Η πίστη κατά τη θρησκεία και την επιστήμη

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -

Κατά τον ιερό Χρυσόστομο, η πίστη «πολύσημός ἐστι λέξις· καί νῦν μέν τοῦτο, νῦν δέ ἐκεῖνο σημαίνει»[1]. Η πίστη μπορεί να σημαί­νει: την έμ­φυτη θρη­σκευτική ορμή, μία αμοιβαία εμπιστοσύνη (faith), ένα ορισμένο (ιδεολογικο-πολιτικό ή θρησκευτικό και φιλοσοφικό) <Πιστεύω> (belief), τη συνειδητή ή ασυνείδητη (προτασιακό αίσθημα, ενορατική κρίση, το αί­σθημα της «διανοη­τικής πίστης» κ.λπ.) παραδοχή ύπαρξης γεγονότων ή πραγμάτων μη παρό­ντων, αναγνώριση (πεποίθηση) για το αληθές μιας διδασκαλίας, ελπίδα, α-κλόνητη βεβαιότητα και γνη­σιότητα του περιεχο­μένου τής χριστιανικής δι­δασκαλίας[2].

Οι φιλοσοφικές θεωρίες για την πί­στη μπορούν να ταξινομηθούν σε τρεις κατηγορίες: α) συναισθηματικές, β) βουλητικές και γ) διανοητικές (βλ. λογική πίστη). Ο Άγγλος κοινωνικός ανθρωπολόγος Robin Horton κάνει διά­κριση μεταξύ «ανοικτών» και «κλειστών» συστημάτων πίστης. Σε ένα κλει­στό σύστημα πίστης, η μαρτυρία που δεν συνηγορεί για την πίστη, αγνοείται και οδηγεί στην απόρριψη της πίστης[3]. Κατά τον Hume, η πί­στη προσδίδει στις ιδέες μας μία πρόσθετη δύναμη και ζωηρότητα. Όταν κανείς πείθεται για μία Αρχή, τούτο συμβαίνει, επειδή μία ιδέα εντυπώ­νεται εντονότερα πάνω του[4].

Η έννοια τής πίστης βρίσκει τη θέση της και σε αυτήν τη βάση τής επι­στημονικής έρευνας. Κατ’ αρχήν, «δίχα πίστεως οὐδέ ὁ νοῦς ὁρᾶν δύνα­ται τά νοούμενα», αφού «ὥσπερ ὁ ὀφθαλμός δεῖται φωτός ἐπιδεικνύντος τά ὁρατά, οὕτω δή καί ὁ νοῦς δεῖται πίστεως, ἐπιδεικνυούσης τά θεῖα καί τήν περί τούτων δόξαν φυλαττούσης βεβαίαν»[5]. Έπειτα, απαιτείται πίστη στην αξία αυτών των ίδιων των επιστημονικών δεδομένων. Κατά τον Ουγγρο-Βρετανό χημικό και φιλόσοφο της Επιστήμης Michael Polanyi (1891-1976), πάντα θα υπάρχει ένα στοιχείο πίστης στις φυσικές επιστήμες, ακριβώς διότι είναι πάρα πολλά αυτά που δεν μπορούν να αποδειχθούν[6]. Στην πί­στη στηρί­ζονται οι μεγάλοι στοχασμοί, τα δύσκολα και πολύπλοκα πει­ράματα, όπως και τα καθολικού κύρους πορίσματα[7].

Η πί­στη, κυρίως ως εμπιστοσύνη, δια­τρέ­χει κάθε φά­ση και στιγ­μή τής ζω­ής μας: «Ἁπάντων πραγ­μά­των ἡ πί­στις προ­η­γεῖ­ται. Τίς γάρ δύ­να­ται θε­ρί­σαι γε­ωρ­γός, ἐ­άν μή πρῶ­τον πι­στεύ­σῃ τό σπέρ­μα τῇ γῇ· ἤ τίς δύναται δια­πε­ρά­σαι θά­λατ­ταν, ἐ­άν μή πρῶ­τον ἑ­αυ­τόν πι­στεύ­σῃ τῷ πλοί­ῳ καί τῷ κυ­βερ­νή­τῃ; Τίς δέ κά­μνων δύ­να­ται θερα­πευ­θῆ­ναι, ἐ­άν μή πρῶ­τον ἑ­αυ­τόν πι­στεύ­σῃ τῷ ἰα­τρῷ; Ποί­αν δέ τέ­χνην ἤ ἐπι­στή­μην δύ­να­ταί τις μα­θεῖν, ἐ­άν μή πρῶ­τον ἐπιδῶ ἑ­αυ­τόν καί πι­στεύ­σῃ τῷ δι­δα­σκά­λῳ;»[8]. Η πίστη, λοιπόν, παίζει σημαίνοντα ρόλο στην αν­θρώπινη ζωή. Αν περιοριζόμασταν στις αναλυτικές προτάσεις (μαθηματι­κές και λογικές) από το ένα μέρος, και στα άμεσα εμπειρικά δεδομένα, τα οποία αναφέρονται στο παρόν ή στο παρελθόν, από το άλλο μέρος, η αν­θρώπινη ζωή θα ήταν αδύνατη[9]. Πώς είσαι βέβαιος ότι το γκαρσόν που σε σερ­βίρει στη καφετέ­ρια, δεν έχει ρίξει μέσα στο φλυτζάνι σου δηλητήριο; Έχεις εμπιστο­σύνη στην καλή φήμη τού καταστήματος ή του ιδιοκτήτη. Πώς είσαι σίγουρος ότι ο κυβερνήτης τού αεροπλάνου, που σε μεταφέρει στον προορισμό σου, δεν είναι μεθυσμένος, άπειρος ή ψυχοπαθής; Απλά τον εμπιστεύεσαι. Πώς ένα δημόσιο υψηλά ιστάμενο πρόσωπο προσ­λαμβάνει κάποιον ως στενό συνεργάτη του, εμπιστευόμενος απόρρη­τες υποθέσεις του; Απλά τον εμπιστεύεται.

Αλλά και στην ίδια την Επι­στή­μη (βλ. α­ξιώ­μα­τα, paradigm κ.λπ) η πίστη είναι αναγκαία[10]: «Κυ­ριώτερον οὖν τῆς ἐπιστήμης ἡ πί­στις καί ἔστιν αὐτῆς κριτή­ριον»[11], παρα­τηρεί Κλήμης ο Αλεξανδρέας. Πράγ­ματι, α­κό­μα και τις επι­στη­μο­νι­κές θε­ω­ρί­ες κα­λούμα­στε να πι­στέ­ψου­με για την α­λή­θεια τους: «Ο­μι­λού­με με τους ό­ρους τής α­πο­δο­χής, ε­μπι­στο­σύ­νης και πι­θα­νό­τη­τας, ό­χι της α­πό­δει­ξης»[12]. Έ­τσι, η bona fide χρειά­ζε­ται α­πό τις κα­θη­με­ρι­νές μας επα­φές και συ­ναλ­λα­γές (κοινωνικές, οικονομικές κ.λπ.) μέ­χρι και τις πιο σοβαρές και σύν­θε­τες, ό­πως εί­ναι η ε­πι­στη­μο­νι­κή έ­ρευ­να, ε­ξή­γη­ση και δι­δα­σκα­λί­α.

Η ορ­θή («λο­γι­κή») θρη­σκευ­τι­κή πί­στη θα πρέ­πει να μην εκ­φυ­λί­ζε­ται ού­τε σε ευ­πι­στί­α, δηλ. τυ­φλή πί­στη (βλ. M. Shermer[13], D. Phillips[14] κ.ά.), ού­τε σε δυ­σπι­στί­α (πί­στη τής πι­θα­νό­τη­τας ή υ­πο­θε­τική πί­στη), ή α­πι­στί­α. Η πί­στη δεν αναιρεί τη «λογι­κή λα­τρεί­α»[15], ού­τε η έ­ρευ­να και η λο­γι­κή κα­ταρ­γού­νται στα «λο­γι­κά πρό­βα­τα» (τους πιστούς)[16]. Συ­νε­πώς, η πί­στη ού­τε ακυρώ­νει, ού­τε α­ντι­τάσ­σε­ται στην αν­θρώ­πι­νη λογι­κή· α­πλά, κα­τά έ­ναν «θε­ο­πρε­πή» (με­ταλο­γι­κό) τρόπο[17], την ε­ξα­γιά­ζει και υ­περ­βαί­νει (βλ. υ­πέρ­λο­γο ή πα­ρά­δο­ξο)· δηλ. η λογική πλέον δεν λειτουργεί απλά ως μία νοη­σιαρχική ή μηχανική «τεχνολογία»[18], όπως των αιρετικών. Η ψυχο-πνευμα­τική δύναμη της πί­στης[19], πέρα από τη θεολογική σημασία της, έχει αποδειχθεί ιστορικά, κοινωνι­ολογικά και ψυχολογικά. Η δύ­να­μη όμως αυτή, όταν πρόκειται για ώριμη πνευματικά πίστη, δεν έ­γκειται στην ι­σχυ­ρή θέληση, την ευ­πι­στί­α ή την (αυθ)υ­πο­βο­λή, όπως κάποιοι πιστεύουν, αλ­λά στη Θεί­α Χά­ρη, που συ­νερ­γεί με την αν­θρώ­πι­νη βού­λη­ση.

Σημειώσεις

[1] Ιω. Χρυσ., Εις Εβρ. 26, 1, MPG 63, 179.

[2] K. Barth, The Humanity of God. Richmond, John Knox Press 1960, p. 59, του ιδίου, Dogmat­ics in Outline (1947 lectures), Harper Perennial, 1959, pp. 15-34, Σ. Κ. Τσιτσίγκου, Η ψυχή τού ανθρώπου κατά τον ιερό Χρυσόστομο, Αθήνα 2000, σ. 210, του ιδίου, Θέματα Ψυ­χολογίας τής Θρησκείας, Θεσσαλονίκη 2007, σ. 309.

[3] Κ. Νιάρ­χου, Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία μετά των θεμελιωδών αυτής εννοιών, Αθή­ναι 2008, τ. Β΄, σ. 116-117.

[4] D. Hume, A Treatise of Human Nature 1, 3, 7, 96.

[5] Θεοδώρητου Κύρου, Λόγος Α’ περί πίστεως, MPG 83, 809. 812.

[6] Α. McGrath, The Twilight of Atheism, σ. 140.

[7] Μ. Α. Σιώτου, Χριστιανική Πίστις και σύγχρονος επιστημονική έρευνα, σ. 42-43. Πρβλ. J. Orr, “Science and Christian Faith”, in: Fundamentals: A testimony to the truth, Los Angeles: The Bible Institute of Los Angeles 1917, E. Herrmann, Scientific Theory and Religious Belief. An Essay on the Rationality of Views of Life, Kampen: Pharos 1995, J. Polkinghorne, Searching for truth: Lenten meditations on science and faith, New York: Crossroad, 1996, J. M. van der Meer (Ed.), Facets of Faith and Science, vol. 2: The role of beliefs in Mathematics and the natural sciences, Lanham, MD: University Press of America 1996, C. J. Collins, Science and Faith: Friends of foes?, Wheaton, IL. Crossway Books, 2003.

[8] Θε­ό­φι­λου Αντιοχείας, Προς Αυτόλυκον, βιβλ. Α’, MPG 6, 1036-1037 A. Πρβλ. Κυ­ρίλ­λου Ιε­ρο­σο­λύ­μων, Κατήχησις φωτιζομένων, Ε’, MPG 33, 508 Β.

[9] Λ. Κ. Μπαρτζελιώτη, Φιλοσοφία και επιστημονική έρευνα, σ. 133.

[10] Πρβλ. Ch. C. EverettThe Faith of Science and the Science of Faith Kessinger Pub Co, 2005.

[11] Στρωματείς, λόγ. Β’, MPG 8, 948 A.

[12] G. G. Simpson – W. S. Beck, Life. An Introduction to Biology, Harcourt, Brace and World, N. York 1069, p. 10.

[13] The Power of Belief , ABC News, 1998, του ιδίου, How We Believe: The Search for God in an Age of Science, W. H. Freeman, 2000.

[14] Religion Without Explanation, Basil Blackwell and St Martin’s Press, 1976.

[15] Ρωμ. 12, 1.

[16] T. Toth, Χρι­στια­νι­κή Πί­στις και Ε­πι­στή­μη, μτφρ. Ι. Πα­να­γιω­τί­δου, Αθή­ναι 1955, σ. 11. Πρβλ. M. C. Banner, The Justification of Science and the Rationality of Religious Belief, Oxford: Clarendon Press 1990, p. 116 εξ.

[17] Βλ. Χ. Γ. Σωτηρόπουλου, Νηπτικοί και Πατέρες των Μέσων Χρόνων, σ. 131.

[18] Βλ. Γρηγορίου τού Θεολόγου, Λόγος ΜΑ’, Εις την Πεντηκοστήν, C. Moreschini, SC 358, Les editions du cerf, Paris 1990, σ. 336, 1 εξ.

[19] Πρβλ. J. R. Debray, Dieu, un itinéraire, 2001, Prix Combourg 2003.

Από το βιβλίο:  Θρησκεία και επιστήμη, εκδ. Tremendum (2010).

spot_img

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,800ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα