Όταν η στρατιωτική χούντα απομάκρυνε τον δημοκρατικά εκλεγμένο πρόεδρο του Νίγηρα στις 26 Ιουλίου 2023, ο Νίγηρας έγινε η τέταρτη χώρα που βίωσε πραξικόπημα στην περιοχή της Δυτικής Αφρικής-Σαχέλ τα τελευταία τρία χρόνια. Συμπεριλαμβανομένης της καθαίρεσης των μεταβατικών κυβερνήσεων από στρατιωτικές χούντες μετά τα αρχικά πραξικοπήματα, τότε η περιοχή έχει γίνει μάρτυρας έξι πραξικοπημάτων σε τρία χρόνια, με κάθε στρατιωτική κυβέρνηση να δείχνει ελάχιστα σημάδια παραίτησης της εξουσίας στο εγγύς μέλλον.
Αν και οι πραξικοπηματίες υποσχέθηκαν να πατάξουν τη βία των τζιχαντιστών, οι φατρίες της Αλ Κάιντα και του Ισλαμικού Κράτους που δρουν στην μεθοριακή περιοχή έχουν ενθαρρυνθεί από την απομάκρυνση των γαλλικών στρατευμάτων από το Μαλί και την Μπουρκίνα Φάσο. Ήδη τους πρώτους έξι μήνες του 2023, το Σαχέλ έχει γίνει μάρτυρας περισσότερων από 1.800 τρομοκρατικών επιθέσεων.
Ο συνδυασμός των αποτυχημένων ευρωπαϊκών πολιτικών, της ρωσικής στρατιωτικής ανάμειξης και της ευρείας παρουσίας τζιχαντιστών από την Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος ήταν η κατάσταση στη Λιβύη που οδήγησε την ολοένα και βαθύτερη στρατιωτική εμπλοκή της Τουρκίας την προηγούμενη δεκαετία και τελικά είχε ως αποτέλεσμα την απροκάλυπτη στρατιωτική επέμβαση στη Λιβύη κατά το πρώτο εξάμηνο του 2020. Η επιτυχία της στρατιωτικής επέμβασης της Τουρκίας το 2020 που αντέστρεψε την επίθεση με την υποστήριξη της Ρωσίας στην Τρίπολη και ο μετέπειτα ρόλος της Άγκυρας ως φορέα ασφάλειας για την κυβέρνηση της Τρίπολης χρησίμευσε ως απόδειξη της ιδέας για τους Αφρικανούς ηγέτες ότι η Τουρκία θα μπορούσε να λειτουργήσει ως εναλλακτικός πάροχος ασφάλειας.
Η Λιβύη είναι μόνο ένα κομμάτι του παζλ στην πολυδιανυσματική προσέγγιση της Τουρκίας στην Αφρική, όπου η Άγκυρα άνοιξε 26 πρεσβείες εκεί από το 2010 έως το 2016, συμπεριλαμβανομένης μιας πρεσβείας στον νότιο γείτονα της Λιβύης, Νίγηρα το 2012. Τουρκία και Νίγηρας υπέγραψαν συμφωνία τον Ιανουάριο του 2020 για να επιτραπεί στην Άγκυρα να διεξάγει δραστηριότητες εξερεύνησης και εξόρυξης.Η Άγκυρα και το Νιαμέι υπέγραψαν στη συνέχεια ένα ευρύτερο σύνολο συμφωνιών για την οικονομική και αμυντική συνεργασία τον Ιούλιο του 2020, συμπεριλαμβανομένης μιας συμφωνίας συνεργασίας στρατιωτικής εκπαίδευσης.
Τον Νοέμβριο του 2021, ο Νίγηρας έλαβε έξι μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar TB2 τουρκικής κατασκευής και 12 εκπαιδευτικά Α/Φ Hürkuş-B. Ωστόσο, το τρέχον επίπεδο στρατιωτικής συνεργασίας μεταξύ Τουρκίας και Νίγηρα, καθώς και με τους γείτονες της Σαχελίας του Νίγηρα, δεν αντικατοπτρίζει πλήρως τη σημασία της περιοχής για την Άγκυρα. Για να κατανοήσουμε τον πλήρη αντίκτυπο των γεγονότων στον Νίγηρα και τους γείτονές του από το Σαχέλ στα στρατηγικά συμφέροντα της Τουρκίας, πρέπει να κοιτάξουμε πέρα από τις στρατιωτικές σχέσεις της Τουρκίας στις ευρύτερες εμπορικές της επενδύσεις σε ολόκληρη τη Δυτική Αφρική.
Η Τουρκία έχει εμπλακεί ενεργά στην ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης οικονομικής αρχιτεκτονικής παραγωγής και διανομής σε ολόκληρη τη γαλλόφωνη Αφρική που εκτείνεται από το κεντρικό Μαγκρέμπ έως την παράκτια Δυτική Αφρική. Είναι η αρχική επιτυχία της Άγκυρας στη δημιουργία ενός εναλλακτικού πλέγματος διαπεριφερειακής εμπορικής συνδεσιμότητας που έχει προκαλέσει έναν σκληρό συστημικό ανταγωνισμό με τη Γαλλία. Η εμπορική αρχιτεκτονική της Τουρκίας από το κεντρικό Μαγκρέμπ έως την παράκτια Δυτική Αφρική εκτείνεται σε δύο θαλάσσια σημεία αγκύρωσης που το καθένα συνορεύει με το Σαχέλ. Η Αλγερία, που συνορεύει με το Μαλί και τον Νίγηρα στα βόρεια, είναι ο αφρο-μεσογειακός κόμβος συνδεσιμότητας, ενώ η Σενεγάλη, που συνορεύει με το Μαλί (και κατ’ επέκταση με τον Νίγηρα) στα δυτικά είναι ο αφρο-ατλαντικός κόμβος.
Δεν ήταν τυχαίο ότι ένα μήνα μετά την παρέμβαση της Τουρκίας στη Λιβύη που άλλαξε το παιχνίδι, ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επισκέφθηκε την Αλγερία και τη Σενεγάλη (μαζί με τη Γκάμπια) στις 26 Ιανουαρίου 2020. Ο Ερντογάν ήταν ξεκάθαρος σχετικά με τις φιλοδοξίες της Άγκυρας για αφρικανική εμπορική συνδεσιμότητα. Χαρακτηρίζοντας την Αλγερία ως «έναν από τους στρατηγικούς μας εταίρους στη Βόρεια Αφρική», είπε ο Ερντογάν και συμπλήρωσε «η Αλγερία είναι μια από τις πιο σημαντικές πύλες της Τουρκίας προς το Μαγκρέμπ και την Αφρική».
Ο Νίγηρας είναι μια από τις πιο στρατηγικά σημαντικές χώρες για την Τουρκία από αυτή την άποψη, καθώς παρέχει κρίσιμη συνδεσιμότητα μεταξύ Αλγερίας και Νιγηρίας μέσω του τμήματος του Νίγηρα του Trans-Saharan Highway (Διαδρομή 2 στο σύστημα Trans-African Highway) που συνδέει το Αλγέρι στη Μεσόγειο με το Λάγος στον Κόλπο της Γουινέας. Ο οικονομικός ρόλος της Τουρκίας στην Αλγερία είναι ζωτικής σημασίας, επεκτείνοντας αποφασιστικά την αλγερινή βιομηχανική παραγωγικότητα πέρα από τα στενά όρια του τομέα των υδρογονανθράκων.
Η Τουρκία είναι ο μεγαλύτερος ξένος οικονομικός «εισβολέας» στην Αλγερία και μεταξύ των κορυφαίων επενδυτών της. Κεντρικό στοιχείο στη στρατηγική της Τουρκίας για την Αφρική από τη «Συμφωνία Φιλίας και Συνεργασίας» Τουρκίας-Αλγερίας το 2006, η Αλγερία υπερηφανεύεται για την τρίτη μεγαλύτερη παρουσία τουρκικών εταιρειών στον κόσμο. Η τουρκική μεταποιητική βάση στην Αλγερία έχει αναπτυχθεί κυρίως γύρω από τις βιομηχανίες κλωστοϋφαντουργίας και χάλυβα.
Ο γίγαντας κλωστοϋφαντουργίας της Τουρκίας Taypa Tekstil λειτουργεί το μεγαλύτερο εργοστάσιο παραγωγής κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων της Αφρικής στην Αλγερία. Το μέγα-συγκρότημα κατασκευής κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων της αλγερινής θυγατρικής του TAYAL SPA, αξίας 1,5 δισ. δολαρίων, απασχολεί έως και 10.000 Αλγερινούς με ετήσια παραγωγική ικανότητα 60 εκατομμυρίων μέτρων υφαντού υφάσματος και 30 εκατομμυρίων τεμαχίων ενδυμάτων.
Η Tosyalı, ένας από τους κορυφαίους παραγωγούς χάλυβα της Τουρκίας, λειτουργεί ένα συγκρότημα παραγωγής σιδήρου και χάλυβα ύψους 2,4 δισεκατομμυρίων δολαρίων, στο οποίο απασχολούνται 6.000 Αλγερινοί. Πέρα από τη γαλλόφωνη Βόρεια Αφρική, η οικονομική προσέγγιση της Τουρκίας στα μέλη της Οικονομικής Κοινότητας των Κρατών της Δυτικής Αφρικής (ECOWAS) – έχει επικεντρωθεί κυρίως στα οκτώ γαλλόφωνα μέλη της περιοχής. Η μακροχρόνια δυσαρέσκεια με τη Γαλλία μεταξύ των γαλλόφωνων μελών της ECOWAS, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη δυσαρέσκεια τους για την κακή ποιότητα των κινεζικών αγαθών και υπηρεσιών, έχει δημιουργήσει την ανάγκη για έναν εναλλακτικό εταίρο που η Τουρκία έχει προσφερθείνα ικανοποιήσει.
Οι επιχειρηματικές σχέσεις της Τουρκίας στη γαλλόφωνη Αφρική έχουν ενισχυθεί από το «nation-branding» της, στο οποίο η Τουρκία βασίζεται σε κοινές ιστορικές, πολιτιστικές και θρησκευτικές παραδόσεις (συχνά πλαισιώνεται ως κοινή κληρονομιά σε αντιπάθεια προς τη Γαλλία) για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, εκπαίδευσης και πρωτοβουλίες θρησκευτικών υποθέσεων που ενισχύουν το κύρος και τη δημοτικότητά της στον ευρύτερο αφρικανικό πληθυσμό.
Ειδικότερα, η Τουρκία έχει βάλει στο στόχαστρο τη Σενεγάλη, το λιμάνι του Ντακάρ της οποίας είναι ο τερματικός σταθμός του Ατλαντικού για τις Διαδρομές 7 και 5 της υπεραφρικανικής εθνικής οδού που διασχίζουν τα μεγάλα αστικά κέντρα των παράκτιων κρατών της Δυτικής Αφρικής και των πέντε εθνών του Σαχέλ. Αυτό το δίκτυο μεταφορών θα βοηθήσει την Τουρκία να αποκτήσει το καίριο πλεονέκτημα στην πώληση αγαθών και υπηρεσιών στις υποεξυπηρετούμενες εμπορικές και καταναλωτικές αγορές στις αναπτυσσόμενες πόλεις της Δυτικής Αφρικής, των οποίων η ταχεία ανάπτυξη έχει τροφοδοτηθεί από την επιτάχυνση της αστικοποίησης και τα υψηλά ποσοστά γεννήσεων.
Όπως και στην Αλγερία, η Tosyalı έχτισε ένα συγκρότημα παραγωγής σιδήρου και χάλυβα 2 δισεκατομμυρίων δολαρίων στη Σενεγάλη. Τα δύο εργοστάσια μπορούν να προμηθεύουν φθηνά τουρκικά οικιστικά και εμπορικά κατασκευαστικά έργα σε ολόκληρη τη Δυτική Αφρική. Μιλώντας για το εργοστάσιο της Σενεγάλης, ο πρόεδρος της Tosyalı, Fuat Tosyalı, τόνισε τη στρατηγική συνδεσιμότητα της επένδυσης της εταιρείας του στη Σενεγάλη, την οποία περιέγραψε ως «την πύλη προς τη Δυτική Αφρική».
Για να προμηθεύσει σιδηρομετάλλευμα στο εργοστάσιό της στη Σενεγάλη, το οποίο έχει ετήσια παραγωγική ικανότητα 750.000 τόνων, η Tosyalı στράφηκε περαιτέρω στις ακτές του Ατλαντικού της Αφρικής προς την Αγκόλα, αποκτώντας και αναζωογονώντας το εγκαταλελειμμένο ορυχείο σιδηρομεταλλεύματος Cassinga. Οι τουρκικές εξορυκτικές δραστηριότητες για σιδηρομετάλλευμα και άλλα ορυκτά που απαιτούνται για τη βιομηχανική παραγωγή αποτελούν μια αυξανόμενη στρατηγική προτεραιότητα για την Τουρκία σε ολόκληρη τη Δυτική Αφρική. Κατά συνέπεια, οι συμφωνίες εξόρυξης έχουν αποτελέσει βασικό συστατικό στο πλαίσιο της πολυεπίπεδης προσέγγισης της Τουρκίας προς τον Νίγηρα καθώς και το Μαλί, την Μπουρκίνα Φάσο και τη Γουινέα.
Η προσπάθεια της Τουρκίας να δημιουργήσει μια δεσπόζουσα θέση στις καταναλωτικές αγορές της Δυτικής Αφρικής μέσω της τοπικής παραγωγής και διανομής φαίνεται καλύτερα από την προσπάθειά της να αναπτύξει μια βάση κατασκευής επίπλων στη Σενεγάλη. Η κορυφαία τουρκική εταιρεία κατασκευής επίπλων Doğanlar δημιούργησε μια μονάδα κατασκευής κρεβατιών και επικαλυμμένων επίπλων 50 εκατομμυρίων δολαρίων στη Σενεγάλη. Απασχολώντας 1.000 Σενεγαλέζους, το εργοστάσιο επιδιώκει να εξυπηρετήσει την πρόσφατα αναπτυσσόμενη αγορά για κρεβάτια και πτυσσόμενους καναπέδες στα αστικά κέντρα της Σενεγάλης και των άλλων χωρών της ECOWAS.
Οι εγκαταστάσεις της Doğanlar στη Σενεγάλη μπορούν να επωφεληθούν από την τουρκική παραγωγή σιδήρου στη Σενεγάλη και την κατασκευή σιδήρου και κλωστοϋφαντουργίας στην Αλγερία για να καλύψει τις ανάγκες της σε πρώτες ύλες. Η εφοδιαστική αλυσίδα Αλγερίας-Σενεγάλης-Αγκόλα απεικονίζει την εξελισσόμενη εμπορική αρχιτεκτονική της Τουρκίας για ολοκληρωμένη οικονομική δραστηριότητα την οποία στηρίζει το στρατιωτικό βιομηχανικό της συγκρότημα στην Αφρική.
Πριν από τον τερματισμό της Επιχείρησης Barkhane τον Νοέμβριο του 2022, της γαλλικής εκστρατείας κατά των τζιχαντιστών μαχητών που διήρκεσε για οκτώ χρόνια, η Γαλλία διατηρούσε έναν διπλό δακτύλιο σκληρής δύναμης γύρω από τη Λιβύη και την Αλγερία στην Υποσαχάρια Αφρική – ο εσωτερικός δακτύλιος επιχειρησιακών εγκαταστάσεων στο Σαχέλ, στην Μαυριτανία, το Μαλί, την Μπουρκίνα Φάσο, τον Νίγηρα και το Τσαντ, που υποστηρίζεται από έναν εξωτερικό δακτύλιο μόνιμων βάσεων στη Σενεγάλη, την Ακτή Ελεφαντοστού και την Γκαμπόν.
Η διαδοχή των πραξικοπημάτων στο Σαχέλ είδε τη στρατιωτική παρουσία της Γαλλίας στο κέντρο του εσωτερικού δακτυλίου να εξατμίζεται. Μετά την αποχώρηση των γαλλικών δυνάμεων από το Μαλί και την Μπουρκίνα Φάσο, η συνέχιση της υπηρεσίας των 1.500 Γάλλων στρατιωτών που σταθμεύουν στον Νίγηρα βρίσκεται εν αμφιβόλω. Ενώ η Άγκυρα θα πορευτεί προσεκτικά, η Τουρκία έχει συμφέρον να συμμετάσχει σε αμυντική συνεργασία με τις στρατιωτικές κυβερνήσεις του Μαλί, της Μπουρκίνα Φάσο και του Νίγηρα για να περιορίσει την επέκταση της επιρροής της Ρωσίας και τις επιχειρήσεις των μαχητών της Αλ Κάιντα και του Ισλαμικού Κράτους.
Η Άγκυρα δεν μπορεί να αντέξει οικονομικά να επεκτείνει τη δύναμή της στη γειτονική Λιβύη. Η ικανότητα δράσης της Τουρκίας περιορίζεται κυρίως από τα όρια της δικής της ικανότητας και πόρων, που διχάζονται μεταξύ των ευκαιριών που αφήνει μια υποχωρούσα Γαλλία στην Αφρική και των ευκαιριών που έχει δημιουργήσει η αποδυνάμωση της Ρωσίας στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία.
Η Τουρκία μπορεί ολοένα και περισσότερο να στραφεί στη χρήση της αμυντικής συνεργασίας με τα αφρικανικά έθνη ως μοχλού για την εμβάθυνση των οικονομικών της σχέσεων. Καθώς αυτό θα βοηθήσει να περιοριστεί η ρωσική και η κινεζική επιρροή στη Δυτική Αφρική και το Σαχέλ, θα έπρεπε η Ουάσιγκτον να ξεκινήσει στρατηγικό διάλογο με την Άγκυρα σχετικά με τα κοινά τους συμφέροντα στην Αφρική.
