Παναγιώτα Παπαρούνα ΜΔΕ Ευρωπαϊκών και Διεθνών Σπουδών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης ΕΚΠΑ

«Στην εποχή που ανατέλλει, οι συγκρούσεις των πολιτισμών είναι η μεγαλύτερη απειλή για την παγκόσμια ειρήνη και μία διεθνής τάξη βασισμένη στους πολιτισμούς είναι η πιο σίγουρη εξασφάλιση απέναντι σ’ έναν παγκόσμιο πόλεμο»,

άρχιζε και τελείωνε την δυσοίωνη πρόβλεψη του στην περίφημη «Σύγκρουση των πολιτισμών» ο Σάμιουελ Χάντιγκτον μετά την λήξη (;) του Ψυχρού Πολέμου ανατέμνοντας αφοπλιστικά διορατικά τις συνθήκες για την αναδυόμενη νέα τάξη πραγμάτων και τις άδηλες ακόμα αλλά, εκκολαπτόμενες εθνικές και θρησκευτικές ταυτότητες, εντός της παγκοσμιοποίησης.

Σκοπός του άρθρου αυτού είναι να σκιαγραφηθεί επιγραμματικά, η υπόθεση, υπό την θουκυδίδεια ορθολογική -ρεαλιστική προσέγγιση των πραγμάτων και από τη γενική θεώρηση στην ειδική και αντιστρόφως, ότι η ευρασιατικού τύπου προσπάθεια περιφερειακής συνεργασίας, με αφετηρία το «πνεύμα Πριμακόβ», όπως ονομάστηκε, προβάλλει, αφενός ως ευρασιατικό τρίγωνο ισχύος μεταξύ Ρωσίας- Κίνας- Ινδίας ανάχωμα στην αμερικανική ηγεμονία, και αφετέρου στοχεύει στην διάψευση της «προφητείας Χάντιγκτον», για επικείμενο παγκόσμιο πόλεμο μεταξύ πολιτισμών.

Ειδικότερα, η Ρωσία και η Κίνα από άσπονδοι γεωπολιτικοί γείτονες σφυρηλατούν μία υψηλής στρατηγικής συνεργασία, με ένα νέο  «Παράδειγμα» στις Διεθνείς Σχέσεις ισότιμης συνεργασίας μεταξύ κρατών σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, με αιχμή του δόρατος τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (θα αναφέρεται ως Οργανισμός) ήπιας ισχύος στο «Πνεύμα της Σαγκάης», το οποίο εξελίσσεται με αυτοπεποίθηση στο πιο εξωστρεφές «Πνεύμα της Σαμαρκάνδης», σε αντιπαραβολή με την πάγια αγγλοσαξονική πολιτική του «διαίρει και βασίλευε». Ας ξεκινήσουμε όμως με την σκιαγράφηση του ευρύτερου πλαισίου.

Α. Το «τέλος της ιστορίας» που δεν ήρθε και «η σύγκρουση των πολιτισμών» που έρχεται από την Ανατολή(;)21`;

Α.1 Γενική Πλαίσιο

Ο Οργανισμός αποτελεί σήμερα έναν «νέο τύπου» Οργανισμό περιφερειακής συνεργασίας, που σταδιακά εξελίσσεται σε ένα τεράστιο πλέγμα αλληλένδετων δικτύων ανά τον κόσμο με επίκεντρο την «καρδιά της Ευρασίας» (Heartland) και την περιφέρειά της (Rimland) σύμφωνα με την αγγλοσαξονική λογική του Μακίντερ, που συμπλήρωσε ο Σπάικμαν, μεταπολεμικά. Στηριζόμενος σε ισχυρές στρατηγικές και μακροχρόνιες διμερείς σχέσεις μεταξύ των δύο βασικών πυλώνων του Ρωσία και Κίνα, με τις άλλες χώρες που συμμετέχουν, με κάποια ιδιότητα στον Οργανισμό. Προωθεί την ευέλικτη πολυμερή περιφερειακή συνεργασία, που δεν είναι δεσμευτική για τα κράτη μέλη, αλλά στηρίζεται σε αποφάσεις σύμφωνα με τα εθνικά συμφέροντα κάθε κράτους μέλους. Ωστόσο, αποτελεί και ένα εναλλακτικό μοντέλο περιφερειακών σχέσεων,[2] που διακρίνεται από τους δυτικούς περιφερειακούς θεσμούς.

Ειδικότερα, η Ρωσία με την Κίνα σφυρηλατούν ως τώρα μία υψηλής στρατηγικής συνεργασία ήπιας ισχύος στις Διεθνείς Σχέσεις παρά τα χομπσιανά σημάδια του μεταψυχροπολεμικού παγκοσμιοποιημένου κόσμου. Αρχικά, απώτερος στόχος ήταν να αντιμετωπίσουν ζωτικής σημασίας ζητήματα εντός και εκτός του ευρασιατικού χώρου αμοιβαίου ενδιαφέροντος, στο πλαίσιο των αρχών των Ηνωμένων Εθνών, με έμφαση στην ανάπτυξη και την σταθερότητα, στην περιοχή. Ωστόσο, σύμφωνα με πρόσφατη δήλωση του Προέδρου του Ουζμπεκιστάν Shavkat Mirziyoyev  «ο Οργανισμός είναι ισχυρός μόνο όταν ο καθένας από μας είναι ισχυρός»,[3] που αντανακλά την προσήλωση στο βεστφαλιακού τύπου κυρίαρχο κράτος, ως βασικός και αναγνωρισμένος παίκτης στη διεθνή σκηνή, που ήταν η έναρξη της δυτικής νεοτερικότητας,  που προωθούν τη διατήρησή του οι ανατολικές ασιατικές δυνάμεις. Σύμφωνα με τον Χάντιγκτον η νεοτερικότητα είναι πια όμως «ανεπαρκής» και η Δύση, θα πρέπει να δεχτεί ότι «είναι μοναδική αλλά όχι οικουμενική».[4]

Δεν επιδιώκουν την περιφερειακή ολοκλήρωση και προοπτική για μία κοινοπολιτεία, αλλά τη διατήρηση της πολιτισμικής τους υπόστασης στον κόσμο, μέσα από τη συνεργασία μεταξύ των πολιτισμικών τους προτύπων.

Συγχρόνως, αποκηρύσσουν οποιοδήποτε ενδεχόμενο να εξελιχθούν σε στρατιωτικό συνασπισμό, καθώς έτσι κι αλλιώς πασχίζουν να διατηρήσουν τον σκληρό πυρήνα  του κράτους τους και την πολιτιστική τους υπόσταση και κυριαρχία με την κλασική έννοια του όρου, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών.

Παρά την αρχική εσωστρέφεια, ο Οργανισμός σταδιακά εξελίσσεται δυναμικά και γίνεται ιδιαίτερα ελκυστικός ακόμη και στις αραβικές χώρες της Μέσης Ανατολής, που πριν μερικά χρόνια θα φάνταζε αδιανόητο, με δεδομένους τους ισχυρούς δεσμούς τους, με τις ΗΠΑ. Η άνοδος στην εξουσία του φιλόδοξου και εξωστρεφή Κινέζου Προέδρου Σι Τζινπινγκ, με το φαραωνικό του όραμα, για τον Νέο Δρόμο του Μεταξιού (One Belt One Road-OBOR) έδωσε νέα ώθηση στον Οργανισμό, που χρειάζεται ισχυρές συμμαχίες, για την επίτευξη του και σταθερότητα και ειρήνη, για την απρόσκοπτη διέλευση ενεργειακών πηγών, αγαθών, κεφαλαίων, ανθρώπων, αλλά και υπηρεσιών, από την « ευρασιατική νήσο» της Ανατολής, προς τις μεγάλες αγορές της Δύσης, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης.

Ο Κινέζος ηγέτης Σι πρότεινε ένα Νέο Παράδειγμα, που κερδίζουν όλοι (win-win  παρουσιάζοντας τον Νέο Δρόμο του Μεταξιού, όπου,  όμως, όλοι οι δρόμοι ξεκινούν και καταλήγουν στην Κίνα.

Ωστόσο, διατείνονται ότι  μέσω της συνεργασίας δημιουργούν τις προϋποθέσεις ανάσχεσης ενός νέου παγκόσμιου πολέμου μεταξύ πολιτισμών, για την επίτευξη της παγκόσμιας ειρήνης και ευημερίας, οικοδομώντας πολλαπλούς θεσμούς ήπιας ισχύος, στο «πνεύμα της Σαγκάης», που τους διέπει,  με λύδια λίθο τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης. Πως φτάσαμε ως εκεί θα εξετάσουμε αμέσως τώρα.

Α.2. «Μεταξύ …εταίρων ειλικρίνεια» η λύση στο ζήτημα Χάντιγκτον (;)

Η θεαματική πτώση των Δίδυμων Πύργων στη Ν. Υόρκη την 11/9 του 2001, θα μπορούσε δυνητικά, να αποτελεί την επίσημη έναρξη της μακάβριας «προφητείας» Χάντιγκτον, που οι ηττημένοι ιδεολογικά του Ψυχρού πολέμου (Ρωσία-Κίνα) έπρεπε να λάβουν σοβαρά υπόψη τους στον νέο μονοπολικό, ασταθή και κυρίως επικίνδυνο, ιδίως για τους ίδιους, κόσμο που αναδυόταν καθώς δεν ήταν σε θέση να εμπλακούν σε έναν νέο πόλεμο βγαίνοντας μόλις αποδυναμωμένοι, από την κομμουνιστική ουτοπία. Στο πλαίσιο αυτό η ίδρυση του Οργανισμού αρχικά αντιμετωπίστηκε με αδιαφορία από τη Δύση, καθώς ήταν αντικειμενικά βέβαιη η αδυναμία, να προέλθει απειλή από την κατακερματισμένη Ασία τότε.

Είκοσι χρόνια μετά δεκατέσσερεις ηγέτες συγκεντρώθηκαν γύρω από το τραπέζι της Συνόδου Κορυφής της Σαμαρκάνδης (2022) του Οργανισμού μαζί με αναρίθμητες χώρες και οργανισμούς της Ευρασίας και της Μέσης Ανατολής, χωρίς όμως την παρουσία της Δύσης. Παρακάθησαν δηλαδή με αμοιβαία αποδοχή μεταξύ συνδαιτημόνων για ένα κοινό σκοπό ή περισσότερους, που προϋποθέτει την αυτόβουλη, ελεύθερη συμμετοχή εταίρων, κατά μία εκδοχή, σαν μία «Συσπονδία», δηλαδή «κοινός δεσμός που συνέχει διακριτά υποκείμενα σε μία συλλογική ενότητα σκοπών».[5] Ενδεχομένως, θα μπορούσε να είναι  το αντίδοτο στις προβλέψεις του Χάντιγκτον, υπό μία όμως προϋπόθεση: την συμμετοχή με κάποια ιδιότητα και των δυτικών δυνάμεων, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών.  Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Κι αν έπεσε το «Τείχος του Βερολίνου» και θρυμματίστηκε το σιδηρούν παραπέτασμα στην Ευρώπη σηματοδοτώντας το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και του διπολικού συστήματος, ένα άλλο δυνητικό `τείχος` αποτυπωνόταν σε  χάρτες της Ιαπωνίας, όπου απεικονίζεται η Ανατολική Ασία «περιστραμμένη 90 μοίρες αριστερόστροφα, σαν να δείχνει την περιοχή από την προοπτική του Πεκίνου, βλέποντας προς την Ανατολική Σινική Θάλασσα. Το ιαπωνικό αρχιπέλαγος και συγκεκριμένα η αλυσίδα νησιών Nansei που εκτείνεται από το Κιούσου έως την Ταϊβάν, φαίνεται να σχηματίζει ένα τείχος», προφανώς για να υπενθυμίζει στην Κίνα ότι οι τυχόν υψηλές παγκόσμιες προσδοκίες της περνάνε, από την Ιαπωνία[6] και κατ’ επέκταση από τη Δύση.

Στο πνεύμα της μεταψυχροπολεμικής εποχής Ρωσία και Κίνα προσπαθούσαν να ενταχθούν στο φιλελεύθερο πρότυπο οικονομίας και το μελετούσαν προκειμένου να βρουν σε τι οφειλόταν η επιτυχία του και να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα επιδιώκοντας την ένταξή τους σε δυτικούς διεθνείς οργανισμούς, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ).[7] Οι κομμουνιστικοί οργανισμοί είχαν καταρρεύσει αφήνοντας εκ των πραγμάτων ένα διαφιλονικούμενο γεωπολιτικό κενό ισχύος. Η ένταξη της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) το Δεκέμβριο του 2001 καλλιέργησε προσδοκίες στις δυτικές χώρες ότι θα ακολουθούσε τις πολιτικές της ελεύθερης αγοράς σύμφωνα με τους όρους, που συνόδευαν την αποδοχή της στην ομάδα των φιλελεύθερων χωρών, με ανεπτυγμένες εμπορικές σχέσεις.[8]

Η ένταξη της Ρωσίας στον ΠΟΕ τον Δεκέμβριο του 2011, ύστερα από 18 χρόνια διαπραγματεύσεων, αφενός άνοιγε την πόρτα της ρωσικής οικονομίας στις μεγάλες αγορές ενώ συγχρόνως απαιτούσε το άνοιγμα της ρωσικής οικονομίας στις ξένες επιχειρήσεις και τον ανταγωνισμό κατά το φιλελεύθερο οικονομικό πρότυπο της ελεύθερης αγοράς.[9] Συγχρόνως, Αμερικανοί ειδικοί ανέλαβαν να «ιδιωτικοποιήσουν τη Ρωσία σε πεντακόσιες ημέρες», με οικτρά αποτελέσματα,[10]που είναι άμεσα ορατά σήμερα με τους πανίσχυρους και στυγνούς ολιγάρχες που πήραν τα ηνία της χώρας.

Από την άλλη, η Ινδία[11] ήταν εξαρχής στον ΠΟΕ και πριν στην GATT καθώς η συμμετοχή της στο Κίνημα των Αδεσμεύτων της έδωσε την δυνατότητα να ελίσσεται ανάμεσα στους δύο συνασπισμούς του ψυχρού πολέμου και να συμμετέχει στους δυτικούς θεσμούς, που εξυπηρετούσαν τα ζωτικά της εθνικά συμφέροντα διατηρώντας όμως ανέκαθεν ισχυρούς δεσμούς με την πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ και στη συνέχεια με την Ρωσία, ως αντίβαρο στους δύο θανάσιμους άσπονδους γείτονές της την Κίνα και το Πακιστάν.

Επιπλέον, η Ρωσία μόλις έχει βγει κατακερματισμένη από τον «σιδηρούν μανδύα» της Σοβιετικής Ένωσης χάνοντας τις σοβιετικές δημοκρατίες και τον ζωτικό της χώρο στην Ευρασία ενώ αναγκαστικά αρχικά ακολούθησε τις δυτικές επιταγές του διεθνούς ελέγχου, για να επιβιώσει. Η Κίνα είχε καταπνίξει, το 1989, με τον πλέον δυναμικό τρόπο στην πλατεία Τιεν αν μεν[12] την αμφισβήτηση του καθεστώτος της, υπό τον φόβο της διάλυσης εις τα εξ ων συνετέθη, από τις διάσπαρτες μειονότητές της, όπως η Σοβιετική Ένωση. Το εκρηκτικό παζλ στον διακεκαυμένο ευρασιατικό σοβιετικό χώρο συμπλήρωναν οι πρώην άθεες σοβιετικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας και του Καυκάσου, που εξελίχθηκαν ακαριαία σε ισλαμικές και την Τουρκία να αναζητά τα οθωμανικά της ερείσματα στην περιοχή. Οι χώρες της Κεντρικής Ασίας αναζητούσαν τις εθνικές, φυλετικές και θρησκευτικές τους ρίζες για να διακρίνουν την εθνική τους ταυτότητα και να κρατήσουν υποτυπωδώς την κρατική τους υπόσταση, συχνά, χωρίς να μπορούν να οριοθετήσουν τα σύνορα μεταξύ τους, με συχνές διασυνοριακές συγκρούσεις μεταξύ τους. Συγχρόνως, οι απολυταρχικοί ηγέτες τους συνήθως πρώην σοβιετικοί αξιωματούχοι αγωνιούσαν, για τη διατήρηση των καθεστώτων τους ενώ ξεσπούσαν διάφορες «χρωματιστές επαναστάσεις», για φιλελευθεροποίηση, που αποδίδονταν σε παρέμβαση δυτικού εξωτερικού παράγοντα.

Α.3. «Η ιδέα Πριμακόβ» και η υλοποίησή της

Υπό τις συνθήκες αυτές μετά τη διάλυση του σοβιετικού κόσμου, σύμφωνα με τον Ρώσο στρατηγό Λέονιντ Ιβάσοβ, που συμμετείχε στις πολιτικές συζητήσεις για το τι μέλλει γενέσθαι και ποια θα έπρεπε να είναι η θέση της Ρωσίας, ώστε να χαράξει την νέα στρατηγική της, αναπτύχθηκε η ιδέα αναζήτησης ουσιαστικής στρατηγικής συνεργασίας με άλλους σημαντικούς παίκτες της Ευρασίας, που θα μπορούσαν στο πλαίσιο της “ισχύς εν τη ενώσει” να αποτελέσει το ειρηνικό αντίδοτο στην μακάβρια πρόβλεψη του Χάντιγκτον και ει δυνατόν την αποτροπή της. Η ιδέα ίδρυσης ενός υπολογίσιμου ισχυρού πλαισίου αναδείχθηκε το 1996 από τα υπουργεία Εξωτερικών και Αμύνης της Ρωσίας. Ο Ιβάσοβ[13] τότε ήταν επικεφαλής στο Τμήμα Διεθνούς Στρατηγικής Συνεργασίας του Υπ. Αμύνης.

Σύμφωνα με το «δόγμα Πριμακόβ», όπως ονομάστηκε από το όνομα του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών και μετέπειτα πρωθυπουργού Γεβγκένι Πριμακόβ το αρχικό ιδεολογικό πλαίσιο του Οργανισμού στηριζόταν  στο οτι:

• Η μονοπολική τάξη πραγμάτων (που διαδέχτηκε την ΕΣΣΔ και τον ΨΠ) είναι ασταθής και επικίνδυνη για το ανθρώπινο είδος και οδηγεί σε δικτατορία βασισμένη σε στρατιωτική ισχύ.
• Η παγκόσμια κυριαρχία του (νέο)φιλελεύθερου μοντέλου της ελεύθερης αγοράς μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα παγκόσμια οικονομική αστάθεια, επίμονη διαμάχη για τους φυσικούς πόρους και μαζική εξαφάνιση εξαιτίας της πείνας, αρρώστιες και ένοπλες συγκρούσεις.
• Η φιλοσοφία της αντίληψης ότι μόνο το χρυσό δις[14] των ανθρώπων της δύσης θα ευημερεί δεν είναι αποδεκτή για την ανθρωπότητα καθώς καταστρέφει την αρμονία ανάμεσα στους ανθρώπους και τη φύση ενώ προκαλεί πολιτισμικές συγκρούσεις.

Συνεπώς => έπρεπε :

• Να δημιουργηθεί ένας δεύτερος πόλος παγκόσμιας ισχύος με έμφαση στη φιλοσοφία της ζωής και το περιβάλλον που θα διακρινόταν από της Δύσης. Ένας πόλος που θα έδινε προτεραιότητα στις πνευματικές και ηθικές αξίες και τις συλλογικές τάσεις, υπέρ του συνόλου.
• Εναρμόνιση των σχέσεων χωρών και πολιτισμών, ώστε να αποτρέπονται οι συγκρούσεις. (Και εδώ παραπέμπει εμφανώς στις «χώρες –ηγέτες ή χώρες –πυρήνες» του Χάντινγκτον).[15]
• Δημιουργία ενός συστήματος ασφάλειας πάνω στην ισορροπία δυνάμεων και δυνατοτήτων.

Αν και οι επιλογές του Πριμακόβ ήταν περιορισμένες εντούτοις επέλεξε να μην προσδέσει τη Ρωσία υπό την αμερικανική ηγεσία, αλλά καθώς η ρωσική οικονομία προχωρούσε στην ανάκαμψη να εργαλειοποιηθεί και η εξωτερική της πολιτική, ώστε να επεκταθεί κατά το δυνατόν κάνοντας τη μεγάλη ανατροπή και από παθητική βαθμιαία να εξελιχθεί σε πιο ενεργή και ανεξάρτητη, από την ποδηγέτηση των ΗΠΑ. Η Ρωσία δεν έπρεπε όμως σε καμία περίπτωση να επιχειρήσει να ανταγωνιστεί τις ΗΠΑ μόνη της, αλλά να στραφεί σε συνεργασία με άλλες ισχυρές δυνάμεις.

Στο πλαίσιο αυτό υπό το «Δόγμα Πριμακόβ»[16] (1996) αναπτύσσεται σε πέντε άξονες και συγκεκριμένα:

• Η Ρωσία θεωρείται ως αδιαμφισβήτητος παίκτης στη διεθνή σκηνή με ανεξάρτητη εθνική πολιτική, ως υπολογίσιμη δύναμη. (Σεπτέμβριος 2015 Χαρακτηριστική είναι η επανεμφάνιση στην διεθνή σκηνή, με την επιτυχή στήριξη της Ρωσίας στον πόλεμο της Συρίας υπερ του καθεστώτος Άσαντ και της διατήρησής, του που άλλαξε και την έκβαση του πολέμου.[17])
• Το όραμα για έναν πολυπολικό κόσμο που διοικείται υπό την αιγίδα των μεγάλων δυνάμεων. Σαφής ρωσική πολιτική υπέρ ενός πολυπολικού κόσμου.
• Επιμονή στην ρωσική υπεροχή στον μετασοβιετικό χώρο και επιδίωξη στην Ευρασιατική ενσωμάτωση. (Χαρακτηριστικές είναι οι κινήσεις της ρωσικής διπλωματίας στις χώρες της Κεντρικής Ασίας, όπως η μεσολάβηση στη διένεξη Αρμενίας –Αζερμπαϊτζάν, η άμεση στήριξη στο καθεστώς Τοκάγιεφ στο Καζακστάν.)
• Αντίθεση στην επέκταση του ΝΑΤΟ. (Όπως φάνηκε με την «επιχείρηση ειδικού σκοπού», όπως αρχικά χαρακτήρισε η Ρωσία την επέμβαση στην Ουκρανία. )
• Στρατηγική συνεργασία με την Κίνα. (Όπως αποδεικνύουν οι αλλεπάλληλες συνομιλίες υψηλού επιπέδου μεταξύ των δύο Προέδρων Πούτιν και Σι και οι μεταξύ τους διακηρύξεις για διευρυμένες στρατηγικές μακροχρόνιες σχέσεις μεταξύ τους.).

Περιλαμβανόταν το περίγραμμα της σύγκλισης των πέντε μη δυτικών πολιτισμών και συγκεκριμένα του: Ρωσικού, Κινεζικού, Μουσουλμανικού, Ινδουιστικού και Βουδιστικού.

Στην πραγματικότητα το προσκλητήριο αφορούσε τη συνύπαρξη των πέντε κυρίαρχων μη δυτικών πολιτισμών της Ευρασίας και συγκεκριμένα τα αντίστοιχα «κράτη πυρήνες» (Ρωσία, Κίνα, Ισλαμικές Δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας, Ινδία ) που τους εκπροσωπούσαν, όπως «δίδαξε» ο Χάντιγκτον και οι μεγάλοι ευρασιατικοί παίκτες αποδείχτηκαν ικανοί μαθητές του.

Κοινή τους στάση ήταν η προτεραιότητα της συλλογικότητας έναντι της ατομικότητας, όπως η απόρριψη και της μίας μονοπολικής δομής του κόσμου και η κυριαρχία της μονεταριστικής (χρηματιστηριακής) ιδεολογίας, που περνάει μέσα από τους (πνευματικούς) ανάδοχους εταίρους της Σαγκάης, που θα αναλύσουμε ευθύς αμέσως.

Β.1. Το ευρασιατικό στρατήγημα υψηλής στρατηγικής στο «πνεύμα της Σαγκάης»

Η Σαγκάη υπήρξε η μεγάλη κινεζική πύλη που άνοιξε στις ευρωπαϊκές διακινήσεις τον 19^ο αιώνα. Η κινεζική κυβέρνηση είχε παραχωρήσει ορισμένα προνόμια στις δυτικές δυνάμεις της εποχής τους Γάλλους, τους Άγγλους και τους Αμερικανούς που αριθμούσαν τότε μόλις δύο χιλιάδες και «η Σαγκάη ήταν μία ωοειδής περιοχή που περιβαλλόταν από υψηλά τείχη, με πέντε πύλες που ανοίγουν στα προάστια της», όπως περιγράφει ο Ιούλιος Βέρν στην «περιπέτειά του στην Κίνα».[18]

Εκατό χρόνια περίπου μετά στα ίδια προάστια της πόλης τον Ιούνιο του 1996 οι «Πέντε της Σαγκάης» (Ρωσία, Κίνα, Καζακστάν, Κιργισία, Τατζικιστάν) συμφώνησαν να διευθετήσουν τα ρευστά σύνορα των εύθραυστων νεοσύστατων ισλαμικών δημοκρατιών της Κεντρικής Ασίας και του Καυκάσου και κυρίως του Αφγανιστάν και να απομακρύνουν τους δυτικούς και κυρίως την αμερικανική επιρροή από την Ευρασία μετά τον ψυχρό πόλεμο και στην αυγή της παγκοσμιοποίησης.

Να παγώσουν αν δεν μπορούσαν να επιλύσουν τις συνοριακές διαφορές μεταξύ τους και να αντιμετωπίσουν την μόνιμη πληγή της Ασίας, το Αφγανιστάν, που ελλοχεύουν ανέκαθεν τρομοκρατικές, αποσχιστικές, αλλά και διασυνοριακές προκλήσεις και απειλές, για όλα τα κράτη της περιοχής είτε συνορεύουν είτε όχι μαζί του και καταβάλλονται προσπάθειες εντός και εκτός του Οργανισμού για τη διευθέτηση ζωτικής σημασίας ζητημάτων. Η Κίνα έχει αρκετές επενδύσεις στο Αφγανιστάν και λαμβάνει σημαντικές πρωτοβουλίες και έχει αυξημένο ενδιαφέρον για τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν.[19]

Αργότερα, και λίγους μόνο μήνες πριν την 11/9  το 2001 υπογράφεται το «έγγραφο του αιώνα»[20] δηλαδή η «Συνθήκη Καλής Γειτονίας και Φιλικής Συνεργασίας Κίνας –Ρωσίας»[21] ενώ στο ίδιο πρότυπο είχαν προχωρήσει ήδη στη σύσταση του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (όπου στους Πέντε προστέθηκε και το Ουζμπεκιστάν) παρακάμπτοντας τις χρόνιες έριδες μεταξύ τους τα ιδρυτικά κράτη μέλη δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην άμεση οικονομική τους ανάκαμψη και τη διατήρηση της εθνικής τους επικράτειας, αλλά και των καθεστώτων τους.

Στο πλαίσιο αυτό  οι ισχυρές διμερείς σχέσεις θα αποτελούσαν τους πυλώνες οικοδόμησης ενός ευρασιατικού οργανισμού που θα ήταν εναρμονισμένος με τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στους σημαντικούς πολιτισμούς και της αμοιβαίας κατανόησης και αρωγής κατά το δυνατόν για τη διατήρηση και όχι τη σύγκρουση τους όχι απαραίτητα απέναντι στους δυτικούς. Συμπληρώνοντας το παγκόσμιο πολιτισμικό σκηνικό εξασφαλίζοντας το μη αποκλεισμό τους, αλλά απεναντίας τη διατήρηση και τη συμμετοχή τους στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η Μογγολία συμμετείχε στον Οργανισμό με την ιδιότητα του «παρατηρητή» το 2004 ενώ ένα χρόνο αργότερα ως «παρατηρητές» συμμετείχαν επίσης η Ινδία με το Πακιστάν, αλλά και το Ιράν, πριν γίνουν μόνιμα μέλη. Ως «παρατηρητής» συμμετέχει το Αφγανιστάν από το 2012 ενώ υπό την ιδιότητα του «Εταίρου Διαλόγου» η Τουρκία, η Λευκορωσία και η Σρι Λάνκα.

Σύμφωνα με τον Ευγένι Πριμακόβ ο «Οργανισμός ιδρύθηκε ως οργανισμός νέου τύπου», ενώ τα άτυπα κύρια αντικείμενά του είναι: 1) να μεταμορφώσει τον σύγχρονο κόσμο, 2) να τον κάνει καλύτερο και δικαιότερο και 3)να συλλάβει τις επικίνδυνες τάσεις της παγκόσμιας ανάπτυξης. Κατά την πρώτη αξιολόγηση για τα δέκα χρόνια λειτουργίας του Οργανισμού κινεζική Έκθεση επισημαίνει τον θετικό ρόλο του Οργανισμού στη σταθερότητα και την ειρήνη στην περιοχή.[22] Αν και για τους επικριτές του Οργανισμού συνέχιζε να αναζητά την ταυτότητά του. [23]

Υπό αυτό το πρίσμα τα κράτη-μέλη του Οργανισμού δεν χρειαζόταν στρατηγικούς ή αμυντικούς συνασπισμούς καθώς αγγίζουν τον σκληρό πυρήνα του κράτους και επομένως στηριζόταν στις διμερείς σχέσεις ανάλογα με τα εθνικά συμφέροντα του κράτους κατά καιρούς και τις διεθνείς συγκυρίες. Γι αυτό και έχουν την ευκαιρία να ελίσσονται και να συμμετέχουν σε κάποιο πρόγραμμα του Οργανισμού, χωρίς να απειλείται η συνοχή του ή να εκβιάζεται η συναίνεση των κρατών μελών προκαλώντας δυσαρέσκειες για την επιβολή τους.

Απαράβατος κανόνας η μη επέμβαση στα εσωτερικά των κρατών μελών και η απόλυτη ισοτιμία μεταξύ τους ανεξάρτητα του μεγέθους ή της ισχύος τους. Κάθε απόφαση είναι αποτέλεσμα ελεύθερης εθνικής επιλογής που μπορεί να αλλάξει στην πορεία και το ίδιο το κράτος που αρχικά αρνήθηκε στη συνέχεια να επιζητεί την ένταξη σε ένα πρόγραμμα του Οργανισμού και να έχει τη δυνατότητα να ενταχθεί, όταν τα εθνικά του συμφέροντα το επιτρέψουν και έχουν ωριμάσει οι συνθήκες ή όταν διαπιστώσει ότι δεν το συμφέρει να απομονωθεί από τα μεγάλα έργα υποδομής που αναπτύσσονται γύρω του. Με τον τρόπο αυτό προχωρούν σταδιακά, όπως λέει μία κινεζική παροιμία, πηγαίνοντας από τα χαμηλά σε πιο ψηλά διαμερίσματα και ποτέ το αντίστροφο.[24]

Η Συμφωνία των δύο (Ρωσίας-Κίνας)[25] άνοιξε τον δρόμο για την ίδρυση του Οργανισμού που έκτοτε στηρίζεται σε αυτούς τους δύο πυλώνες και η εξέλιξη του είναι άρρηκτα συνυφασμένη με τις διμερείς σχέσεις των δύο εντός και εκτός Οργανισμού. Ο Οργανισμός μπορεί και πρέπει να έχει ένα σύστημα ασφαλείας από μόνος του διακριτό από το ΝΑΤΟ ή άλλο στρατιωτικό μπλοκ. Ομοίως, είναι αληθινή ανάγκη για ένα διακριτό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης, ώστε να διατηρεί έναν ιδιαίτερο χώρο πληροφοριών εντός του χώρου του Οργανισμού.

Τα περισσότερα που έχουν γίνει ως τώρα είναι σεβόμενοι ότι :

• Η θεσμική ανάπτυξη του Οργανισμού είναι σε πλήρη εναρμόνιση με τους δημόσιους οργανισμούς στη δομή του που αναδύεται.
• Η διαδικασία λήψης αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα της δομής του αναπτύσσεται πιο εξειδικευμένα.
• Οι συναντήσεις των αρχηγών κρατών, συμβούλων ασφαλείας, αμύνης, εξωτερικών και υπουργών ενέργειας, κοινοβουλίων και νομικών και δικαστικών αρχών των κρατών μελών είναι θεσμοθετημένες και διεξάγονται σε μόνιμη βάση.
• Το Συμβούλιο Επιχειρηματικότητας του Οργανισμού έχει αυστηρή ατζέντα
• Η δημόσια υγεία, κοινωνική πρόνοια, τηλεπικοινωνίες και τα προγράμματα μεταφορών είναι αλληλοσυμπληρούμενα.
• Το Συμβούλιο Δημοσίου Συντονισμού με την υποστήριξη του Οργανισμού προωθεί την διαθεσιμότητα σε διαδικτυακές πηγές και ανταποκρίσεις στη ρωσική γλώσσα.

Κι όλα αυτά υπό το άγρυπνο «πνεύμα της Σαγκάης» κατά τον «τρόπο ASEAN»,[26] δηλαδή στη μη παρέμβαση στα εσωτερικά των κρατών μελών, που αποτελεί τη λυδία λίθο πάνω στην οποία οικοδομείται και λειτουργεί ο Οργανισμός. Τα κράτη μέλη, αλλά και οι συμμετέχοντες με κάποια ιδιότητα είναι αυστηρά προσηλωμένοι στη φιλοσοφία αυτή. Πρόκειται για μία «πολιτιστική προσέγγιση», έναν ιδιαίτερο τρόπο συμπεριφοράς και ισότιμων σχέσεων μεταξύ κρατών με έμφαση σε αξίες, όπως η αρμονία, ο σεβασμός στην πολιτιστική ποικιλομορφία, τις καλές σχέσεις γειτονίας, την αμοιβαία εμπιστοσύνη ως απαραίτητα συστατικά για μία «νέα αρχιτεκτονική παγκόσμιας ασφάλειας». Στοχεύει στην ενδυνάμωση της περιφερειακής ειρήνης, ασφάλειας και σταθερότητας. Ειδικότερα, αποφεύγεται κάθε αναφορά σε πολιτική ιδεολογία ενώ προβάλλεται η «πολιτιστική προσέγγιση». Συγχρόνως, υιοθετείται μία ολιστική άποψη σταθερότητας θέτοντας «ήπιες» σφαίρες αλληλεπίδρασης, όπως η κουλτούρα και η εκπαίδευση, ως αναπόσπαστο στοιχείο της ασφάλειας και της άμυνας.[27]

Β. 2. Ένας περιφερειακός οργανισμός με `υψηλές διασυνδέσεις

Ωστόσο, αν και έχει τα τυπικά χαρακτηριστικά ενός περιφερειακού Οργανισμού εντούτοις στην πραγματικότητα αποτελεί μία πλατφόρμα διαλόγου «ένα χαλαρό δίκτυο» [28] (a loosely meshed network which embraces and encourages diverse linkages and clusters). [29] Αυτή η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα αντανακλά συνέργειες για την οικοδόμηση πολλαπλών δυνατοτήτων δημιουργίας δεσμών ανάμεσα στους εταίρους με κοινά συμφέροντα, που αλληλοσυμπληρώνονται σε διάφορα ζητήματα και είναι αμοιβαίου εθνικού ενδιαφέροντος. Στο πλαίσιο αυτό η εξέλιξη ενός κράτους –μέλους δεν είναι περιοριστική. Απεναντίας, αναπτύσσονται σταθεροί δεσμοί τόσο με κράτη όσο και με άλλους περιφερειακούς και διεθνείς οργανισμούς υπογραμμίζοντας πάντα ότι υπόκεινται υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών που τους προσδίδει ιδιαίτερο κύρος ήπιας ισχύς και αποδοχής.  Επομένως, σφυρηλατώντας επιπλέον δίκτυα αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα πυκνό και στεγανό πολυδιάστατο δίκτυο συνεκτικότητας, βασισμένο σε πραγματιστικούς και ορθολογικούς υπολογισμούς αμοιβαίου οφέλους και είναι ανεξάντλητο.  Η εθελοντική και διάχυτη φύση τέτοιων συνδέσμων αποτυπώνεται στην Χάρτη του Οργανισμού, όπου θέτονται και οι αρχές προσχώρησης στον Οργανισμό, αλλά και ο τρόπος αποχώρησης, που αποτρέπει τον φόβο εγκλωβισμού ενός κράτους μέλους, καθώς είναι στη διακριτική του ευχέρεια να αποχωρίσει εφόσον ενημερώσει εγκαίρως, για τις προθέσεις του.

Η ευέλικτη μορφή και λειτουργία του Οργανισμού στον τρόπο επίλυσης των διαφορών, εξηγείται ως ένα βαθμό καθώς τα ιδρυτικά κράτη μέλη έβγαιναν από ένα σιδηρούν γραφειοκρατικό παραπέτασμα που είχαν παγιδευτεί χωρίς διέξοδο και δεν σκόπευαν να δημιουργήσουν ένα νέο σιδηρόφρακτο οργανισμό. Προσπάθησαν επομένως να διορθώσουν ενδεχομένως τα δομικά λάθη του παρελθόντος και να δημιουργήσουν νέους μη συμβατικούς δεσμούς μεταξύ τους, που από τη μία πλευρά θα προστάτευε τόσο τη χώρα και το καθεστώς τους όσο και θα προάγονταν  τα εθνικά τους συμφέροντα για γρήγορη ανάπτυξη και σταθερότητα, που θα τους επέτρεπε να βγουν από τη φτώχεια και να δημιουργήσουν σύγχρονες υποδομές και καλύτερη ποιότητα ζωής για τους λαούς τους, ώστε να μην κινδυνεύουν τα συγκεντρωτικά καθεστώτα τους, αλλά και συνοχή των κρατών τους. Στο πλαίσιο αυτό χρειάζεται εκτεταμένη και επίμονη έρευνα προκειμένου να ερευνηθεί λεπτομερώς η εξέλιξη του Οργανισμού, η διαπλοκή των σχέσεων εντός και εκτός του Οργανισμού και ο εξελικτικός του ρόλος στις περιφερειακές, αλλά και διεθνείς σχέσεις.

Παρόλα αυτά και ενάντια σε κάθε πρόβλεψη Ρωσία και Κίνα[30] συνεργάζονται στενά και θέτουν τις προϋποθέσεις για έναν πολυπολικό κόσμο, παρά τις επιφυλάξεις από αναλυτές, όπως ο Aleksey Maslov, ότι μπορεί η Ρωσία να ελπίζει σε κινεζική στήριξη εφόσον εξυπηρετούνται τα κινεζικά συμφέροντα, ειδάλλως «δεν μπορούν να απαιτήσουν κάτι που η Κίνα ποτέ δεν υποσχέθηκε» (Russia may hope for China’s support if it is in Beijing’s interest,but should not demand from China what it has never promised).[31] Παρόλα αυτά, θα μπορούσε να εικάσει κανείς ότι η Ρωσία ενημέρωσε την Κίνα για την επέμβαση στην Ουκρανία κατά τη συνάντηση των δύο ηγετών  και πήρε έστω και μία άτυπη «πλην ισχυρή συμμαχία» από την Κίνα.[32] Αντίθετα, από τις κακεντρεχείς δυτικές αναλύσεις, εντούτοις οι διμερείς σχέσεις των δύο βασικών πυλώνων του Οργανισμού δηλαδή Ρωσία-Κίνα στηρίζουν το οικοδόμημα του. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση για τη σταθερότητα του ευρασιατικού θεσμού, που από μία αρχικά χαλαρή συνηθισμένη συνεργασία κρατών για τη διευθέτηση των συνόρων μεταξύ τους προχώρησε σε δυναμικό περιφερειακό οργανισμό, που εξελίσσεται πλέον σε πανίσχυρο διεθνή οργανισμό. Γι αυτό για κάθε νέα συμμετοχή μιας χώρας στον Οργανισμό με κάποια ιδιότητα προηγείται και έπεται η συνεργασία της χώρας με τους δύο πυλώνες του Οργανισμού, συχνά και με άλλα κράτη μέλη ενώ συνήθως έχει ήδη ισχυρές σχέσεις με τη μία από τις δύο χώρες πυλώνες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Ινδία που παραδοσιακά είχε στρατηγική σχέση με τη Ρωσία, η οποία στήριζε σθεναρά την υποψηφιότητά της στον Οργανισμό. Ωστόσο, χρειάστηκε Κίνα και Ινδία να παραμερίσουν τις διαχρονικά ανταγωνιστικές σχέσεις τους προχωρώντας σε «ιστορική συμμαχία»[33] μεταξύ τους προκειμένου να αναβαθμιστούν οι διμερείς τους σχέσεις και ακολούθως να ανοίξει ο δρόμος συμμετοχής της Ινδίας με την ιδιότητα του Παρατηρητή στον Οργανισμό και αργότερα ως πλήρες μέλος μαζί με το Πακιστάν, με το οποίο είχε διαχρονικά καλύτερες σχέσεις η Κίνα. Αξίζει να σημειωθεί ότι αρκετά συχνά κινεζικά μέσα ενημέρωσης υπενθυμίζουν στην Ινδία ότι είναι προς το συμφέρον της να είναι μέλος του Οργανισμού παρά του Ινδο-Ειρηνικού Οικονομικού Φόρουμ της Δύσης (IPEF),[34] ενώ αποσοβούν με πολιτικά μέσα ακόμη και πολύνεκρες διασυνοριακές συγκρούσεις μεταξύ Κίνας –Ινδίας που ξεσπούν, ως σήμερα. Στη εξωτική Σαμαρκάνδη όμως υπήρξαν σημαντικές αλλαγές όπως θα δούμε τώρα.

Γ. Από το «πνεύμα της Σαγκάης»  στο «πνεύμα[35] της Σαμαρκάνδης»[36]

Στη φαντασμαγορική Σαμαρκάνδη του παλαιού δρόμου του Μεταξιού  ο κόσμος ήταν πάντα «εκλαμβανόμενος ως ένας και αδιαίρετος, όχι διχασμένος», που αποτελεί τη μετουσίωση στην επανασύνδεση του Νέου Δρόμου του Μεταξιού που ενσαρκώνεται στο «πνεύμα της Σαμαρκάνδης»,[37] και αντίθετα (;) από τη «Σύγκρουση» του Χάντιγκτον. Η ετήσια Σύνοδος του Οργανισμού του 2022 αποτελεί «ιστορική τομή» (historical fracture), σύμφωνα με τον Πρόεδρο του Ουζμπεκιστάν Shavkat Mirziyoyev,  που φιλοξένησε τη Σύνοδο. Σε προηγούμενη δήλωσή του το 2020 είχε τονίσει επίσης ότι περισσότερο ισχυρό από ποτέ το «πνεύμα της Σαγκάης» αποτελεί μοναδική περίπτωση πολυμερούς συνεργασίας και είναι κοινή μας κληρονομιά και έκφραση της επιθυμίας  μας για κοινή ανάπτυξη και σεβασμό στον κάθε πολιτισμό.[38] Αξίζει να σημειωθεί ότι ο τότε γενικός γραμματέας του Οργανισμού Vladimir Norov ανέλαβε αργότερα το Υπουργείο Εξωτερικών του Ουζμπεκιστάν και προετοίμασε την κατά γενική ομολογία επιτυχημένη Σύνοδο της Σαμαρκάνδης το 2022.

Σταδιακά, ο Οργανισμός κυρίως μετά την άνοδο στην εξουσία του φιλόδοξου και εξωστρεφούς Κινέζου Προέδρου Σι  Τζιν Πινγκ[39] το 2012 μεταλλάσσεται επίσης σε πιο εξωστρεφή Οργανισμό,[40] όπως αποδεικνύεται με την πρώτη διεύρυνση του με την Ινδία και το Πακιστάν το 2017 ενώ δύο χρόνια αργότερα και όταν ήρθησαν οι διεθνείς κυρώσεις εναντίον του Ιράν αποφασίστηκε η πλήρης ένταξη του στον Οργανισμό. Έκτοτε ακολουθείται η τυπική διαδικασία προσχώρησης και τυπικά παράλληλα με την Λευκορωσία, που επίσης είναι υπό ένταξη χώρα.  Συγχρόνως, η αρχικά κλειστή «ομάδα των Πέντε» εξελίσσεται δυναμικά και εντάσσει με διάφορες ιδιότητες στον Οργανισμό χώρες της Ευρασίας  ακόμα και της Μέσης Ανατολής, όπως η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ξαφνιάζοντας δυσάρεστα τον δυτικό κόσμο.  Σύμφωνα με την Διακήρυξη της Σαμαρκάνδης των Αρχηγών Κρατών του Οργανισμού προωθείται «το πνεύμα αμοιβαίου σεβασμού, δικαιοσύνης, ισότητας, αμοιβαίας επωφελούς συνεργασίας, για ένα κοινό όραμα δημιουργίας μία κοινότητας για να μοιραστούμε το μέλλον της ανθρωπότητας»[41]

Σήμερα ιδιαίτερη έμφαση δίνει ο Οργανισμός για την στενότερη συνεργασία με τον ASEAN, όπως αποδεικνύουν οι συχνές επαφές του γενικού γραμματέα του Οργανισμού με τις χώρες μέλη του αλλά και τον ίδιο τον ASEAN. Συγχρόνως, διευρύνεται η συζήτηση για την «Μεγαλύτερη Ευρασία» (Greater Eurasia). Ένα φιλόδοξο σχέδιο που πρότεινε ο Πρόεδρος Πούτιν για την περιφερειακή προοπτική χωρών και οργανισμών του ευρασιατικού χώρου, που συνδέονται με τον Οργανισμό και στο πλαίσιο της συνεργασίας Ρωσίας-Κίνας. Ενδεικτικό της δυναμικής προοπτικής που αναπτύσσεται είναι το 15^ο Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ των Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών (ΚΑΚ-CIS) για τον “Dialogue of Integrations” «Διάλογο Oλοκληρώσεων»[42] CIS, EAEC, SCO, BRICS (ΚΑΚ, Ευρασιατική Οικονομική Ένωση Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης και BRICS).

Παράλληλα, προωθείται, η ενεργειακή συνεργασία, η επέκταση χρήσης εθνικών νομισμάτων, με απώτερο στόχο την απομάκρυνση από το αμερικανικό δολάριο στις εμπορικές συναλλαγές των κρατών μελών, που είναι παραγωγοί αλλά και καταναλωτές ενέργειας, αλλά και διαμετακομιστικοί κόμβοι. Διαμόρφωση συστήματος διασυνοριακών πληρωμών σε εθνικά νομίσματα, η ανταλλαγή πληροφοριών και όπως πάντα η διευθέτηση του αφγανικού ζητήματος ιδίως μετά τις δραματικές εξελίξεις που ακολούθησαν την αμερικανική υποχώρηση και την αστραπιαία επάνοδο των Ταλιμπάν στην εξουσία.[43]

Παρόλα αυτά παραδόξως, για τη δυτική ορθολογική αντίληψη περιφερειακής οργάνωσης, δεν προχώρησαν στη δημιουργία μίας θεωρίας με ισχυρή γραφειοκρατική ατίληψη που να αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα και να την απλουστεύει ταυτόχρονα με τέτοιο τρόπο ώστε να εξυπηρετούνται οι σκοποί τους», όπως θα έλεγε ο Χάντιγκτον,[44] αλλά περισσότερο σε έναν ευέλικτο οδικό χάρτη, ώστε να μπορεί να είναι αποδοτική. Ιδίως, από τη στιγμή που ανέλαβε ο φιλόδοξος Κινέζος Πρόεδρος Σι η κινεζική εξωτερική πολιτική έγινε πιο εξωστρεφής με αιχμή του δόρατος το φιλόδοξο σχέδιο μαμούθ για τον Νέο χερσαίο και υδάτινο Δρόμο του Μεταξιού και ο Οργανισμός μαζί με άλλα εργαλεία ήπιας ισχύς προσπαθούν να τον προωθήσουν σε σταθερή βάση. Αρχίζει στο σημείο αυτό και η σταδιακή άνοδος της Κίνας στον Οργανισμό και ο πιο ενεργός της ρόλος.

Σχεδιάζοντας τον δείκτη ασφαλείας του επικείμενου Οργανισμού κυριαρχούσε η αντίληψη της ισορροπίας δυνάμεων εντός του Οργανισμού, αλλά και ευρύτερα στην Ανατολική Ασία. Η άποψη αυτή ήταν μεγάλης σημασίας για τη Ρωσία, τις χώρες της Κεντρικής Ασίας καθώς και τις σχέσεις στο τρίγωνο Κίνα-Ινδία-Πακιστάν. Ωστόσο, ευσεβής δυτικός πόθος θα ήταν ένα άλλο εναλλακτικό τρίγωνο συνεργασίας μεταξύ Ρωσίας- Ινδίας- ΗΠΑ.[45]

Συγχρόνως οι χώρες μέλη του Οργανισμού είχαν να αντιμετωπίσουν σοβαρές προκλήσεις και προβλήματα όπως η ένδεια, οι χρόνιες εθνικές και θρησκευτικές διασυνοριακές εντάσεις. Σε πολλές περιπτώσεις οι οικονομικές ελίτ του Οργανισμού εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στους υψηλούς δείκτες ανάπτυξης και όχι στην πραγματική ευημερία των χωρών μελών. Δίνοντας έμφαση στο υψηλό GDP (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν- Gross Domestic Product) και το κατά κεφαλήν εισόδημα, που δεν είναι απαραίτητο να οδηγήσει και στην ανάπτυξη των χωρών και των λαών και δεν βελτιώνει τις συνθήκες ζωής του πληθυσμού και την κουλτούρα, την επιστήμη, την εκπαίδευση, το περιβάλλον κλπ.

Μελλοντικά η αρχιτεκτονική των διεθνών σχέσεων του Οργανισμού εξελίσσεται συμμετέχοντας σε διαδραστικές κινήσεις που αφορούν:  1) Περιφερειακούς και παγκόσμιους σχηματισμούς 2) Διμερείς διαδράσεις μεταξύ χωρών εντός και εκτός Οργανισμού, αλλά και του Οργανισμού, ως ξεχωριστή νομική προσωπικότητα, με άλλες χώρες. 3) Διαδράσεις ειδικού ενδιαφέροντος, όπως η πανδημία

Ο Οργανισμός έχει πολυάριθμες άτυπες ενέργειες με άλλους περιφερειακούς ενοποιητικούς σχηματισμούς. Το μοντέλο του Οργανισμού διαφέρει από εκείνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή του ΑΣΕΑΝ σε τοπική κλίμακα και στην εστίαση ιδιαίτερης κατεύθυνσης: 1) Για τον Οργανισμό υπάρχει ένας ιδιαίτερος κόσμος χωρίς σαφή οριοθετημένα σύνορα 2) Ο κόσμος γυρίζει και κινείται γύρω από ένα παγκόσμιο χωριό  3) Το τετράγωνο της παγκόσμιας συλλογικότητας όπως οι BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική) πήρε μορφή. 4)Το τρίγωνο περιλαμβάνει παρακλάδια του Ισλάμ (Ιράν, Σ. Αραβία, Τουρκία) που σχετίζονται με τον έναν ή τον άλλο τρόπο με τον Οργανισμό. Ένας ιδιαίτερος κόσμος χωρίς διακριτά σύνορα που περιστρέφεται στον παγκόσμιο ιστό.

Μειονέκτημα θεωρείται από τους επικριτές του Οργανισμού ότι δεν έχει ιδεολογικό θεμέλιο, όπως μία διαπολιτισμική θεωρία ενοποίησης, που να περιλαμβάνει την αντίληψη και τους αλγόριθμους οικοδόμησης του διακριτού χώρου του Οργανισμού. Η σημαντικότερη πρόοδος εντός του Οργανισμού είναι φτιαγμένη σε οικονομική βάση και σφαίρα ασφάλειας. Εντούτοις, μπορεί να μην προχώρησαν στη δημιουργία μίας θεωρίας, ωστόσο ακολουθούν ένα οδικό χάρτη σύμφωνα με μία έρευνα ανάλυση[46] για την «τάση αμοιβαίας ολοκλήρωσης μεταξύ των Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης, τον Οργανισμό και τους BRICS. Ο Χάντιγκτον θα έλεγε ότι ο χάρτης πρέπει να αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα,να την απλουστεύει ταυτόχρονα, με τέτοιον τρόπο ώστε να εξυπηρετούνται οι σκοποί», που θέτονται. (σελ.35)

Εντούτοις, «παρόλο που τα κράτη παραμένουν οι πρωταγωνιστές της παγκόσμιας σκηνής, μοιραία υφίστανται απώλειες στην κυριαρχία τους, τις λειτουργίες τους και τη δύναμή τους. Οι διεθνείς οργανισμοί τώρα αποκτούν το δικαίωμα να κρίνουν και να περιορίζουν μία χώρα μέσα στα ίδια της τα σύνορα. Σε ορισμένες περιπτώσεις και κυρίως στην Ευρώπη, οι διεθνείς οργανισμοί έχουν αναλάβει πολύ σημαντικές λειτουργίες, τις οποίες πρώτα επιτελούσαν τα ίδια τα κράτη, και έχουν δημιουργηθεί πανίσχυρες διεθνείς γραφειοκρατίες, που επιβάλλονται απευθείας στους πολίτες. Δεν ισχύει όμως αυτό για τον Οργανισμό, τουλάχιστον σύμφωνα με αυτά που ανακοινώνονται επισήμως καθώς οι ανατολικές χώρες έχουν συνηθίσει ως ένα βαθμό να δρουν ατύπως και παρασκηνιακά σε μη δεσμευτικές συνομιλίες, χωρίς να προβαίνουν σε επι της ουσίας ανακοινώσεις εκτός αν επέλθει κάποια σημαντική συμφωνία, που πρέπει να ανακοινωθεί.

Εναλλακτικά, ο Οργανισμός επέλεξε μία ολιγομελή λειτουργική δομή για τη διεκπεραίωση των ζητημάτων του. Έχει αναλάβει πολύ σημαντικές λειτουργίες, για να αντιμετωπίσει τις παθογένειες και τα μείζονα προβλήματα, που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν μεμονωμένα από τα κράτη, όπως η τρομοκρατία και η συλλογή πληροφοριών με την αντίστοιχη RATS και τη διασυνοριακή εγκληματικότητα του οργανωμένου εγκλήματος και της διακίνησης ανθρώπων, ναρκωτικών, όπλων και πολύτιμων λίθων κλπ. Τους τρεις δαίμονες αλλά και φλέγοντα ζητήματα που απαιτούν άμεση επίλυση για ειρήνευση στην περιοχή και δημιουργία κατάλληλου περιβάλλοντος για την ανάπτυξη των χωρών της περιοχής. Αξιοποιεί όμως τις πρεσβείες των χωρών που βρίσκονται στο Πεκίνο που είναι και η έδρα του Οργανισμού, όπου ο γγ του Οργανισμού έχει τακτικές συναντήσεις με τις χώρες που συνδέονται ή θέλουν να συνδεθούν με τον Οργανισμό. Επομένως, υπάρχει διάχυση των οικονομικών δαπανών του Οργανισμού στα κράτη μέλη και όχι στον Οργανισμό.

Επίσης, απέφυγε ο Οργανισμός να υιοθετήσει δυσκίνητους γραφειοκρατικούς μηχανισμούς, που θα επιβάλλονταν απευθείας στους πολίτες, καθώς δεν επεμβαίνουν στον σκληρό πυρήνα της κυριαρχίας, που έτσι κι αλλιώς διοικούνται από αυταρχικά καθεστώτα και δεν θα μπορούσαν να συγκρούονται οι αρμοδιότητες τους φανερά από εξωτερικούς παράγοντες, που θα έπλητταν το κύρος τους και την «αποκλειστικότητα» της εξουσίας πάνω στους πολίτες τους, είτε θεοκρατικής όπως το Ιράν είτε κοσμικής όπως στα ισλαμικά καθεστώτα της Κεντρικής Ασίας ή ακόμη και της αγέρωχης ρωσικής ή κινεζικής ή ινδικής ηγεσίας. Τα κράτη-μέλη του Οργανισμού με την συμμετοχή τους δεν χάνουν τη δυναμική τους με την αποκέντρωση των εξουσιών τους και τη μετατροπή τους  σε τοπικές πολιτικές κοινότητες όπως πχ η ΕΕ.

Απεναντίας, για να διατηρήσουν τη συνοχή τους και τα καθεστώτα, αλλά και τις επικράτειές τους από τις αποσχιστικές τάσεις φυλετικές, θρησκευτικές, εθνοτικές ή πολιτισμικές, συγκρότησαν τον Οργανισμό στο «πνεύμα της Σαγκάης», χωρίς να αναμειγνύονται στα εσωτερικά των χωρών εκτός αν ζητηθεί επισήμως από μία χώρα μέλος που δέχεται μία «πορτοκαλί επίσκεψη».  Επιδιώκουν τη διατήρηση των συνόρων παρά τις συχνές ένοπλες διασυνοριακές συγκρούσεις μεταξύ τους και στηρίζονται στον Οργανισμό για την επίλυση των διαφορών τους, ώστε να διατηρηθούν τα σύνορα μεταξύ τους και να αποφεύγονται οι ένοπλες μακροχρόνιες ενίοτε ατέρμονες συγκρούσεις μεταξύ τους και να διατηρούνται σε ύφεση έστω σε λανθάνουσα κατάσταση αντί να εξελίσσονται σε ανοικτές πολεμικές αναμετρήσεις. Αντίθετα, δίνουν έμφαση στην ανάπτυξη και την ευημερία, ώστε να διατηρούνται και τα αυταρχικά καθεστώτα βάζοντας σε δεύτερη μοίρα τις μεταξύ τους διασυνοριακές εθνοτικές, θρησκευτικές ή φυλετικές διαφορές. Στο πνεύμα της διαδραστικής απάντησης του Οργανισμού στην «Σύγκρουση των πολιτισμών» ο τότε  γγ του Οργανισμού Rashid Alimov στο τέλος της ομιλίας του για την συνεργασία του Οργανισμού με τον OSCE στη Βιέννη για την 15^η επέτειο ίδρυσης του Οργανισμού ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «έχουμε δημιουργήσει τις συνθήκες για να μειώσουμε τον κίνδυνο ανάφλεξης στην περιοχή ευθύνης του Οργανισμού».  “Essentially, within the framework of in many respects unique inter-civilizational organization we have created conditions for lowering risk of conflict in the SCO area of responsibility”.

Ο Ρώσος Πρόεδρος το Νοέμβριο του 2022 στο συνέδριο του Βαλντάι σε ερώτηση αν ήρθε ο καιρός για μία βαθύτερη ολοκλήρωση της πρώην ΕΣΣΔ ανέφερε μεταξύ άλλων ότι δεν νομίζει ότι «πρέπει να βιαστούμε να πάμε μπροστά όπως συνέβη για παράδειγμα με την ΕΕ όταν μερικές χώρες με ένα ορισμένο επίπεδο ανάπτυξης μπήκαν στην ευρωζώνη και μετά δεν ήξεραν τι να κάνουν. […] Επομένως, δεν πρέπει να βιαστούμε, αλλά πρέπει να κινηθούμε με συνέπεια στην υλοποίηση των σχεδίων που έχουν προδιαγράψει, λαμβάνοντας υπόψη μας τα συμφέροντα όλων των συμμετεχόντων στη διαδικασία». Κατά τον Ρώσο πρόεδρο «η ανάπτυξη πρέπει να στηριχθεί σε έναν διάλογο μεταξύ πολιτισμών και πνευματικών και ηθικών αξιών» και είναι σαν να απαντά στον Χάντιγκτον.[47] Ομοίως, ο Κινέζος Πρόεδρος δήλωσε ότι «σεβόμαστε την ποικιλία των πολιτισμών».[48] Από την άλλη πλευρά η Ινδία ανέλαβε τη προεδρία του Οργανισμού για το 2023 «στο όνομα των χιλιετιών κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς» (millennia-old shared civilizational heritage).[49] Επιπλέον, στη Σαμαρκάνδη η Ρωσία παρουσίασε ένα «πακέτο προτάσεων για τη βελτίωση των δραστηριοτήτων του Οργανισμού» που  συζητούν τόσο ο Ρώσος Πρόεδρος με τον Κινέζο ομόλογό του όσο και με τους άλλους αρχηγούς των κρατών μελών, για πιο αποτελεσματική λειτουργία του Οργανισμού.[50]

Συμπεράσματα

«Αν θέλουμε να σκεφτούμε σοβαρά για τον κόσμο και να δράσουμε αποτελεσματικά μέσα σ’ αυτόν, οφείλουμε να έχουμε στα χέρια μας έναν απλουστευμένο χάρτη της πραγματικότητας, μία θεωρία, μία ιδέα ένα μοντέλο, ένα υπόδειγμα». (Χάντιγκτον σελ.33) Αυτό το μοντέλο του Χάντιγκτον εν πολλοίς διαμορφώνουν οι ισχυρές δυνάμεις της Ασίας στο πλαίσιο του Οργανισμού, χωρίς όμως μία συγκεκριμένη θεωρία. Μέσα από την ευελιξία του Οργανισμού και τα ρευστά του σύνορα του ευρασιατικού χώρου συνειδητά επιχείρησαν ένα νέο «Παράδειγμα», όχι απαραίτητα  για να υποκαταστήσει το προηγούμενο, ούτε να ερμηνεύει όλα τα γεγονότα  που αντιμετωπίζει, ο μυστικισμός της Ανατολής με την σοφία του, αλλά να το συμπληρώσει στην παγκόσμια Σκακιέρα της Ευρασίας, ώστε να χωράνε όλοι οι πολιτισμοί στον κόσμο και να δίνουν χρώμα με την πλούσια παλέτα τους, φως και ελπίδα, για έναν καλύτερο κόσμο χωρίς αποκλεισμούς, όπως τουλάχιστον διατείνονται. Ωστόσο, η αμερικανική υπερδύναμη αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό τη συσπείρωση των ανατολικών δυνάμεων και καθώς δεν έχει αντίστοιχο οργανισμό, όπως το ΝΑΤΟ στην Ασία δημιούργησε «ένα σύστημα κεντρικού άξονα και ακτινών που αποτελούνται από διμερείς αμυντικές συμφωνίες με την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα, την Αυστραλία, τις Φιλιππίνες και την Ταϊλάνδη», σύμφωνα με τον Economist.[51]

Η Ρωσία βγήκε καμένη από τον Ψυχρό Πόλεμο χάνοντας σημαντικά ερείσματα της υπερδύναμης ισχύς της και χρειάστηκε χρόνο για να ξαναβρεί τον βηματισμό της στην διεθνή σκηνή ως υπολογίσιμος παίκτης, που όμως δοκιμάζεται για μία ακόμη φορά στην ιστορίας της με την επέμβαση στην Ουκρανία και την απομόνωση από τη Δύση.  Η Κίνα διατήρησε την επικράτειά της, αλλά μεταμορφώνεται ραγδαία από τον κομμουνισμό με κινεζικά χαρακτηριστικά στον «ιδανικό καπιταλισμό», όπου τα εργατικά δικαιώματα έχουν ελάχιστο αντίκτυπο στο οικονομικό της πρότυπο. «Παραμελώντας ατροφική την ψυχή της, η ανθρωπότητα κινδυνεύει τώρα να καταστραφεί από την υπερβολική δύναμη που άφησε να δώσει στο σώμα της μία δικαιοδοσία δυσανάλογη με τη φύση, και μέτρα του ανθρώπου. Αυτό είναι ένα πρόβλημα καθορισμένο», σύμφωνα με τον Ζήσιμο Λορεντζάτο.[52] Οι χώρες της Ανατολής στο πνεύμα της Σαγκάης  προσπαθούν να διατηρήσουν το πολιτισμικό τους αποτύπωμα στον κόσμο στον καιρό της παγκοσμιοποίησης και της νέας βιομηχανικής εποχής, χωρίς να αλλοτριωθούν.  Συγχρόνως, «πέρασε αρκετός καιρός από τότε που ορισμένοι τεχνίτες βιάζονταν να κάνουν τον απολογισμό της ιστορίας του ανθρώπου σα να πρόκειται κάτι να τελειώσει». «Πολλές φορές ως τώρα εκείνα που αρχίζουν είδαμε να μετέχουν παράξενα σε όσα τελείωσαν». Καθώς τίποτα δεν φαίνεται να τελειώνει οριστικά έστω κι αν αλλάζει το «Παράδειγμα». Το παλαιό Παράδειγμα εμπεριέχει το νέο και αντιστρόφως.

Παρόλα αυτά, κατά τον Ιούλιο Βέρν στην «Περιπέτεια στην Κίνα» [53], «Οι φιλόσοφοι νομίζουν πως τα ξέρουν όλα. Είναι μηχανές που βγάζουν συνέχεια θεωρίες-θεωρίες που αν προσπαθήσεις να τις εφαρμόσεις στην πράξη βλέπεις πως δεν αξίζουν τίποτα».[54] Συμπληρώνοντας ότι «δεν μπορείς να εκτιμήσεις την ευτυχία επειδή δεν σ’ έχει αγγίξει ως τώρα η δυστυχία». Αντιστρόφως, οι υπερδυνάμεις της Ανατολής γνώρισαν την ουτοπική δυστυχία και δεν θέλουν να την ξαναζήσουν. Δίνουν έμφαση στην ανάπτυξη, που ισχυροποιεί τις χώρες τους, βγάζει από τη φτώχια σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού τους, και διατηρεί τα καθεστώτα τους. Εάν έτσι έχουν τα πράγματα δεν θέλουν πόλεμο, αλλά δεν θα υποταχθούν στη Δύση επειδή δεν θέλουν να διαλυθούν, όπως η Σοβιετική Ένωση, ούτε να ξαναγίνουν αποικίες της δυτικής ηγεμονίας καθώς είναι νωπές ακόμη οι μνήμες, από το αποικιακό καθεστώς τους και δεν διατηρούν και τις γοητευτικότερες αναμνήσεις στην ιστορική τους εθνική συνείδηση. Μένει να δούμε προσεχώς αν ο Χάντιγκτον έχει δίκιο και αν θα διαψευσθεί. Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ συγκλόνισε τον κόσμο και ιδιαίτερα την Ευρασία, που δεν θέλει να ξαναζήσει ανάλογη τραυματική εμπειρία. Επομένως, οι ισχυροί παίκτες της αναζητούν τρόπους συνύπαρξης και συνεργασίας εντός του διεθνούς δικαίου και των Ηνωμένων Εθνών, όπως υποστηρίζουν. Ένας από τους τρόπους περιφερειακής συνεργασίας είναι και ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης που πασχίζει να εξασφαλίσει μία ισορροπία μεγάλων μεσαίων και μικρών δυνάμεων εντός και εκτός της Ευρασίας και της «παγκόσμιας Νήσου». Σύμφωνα με την Helga LaRouche του Schiller Institute «πόσο εύκολο είναι να αλλάξει ο κόσμος προς το καλύτερο», όπου «Ο Νέος Δρόμος του Μεταξιού γίνεται η Παγκόσμια Επίγεια Γέφυρα» (The New Silk Road Becomes the World Land-Bridge).[55]

Στο πλαίσιο αυτό αν και η «Σύγκρουση» που προέβλεψε ο Χάντιγκτον σήμερα φαντάζει πιο υπαρκτή από ποτέ και παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις ιδίως μετά την ρωσική επέμβαση στην Ουκρανία, οι ισχυροί γίγαντες της Ανατολής διατείνονται ότι με στρατηγήματα υψηλής πολιτικής δεν κάνουν πόλεμο, συνεργάζονται στενά ξεχνώντας τις διαχρονικές διασυνοριακές έριδες φτιάχνοντας τεράστιες υποδομές για την ευημερία και την σταθερότητα της παγκόσμιας ειρήνης. Μένει να δούμε προσεχώς ποιος έχει δίκιο και ποιο θα διαψευσθεί  από τα δύο μοντέλα σκέψης, όπου στο δυτικό «ο πρώτος τα παίρνει όλα και ο δεύτερος τίποτα (first is first second is nothing) ενώ στο ανατολικό ένας πολυπολικός κόσμος συνεργασίας μεταξύ των πολιτισμών φιλοδοξεί να φέρει την ειρήνη και την ανάπτυξη στον κόσμο και το κυριότερο την αρμονική συνύπαρξη των πολιτισμών και όχι τη σύγκρουσή τους.

[1] Σάμιουελ Π. Χάντινγκτον, Η Σύγκρουση των Πολιτισμών: και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης, εκδ.Terzobooks, Αθήνα, 2001

[2] Prantl Jochen, The Shanghai Cooperation Organization: Legitimacy through (Self-) Legitimation?,

[3] “SCO is strong only when each of us is strong”, SCO Secretary- General’s press conference on the results of the SCO Summit 16.11.2020

[4] Samuel Ph. Huntington, Η Σύγκρουση ανατολής –δύσης και η πρόκληση Χάντινγκτον, Εναλλακτικές Εκδόσεις, γ’ έκδοση συμπληρωμένη –Σεπτέμβριος 2001, Αθήνα, 2001, σελ.83

[5] Δημήτρης Χρυσοχόου, Πολιτειολογία των ενώσεων, εκδ. Ι.Σιδέρης, Αθήνα 2020, σελ.517,194

[6] «Οι ένοπλες δυνάμεις της Ιαπωνίας γίνονται ισχυρότερες, ταχύτερα: Η Αμερική δείχνει ενθουσιασμένη»,The Economist (ot.gr)  27.1.2023

[7] Ιωάννης Μυλωνάκης, « Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και Εμπόριο στις Υπηρεσίες: μία σημαντικά σχέση», Huffington post 24.10.2019

[8] «Οι ανατροπές είκοσι χρόνια μετά την ένταξη της Κίνας στον ΠΟΕ:Η θεαματική άνοδος της ασιατικής υπερδύναμης, προσδοκίες και επικρίσεις», ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 11.12.2021

[9] «Η Ρωσία στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου», ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 23.10.2011

[10] Ευάγγελος Γεωργίου, «Αν ψάχνεις ενόχους για το ποιος έφτιαξε του Ρώσους ολιγάρχες, θα βρεις σίγουρα στο Χάρβαρντ: το πρόγραμμα μαμούθ ιδιωτικοποιήσεων που ανέλαβε το πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ με οδυνηρά αποτελέσματα για τη Ρωσία που φαίνονται μέχρι σήμερα», Ot.gr, 5.4.2023

[11] https://www.wto.org/english/thewto_e/countries_e/india_e.htm

[12] «Σαν σήμερα 4 Ιουνίου: Η πλατεία Τιεν Αν Μεν στο Πεκίνο, πλημμυρίζει από αίμα: 4 Ιουνίου του 1989: Στην πλατεία Τιεν Αν Μέν ή πλατεία της «Ουράνιας Γαλήνης» στο κέντρο του Πεκίνου, συντελείται η αιματηρή σφαγή εκατοντάδων φοιτητών από κομμουνιστικό καθεστώς», Έθνος, 2.6.2021

[13] Leonid Ivashov,” Heartland Expanding, or the Shanghai Cooperation Organization”, 8.1.2008, Strategic Culture Foundation, http://en.fondsk.ru/

[14] Πρόκειται για το «χρυσό δις» που ανέφερε ο Πρόεδρος Πούτιν ότι θα δεινοπαθήσει τον χειμώνα εν μέσω της ρωσικής επέμβασης στην Ουκρανία. «και διαιρεί τον κόσμο σε ανθρώπους πρώτης και δεύτερης κατηγορίας και ως εκ τούτου είναι ουσιαστικά ρατσιστικό και νεοαποικιακό», «Τι είναι αυτό το ‘χρυσό δισεκατομμύριο’ του Πούτιν;», Protagon 22.7.2022

[15] Σάμιουελ Π. Χάντινγκτον, Η Σύγκρουση των Πολιτισμών: και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης, εκδ.Terzobooks, Αθήνα, 2001,σελ.22

[16] The Primakov (Not Gerasimov) Doctrine in Action June 2019: The Return of Global Russia, Carnegie Endowment For International Peace, 2019, pp 5

[17] Λόρδος David Owen “Πως ο πόλεμος στη Συρία θα μπορούσε να οδηγήσει σε σύγκρουση μεταξύ της Ρωσίας και του ΝΑΤΟ», The Huffington Post, 26.2.216

[18] Ιουλίου Βέρν, Περιπέτεια στην Κίνα,  μτφρ. Ευαγ. Κοχλατζη, Αφοί Στρατικη-Εκδόσεις, Αθήνα, χ.χ (κλασσικά βιβλία για παιδιά»,σελ 16

[19] Study on Security Cooperation in the HEART OF ASIA region, The Asia Foundation, atr consulting, p.17 Heart_of_Asia_Regional_Security_Cooperat 2015.pdf

[20]Kiril Babaev, “A Friendship Higher Than Alliance”, RIAC, 18.7.2022

[21] Treaty of Good-Neighborliness and Friendly Cooperation Between the People’s Republic of China and the Russian Federation 24.7.2001

[22]China issues 1^st evaluation report on SCO, China Daily, September 26, 2011,

[23] Yu Bin, The SCO Ten Years After: In search of its Own Identity”, in Michael Fredholm (Ed.), The Shanghai Cooperation Organisation and Eurasian Geopolitics: New Directions, Perspectives and Challenges, SIPCAS, NIAS, 2013, p.29 FULLTEXT01 SCO 2013 book.pdf

[24] Έβαν Όσνος, Η Εποχή της Φιλοδοξίας: τα παιχνίδια της τύχης, της αλήθειας και της πίστης, σε μία Κίνα που μεταμορφώνεται, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης-Προοπτικές, 2018,σελ.50

[25] CSS Study: Flexibility by design: The Shanghai Cooperation Organisation and  the future of Eurasian Cooperation, Zurich, May 2018, Center for Security Studies (CSS) ETH, Zurich, pp 14

[26] Ο «τρόπος ASEAN» στηρίχθηκε στην κυριαρχία και τη μη επέμβαση στα εσωτερικά των χωρών και διακρίνεται από τους άλλους περιφερειακούς οργανισμούς, για την πολιτική του αυτή. https://drive.google.com/file/d/0B8_1lDT4phjxZFYzei1jNTItODg/view?resourcekey=0–mvMeFq-h1geD9Vt9dm9YA

[27] Joint Statement of the Russian Feferation and the People’s Republic of China on the International Relations Entering a New Era and the Global Sustainable Development”, 4.2.2022,

[28] ‘Xi’s trip to Centeral Asia ‘breaks IS encirclement’ with ‘ a circle of frineds at SCO’ Chinese FM Wang Yi, Global Times, 18.9.2022

[29] Shirin Akiner, “ The Shanghai Cooperation Organisation: A networking organization for a networking world”, London, 2010,

[30] CSS Study: Flexibility by design: The Shanghai Cooperation Organization and  the future of Eurasian Cooperation, Zurich, May 2018, Center for Security Studies (CSS) ETH, Zurich, pp 14

[31] RIAC Roundtable: Results of the 20^th CPC Congress and Prospects for Russian-Chinese Relations, October 25, 2022

[32] Σταύρος Λυγερός & Σωτήρης Δημόπουλος, Γιατί ο πόλεμος στην Ουκρανία αλλάζει τον Κόσμο: οι περίπλοκες σχέσεις Ουκρανών-Ρώσων στην ιστορία, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2022,σελ.137

[33]«Ιστορική συμμαχία Κίνας-Ινδίας», ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 12.4.2005

[34] Wang Yi, India’s economic opportunity lies in SCO not IPEF, 15.9.2022, Long Xingchun, Claims India will abandon SCO are wishful thinking, 22.9.2022,

[35] Πέπε Εσκομπάρ, «Το πνεύμα της Σαμαρκάνδης» θα μεταφέρουν οι «υπεύθυνες δυνάμεις» Ρωσία καιΚίνα, Ακτιβιστής- reseauinternational.net 18.9.2022

[36] “Shavkat Mirziyoyev, (Uzbek president) Comment: Samarkand SCO Summit- dialogue and cooperation in an interconnected world”, Intellinews 12.09.2022

[37] Πέπε Εσκομπάρ, «Το πνεύμα της Σαμαρκάνδης» θα μεταφέρουν οι «υπεύθυνες δυνάμεις» Ρωσία και Κίνα», Ακτιβιστής/ reseauinternational.net 18.9.2022

[38] SCO Secretary-General’s press conference on the results of the SCO Summit 16.11.2020

[39] Giles Scott- Smith, The Shanghai Cooperation Organisation, in Madeleine O. Hosli, Joren Selleslaghs, The Changing Global Order, 2020,

[40] Ingman Oldberg, “FOI The Shanghai Organization: Power house or Paper Tiger”, Swedish Institute of International Affairs, 2007, p.30

[41] The Samarkand Declaration of the Heads of State Council of the Shanghai Cooperation Organization,

[42] XV Международный экономический форум государств – участников СНГ “Диалог интеграций: СНГ, ЕАЭС, ШОС, БРИКС” Выступление Генерального секретаря ШОС Чжан Мина на пленарной сессии Международного экономического форума государств-участников СНГ «Диалог интеграций: СНГ, ЕАЭС, ШОС, БРИКС», (Ομιλία του γγ. του Οργανισμού Της Σαγκάης Ζανκ Μινγκ, στην ολομέλεια του Διεθνούς Οικονομικού Φόρουμ των κρατών μελών της ΚΑΚ, «Διάλογος ολοκληρώσεων: ΚΑΚ, ΕΑΟΕ, ΟΣΣ, BRICS). 21.3.2023

[43] Генсек ШОС подвел итоги работы за 2022 год и рассказал о планах по дальнейшему расширению организации (Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΣΣ (SCO) συνόψισε τις διεργασίες του Οργανισμού για το 2022 και αναφέρθηκε στα σχέδια για περαιτέρω επέκταση του Οργανισμού), infoshos.ru 9.1.2023

[44] Σάμιουελ Π. Χάντινγκτον, Η Σύγκρουση των Πολιτισμών: και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης, εκδ.Terzobooks, Αθήνα, 2001, σελ. 35

[45]Anvesh Jain,“A Reverse Primakov Doctrine?”, March 2, 2021, Sigma Iota RHO, Journal of International Relations

[46] Vyalov N.V., Mogilevskaya N.M., Анализ тенденции взаимной интеграции между ЕАЭС ШОС и БРИКС, (An Analysis of the Tendency of mutual integration between the EAEU, The SCO and The BRICS, Mart 2023

[47]«Η πλήρης ομιλία του Βλαντίμιρ Πούτιν στο Φόρουμ Βαλντάι», Κοσμοδρόμιο, 29.10.2022

[48] Xi Jinping, Hold High the Great Banner of Socialismwith Chinese Characteristics and Strive in Unity to Build a Modern Socialist Country in All Respects: Report to the 20^th National Congress of the Communist Party of China October 16, 2022,

[49] India and SCO https://indiainsco.in/home

[50] “ШОС на пороге перемен”, (Ο Οργανισμός Συνεργασίας Σαγκάης στα πρόθυρα αλλαγής) 2.4.2023

[51] «Νέα εποχή στην γεωπολιτική: Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και η στρατιωτική γιγάντωση της Κίνας, προαναγγέλλουν μία νέα εποχή αντιπαλότητας μεγάλων δυνάμεων» 27.12.2022, economist.com, στον Οικονομικό Ταχυδρόμο,

[52] Ζήσιμος Λορεντζάτος, Μελέτες, τόμος Α, εκδ.Δόμος& Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα,2007,σελ.17, 19

[53] Ιουλίου Βέρν, Περιπέτεια στην Κίνα,  μτφρ. Ευαγ. Κοχλατζη, Αφοί Στρατικη-Εκδόσεις, Αθήνα, χ.χ (κλασσικά βιβλία για παιδιά»,σελ.8

[54] Ιουλίου Βέρν, Περιπέτεια στην Κίνα,σελ.10

[55] “The New Silk Road Becomes the World Land Bridge, A Tour”, The Schiller Institute

Πηγή: Τετράδια