ΣΗΜΕΙΩΣΗ “ΑΝΙΧΝΕΥΣΕΩΝ”
Με την αφέλεια του νεοφώτιστου παρακολουθούσα κάποτε μια διάλεξη διαπρεπούς Έλληνα πλατωνιστή, ο οποίος έλεγε διαφορετικά πράγματα από αυτά που, τότε, είχα διαβάσει στο δίτομο έργο του Μπέρτραντ Ράσελ “Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας”.
Η εξήγηση που μου έδωσε ήταν πως οι “Δυτικοί” πολλές φορές, για ευνόητους λόγους, υποβαθμίζουν το έργο Ελλήνων φιλοσόφων, όταν πρόκειται να τονίσουν τη συμβολή των δικών τους, δυτικών φιλοσόφων.
Πιστεύω πως ο Ράσελ ανήκει σ αυτήν την κατηγορία.
Μου ήρθε στο νου η ιστορία αυτή καθώς διάβαζα το βιβλίο του Norman Davies “Ιστορία της Ευρώπης”. Θέλησα να δω πως γεννήθηκε η Ευρώπη. Και στα όσα περιγράφει στις σχετικές 80 τόσες σελίδες (το βιβλίο είναι δύο μεγάλοι τόμοι), μου έκανε εντύπωση η ρητή παραδοχή των όσων υποστήριξε ο Φαλμεράϋερ για τους Σλάβους και την Ελλάδα. Αν και η γενική του προσέγγιση, πως δεν υπάρχουν απόγονοι λαών εξ αίματος αλλά φορείς πολιτισμού, είναι αποδεκτή.
Παρά τις επιφυλάξεις που μου δημιούργησε η παραδοχή του Φαλμεράϋερ, βρήκα ενδιαφέρουσες μερικές παραγράφους του βιβλίου που συνδέουν την γέννηση της Ευρώπης με το Ισλάμ.
Αυτές τις παραγράφους παραθέτουμε παρακάτω. Είναι πολύ εύστοχες. Διαβάστε τες.
***
Οι επιπτώσεις που είχε η παρουσία του Ισλάμ στο χριστιανικό κόσμο ήταν μεγάλες. Οι κατακτήσεις του Ισλάμ μετέτρεψαν την Ευρώπη σε κύρια βάση του χριστιανισμού. Ταυτόχρονα οι μουσουλμανικές εκτάσεις που περιέβαλαν ως σπάργανα την Ευρώπη απέκοψαν τους Χριστιανούς σχεδόν από κάθε επαφή με άλλες θρησκείες και άλλους πολιτισμούς.
Το φράγμα που δημιούργησε το μαχητικό Ισλάμ έστρεψε την Ευρωπαϊκή Χερσόνησο προς τον εαυτό της απομονώνοντας ή μετασχηματίζοντας πολλά από τα αρχικά δίκτυα εμπορικών, διανοητικών και πολιτικών επαφών. Στο πεδίο της θρησκευτικής αντιπαράθεσης, κληροδότησε διπλό έργο στον χριστιανισμό: τον αγώνα εναντίον του Ισλάμ και τον προσηλυτισμό των εναπομεινάντων ειδωλολατρών. Ανάγκασε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία να δίνει διαρκώς προτεραιότητα στην υπεράσπιση των ανατολικών συνόρων της, και έτσι να παραμελεί την αποστολή της στην Δύση. Δημιούργησε τέτοιες συνθήκες ώστε τα άλλα, τα πιο μακρινά, χριστιανικά κράτη έπρεπε να μεριμνούν τα ίδια για την ύπαρξή τους και να υιοθετούν ολοένα και περισσότερα μέτρα για να διασφαλίσουν την τοπική αυτονομία και την οικονομική τους αυτάρκεια.
Με άλλα λόγια έδωσε ένα σημαντικό κίνητρο στην ανάπτυξη της φεουδαρχίας. Κυρίως, όμως, ασκώντας εξουσία στη Μεσόγειο έθεσε τέλος στην κυριαρχία που ασκούσαν μέχρι τότε οι περιοχές της Μεσογείου, στη λοιπή ευρωπαϊκή Χερσόνησο.
Πριν από το Ισλάμ ο μετακλασσικός κόσμος της Ελλάδας και της Ρώμης, όπως είχε μεταλλαγή από τον χριστιανισμό, είχε παραμείνει κατ ουσίαν ανέπαφος. Μετά το Ισλάμ χάθηκε για πάντα.
Σχεδόν αναπόφευκτα η πολιτική πρωτοκαθεδρία μεταβιβάστηκε από τη Μεσόγειο στα αναδυόμενα βασίλεια του βορρά κυρίως στα πιο ισχυρά βασιλιά της «Φραγκιάς».
Έτσι κατά τη διάρκεια του όγδοου αιώνα όταν οι χριστιανοί της Ευρώπης αφομοίωναν τις συνέπειες των ισλαμικών κατακτήσεων, ο σπόρος μιας νέας τάξης είχε ήδη πέσει.
Ο επίσκοπος της Ρώμης, καθώς στερήθηκε την υποστήριξη των Βυζαντινών αναγκάστηκε να στραφεί στους Φράγκους και να εγκαινιάσει το νέο εγχείρημα του «παπισμού». Οι Φράγκοι είδαν σ αυτό μια νέα ευκαιρία. Έμμεσα ο Καρλομάγνος υπήρξε δημιούργημα του Μωάμεθ.
Σύμφωνα με τον Άνρί Πιρέν οι θεωρίες του οποίου ανέτρεψαν παλαιότερες αντιλήψεις έτσι όπως το Ισλάμ είχε συντρίψει τον αρχαίο κόσμο «είναι πολύ πιθανό ότι η αυτοκρατορία των Φράγκων δεν θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει χωρίς στο Ισλάμ και θα ήταν αδιανόητη η ύπαρξη του Καρλομάγνου χωρίς τον Μωάμεθ.
Τα επιχειρήματα του Πιρέν αναθεωρήθηκαν σε ορισμένα επιμέρους στοιχεία, ειδικώς αναφορικά με το ζήτημα της υποτιθέμενης ρήξης των εμπορικών σχέσεων. Ωστόσο έφεραν επανάσταση στη μελέτη της μετάβασης από τον αρχαίο κόσμο στον μεσαιωνικό.
Η συζήτηση Βεβαίως δεν πρέπει να περιοριστεί στον Καρλομάγνο και στον Μωάμεθ. Το Ισλάμ επηρέασε την Ανατολική Ευρώπη πολύ πιο άμεσα από όσο επηρέασε τη Δυτική. Η παρουσία του καθόρισε τα όρια μιας νέας συμπαγούς οντότητας, της χριστιανοσύνης, της οποίας ισχυρό κέντρο έμελλε να είναι η Κωνσταντινούπολη. Επίσης αποτέλεσε μία πρόκληση για τον ειδωλολατρικό κόσμο ο οποίος απλωνόταν στο ανατολικό άκρο του πλαισίου που όριζε η αντιπαλότητα μεταξύ χριστιανισμού και ισλαμισμού: έκτοτε ο κόσμος αυτός είχε να αντιμετωπίσει την προοπτική της επιλογής μεταξύ των δύο κυρίαρχων θρησκειών.
Πάνω από όλα δημιούργησε το πολιτισμικό προπύργιο κατ αντιδιαστολήν προς το οποίο ορίστηκε η ευρωπαϊκή ταυτότητα. Ας αφήσουμε τον Καρλομάγνο. Η ίδια η Ευρώπη θα ήταν αδιανόητη χωρίς τον Μωάμεθ.
Η αντιπαλότητα του χριστιανικού κόσμου με το Ισλάμ προξένησε ηθικά και ψυχολογικά προβλήματα εξίσου σημαντικά με εκείνα που υπήρχαν μεταξύ του χριστιανικού και του εβραϊκού κόσμου. Τόσο οι χριστιανοί όσο και οι μουσουλμάνοι έμαθαν να αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλον ως άπιστο . Οι παρανοήσεις, οι ανταγωνισμοί και τα αρνητικά στερεότυπα των δύο κόσμων δεν έχουν τέλος.
Η αναγνώριση των πολλών κοινών στοιχείων που μοιράζονται οι τρεις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα δημοφιλής κυρίως μεταξύ των εκκλησιαστικών κύκλων. Κατά συνέπεια αναπτύχθηκε μία ισχυρή διχοτομία μεταξύ της χριστιανικής «Δύσης» και της Ισλαμικής «Ανατολής».
Οι Ευρωπαίοι του Μεσαίωνα αποκαλούσαν συνήθως τους μουσουλμάνους «Σαρακηνούς» προσδιορισμός που προέρχεται από την αραβική λέξη sharakyoun δηλαδή “Aνατολίτης”. Όσοι από τους δυτικούς θεωρούν τους εαυτούς τους εκφραστές ενός ανώτερου πολιτισμού αντιμετωπίζουν τη μουσουλμανική Ανατολή κατά μία μακρά παράδοση με αλόγιστη περιφρόνηση.
