Η ηθοποιός Αντζελίνα Τζολί με τον γ.γ. του ΝΑΤΟ Γενς Στολντεμπεργκ σε κοινή συνέντευξη το 2018. Το ΝΑΤΟ προσεταιρίστηκε διασημότητες για να περάσει το μήνυμα ότι εργάζεται υπέρ της ειρήνης, υπέρ των τοπικών ταυτοτήτων, του φεμινισμού, κλπ…
της Lily Lynch*
Τον Ιανουάριο του 2018, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ πραγματοποίησε μια άνευ προηγουμένου συνέντευξη Τύπου με την Αντζελίνα Τζολί. Ενώ το InStyle ανέφερε ότι η Τζολί «φορούσε ένα μαύρο στενό φόρεμα με γυμνούς τους ώμους, ασορτί κάπα και κλασικές (επίσης μαύρες) γόβες», υπήρχε ένας βαθύτερος σκοπός στη συνάντηση: η σεξουαλική βία σε καιρό πολέμου. Το ζευγάρι μόλις είχε συντάξει ένα άρθρο για τον Guardian με τίτλο «Γιατί το ΝΑΤΟ πρέπει να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των γυναικών».
Η χρονική στιγμή ήταν σημαντική. Στο αποκορύφωμα του κινήματος #MeToo, η πιο ισχυρή στρατιωτική συμμαχία στον κόσμο είχε γίνει σύμμαχος των φεμινιστριών.
«Ο τερματισμός της βίας με βάση το φύλο είναι ένα ζωτικό ζήτημα ειρήνης και ασφάλειας, όπως και κοινωνικής δικαιοσύνης», έγραψαν. «Το ΝΑΤΟ μπορεί να είναι ηγέτης σε αυτή την προσπάθεια».
Η μεταστροφή των Σκανδιναβών
Ήταν ένα νέο και προοδευτικό πρόσωπο για το ΝΑΤΟ, το ίδιο το οποίο έκτοτε χρησιμοποιεί για να σαγηνεύσει μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής αριστεράς. Προηγουμένως, στις σκανδιναβικές χώρες, οι Ατλαντιστές έπρεπε να πουλήσουν πόλεμο και μιλιταρισμό σε μεγάλο βαθμό ειρηνιστικά ακροατήρια. Αυτό επιτεύχθηκε εν μέρει παρουσιάζοντας το ΝΑΤΟ όχι ως μια αρπακτική, φιλοπόλεμη στρατιωτική συμμαχία, αλλά ως μια φωτισμένη και «προοδευτική» ειρηνευτική συμμαχία . Όπως το έθεσε ο Timothy Garton Ash στον The Guardian το 2002, «το ΝΑΤΟ έχει γίνει ένα ευρωπαϊκό κίνημα ειρήνης» στο οποίο μπορούσαμε να δούμε το «Ο Τζων Λένον συναντά τον Τζωρτζ Μπους».
Σήμερα, ωστόσο, μετά τη μεγάλης κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Σουηδία και η Φινλανδία έχουν εγκαταλείψει τη μακρά παράδοσή τους στην ουδετερότητα και επέλεξαν να γίνουν μέλη. Το ΝΑΤΟ παρουσιάζεται ως μια στρατιωτική συμμαχία – και η Ουκρανία ως πόλεμος – που ακόμη και πρώην ειρηνιστές μπορούν να υποστηρίξουν. Όλοι οι οπαδοί του φαίνεται να τραγουδούν το «Δώσε μια ευκαιρία στον πόλεμο».
«Στρατηγική αφήγηση»
Η εκστρατεία της Τζολί σηματοδότησε μια δραματική στροφή σε αυτό που η Katharine AM Wright και η Annika Bergman Rosamond** αποκαλούν «Η Στρατηγική Αφήγηση του ΝΑΤΟ» με πολλούς τρόπους.
Πρώτον, η συμμαχία αγκάλιασε για πρώτη φορά τη δύναμη των διασημοτήτων, χρησιμοποιώντας την επώνυμη αίγλη τους στο κοινό και την εξαιρετική ομορφιά. Η αστρική δύναμη της Τζολί σήμαινε ότι οι σαγηνευτικές εικόνες από την εκδήλωση έφτασαν σε ένα απολιτικό κοινό με ελάχιστη γνώση του ΝΑΤΟ.
Δεύτερον, η συνεργασία φαινόταν να εγκαινιάζει μια εποχή κατά την οποία τα δικαιώματα των γυναικών, η βία με βάση το φύλο και ο φεμινισμός θα έπαιρναν έναν πιο εξέχοντα ρόλο στη ρητορική του ΝΑΤΟ. Έκτοτε, και ειδικά τους τελευταίους 12 μήνες, γυναίκες ηγέτες, δημιούργημα της τηλεόρασης όπως η πρωθυπουργός της Φινλανδίας, η Σάνα Μάριν , η Γερμανίδα υπουργός Εξωτερικών Ανναλένα Μπάερμποκ και η Πρωθυπουργός της Εσθονίας Κάγια Κάλλας υπηρέτησαν όλο και περισσότερο ως εκπρόσωποι του πεφωτισμένου μιλιταρισμού στην Ευρώπη. Η συμμαχία ενίσχυσε επίσης τους δεσμούς της με τη λαϊκή κουλτούρα, τις νέες τεχνολογίες και τις ταυτότητες.
Και βέβαια, το ΝΑΤΟ ανέκαθεν ασχολούνταν με τις δημόσιες σχέσεις αλλά έχει από καιρό αφοσιωθεί στον πολιτισμό, την ψυχαγωγία και τις τέχνες. Ποιος θα μπορούσε να ξεχάσει το άλμπουμ του 1999 Distant Early Warning από το ηλεκτρονικό δίδυμο Icebreaker International, που ηχογραφήθηκε με χρηματοδότηση από το «NATO arts» και εμπνευσμένο από τους σταθμούς ραντάρ κατά μήκος της Αλάσκας και της βόρειας περιφέρειας του Καναδά που κατασκευάστηκαν για να ειδοποιήσουν το ΝΑΤΟ για ένα επικείμενο σοβιετικό πυρηνικό χτύπημα;
Ή το HQ της ταινίας μεγάλου μήκους του 2007, παραγωγής του τμήματος δημόσιας διπλωματίας του ΝΑΤΟ, που απεικονίζει τη ζωή εντός της συμμαχίας και μια προσομοίωση διπλωματικής απάντησης σε μια κρίση στο φανταστικό κράτος της Σεισμάνια; Αλλά αυτό που κάνει την πιο πρόσφατη στρατηγική στροφή του ΝΑΤΟ τόσο αποτελεσματική είναι ότι κατάφερε να απηχεί τις προοδευτικές τοπικές παραδόσεις και ταυτότητες των υποψηφίων χωρών.
Γερμανοί Πράσινοι: Η κωλοτούμπα
Κανένα πολιτικό κόμμα στην Ευρώπη δεν αποτελεί καλύτερο παράδειγμα της στροφής από τον μαχητικό ειρηνισμό στον ένθερμο φιλοπολεμικό ατλαντισμό από τους Γερμανούς Πράσινους. Οι περισσότεροι από τους αρχικούς Πράσινους ήταν ριζοσπάστες στις φοιτητικές διαμαρτυρίες του 1968. Πολλοί είχαν διαδηλώσει ενάντια στους αμερικανικούς πολέμους. Οι πρώτοι Πράσινοι υποστήριξαν την αποχώρηση της Δυτικής Γερμανίας από το ΝΑΤΟ. Καθώς όμως τα ιδρυτικά μέλη μπήκαν στα πενήντα τους, άρχισαν να εμφανίζονται ρωγμές στο κόμμα που μια μέρα θα το διχοτομούσαν. Δύο στρατόπεδα αρχίζουν να συγχωνεύονται: οι «Realos» είναι οι μετριοπαθείς, πολιτικά πραγματιστές Πράσινοι. Οι «Fundis» ήταν το ριζοσπαστικό και αδιάλλακτο στρατόπεδο. Ήθελαν το κόμμα να παραμείνει πιστό στις βασικές του αξίες ό,τι κι αν γίνει.
Παρελθόν αποτελούν οι μαζικές διαδηλώσεις που οργάνωνε η Αριστερά κατα των αμερικανικών επεμβάσεων και του ΝΑΤΟ. Από τη λήξη του 20ού αιώνα η ευρωπαϊκή Αριστερά έγινε φιλονατοϊκή…
Αναμενόμενο, οι Fundis πίστευαν ότι η ευρωπαϊκή ειρήνη θα εξυπηρετούνταν καλύτερα με την αποχώρηση της Δυτικής Γερμανίας από τη συμμαχία και έτειναν να ευνοούν τη στρατιωτική ουδετερότητα. Εν τω μεταξύ, οι Realos πίστευαν ότι η Δυτική Γερμανία χρειαζόταν το ΝΑΤΟ. Υποστήριξαν μάλιστα ότι η απόσυρση θα δημιουργούσε εκ νέου ζητήματα ασφάλειας στο γερμανικό έθνος-κράτος και υπήρχε κίνδυνος να αναζωπυρώσει τον μιλιταριστικό εθνικισμό. Το ΝΑΤΟ τους ήταν μια μετα-εθνική, κοσμοπολίτικη συμμαχία, που μιλούσε πολλές γλώσσες και κρατούσε πλήθος σημαιών, προστατεύοντας την Ευρώπη από τις πιο καταστροφικές παρορμήσεις της Γερμανίας. Αλλά η ένταξη στο ΝΑΤΟ στο τέλος της ιστορίας ήταν άσχετη με την επανέναρξη του πολέμου από τη Γερμανία, το πιο απαγορευμένο ταμπού μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
«Κλειδί» το Κοσσυφοπέδιο
Το Κοσσυφοπέδιο άλλαξε τα πάντα. Το 1999 – την 50ή επέτειο από την ίδρυση του ΝΑΤΟ – η συμμαχία ξεκίνησε αυτό που η καθηγήτρια Merje Kuus αποκάλεσε «επαγωγική μεταμόρφωση». Από απλή αμυντική συμμαχία κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, έγινε ενεργό στρατιωτικό σύμφωνο διάδοσης και υπεράσπισης αξιών, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, η δημοκρατία, η ειρήνη και η ελευθερία πολύ πέρα από τα σύνορα των κρατών μελών της. Ο βομβαρδισμός 78 ημερών του ΝΑΤΟ σε ό,τι είχε απομείνει από τη Γιουγκοσλαβία, φαινομενικά για τον τερματισμό των εγκλημάτων πολέμου που διαπράχθηκαν από τις σερβικές δυνάμεις ασφαλείας στο Κοσσυφοπέδιο, θα μεταμόρφωσε για πάντα τους Γερμανούς Πράσινους.
Σε ένα χαοτικό κομματικό Συνέδριο, τον Μάϊο του 1999 στο Μπίλεφελντ, οι Realos και οι Fundis πολέμησαν σκληρά εξαιτίας των βομβαρδισμών. Ο υπουργός Εξωτερικών των Πρασίνων Joschka Fischer, ο πιο εξέχων Realo, υποστήριξε τον πόλεμο του ΝΑΤΟ. Για αυτό, οι συμμετέχοντες στο συνέδριο τον ψέκασαν με κόκκινη μπογιά. Η πρόταση των Fundis ζητούσε άνευ όρων παύση των βομβαρδισμών, κάτι που θα σήμαινε επίσης την κατάρρευση της κυβέρνησης συνασπισμού Πρασίνων-Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SDP). Η ειρηνευτική πρόταση απέτυχε, συντρίβοντας την αντιπολεμική παράταξη του κόμματος, η οποία θα εγκατέλειπε μαζικά τους Πράσινους. Αποτέλεσμα: Η ήπια αποφασιστικότητα των Realos θριάμβευσε με άνετη διαφορά. Μετά από μια σύντομη παύση, ο βομβαρδισμός της Γιουγκοσλαβίας συνεχίστηκε. Με την κρίσιμη υποστήριξη των Πρασίνων, η Luftwaffe πέταξε πάνω από το Βελιγράδι, 58 χρόνια μετά τον τελευταίο βομβαρδισμό από αέρος της σερβικής πρωτεύουσας***.
Μετά την έναρξη του πλήρους πολέμου στην Ουκρανία, η υπουργός Εξωτερικών των Πρασίνων της Γερμανίας Annalena Baerbock συνέχισε την παράδοση του Fischer, επικρίνοντας τις χώρες με παράδοση στρατιωτικής ουδετερότητας και εκλιπαρώντας τις να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ. Επικαλέστηκε τον στίχο του Ντέσμοντ Τούτου: «Αν είσαι ουδέτερος σε καταστάσεις αδικίας, έχεις επιλέξει την πλευρά του καταπιεστή».
Οι Πράσινοι μάλιστα επικαλέστηκαν ακόμη και τα νεκρά τους μέλη, και μάλιστα την Petra Kelly (+1992), μιας αντιπολεμικής «εικόνας» και για χρόνια υπέρμαχου της μη προσχώρησης. Πέρυσι, η συνιδρύτρια των Πρασίνων Eva Quistorp έγραψε μια φανταστική επιστολή στην Petra Kelly στην εφημερίδα FAZ. Η επιστολή δανείζεται τις ηθικές θέσεις της Kelly και τις αναστρέφει για να δικαιολογήσει την ένταξη των Πρασίνων στον πόλεμο. Η Quistorp θέλει να μας πείσει ότι αν ζούσε σήμερα, θα ήταν υποστηρικτής του ΝΑΤΟ. Απευθυνόμενη στην από καιρό νεκρή Kelly, η Quistorp ισχυρίζεται: «Στοιχηματίζω ότι θα ούρλιαζες ότι ο ριζοσπαστικός ειρηνισμός καθιστά δυνατό τον εκβιασμό».
Φεμινισμός και μιλιταρισμός
Νωρίτερα φέτος, το Υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας ξεκίνησε επίσης μια νέα «Φεμινιστική εξωτερική πολιτική», το τελευταίο από πολλά ευρωπαϊκά υπουργεία Εξωτερικών που το έκαναν. Αυτός ο νέος προσανατολισμός, που υιοθετήθηκε επίσης από τη Γαλλία, την Ολλανδία, το Λουξεμβούργο και την Ισπανία, εμφανίζει τον κοσμοπολίτικο μιλιταρισμό με ένα ψεύτικο ριζοσπαστικό φεμινιστικό βερνίκι, ανοίγοντας το πεδίο του πολέμου και της ασφάλειας στους ακτιβιστές των δικαιωμάτων των γυναικών. Οι λογικές φεμινίστριες ηγέτες παρουσιάζονται ως το ό,τι αποκρουστικό για τους αυταρχικούς «ισχυρούς άνδρες».
Η Σουηδία ήταν η πρώτη χώρα που υιοθέτησε μια τέτοια πολιτική το 2014, προβάλοντας τον μακροχρόνιο κρατικό φεμινισμό της στο εξωτερικό και αναλαμβάνοντας μια νέα ηθική στάση στη διεθνή σκηνή. Σε εθνικό επίπεδο, υπήρχαν θετικές ατλαντικές ιστορίες σε γυναικεία περιοδικά. Στο ένθετο “Mama” της σουηδικής εφημερίδας Expressen, που απευθύνεται σε γυναίκες αναγνώστριες, μια συνέντευξη της Angelina Jolie επισήμανε ότι το ΝΑΤΟ μπορεί να προστατεύσει τις γυναίκες από τη σεξουαλική βία σε περιόδους πολέμου. Η Τζολί επεσήμανε επίσης ότι υπάρχει μικρή διαφορά μεταξύ των εργαζομένων στον τομέα της ανθρωπιστικής βοήθειας και των στρατιωτών του ΝΑΤΟ, καθώς «έχουν τον ίδιο στόχο: την ειρήνη».
ΝΑΤΟ: Υπεράνω συζήτησης…
Η καθηγήτρια Merje Kuus έχει γράψει ότι η διεύρυνση του ΝΑΤΟ περιλαμβάνει μια στρατηγική «διπλής νομιμοποίησης».
Πρώτον, το ΝΑΤΟ γίνεται φιλικό και σύνηθες, οικείο και καθημερινό,
και δεύτερον, παρουσιάζεται ως άμεμπτο, ζωτικό, απόλυτο ηθικό αγαθό. Το αποτέλεσμα αυτού, λέει, είναι η ταυτόχρονη εξοικείωση και η εξύμνηση του ΝΑΤΟ: γίνεται τόσο μειλίχια γραφειοκρατικό που διαφεύγει από τις συζητήσεις και τόσο «υπαρξιακό και ουσιαστικό» που είναι υπεράνω της συζήτησης. Και αυτή η στρατηγική νομιμοποίησης ήταν εμφανής στην περιορισμένη και αυστηρά ελεγχόμενη συζήτηση για την ευρωατλαντική ένταξη των σκανδιναβικών χωρών, οι οποίες δεν διεξήγαγαν δημοψηφίσματα για την ένταξη. Μετά από δεκαετίες λαϊκής αντίστασης στη συμμαχία, το ΝΑΤΟ, φαίνεται, είναι υπεράνω της δημοκρατίας. Αλλά όπως γράφει η Kuss, αυτό δεν σημαίνει ότι το ΝΑΤΟ επιβάλλεται σε μια κοινωνία. Μάλλον, στόχος είναι «η ενσωμάτωσή του ευρύτερα στην ψυχαγωγία, την εκπαίδευση και την πολιτική ζωή».
Η απόδειξη είναι παντού. Τον Φεβρουάριο, το ΝΑΤΟ πραγματοποίησε την πρώτη του εκδήλωση ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Ένας νεαρός υπάλληλος της συμμαχίας έγινε μέλος του δημοφιλούς συμβόλου streamer Twitch ZeRoyalViking για να παίξει μεταξύ μας και να συζητήσει επιπόλαια για τον κίνδυνο που εγκυμονεί η παραπληροφόρηση για τη δημοκρατία. Μαζί τους ήταν μια ορειβάτισσα και περιβαλλοντική ακτιβίστρια, η Caroline Gleich. Καθώς τα σύμβολα των αστροναυτών ταξίδευαν με ένα διαστημόπλοιο κινουμένων σχεδίων, μιλούσαν εγκωμιαστικά για το ΝΑΤΟ. Στο τέλος η εκδήλωση μετατράπηκε σε μια προσπάθεια στρατολόγησης: ο υπάλληλος της συμμαχίας μίλησε για τα οφέλη της δουλειάς του και ενθάρρυνε τους θεατές να αυμβουλεύονται τον ιστότοπο του ΝΑΤΟ για ευκαιρίες εργασίας σε τομείς όπως η γραφιστική και η επεξεργασία βίντεο.
Η εκδήλωση ήταν μέρος της εκστρατείας του ΝΑΤΟ «Προστατέψτε το Μέλλον». Φέτος περιελάμβανε διαγωνισμό γραφικών μυθιστορημάτων για νέους καλλιτέχνες. Η συμμαχία έχει επίσης φλερτάρει δεκάδες παράγοντες επιρροής με συχνούς επισκέπτες του TikTok, του YouTube και του Instagram και τους έφερε στα κεντρικά γραφεία στις Βρυξέλλες. Άλλοι παράγοντες επιρροής στάλθηκαν στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ πέρυσι στη Μαδρίτη, όπου τους ζητήθηκε να δημιουργήσουν περιεχόμενο για το κοινό τους.
Απόλυτη κυριαρχία
Η ευρωπαϊκή Αριστερά ήταν απόλυτα συνεπαρμένη από αυτό το θέαμα. Ακολουθώντας τον δρόμο των Γερμανών Πράσινων, τα μεγάλα αριστερά κόμματα έχουν εγκαταλείψει τη στρατιωτική ουδετερότητα και την αντίθεση στον πόλεμο και τώρα υπερασπίζονται το ΝΑΤΟ. Είναι μια εκπληκτική ανατροπή.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η ευρωπαϊκή αριστερά οργάνωσε μαζικές διαδηλώσεις με τη συμμετοχή εκατομμυρίων ανθρώπων ενάντια στον μιλιταρισμό υπό την ηγεσία των ΗΠΑ και την ανάπτυξη πυραύλων Pershing-II και πυραύλων κρουζ από το ΝΑΤΟ στην Ευρώπη. Σήμερα, δεν έχουμε πια παρά μια κενή ριζοσπαστική ρητορική. Ενώ στην Ευρώπη δεν υπάρχει πια σχεδόν καμία αντίθεση στο ΝΑΤΟ και η συμμαχία εκτείνεται πέρα από τον ευρω-ατλαντικό χώρο, η ηγεμονία της είναι πλέον σχεδόν απόλυτη.
*Η Lilly Lynch ζει στο Βελιγράδι και είναι συνιδρύτρια και αρχισυντάκτρια του περιοδικού BALKANIST.
**Το άρθρο τους στο περιοδικό Review of International Studies με τίτλο «NATO’s Strategic Narratives: Angelina Jolie and the alliance’s celebrity and visual turn» (Στρατηγική αφήγηση του ΝΑΤΟ: Η Aντζελία Τζολί και η οπτική στροφή της συμμαχίας στις διασημότητες), ήταν για τον αρχισυντάκτη το καλύτερο άρθρο που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό το 2021 και το 2022.
***Οι βομβαρδισμοί των Δυτικών στη Σερβία αποφασίστηκαν τον Μάρτη του 1999. Ως αφορμή αποτέλεσε η διαροή ενός βουλγαρικού εγγράφου περί σχεδίου της Σερβίας, με το όνομα Πέταλο, για εθνοκάθαρση των Αλβανών του Κοσσυφοπεδίου. Το σχέδιο κυκλοφόρησε στη Δύση με το όνομα Potkova, που είναι η βουλγαρική ονομασία του Πέταλου και όχι η σερβική που είναι potkovica. Ο πόλεμος στο Κοσσυφοπέδιο καθοδηγήθηκε από την πλειοψηφία των «αριστερών» κυβερνήσεων. Περισσότερα: Le plus gros bobard de la fin du XXe siècle, Le Monde Diplomatique, April 2019.
Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
Πηγή: https://unherd.com/2023/05/how-nato-seduced-the-european-left/
