ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: πόλη των φαντασμάτων ή ιδεολογικές σκοπιμότητες;

του Παντελή Σαββίδη

Είμαι λάτρης της κβαντικής μηχανικής, ίσως, διότι έχω ανάγκη ενός παραμυθιού περί της ύπαρξής μας το οποίο να μην βρίσκεται πολύ μακρυά απο την πραγματικότητα. Και η κβαντική θεωρία στο προσφέρει. Δεν είναι προχωρημένη σε σημείο που θα έλυνε όλες τις απορίες και τα αποτελέσματα που σου δίνει είναι πιθανοκρατικά. Δεν έχει βεβαιότητες. Ίσως αυτό την κάνει γοητευτική. Ποιός μπορεί να είναι σίγουρος και γιατί;

Η βιολογία αρχίζει από το κύτταρο, πολύ μακριά από εκεί που συντελούνται οι διαδικασίες και τα γεγονότα.

Με πολύ λίγα λόγια η κβαντική μηχανική βασίζεται στις εξής τρείς αρχές:

Η πληροφορία ενός συστήματος είναι πεπερασμένη. Το μέλλον δεν προσδιορίζεται απόλυτα από το παρελθόν. Τα γεγονότα της φύσης είναι πάντοτε αλληλεπιδράσεις. Είμαστε μια ροή γεγονότων, είμαστε διαδικασίες για ένα μικρό χρονικό διάστημα, και γεγονότα που αποτελούν τα κομβικά σημεία μεταξύ των διαδικασιών. Εκείνο που συνειδητοποιούμε είναι τα γεγονότα. Οι στιγμές των αλληλεπιδράσεων. Κατά τις διαδικασίες ακόμη και τα άτομα δεν υπάρχουν.

Για να μην σας μπερδέψω αυτή είναι μια από τις πολλές προσεγγίσεις της κβαντικής μηχανικής. Υπάρχουν και άλλες. Εγώ επέλεξα αυτήν.

Αν θεωρήσουμε ενέργεια την γνώση, όσο μαθαίνουμε βρισκόμαστε στην φάση των διαδικασιών που περιγράφουμε παραπάνω. Προσθέτουμε αλλά δεν συνειδητοποιούμε. Η συνειδητοποίηση είναι τα γεγονότα. Ε, εκεί είναι που παίρνεις μια από τις πιθανοκρατικές πορείες σου.

Αυτά ως φιλοσοφικό υπόβαθρο για τα παρακάτω.

Στην νέα εφημερίδα «Θεσσαλονίκη» που γράφω, είδα ένα άρθρο ενός διακεκριμένου και ξεχωριστού Θεσσαλονικέα, του Ευάγγελου Χεκίμογλου, οικονομολόγου στις σπουδές αλλά με πολλά ενδιαφέροντα στον επαγγελματικό βίο του. Ένα από τα σημαντικά ήταν και είναι η ενασχόληση με την κοινωνική και οικονομική ιστορία της Θεσσαλονίκης. Θα έλεγα ευρύτερα με την ιστορία της πόλης.

Μου έκανε εντύπωση ο αρνητικός σχολιασμός της βράβευσης από τον Δήμο Θεσσαλονίκης του Μάρκ Μαζάουερ, του γνωστού ιστορικού με καταγωγή από την πόλη που έγραψε ένα βιβλίο για την ιστορία της. Το βιβλίο του είναι πολύ γνωστό. “Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων”. Η απορία μεγαλώνει καθώς ο Μαζάουερ είναι εβραϊκής καταγωγής και ο κ. Χεκίμογλου, διετέλεσε, αν δεν εξακολουθεί να είναι και σήμερα, έφορος του εβραϊκού μουσείου Θεσσαλονίκης.

Τι αναφέρει ο κ. Χεκίμογλου για τον Μαζάουερ επιγραμματικά;

Ότι το βιβλίο του πάσχει από ελαττωμένη τεκμηρίωση και αυθαίρετες ερμηνείες. Συντάθηκε με άγνοια πηγών ή με περιορισμένες, κυρίως, ξενόγλωσσες πηγές και άλλα παρόμοια. Κυρίως, του αποδίδει οθωμανολατρεία. Αποδίδει, δε, την επιτυχία του βιβλίου στις λογοτεχνικές, εμπορικές και πολιτικές ιδιότητές του που το κατέστησαν ευπώλητο αλλά όχι και ευυπόληπτο.

Δικαίως, ο κ. Χεκίμογλου αναρωτιέται γιατί ο Δήμος δεν τιμά τους ανθρώπους της πόλης που έπεσαν με σπουδή στην ιστορία της και την αναδεικνύουν αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Για να καταλάβετε το πως σκέφτονται οι πολιτικοί (ίσως να αδικώ τους δημοτικούς άρχοντες αλλά η ιστορία έχει την αυτοτελή σημασία της), αρκεί να σας αναφέρω τα εξής: Όταν πέθανε ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες διανοούμενους, πρόσφατα, ρωτήθηκε νεοδημοκρατικό στέλεχος γιατί ο πρωθυπουργός δεν έκανε κάποια δήλωση, όπως συνηθίζει ακόμη και σε αθλητές. Η απάντησή του ήταν πως δεν ήταν τόσο γνωστός στον πολύ κόσμο (σς ο αποθανών ήταν ευρύτατα γνωστός και γέμιζε τα αμφιθέατρα όποτε μιλούσε. Αλλά τα κομματικά στελέχη και ο κ. Μητσοτάκης τον αγνοούσαν). οπότε η δήλωση δεν θα είχε την μεγάλη εμβέλεια που θα ήθελε ο πρωθυπουργός και οι σύμβουλοί του. Έτσι σκέφτεται το απεχθές είδος των πολιτικών.

Με αφορμή, λοιπόν, αυτό το άρθρο του κ. Χεκίμογλου θα ήθελα να κάνω και εγώ ένα σύντομο σχόλιο.

Δεν ανήκω στην τάξη των εμβριθών μελετητών της ιστορίας και δεν μπορώ να αποτιμήσω το έργο του κ. Μαζάουερ. Μπορώ, όμως, να πω πως η υπερβολική προβολή του από τότε που έγραψε το βιβλίο ως και σήμερα, οφείλεται σε μια περίοδο αναθεώρησης της ιστορικής πρόσληψης της πόλης από τους Θεσσαλονικείς με πυρήνα τους εβραίους.  (Από τον κ. Μαζάουερ είχα πάρει και εγώ συνέντευξη για την ΕΡΤ3 όταν έγραψε το βιβλίο και ήρθε στην Ελλάδα και στη Θεσσαλονίκη προσκεκλημένος του Ιδρύματος Κόκκαλη).

Με λίγη φαντασία που απαιτεί η κβαντική μηχανική θα αντιληφθεί ο αναγνώστης προς τι η εισαγωγή από τα όσα ακολουθήσουν.

Η Θεσσαλονίκη είχε προπολεμικά μια από τις πιο ακμαίες εβραϊκές κοινότητες της Ελλάδας. Είναι γνωστό ότι επι κατοχής η κοινότητα εξολοθρεύθηκε ολοκληρωτικά. Οι ίδιοι οι εβραίοι ομολογούν πως υπήρξαν πολλοί Έλληνες που τους βοήθησαν. Αλλά είναι, επίσης, γνωστό πως τα γνωστά τρωκτικά πολλά από τα οποία συνεργάσθηκαν με τους Γερμανούς επέπεσαν επί των εβραϊκών περιουσιών και τις έκαναν δικές τους. Είναι μια ντροπή για την ελληνική κοινότητα της πόλης.

Επι μακρόν το γεγονός αυτό κρατήθηκε στην αφάνεια. Η δική μου γενιά που άρχισε να συνειδητοποιεί το τι συνέβη και τι συμβαίνει στην πόλη από τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, εξεπλάγη όταν άρχισε να μαθαίνει δειλά δειλά την ιστορία της πόλης. Και όταν συνέτρεξαν οι προϋποθέσεις και αρκετές από τις αμαρτίες βγήκαν στην επιφάνεια, θεώρησε απολύτως λογικό να υποστηρίξει τα αιτήματα της κοινότητας που τόσα υπέφερε και έχασε και την περιουσία της.

Οι εβραίοι αποτελούσαν συστατικό στοιχείο μιας πόλης ελληνικής από τη δημιουργίας της αλλά ήταν ένα δυναμικό στοιχείο της.

Έπρεπε να αποδοθεί ιστορική δικαιοσύνη και καλώς αποδόθηκε και αποδίδεται.

Αλλά, όπως συμβαίνει σε όλα σε αυτήν την χώρα, δεν υπάρχει αίσθηση του μέτρου. Και η πολιτεία και η κοινωνία συντάσσονται με απόλυτο τρόπο είτε στη μια πλευρά (απόλυτη λήθη στο παρελθόν) είτε στην άλλη με αυτομαστίγωμα για ό,τι συνέβη.

Και εκεί που κανείς δεν μιλούσε για την παρουσία και την ιστορία των εβραίων στην Θεσσαλονίκη, η αναφορά σε αυτούς έγινε το απόλυτο στοιχείο για την κάθαρση, την κοινωνική και πολιτιστική ανάδειξη, ακόμη και την πολιτική καριέρα.

Ήσουν ανύπαρκτος αν σε ό,τι έκανες δεν είχες θετική αναφορά και στους εβραίους.

Πολλές φορές η αναφορά γινόταν τόσο υποκριτικά που προκαλούσε. Προσωπικά ήμουν και είμαι υπέρ της απόδοσης των ιστορικών δικαίων και των υλικών απωλειών στην κοινότητα αλλά με σεβασμό κυρίως προς την ίδια. Να γίνεται σόου και μέσον ανάδειξης η εκμετάλλευση μιας τραγικής ιστορίας με έβρισκε και με βρίσκει απόλυτα αντίθετο. Όπως και το αυτομαστίγωμα. Δεν ευθυνόμαστε όλοι αν οι πραγματικοί γερμανοτσολιάδες (και όχι όσους θεωρεί ο ατυχής Συριζα που περνά στο περιθώριο της πολιτικής ιστορίας) πρόδωσαν συμπολίτες τους, βεβήλωσαν τα μνημεία και κατέσχεσαν τα περιουσιακά στοιχεία της εβραϊκής κοινότητας.

Έγινε τόσο της μόδας η εκμετάλλευση του εβραϊσμού και της τραγωδίας των εβραίων που απεχθανόσουν τους υποκριτές. Παρόλο που αισθανόσουν ότι αποτελεί την κυρίαρχη ιδεολογία στην πόλη. Αποτέλεσε στοιχείο ετεροπροσδιορισμού μιας κατηγορίας πολιτών που δεν μπορεί να αναπτύξει δικό της ιδεολογικό πλαίσιο και υπάρχει με τα αντί. Αυτοπροσδιορίζεται ως προοδευτική, εξωστρεφής, αντιεθνικιστική, αντιθρησκευτική κλπ.

Αυτή, λοιπόν, η ανάγκη αυτοκάθαρσης από μερικούς ή η εκμετάλλευση του κλίματος από άλλους (τους πάντοτε επιτήδειους) διαμόρφωσε μια κυρίαρχη ιδεολογία η οποία λειτουργεί ακόμη και σήμερα, όπως στην περίπτωση που το ισραηλινό κράτος συμπεριφέρθηκε με τον ίδιο τραγικό τρόπο που βίωσαν οι πολίτες του, απέναντι σε μια άλλη κοινότητα ανθρώπων, τους παλαιστίνιους. Είναι τέτοιο το κλίμα που ακόμη και άνθρωποι που διαφωνούν με την συμπεριφορά του ισραηλινού κράτους προς τους παλαιστίνιους φοβούνται να εκδηλώσουν την διαφωνία τους.

Ο Μαζάουερ ήταν μια παρουσία που λειτούργησε καταλυτικά στην αρχή αυτής της αναθεωρητικής προσπάθειας της πόλης να ξαναδεί την σχέση της με την εβραϊκή κοινότητα. Αρχές του 21^ου αιώνα. (Στη Θεσσαλονίκη ήρθε το 2005).

Κανείς, τότε, δεν έφερε αντίρρηση στην νέα εποχή και υπήρχε ένα κλίμα αποδοχής των γεγονότων όπως θα εξελίσσονταν. Το βιβλίο του αποτέλεσε βιβλίο αναφοράς για την ιστορία της πόλης σε σημείο που εθεωρείτο ιεροσυλία η αμφισβήτησή του. Και, τότε, αρχίσαμε να ακούμε για πρώτη φορά για την ανεκτικότητα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, κάτι που όσους μεγαλώσαμε με ιστορίες από τα όσα τράβηξαν οι ρωμιοί από τους τούρκους, μας εξέπληξαν. Και αντανακλαστικά μας πόλωσαν. Άνθρωποι άσχετοι εξυμνούσαν την οθωμανική τυραννία επειδή ήταν της μόδας. Και διεκδικούσαν μερίδιο κάθε μορφής εξουσίας. Είτε πολιτικής είτε πολιτιστικής.

Ήταν, επίσης, η εποχή που εδραιωνόταν ο σημιτικός αναθεωρητισμός της σχέσης με την Τουρκία που χρειαζόταν και αυτός ένα θεωρητικό υπόβαθρο και το βρήκε απέναντι στον “ελληνικό εθνικισμό” ο οποίος έπρεπε να εξοβελιστεί. Ήταν η αρχή της εθνικής, στην αρχή, αποδόμησης η οποία συνεχίστηκε με την αποδόμηση των πάντων.

Το αποτέλεσμα είναι η σημερινή διάλυση. Μια αθηναϊκή διακομματική παρέα ίππευσε στην εξουσία και εκμεταλλεύεται την κοινωνία με την οποία δεν έχει καμιά σχέση.

Υπάρχει τεράστιο χάσμα κοινωνίας και πολιτικής τάξης.

Επανειλημμένως έγραψα πως η Θεσσαλονίκη θα μπορούσε να αποτελέσει μια ρήξη σ αυτήν την παρακμή. Με την προϋπόθεση ότι άνθρωποι που την εγκατέλειψαν ή άλλοι που θεωρούν ότι μπορούν να βοηθήσουν να επιστρέψουν και να την καταστήσουν κέντρο παραγωγής νέων ιδεών και πολιτισμού. Κέντρο διαμόρφωσης μιας νέας ελληνικής ιδεολογίας. Διότι οποιαδήποτε πολιτική μεταβολή χρειάζεται κάπου να πατήσει. Χρειάζεται μια κρίσιμη μάζα ανθρώπων να συνυπάρχει σε έναν τόπο, να βρίσκεται και να “ζυμώνεται” Απο εδώ προκύπτει η συνύπαρξη στην πόλη.

Και έχει δίκαιο ο Χεκίμογλου όταν προτείνει στον Δήμο να φροντίσει να εκτιμήσει το έργο ανθρώπων που ζουν και προσφέρουν στην Θεσσαλονίκη. Ίσως αντιπαραθετικά προς τον Μαζάουερ που έδωσε ένα στίγμα για την πόλη το οποίο αν δεν αληθεύει, ιστορικά, ή υποκρύπτει σκοπιμότητες, πρέπει να αμφισβητηθεί.

Είναι καιρός. Η κατρακύλα πρέπει να σταματήσει. Διαφορετικά τελειώσαμε. Είμαστε σε όλα τελευταίοι. Ακόμη και στις αντιδράσεις.

Η κοινωνία δεν θυμίζει σε τίποτε Ελλάδα και Έλληνες. Περισσότερο δικαιολογεί την φαλμεραϊκή θεωρία περί θυλάκων στον νότο της χώρας.

Χρειάζεται μια νέα Αναγέννηση.

Οι διαδικασίες, για να επανέλθω στα κβαντικά, έχουν συντελεστεί. Περιμένουμε τα γεγονότα.