Νίκος Χ. Βαρσακέλης
Καθηγητής Βιομηχανικής Πολιτικής
Τμήμα Οικονομικών Επιστημών
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
barsak@econ.auth.gr
Πριν από μερικές μέρες, καθώς περπατούσα για την καθημερινή άσκηση (αριθμός 6 στο 13033), συναντήθηκα με έναν γείτονα και από απόσταση 2 μέτρων συζητούσαμε για το θέμα των ημερών, την πανδημία του COVID-19. Δυο θέματα που ανέκυψαν από αυτήν την συζήτηση αποφάσισα να τα εξηγήσω βήμα-βήμα με την θεωρία δικτύων.
- Πώς ξεκίνησε η πανδημία
Ο γείτονας μου αναρωτήθηκε πώς είναι δυνατόν από έναν που έφαγε κάτι μολυσμένο σε μια πόλη της Κίνας να έχουμε σήμερα εκατομμύρια κρούσματα σε όλο τον κόσμο. Ας δούμε την εξήγηση χρησιμοποιώντας το παρακάτω διάγραμμα του πληθυσμιακού δικτύου. Ας υποθέσουμε ότι κάθε φούσκα αντιπροσωπεύει ένα άτομο και η γραμμή που συνδέει δύο φούσκες κάποια σχέση μεταξύ των δυο ατόμων.
| Διάγραμμα 1: Πληθυσμιακό Δίκτυο |
 |
Έστω ότι ο αρχικά μολυνθείς, ασθενής zero, είναι ο αριθμός 12, η μοναχική κόκκινη μπαλίτσα, όπως απορεί ο γείτονάς μου. Ανεκδοτολογικά, γνωρίζουμε ότι πήγε στο νοσοκομείο της πόλης και τον εξέτασε ένας γιατρός, άτομο αριθμός 1. Όπως μας λέει η θεωρία των δικτύων, κρίσιμα στοιχεία για την διάδοση αποτελούν: α) ο κομβικός ρόλος που παίζει στο δίκτυο αυτός με τον οποίο θα έλθει σε επαφή ο μολυσμένος, β) αυτός να έχει σχέσεις με άτομα τα οποία επίσης παίζουν κομβικό ρόλο στο δίκτυο (εάν πληροί τα α και β τον θεωρούμε πολλαπλασιαστή, γ) αυτός να ανήκει σε μια κοινότητα – module και δ) να υπάρχει τουλάχιστον μια σχέση μεταξύ ενός μέλους μια κοινότητας με ένα μέλος μιας άλλης κοινότητας, μια γέφυρα. Όσο μεγαλύτερη η κοινότητα – module, και όσο περισσότεροι πολλαπλασιαστές και οι γέφυρες τόσο πιο ευρεία και ταχεία η διάδοση της μόλυνσης στον πληθυσμό. Στο πληθυσμιακό δίκτυο του παραδείγματος, φαίνεται ότι έχουμε τέσσερεις κοινότητες – modules με τα τέσσερα χρώματα. Στην κάθε κοινότητα, εκτός της κίτρινης, φαίνεται ότι υπάρχουν άτομα – πολλαπλασιαστές: στην κόκκινη ο 1, στην πράσινη οι 34 και 35 και στην μπλε ο 28. Επίσης οι κοινότητες – modules φαίνεται να επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω ορισμένων ατόμων που θεωρούνται γέφυρες μετάδοσης μεταξύ των ομάδων. Για παράδειγμα, το άτομο 1 της κόκκινης επικοινωνεί με τον 32 της μπλε και συνεπώς η μόλυνση από την κόκκινη θα περάσει στην μπλε κοινότητα μέσω της σχέσης του ατόμου 1 και του ατόμου 32.
Έτσι, ο γιατρός 1 αφενός μεν έχει επαφές με άλλους γιατρούς και νοσηλευτές, οι οποίοι έχουν επαφές με πολλούς ασθενείς, και αφετέρου με τους δικούς του ασθενείς. Συνεπώς, η άγνοια του γιατρού 1 σε σχέση με τον COVID-19 οδήγησε σε μη ορθή αντιμετώπιση του ασθενούς 12 και ήταν καθοριστική για την διάδοση καταρχήν στην νοσοκομειακή μονάδα και στην συνέχεια πολλαπλασιαστικά στην τοπική κοινωνία. Ενδεχομένως ο γιατρός 1 ή κάποιοι από τους μολυνθέντες ιατρούς της κόκκινης κοινότητας να συμμετείχε σε διεθνές συνέδριο, ad hoc κοινότητα με κίτρινες φούσκες, και να μόλυνε ορισμένους συνέδρους – ιατρούς που ήταν από όλο τον κόσμο.
Οι υπάλληλοι του νοσοκομείου και ασθενείς ασυμπτωματικοί ήλθαν σε επαφή με εργαζόμενους εταιρειών που προμηθευτούν προϊόντα και υπηρεσίες στο νοσοκομείο, κοινότητα με πράσινες φούσκες και οι οποίοι μολύνθηκαν. Και η διαδικασία συνεχίζεται παγκόσμια διότι οι ιατροί 17 και 6 ήταν από την Ευρώπη και καθώς επέστρεψαν μετέφεραν τον ιό. Ο Ιταλός επιχειρηματίας που συνεργάζεται με τον Κινέζο επιχειρηματία 34, μετά το ταξίδι στην Κίνα μετέφερε τον ιό στην Ιταλία. Πήγε στο νοσοκομείο και αφού γυρνούσε αρκετές ώρες και μέρες στο νοσοκομείο, σύμφωνα με διηγήσεις (κοινότητα με κόκκινες φούσκες της Ιταλίας), πήγε στο γήπεδο για να παρακολουθήσει τον αγώνα Αταλάντα – Βαλένθια στο Μιλάνο, μαζί με πολλούς που ήταν στο νοσοκομείο και μολύνθηκαν (στο διάγραμμα η ad hoc κοινότητα με τις πράσινες φούσκες αποτελούν οι θεατές του αγώνα), οπότε πλέον διαχύθηκε η μόλυνση σε τεράστιο αριθμό ανθρώπων. Τα ίδια συνέβησαν και στην Ισπανία με τις διαδηλώσεις για την ημέρα της γυναίκας (120 χιλ. κόσμος συγκεντρωμένος), στην Μεγάλη Βρετανία με τους ποδοσφαιρικούς αγώνες, στην Γερμανία με τα μεγάλα δρώμενα στο Βερολίνο και αλλού, στην Γαλλία με τις δημοτικές εκλογές και τα φεστιβάλ. Και κάπως έτσι μολύνθηκε γρήγορα όλος ο κόσμος.
Συνεπώς, εάν θεωρήσουμε τις κοινότητες ως χώρες, η παγκόσμια διασπορά της μόλυνσης θα περιοριστεί εάν κόψουμε άμεσα τους δεσμούς – γέφυρες μεταξύ κοινοτήτων, πχ του ατόμου 1 με το άτομο 32, κλπ. Το αντίστοιχο πολιτικό μέτρο είναι η απαγόρευση μετακινήσεων από την μολυσμένη χώρα – κόκκινη προς τις άλλες χώρες. Η επιτυχία της πολιτικής αυτής εξαρτάται από την έγκαιρη διάγνωση του προβλήματος και την άμεση λήψη μέτρων απαγόρευσης μετακινήσεων από χώρα σε χώρα. Σε αυτό το σημείο, θα μεταφέρω τον προβληματισμό που επικρατεί στην παγκόσμια κοινότητα για την ταχύτητα ενημέρωσης εκ μέρους της Κίνας προς τον ΠΟΥ και στην συνέχεια προς τις χώρες εταίρους της. Εκ του αποτελέσματος, δεν κόπηκαν άμεσα οι δεσμοί από την κόκκινη χώρα προς τις υπόλοιπες και επομένως η μόλυνση πέρασε στις υπόλοιπες χώρες του κόσμου.
Συνεπώς, βλέπετε ότι δεν υπάρχει τίποτε συνομωσιολογικό. Αρκεί να μολυνθούν κάποιοι άνθρωποι (πολλαπλασιαστές) που έχουν πολλές αλλά ταυτόχρονα πολλές σημαντικές επαφές, δηλαδή με αυτούς που έρχονται σε επαφή έχουν και αυτοί πολλές επαφές και η διάδοση της μόλυνσης είναι γρήγορη. Κρίσιμη παράμετρος για το εύρος διάδοσης της ασθένειας είναι ορισμένοι από τους πολλαπλασιαστές να συμμετέχουν σε κοινότητες – modules, όπως για παράδειγμα αυτές που αναφέραμε παραπάνω και να υπάρχουν γέφυρες μεταξύ τω κοινοτήτων.
Η πολιτική αντιμετώπισης της διασποράς
Στην συνέχεια, η συζήτηση πέρασε στην αντιμετώπιση της πανδημίας στην χώρα μας. Ο γείτονας μου αναρωτήθηκε πως καταφέραμε να έχουμε τόσο καλές επιδόσεις. Διαβάζω, μου είπε, όλα τα σχόλια των ξένων μέσων ενημέρωσης, και μιλάμε για τα πλέον σοβαρά παγκοσμίως, και από μέσα μου νιώθω και λίγο περήφανος. Πάλι με την χρήση της θεωρίας δικτύων θα προσπαθήσω να εξηγήσω την στρατηγική της ελληνικής κυβέρνησης, από τις ανακοινώνεις βέβαια, διότι δεν ήμουν παρών στην διαδικασία λήψης των αποφάσεων. Απλώς θα προσπαθήσω να μεταφέρω τις αποφάσεις σε ανάλυση δικτύου.
Καταρχήν ο σχεδιασμός στρατηγικής απαιτεί: α) στόχους, β) τακτικές για την επίτευξη των στόχων και γ) χρονισμό των τακτικών (χρονικό προγραμματισμό). Όπως σε έναν πόλεμο ο στρατηγός – ηγήτορας συγκροτεί το επιτελείο του, έτσι και στον τρέχοντα πόλεμο κατά της πανδημίας κάθε πρωθυπουργός ή πρόεδρος χώρας συγκρότησε το επιτελείο με γνώσεις για το θέμα ώστε να αναλύει τα δεδομένα, να διαμορφώνει σενάρια και σχεδιασμούς. Η τελική, όμως, απόφαση λαμβάνεται πάντα από τον ηγήτορα, δείτε την περίπτωση των ΗΠΑ. Στην περίπτωση της Ελλάδας, ο πρωθυπουργός συγκρότησε το επιτελείο πολύ νωρίς (εξ όσων γνωρίζω τέλη Ιανουαρίου), με επικεφαλής της επιτροπής εμπειρογνώμων τον καθηγητή κ. Τσιόδρα και μέλη καταξιωμένους επιστήμονες με διεθνείς περγαμηνές και εμπειρία πράξης (τους οποίους γνωρίσαμε από τις συνεντεύξεις τους στα μέσα και προσωπικά χάρηκα για τον στέρεο επιστημονικό τους λόγο και την σεμνότητά τους), και στελέχη της πολιτικής (γενικοί γραμματείς υπουργείων). Σύμφωνα με τα διαγγέλματα του πρωθυπουργού και τα λεγόμενα του κ. Τσιόδρα, μεταφράζω τον στρατηγικό στόχο που έθεσε ο πρωθυπουργός: «περιορισμός στο ελάχιστο των θανάτων συμπολιτών μας» ή με όρους δικτύων η κοινωνική αλυσίδα στην οποία ο κάθε άνθρωπος είναι ένας κρίκος να μην χάσει πολλούς κρίκους ή δυνατόν να μην χαθεί κανένας με οποιοδήποτε κόστος. Το επιτελείο για την επίτευξη το στόχου έκανε όσα αναφέραμε και διαμόρφωσε σενάρια τα οποία έθεσε υπόψη του πρωθυπουργού για την λήψη των τελικών αποφάσεων. Ας αναλύσουμε αυτήν την στρατηγική που εφαρμόσθηκε.
Μέτρα: Μέρος 1ο – Διάλυση των Κοινοτήτων –Modules του Πληθυσμιακού Δικτύου
Από τη στιγμή που η μόλυνση θα περάσει τα σύνορα, η πρώτη άμεση απάντηση θα πρέπει να είναι η διάλυση των κοινοτήτων – modules της χώρας υποδοχής, οι οποίες διευκολύνουν την διασπορά της ασθένειας. Δυστυχώς, όταν ήλθε η μόλυνση στην Ευρώπη υπήρξε μεγάλη ολιγωρία εκ μέρους πολλών κυβερνήσεων ως προς την διάλυση των κοινοτήτων – modules, ad hoc και θεσμικών, όπως διαδηλώσεις, αθλητικοί αγώνες φεστιβάλ, κ.α. Τα αποτελέσματα τα είδαμε και τα βλέπουμε στην Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία και αλλού.
Όχι όμως στην Ελλάδα. Το πρώτο κρούσμα αναγνωρίσθηκε στην Θεσσαλονίκη και στις 27 Φεβρουαρίου τα κρούσματα έγιναν 3, προστέθηκε το παιδί του πρώτου κρούσματος, όμως εμφανίστηκε το πρώτο κρούσμα στην Αθήνα (διάγραμμα 2). Για τους ειδικούς ήταν πλέον προφανές ότι ξεκίνησε η διασπορά του COVID-19. Στις 27 Φεβρουαρίου, λοιπόν, η κυβέρνηση, μετά από την εισήγηση των ειδικών επιστημόνων, αποφάσισε την απαγόρευση της δημιουργίας ad hoc κοινοτήτων – modules, των καρναβαλικών εκδηλώσεων κατά το τριήμερο 29/2-2/3. Εφόσον ήδη είχε ξεκινήσει η διασπορά, το πρώτο άμεσο επόμενο βήμα πρέπει είναι η διάλυση των μεγάλων κοινοτήτων – modules και στην Ελλάδα πήραμε αυτό το μέτρο μόλις με το τρίτο κρούσμα. Αυτονόητο; Δεν νομίζω, διότι απαιτείται υψηλό επίπεδο γνώσεων, ύπαρξη ήδη διαμορφωμένων σεναρίων με την χρήση μοντέλων και αποφασιστικότητα στην λήψη αποφάσεων. Να σημειώσω, και είναι ενδεικτικό της αγνοίας της ελληνικής κοινωνίας για το πρόβλημα, την αρνητική αντίδραση του κόσμου και ορισμένων πολιτικών και μέσων ενημέρωσης όταν ανακοινώθηκε το απαγορευτικό των καρναβαλικών εκδηλώσεων. Σημειώνω, όμως, την θαρραλέα στάση του δήμαρχου Πατρέων, ο οποίος συντάχθηκε με την σοβαρή επιστημονική κοινότητα, ως δείγμα συμπεριφοράς σοβαρού πολιτικού. Γεγονός, όμως, είναι ότι τελικά περιορίστηκαν σε πολύ μεγάλο βαθμό οι μέγα – κοινότητες – modules στο πληθυσμιακό δίκτυο, ακόμη και στην Πάτρα, αλλά επειδή έγιναν αυθαίρετες συγκεντρώσεις και πάρτι το πρόβλημα της διασποράς υπήρξε, όπως θα δούμε παρακάτω. Οι εικόνες και οι τηλεοπτικές ανταποκρίσεις από την Πάτρα εκείνο το σαββατοκύριακο είναι χαρακτηριστικές.
Το πρόβλημα που δημιουργήθηκε από την αντίδραση του κόσμου, ο οποίος δεν κατανόησε την σοβαρότητα της κατάστασης, οδήγησε στην δημιουργία του επικοινωνιακού διδύμου Τσιόδρα-Χαρδαλιά το οποίο με σοβαρό και επιστημονικό τρόπο, εκ μέρους του κ. Τσιόδρα, θα προσπαθούσε να ενημερώνει τους πολίτες. Το αποτέλεσμα ήταν ομολογουμένως εκπληκτικό: κάθε μέρα στις 6 το απόγευμα, όλη η Ελλάδα να παρακολουθεί δυο ανθρώπους οι οποίοι με σοβαρότητα και σαφήνεια, αλλά και αγωνία για τον συνάνθρωπο, να ενημερώνουν τους πολίτες. Αυτά τα δύο γεγονότα που ανέφερα, οι καρναβαλικές εκδηλώσεις και το επικοινωνιακό δίδυμο μας δίνουν ένα βασικό πρόβλημα στην εφαρμογή μιας στρατηγικής. Η έλλειψη σοβαρής και αξιόπιστης ενημέρωσης μπορεί να οδηγήσει ακόμη και μια σωστή στρατηγική σε καταστροφή. Σκεφτείτε έναν στρατηγό ο οποίος δεν ενημέρωσε σωστά το στράτευμα για το τι πρέπει να κάνει και γιατί πρέπει να το κάνει. Η ήττα είναι δεδομένη διότι το στράτευμα μετατρέπεται σε μπουλούκι.
Η επόμενη απόφαση αφορά επίσης την διάλυση κοινοτήτων – modules που επιταχύνουν την διασπορά της μόλυνσης. Αυτές οι κοινότητες αφορούσαν τα αθλητικά γεγονότα, τα ΚΑΠΗ, τα συνέδρια κλπ. Η απόφαση για την διάλυση των κοινοτήτων αυτών ελήφθη στις 8 Μαρτίου. Την προηγούμενη μέρα ο αριθμός των κρουσμάτων ανήλθε σε 46 και στις 8 Μαρτίου σε 73, ημερήσια αύξηση περίπου 60%, γεγονός που ερμηνεύεται ως επιτάχυνση της διασποράς της μόλυνσης, όπως φαίνεται στο διάγραμμα 3. Σημειώνω ότι η Τσικνοπέμπτη ήταν στις 20 Φεβρουαρίου και το Σαββατοκύριακο που συνεχίζεται το γλέντι της ήταν στις 22-23 Φεβρουαρίου.
Στις 11 Μαρτίου αποφασίζεται η διάλυση ακόμη μιας κοινότητας – module του πληθυσμού, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η διασπορά φαίνεται ότι παίρνει διαστάσεις, με μια ημερήσια αύξηση την προηγούμενη Κυριακή περίπου 60%, ενώ στις 10 Μαρτίου έχουμε και τον πρώτο ασθενή σε διασωλήνωση (διάγραμμα 4). Η κυβέρνηση με το κλείσιμο των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων διαλύει πολλές μικρές κοινότητες–modules αλλά και μεγάλες (πχ πανεπιστήμια) που είναι όμως διασπαρμένες σε όλη την επικράτεια αλλά κυρίως στα αστικά κέντρα.
Στις 16 Μαρτίου η κυβέρνηση αποφασίζει την διάλυση και της τελευταίας κοινότητας – module που έχει απομείνει ανοικτή, τις εκδηλώσεις θρησκευτικής λατρείας όλων των θρησκειών. Η απόφαση λαμβάνεται μετά από ένα Σαββατοκύριακο με μεγάλη έξαρση κρουσμάτων (ημερήσιες αυξήσεις κρουσμάτων από 45% έως 90%).Ταυτόχρονα, ο ημερήσιος ρυθμός αύξησης των διασωληνομένων είναι υψηλός (διάγραμμα 5) και αφορά κυρίως συνανθρώπους μας που συνήθως εκκλησιάζονται, ενώ στις 12 Μαρτίου πεθαίνει και ο πρώτος ασθενής από COVID-19 (διάγραμμα 6). Ήδη, πλέον βρισκόμαστε στην περίοδο που εμφανίζονται οι μολύνσεις που έγιναν κατά τις παράτυπες καρναβαλικές εκδηλώσεις. Η διασπορά φαίνεται να παίρνει διαστάσεις και η κυβέρνηση με το κλείσιμο των ναών διαλύει πολλές μικρές κοινότητες –modules, οι οποίες όμως είναι διασπαρμένες σε όλη την επικράτεια ακόμη και στα μικρά χωρία.
Μελετώντας τα δεδομένα, προκύπτει ότι οι τρεις αυτές αποφάσεις της κυβέρνησης για την διάλυση των κοινοτήτων –modules της ελληνικής κοινωνίας, αθλητικά-συνέδρια-ΚΑΠΗ, σχολεία και λατρευτικές εκδηλώσεις, οδήγησαν σε σημαντική πτώση του ρυθμού διασποράς της μόλυνσης στην ελληνική κοινωνία. Το μέσο ημερήσιο ποσοστό αύξησης των κρουσμάτων πέφτει κάτω από 10%, 14 μέρες μετά το απαγορευτικό και των θρησκευτικών εκδηλώσεων – την τελευταία κοινότητα – module που απαγορεύτηκε. Δεν παρατηρείται, όμως, μόνο μείωση του ρυθμού αύξησης των κρουσμάτων αλλά και του αντίστοιχου των διασωληνομένων ασθενών και των θανάτων. Οι διασωληνομένοι ασθενείς αυξάνονταν με μέσο ημερήσιο ρυθμό 29,7% κατά την περίοδο 12-23 Μαρτίου και ο ρυθμός μειώθηκε στο 12% την περίοδο 24-31 Μαρτίου. Ο μέσος ημερήσιος ρυθμός αύξησης των θανάτων την περίοδο 14-23 Μαρτίου ήταν 22,6% και μειώθηκε στο 14,3% την περίοδο 24-31 Μαρτίου (διάγραμμα 7).
Θα αναφερθώ, τέλος, και στην μοναδική κοινότητα – module που παρέμεινε ανοικτή, τα νοσοκομεία. Όπως έδειξε η εμπειρία από άλλες χώρες, και κατά αρχήν της Κίνας, τα νοσοκομεία ως κοινότητες – modules έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην διάδοση της μόλυνσης και έχουν εξηγηθεί αναλυτικά οι λόγοι από τους ειδικούς (στο αρχικό παράδειγμα ήταν η κόκκινη κοινότητα). Επειδή όμως δεν είναι δυνατόν να κλείσουν τα νοσοκομεία – κοινότητες, κρίνεται αναγκαία η δημιουργία συνθηκών ασφαλείας ώστε να αποφευχθεί η ενδονοσοκομειακή διάδοση. Η επιστημονική ομάδα, γνωρίζοντας τι συνέβη στην Κίνα κια αλλού, έλαβε άμεσα και έγκαιρα τα κατάλληλα μέτρα προστασίας και ενημέρωσε το προσωπικό. Εκ του αποτελέσματος, τα μέτρα ήταν πολύ καλά σχεδιασμένα και είναι σημαντικό να σημειώσουμε τον πολύ χαμηλό αριθμό κρουσμάτων στο υγειονομικό προσωπικό σε σχέση με άλλες χώρες, οι οποίες μέτρησαν και μετρούν δεκάδες νεκρούς υγειονομικούς. Γι’ αυτόν τον λόγο, η διαμαρτυρία ορισμένων συνδικαλιστών έπεσε στο κενό. Παράλληλα, όμως, λόγω των μέτρων προστασίας, οι γιατροί, οι νοσηλευτές και τα στελέχη του ΕΚΑΒ δεν λειτουργήσαν ως πολλαπλασιαστές και γέφυρες της διάδοσης της μόλυνσης, όπως έγινε σε άλλες χώρες.
Μέτρα: Μέρος 2ο
Με την διάλυση των κοινοτήτων – modules που υπήρχαν στον πληθυσμό περιορίστηκε δραστικά η διάδοση, σύμφωνα με την ανάλυση δικτύων, όμως εξακολουθούσε να είναι υψηλή, όπως φαίνεται στα διαγράμματα των ημερήσιων μεταβολών. Για τον περαιτέρω περιορισμό της διάδοσης της μόλυνσης θα έπρεπε πλέον να κοπούν όσο το δυνατόν περισσότεροι δεσμοί μεταξύ ατόμων. Αυτό ονομάζεται κοινωνική απόσταση. Στο παράδειγμα του πληθυσμιακού δικτύου, στο πράσινο σκέλος το άτομο 33 έχει δεσμό που τον συνδέει για παράδειγμα με την σύζυγό του, άτομο 30, και οι υπόλοιποι δεσμοί είναι οι φιλικές, συναδελφικές και άλλες σχέσεις. Το ίδιο με το άτομο 34 και το άτομο 31. Έτσι με το μέτρο της κοινωνικής απόστασης κόβονται οι δεσμοί του ατόμου 33 με όλους τους υπολοίπους, δηλαδή δεν υπάρχει επαφή με αυτούς και διατηρείται η επαφή –δεσμός μόνο με την σύζυγο, άτομο 30 και δεν μπορεί πλέον να μεταδώσει την ασθένεια σε όλα τα υπόλοιπα μέλη του πληθυσμιακού δικτύου(διάγραμμα 8).
| Διάγραμμα 8 |
 |
Με βάση λοιπόν τα παραπάνω, στις 18 Μαρτίου αποφασίζεται το κλείσιμο των εμπορικών καταστημάτων, καθώς το προηγούμενο σαββατοκύριακο υπήρξε μια σημαντική αύξηση των κρουσμάτων κατά 17% και τελικά στις 22 Μαρτίου αποφασίζεται το απαγορευτικό της ελεύθερης μετακίνησης για να επιτευχθεί το σχεδόν πλήρες κόψιμο των δεσμών μεταξύ των ατόμων. Οι δύο αυτές αποφάσεις, και κυρίως το απαγορευτικό, έχουν οδηγήσει την ημερήσια αύξηση των κρουσμάτων σε ποσοστό κάτω από το 1% κατά τις τελευταίες εβδομάδες, γεγονός που οδήγησε την κυβέρνηση μετά από εισήγηση των ειδικών στην σταδιακή επαναφορά της όποιας κανονικότητας. Επίσης, ο μέσος ημερήσιος ρυθμός αύξησης των διασωληνομένων την περίοδο 2-10 Απρίλιου έγινε αρνητικός, -0,9%, δηλαδή, άρχισε να μειώνονται οι διασωληνομένοι ασθενείς ενώ και ο μέσος ημερήσιος ρυθμός αύξησης των νεκρών μειώθηκε στην περίοδο 1-10 Απριλίου στο 6,4%. Τέλος, την τελευταία εβδομάδα πριν από το πρώτο στάδιο επιστροφής στην κανονικότητα επιταχύνθηκε ο μέσος ημερήσιος ρυθμός μείωσης των διασωληνομένων ασθενών στο -2,8% και επιβραδύνθηκε σημαντικά ο μέσος ημερήσιος ρυθμός αύξησης των θανάτων στο 1,1%.
Έτσι, λοιπόν, συνοψίζοντας τα μέτρα για την καταπολέμηση της πανδημίας, χρησιμοποιώντας την ανάλυση δικτύων, διαπιστώνουμε ότι: α) η στρατηγική της κυβέρνησης με τα πρώτα μέτρα στόχευσε στην διάλυση των κοινοτήτων – modules. Αυτά τα μέτρα οδήγησαν σε ραγδαία μείωση του ρυθμού διασποράς και στην συνέχεια τα μέτρα κοινωνικής απόστασης που οδήγησαν σε μείωση του μέσου ρυθμού των κρουσμάτων από 43% μεταξύ 1 και 15 Μαρτίου ( με έκρηξη ακόμη και 91%) σε μικρότερο από το 10% κατά τις επόμενες δυο εβδομάδες. β) Το δεύτερο στάδιο της στρατηγικής περιέλαβε τα μέτρα της κοινωνικής απόστασης με το κλείσιμο των καταστημάτων και το απαγορευτικό της κυκλοφορίας που τελικά οδήγησε τον μέσο ρυθμό αύξησης των κρουσμάτων σε ποσοστό περίπου 0,6% κατά την τελευταία εβδομάδα πριν από τις 4 Μαΐου. Παράλληλα, για να μην υπάρξει εισαγωγή κρουσμάτων απαγορεύτηκε και σειρά πτήσεων από χώρες όπως πχ, Ιταλία, Ισπανία ή χώρες που δεν πήραν μέτρα περιορισμού όπως η Ολλανδία.
Τέλος, όπως αναφέραμε και στην εισαγωγή, για την εκπόνηση και εφαρμογή στρατηγικής κρίσιμος παράγοντας ο χρόνος λήψης και εφαρμογής των μέτρων. Στον πίνακα που δημοσιεύθηκε στο Bloomberg φαίνεται καθαρά ότι και στον τομέα του χρόνου η Ελλάδα έδρασε πολύ γρήγορα σε σχέση με άλλες χώρες.
