Τάσος Γιαννίτσης: Η Ελλάδα στην εποχή των ταυτόχρονων απειλών

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -

Η αναζήτηση λύσεων σε μεγάλα προβλήματα του σήμερα και του αύριο έχει νόημα αν θέλουμε πράγματι να κάνουμε κάτι γι’ αυτά. Διαφορετικά, όπως θα έλεγε σε μια υποθετική συζήτηση ο Humpty Dumpty στην Αλίκη, αν δεν ξέρεις πού θες να φτάσεις, είναι αδιάφορο ποιο δρόμο θα ακολουθείς

Η αναζήτηση λύσεων σε μεγάλα προβλήματα του σήμερα και του αύριο έχει νόημα αν θέλουμε πράγματι να κάνουμε κάτι γι’ αυτά. Διαφορετικά, όπως θα έλεγε σε μια υποθετική συζήτηση ο Humpty Dumpty στην Αλίκη, αν δεν ξέρεις πού θες να φτάσεις, είναι αδιάφορο ποιο δρόμο θα ακολουθείς.

Τα μεγάλα προβλήματα του αύριο είναι πολύ διαφορετικά από αυτά μιας ή δύο δεκαετιών πριν: κλιματική αλλαγή –η μεγαλύτερη ανατροπή των τελευταίων 12.000 ετών–, ενεργειακό, απειλές στην υγεία, κλιματική μετανάστευση, ικανότητα οικονομικής μεγέθυνσης, πρωτόγνωρες ανισότητες, μεγάλες αλλαγές στη διεθνή οικονομική και πολιτική αρχιτεκτονική, απειλές για τη δημοκρατία. Για την Ελλάδα, επιπρόσθετα ζητήματα είναι η οικονομία, η γήρανση, τα ελληνοτουρκικά και τα θέματα εθνικής ασφάλειας. Oλα αυτά συνθέτουν ένα σύνολο με πολλές και παράλληλες απειλές και αβεβαιότητες, που επηρεάζουν η μία την άλλη και σηματοδοτούν μια ανατροπή υποδείγματος και μια εποχή ισχυρών ρήξεων με το παρελθόν.

Οι ανατροπές αυτές συνδέονται και με μια βαθύτερη θεώρηση: ότι η εμβληματική μορφή της μετα-αναγεννησιακής εποχής –ο Φάουστ, ο σύγχρονος άνθρωπος–, στην απληστία του και στον μανιώδη αγώνα να επιβληθεί και να ελέγξει τον κόσμο, προκάλεσε μια βίαιη υπέρβαση των ορίων ασφαλείας του κόσμου αυτού, που έγινε μπούμερανγκ και δημιούργησε αδιέξοδες καταστάσεις που ποτέ δεν φαντάστηκε. Αν θα καταφέρει να αντεπεξέλθει στα νέα δεδομένα και με ποιο τρόπο δεν το γνωρίζουμε ακόμη.

Οι παγκόσμιοι συλλογικοί κίνδυνοι δημιουργούν δύο σημαντικά νέα δεδομένα: πρώτον, είναι πολύ διαφορετικό μια κοινωνία να έχει να αντιμετωπίσει διάσπαρτους στον χρόνο μεμονωμένους κινδύνους από το να είναι αντιμέτωπη με ένα ευρύ φάσμα ταυτόχρονων κινδύνων. Δεύτερον, σημασία έχει να δούμε όχι μόνο τις απειλές αυτές καθαυτές, αλλά και τις πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους και τη σημασία τους για την πολιτική. Θα επισημάνω επτά σημεία:

1. Τα προβλήματα πλέον είναι τόσο πολλά και σύνθετα, ώστε, με τις σημερινές πολιτικές, σε κάθε χώρα, κάθε κυβερνητικό σχήμα, έπειτα από κάποια λίγα χρόνια, είναι καταδικασμένο να εισπράττει τη γενική δυσφορία, ίσως και την αποτυχία, πολύ περισσότερο από το παρελθόν. Σήμερα, η κρίση των δημοκρατικών μορφών διακυβέρνησης έχει συχνά τα αίτιά της στις αδυναμίες των πολιτικών ηγεσιών να αποτρέψουν μεγάλες αναστατώσεις, να προσφέρουν όσα υπόσχονταν στο παρελθόν, να αντιμετωπίσουν τις κρίσεις και να έρθουν κοντά στα προβλήματα των πιο αδύναμων. Συχνά, η πολιτική επιλογή συνίσταται στη χρονική μετάθεση των προβλημάτων. Το αποτέλεσμα είναι η όξυνση αντί της βελτίωσής τους και τοξικές πολιτικές και κοινωνικές αντιδράσεις, και μάλιστα σε φάσεις που οι κοινωνικές συνέργειες είναι κρίσιμος όρος επιτυχίας.

Οι ίδιοι κίνδυνοι δεν αφορούν μόνο τη δημοκρατία. Αυταρχικές μορφές διακυβέρνησης θα υποστούν τις ίδιες αντιδράσεις. Oμως, οι διαφορές με τη δημοκρατία συνεπάγονται σημαντικά διαφορετικές συνέπειες. Πρώτον, οι αντιδράσεις καταπνίγονται για κάποιο διάστημα και έτσι τα προβλήματα διογκώνονται περισσότερο, δεύτερον, αποτυχίες στη διακυβέρνηση και αλλαγές στις πολιτικές ηγεσίες συνοδεύονται από συνθήκες ισχυρών βιαιοτήτων και πολιτικών συγκρούσεων και, τρίτον, οι πιθανότητες να γίνουν κρίσιμες λανθασμένες επιλογές με μη αναστρέψιμο κόστος είναι, όπως πολύ καλά γνωρίζουμε από την ιστορία μας, σημαντικά μεγαλύτερες.

2. Κλιματική αλλαγή, ενεργειακό και οι πολιτικές αδυναμίες θα τείνουν να αυξήσουν τις ανισότητες, σε έκταση πολύ διαφορετική από αυτή που γνωρίζουμε. Το αποτέλεσμα θα είναι βαθιά ρήγματα στο εσωτερικό και μεταξύ των κοινωνιών.

Σήμερα, η κρίση των δημοκρατικών μορφών διακυβέρνησης έχει συχνά τα αίτιά της στις αδυναμίες των πολιτικών ηγεσιών να αποτρέψουν μεγάλες αναστατώσεις.

3. Η σημερινή εποχή έχει ένα νέο χαρακτηριστικό: τα νέα μεγάλα προβλήματα δεν ταυτίζονται με τον χρόνο ενός εκλογικού κύκλου. Eχουν πολύ πιο μακροχρόνιο χαρακτήρα. Τα σημερινά συστήματα διακυβέρνησης, που προσανατολίζονται σε 3-5 χρόνια, αδυνατούν να δώσουν απαντήσεις στα μεγάλα προβλήματα, καθώς οποιοδήποτε θετικό αποτέλεσμα θα καταγραφεί μετά τον εκλογικό κύκλο, ενώ το κόστος μιας παρέμβασης θα φανεί άμεσα, επηρεάζοντας το εκλογικό αποτέλεσμα. Ποιες κυβερνήσεις θα θελήσουν να υποστούν αυτή τη δοκιμασία;

4. Η Ευρωπαϊκή Ενωση δημιουργήθηκε για έναν συλλογικό ευρωπαϊκό στόχο: να λειτουργήσει ενοποιητικά και να μην ξαναβρεθεί η Ευρώπη σε συνθήκες Α΄ ή Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Σήμερα, το σύστημα της Ε.Ε. έχει ξανά έναν εξαιρετικά επίκαιρο χαρακτήρα: να αντιμετωπίσει συλλογικές ή συστημικές απειλές –κοινωνικούς κινδύνους θα έλεγε ο Ούλριχ Μπεκ– που καμία χώρα ή ομάδα χωρών δεν μπορεί να αντιμετωπίσει από μόνη της. Συχνά διαβάζει κανείς το ερώτημα αν έχει μέλλον η Ευρώπη. Το ερώτημα έχει και αντίστροφη ανάγνωση: αν χώρες όπως η Ελλάδα έχουν μέλλον χωρίς την Ε.Ε. και, κυρίως, τι είδους μέλλον. Η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει μετατραπεί σε έναν βραδυκίνητο και αναποτελεσματικό μηχανισμό σε πολλά πεδία – όχι σε όλα. Αλλά και τα κράτη σε πολλές χώρες-μέλη τι είναι; Επίσης, τι βαθμούς ελευθερίας δίνουμε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εμείς, οι χώρες-μέλη, για να κάνει πολιτικές που θα θέλαμε; Η απάντηση είναι: ελάχιστες. Τι μπορεί να κάνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο ενεργειακό ή σε άλλα μεγάλα ζητήματα, αν 27 χώρες συντάσσονται πίσω από 10 διαφορετικές λύσεις; Θα συμφωνούσε η Ελλάδα σε μια κοινή εξωτερική πολιτική, που θα καθόριζε τις πολιτικές μας στα ελληνοτουρκικά;

Ετσι, επικρίνουμε ένα μη κρατικό σύστημα γιατί δεν έχει πολιτικές κεντρικού κράτους, που αρνούμαστε να του παραχωρήσουμε. Ομως, με εύκολες κουβέντες δεν ανατρέπεται το γεγονός ότι οι προτεραιότητες των χωρών-μελών και οι συσχετισμοί συμφερόντων κάνουν εξαιρετικά δύσκολη την αντιμετώπιση των μεγάλων απειλών και προσδοκιών για κρίσιμα συλλογικά ζητήματα. Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να βρούμε τι απαντήσεις μπορούν να εκφράσουν κοινά αποδεκτές αλλαγές στο ευρωπαϊκό σύστημα, ώστε να αντιμετωπίσουμε τις αυριανές μεγάλες αβεβαιότητες. Οσο αυτό δεν είναι εφικτό, η μεν Ε.Ε. θα κινείται σε αβέβαιη κατεύθυνση και τις απαντήσεις αναγκαστικά θα τις δίνουμε οι ίδιες οι χώρες-μέλη.

5. Επίσης, το μοντέλο της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης θα περάσει κρίση αν διογκωθούν οι αποκλίσεις στις οικονομικές επιδόσεις και στις ικανότητες άσκησης πολιτικής στις επιμέρους χώρες-μέλη. Μια αύξηση των μακροοικονομικών αποκλίσεων και των ικανοτήτων μεγέθυνσης των χωρών της Ευρωζώνης αυξάνει σοβαρά τον κίνδυνο διάρρηξης των συνεκτικών συνδέσμων που απαιτεί ένα ενιαίο νόμισμα. Οσο και αν φαίνεται απόμακρη, μια τέτοια εξέλιξη θα σήμαινε την επιστροφή σε εθνικά συστήματα νομισματικής λειτουργίας με κατακόρυφη αύξηση πολλών προβλημάτων και, συνεπώς, των πιθανοτήτων έντασης και κατακερματισμού.

6. Η Ελλάδα χρειάζεται όσο ποτέ την Ε.Ε. για τρεις τουλάχιστον λόγους: τις ροές πόρων που επιτρέπουν έστω και αναιμικούς ρυθμούς μεγέθυνσης, τη στήριξη στα ελληνοτουρκικά και την προστασία απέναντι στην πιθανότητα να μετατραπεί η χώρα σε μια ιδιαίτερη περίπτωση χρονίως ασθενούς της Νότιας Ευρώπης. Σε μια χώρα που καλλιεργεί την αντίληψη ότι το «αύριο» είναι μια παραλλαγή τού σήμερα, που χαρακτηρίζεται από τεράστια όρεξη αρνητισμού σε πολλά και που στηρίζει πολλές πολιτικές της στον αυξανόμενο διεθνή δανεισμό, το συμπέρασμα είναι μονοσήμαντο: η στάση μας αυτή θα συνιστά ισχυρό δευτερογενή κίνδυνο για ένα όλο και δυσκολότερο αύριο.

7. Είναι αυτά υπερβολικά; Θα πρότεινα τη σκέψη μήπως ισχύει το αντίθετο. Ας αναλογιστούμε την ευφορία και την αισιοδοξία που υπήρχε στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και στον κόσμο στις αρχές του νέου αιώνα, το πόσο γρήγορα ανατράπηκε ο γνωστός κόσμος και πώς συγκρίνεται η καθημερινή πραγματικότητα και οι προοπτικές της, τότε και τώρα.

* Ο κ. Τάσος Γιαννίτσης είναι πρώην υπουργός.

Καθημερινή

spot_img

1 ΣΧΟΛΙΟ

  1. Ο αρθρογράφος επιβεβαιώνει την επαγγελματική ιδιότητα- καθηγητής Πανεπιστημίου-με όσα και εδώ γράφει ,αλλά και σε άλλα μετά την Σημιτοκρατία και την αυτοδιάλυση του ΠΑΣΟΚ-με δυο αρχηγούς- το 2012 ομιλεί και γράφει.
    Είναι αυτός που δεν αποδίδει -γνωρίζει τα οικονομικά- την χρεωκοπία της Ελλάδος το 2010 στην κυβερνήσεις της Ν.Δ του κ.Κώστα Καραμανλή από το 2004-2009, οι οποίες για να πληρώνουν τα μεγάλα τοκοχρεωλύσια των δανείων των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ από 1982-2004 δεν μπορούσαν παρά και αυτές να δανείζονται . Στρογγυλές και αλήθειες .

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,900ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα