδας». Η δήλωση προκάλεσε αντιδράσεις και ο Δαβάκης ζήτησε δημόσια συγνώμη, στην οποία όπως ανέφερε προέβη εξαιτίας της «έντονης παραβατικής συμπεριφοράς» στην περιοχή.Παρόλα αυτά το συμβάν υπογραμμίζει πως στην παγίδα τον κλισέ και των διακρίσεων, αντί να κινητοποιούνται ώστε να βρεθούν λύσεις.

Ο Σπύρος Μαρκέτος, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονία, ανήκει στην μειοψηφία των ακαδημαϊκών που έχουν εντρυφήσει στην κοινότητα των Ρομά. Όπως επισημαίνει, ακόμη και ο ίδιος ο ορισμός των «Ρομά» δεν είναι απόλυτα ξεκάθαρος: «Όπως συμβαίνει στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, πολλοί από εκείνους με ρομανικές ρίζες αποφεύγουν να δηλώσουν δημόσια την ταυτότητά τους, εξαιτίας του αντιτσιγγανισμού, ο οποίος είναι διαδεδομένος».

8-9 Απριλίου: Παγκόσμιο συνέδριο Ρομά στην Αθήνα

Σε όλα τα κόμματα υπάρχουν και εκπρόσωποι των Ρομά, εξηγεί ο καθηγητής Μαρκέτος, αλλά μόλις τα τελευταία χρόνια ιδρύθηκε η Ελλάν Πασσέ, μία αναγνωρισμένη συνομοσπονδία ελλήνων Ρομά και μία μορφής λόμπι για τους 300.000 Ρομά που ζουν στην Ελλάδα. Η ομοσπονδία διεκδικεί καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και περισσότερη αναγνώριση των Ρομά στην κοινωνία.

Φέτος η διοργάνωση της Διεθνής Επετειακή Συνδιάσκεψη Ρομά 1971-2021 θα γίνει στην Αθήνα. Η συνδιάσκεψη τελεί υπό την αιγίδα της προέδρου της Δημοκρατίας, Κατερίνας Σακελλαροπούλου. Και αυτό είναι ακόμη μία ένδειξη πως οι πολιτικοί δεν μπορούν πλέον να αγνοούν την κοινότητα ή να την χρησιμοποιούν για να δημαγωγήσουν προεκλογικά. Για τον Σπύρο Μαρκέτο μεγάλη σημασία έχουν και οι πρωτοβουλίες που αφορούν το σύστημα υγείας, την εκπαίδευση και τις συνθήκες στέγασης. «Οι γυναίκες χρειάζονται επίσης ιδιαίτερη στήριξη, αλλά η πρόσφατη η κινητοποίηση ομάδων γυναικών δίνει ελπίδες».

Μέχρι την οριστική λήξη όμως του διαρθρωτικού αντιτσιγγανισμού υπάρχει ακόμη μακρύς δρόμος για τον Μαρκέτο: «Εν ολίγοις θεωρώ πως η κινητοποίηση των ίδιων των Ρομά είναι το κλειδί για να βελτιωθεί η κατάστασή τους. Το ελληνικό κράτος θα αναλάβει να δράσει μόνο όταν υπάρξει πίεση από κάτω. Αλλά με τις παρούσες συνθήκες της οικονομικής κρίσης και της πανδημίας, καθώς και με την αύξηση των ρατσιστικών φαινομένων, δεν είμαι αρκετά αισιόδοξος για το μέλλον», ομολογεί.

Ρεπορτάζ με διαφορετικό πρίσμα

Ο Δενδροπόταμος στη Θεσσαλονίκη, το «γκέτο» των Ρομά

Σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν όμως και τα ίδια τα ΜΜΕ – κάτι που επισημαίνει και η Αλεξία Καλαϊτζή, δημοσιογράφος από την Θεσσαλονίκη: «Τα ελληνικά μέσα καλύπτουν κυρίως θέματα που έχουν σχέση με τον πληθυσμό Ρομά όταν εμπλέκεται κάποια εγκληματική ενέργεια η κάποια διαμαρτυρία». Και για αυτόν τον λόγο ο Δενροπόταμος έχει τη φήμη μίας «κακόφημης και επικίνδυνης γειτονιάς»

Για τον λόγο αυτό κάνει συχνά σχετικά ρεπορτάζ και η ίδια: «Γίνονται σημαντικές προσπάθειες για την βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και της καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού. Μιλώντας μαζί τους κατανοώ ότι αισθάνονται πολύ άσχημα όταν παρά την προσπάθεια που γίνεται, κάποιοι προβάλλουν τα αρνητικά στερεότυπα που υπάρχουν για τους Ρομά πάνω τους», επισημαίνει.

Η Αλεξία Καλαϊτζή ελπίζει σε μία διαφορετική διαχείριση του ζητήματος προβολής των Ρομά και από τους συναδέλφους της. Άλλωστε οι Ρομά είναι πιο πολυδιάστατοι, από όσο τους επιτρέπουν τα ΜΜΕ να εμφανίζονται:  «Δυστυχώς είναι λίγα τα ρεπορτάζ που αναδεικνύουν την πλούσια κουλτούρα των Ρομά, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και τις πρωτοβουλίες που λαμβάνουν χώρα για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής».

Φλόριαν Σμιτς, Θεσσαλονίκη

Επιμέλεια: Χρύσα Βαχτσεβάνου

DW