ΕΥΡΩΠΗ: για μια ανεξάρτητη αμυντική πολιτική

Ποιες μεταρρυθμίσεις χρειάζεται η Ευρώπη για να γίνει αμυντικά ανεξάρτητη

του Δημήτρη Τσαϊλά, Υποναυάρχου ε.α.

Για δεκαετίες, η Ευρώπη βασιζόταν στην αμερικανική ομπρέλα ασφαλείας, αλλά με τη δεύτερη θητεία του Προέδρου Τράμπ —και την ώθηση για ευρωπαϊκή στρατιωτική αυτάρκεια— ο στρατηγικός λογισμός άλλαξε. Συγκεκριμένα, τα στατιστικά στοιχεία είναι εντυπωσιακά: ενώ οι αμυντικές δαπάνες της Ευρώπης αυξήθηκαν κατά 19,7% τις δύο δεκαετίες πριν από τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας, οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η Κίνα αύξησαν τους προϋπολογισμούς τους κατά 65,7%, 292% και 592% αντίστοιχα. Αυτή η ανισότητα έχει αφήσει τις ευρωπαϊκές αποθήκες πυρομαχικών σχεδόν άδειες, τον στρατιωτικό εξοπλισμό ξεπερασμένο και τις κρίσιμες δυνατότητες όπως οι αερομεταφορές, ο εναέριος ανεφοδιασμός και οι λειτουργίες πληροφοριών σε υστέρηση. Αυτή η «νέα πραγματικότητα» σημαίνει ότι η Ευρώπη πρέπει να αναπτύξει με επείγουσες διαδικασίες τις δικές της αμυντικές ικανότητες, τόσο βιομηχανικά όσο και πολιτικά, για να αντιμετωπίσει τις απειλές όχι μόνο από τη Ρωσία αλλά και από πιθανή μείωση των ΗΠΑ.

Έτσι μια από τις πιο συζητημένες προοπτικές για τη διατλαντική ασφάλεια σήμερα είναι η μέθοδος που η Ευρώπη πρέπει να επιβληθεί στρατιωτικά καθώς η διατλαντική εγγύηση λήγει. Αυτή η πιθανή αλλαγή αναγκάζει την Ευρώπη να αναλάβει αποφασιστική δράση για να εξασφαλίσει τη δική της αμυντική και στρατηγική αυτονομία. Η κριτική του προέδρου Τράμπ για την Ευρώπη και οι απειλές για απομείωση των αμερικανικών δυνάμεων σήμαναν τον κώδωνα του κινδύνου σε όλη την Ευρώπη. Πρόσφατες παρατηρήσεις από αξιωματούχους άμυνας των ΗΠΑ—όπως ο Υπουργός Άμυνας Πιτ Χέγκσεθ, ο οποίος τόνισε ότι οι ΗΠΑ πρέπει τώρα να επικεντρωθούν στις απειλές στα σύνορά τους και στην Κίνα αντί να εγγυώνται την ευρωπαϊκή ασφάλεια — απεικονίζουν αυτήν την εξελισσόμενη νοοτροπία. Σε αυτό το πλαίσιο, η ιδέα ότι η διατλαντική εγγύηση λήγει λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από πολλούς ειδικούς σε θέματα αμυντικής πολιτικής.

Η Ευρώπη πρέπει να επιβεβαιώσει τον εαυτό της

Εάν η περικοπή των ΗΠΑ γίνει πραγματικότητα, οι ευρωπαϊκές χώρες θα αναγκαστούν να προβούν σε αύξηση των αμυντικών δαπανών. Οι ειδικοί έχουν προειδοποιήσει εδώ και καιρό ότι οι ιστορικά χαμηλοί αμυντικοί προϋπολογισμοί της Ευρώπης δημιουργούν τρωτά σημεία. Μια μετατόπιση από την αμερικανική εξάρτηση θα απαιτήσει από τα κράτη μέλη όχι μόνο να εκπληρώσουν αλλά και να υπερβούν τους στόχους δαπανών του ΝΑΤΟ. Πέραν τούτου χρειάζεται να αναπτύξει μια αυτόνομη αμυντική βιομηχανία. Όπως τόνισαν αρκετοί αξιωματούχοι, η μείωση της εξάρτησης από την αμερικανική τεχνολογία και τις εισαγωγές είναι ζωτικής σημασίας για την πραγματική στρατηγική ανεξαρτησία. Τέλος θα απαιτηθεί ενίσχυση της πολιτικής και στρατιωτικής συνεργασίας των εταίρων. Η επίτευξη μιας ενιαίας, ταχείας αντίδρασης απαιτεί μεταρρύθμιση των διαδικασιών προμηθειών και εξορθολογισμό των δομών διοίκησης—μέτρα που συχνά παρεμποδίζονται από τα εθνικά συμφέροντα και τη θεσμική αδράνεια.

Συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις

Για να εφαρμόσει η Ευρώπη αυτές τις αλλαγές, οι ηγέτες θα μπορούσαν να εξετάσουν το ενδεχόμενο μεταρρυθμίσεων όπως:

• Ευθυγράμμιση αμυντικών πρωτοβουλιών του ΝΑΤΟ και της ΕΕ για τη μείωση των επικαλύψεων και την ενίσχυση της διαλειτουργικότητας.
• Επένδυση σε στρατιωτικές τεχνολογίες επόμενης γενιάς (π.χ. κυβερνοχώρος, τεχνητή νοημοσύνη, μη επανδρωμένα συστήματα) για τον εκσυγχρονισμό των δυνατοτήτων της Ευρώπης.
• Δημιουργία κοινού ευρωπαϊκού αμυντικού ταμείου ή ακόμη και επενδυτικής τράπεζας για τη χρηματοδότηση του επανεξοπλισμού και της καινοτομίας.

Αν και δεν υπάρχει ομόφωνη απόφαση ότι η διατλαντική εγγύηση θα «λήξει» εν μία νυκτί, η έκκληση προς την Ευρώπη να επιβληθεί στρατιωτικά, αντανακλά την επείγουσα ανάγκη για αυτές τις συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις. Η πίεση βρίσκεται στους ευρωπαίους φορείς χάραξης πολιτικής να δράσουν αποφασιστικά τώρα, έτσι ώστε η ήπειρος να μην μείνει ευάλωτη εάν και εφόσον οι στρατηγικές προτεραιότητες των ΗΠΑ απομακρυνθούν περισσότερο από την Ευρώπη.

Εν ολίγοις, εάν το όραμα του Τραμπ «Πρώτα η Αμερική» εμβαθύνει τις περικοπές των ΗΠΑ, ο μόνος βιώσιμος δρόμος για την Ευρώπη για να διαφυλάξει την ασφάλεια και την επιρροή της στην παγκόσμια σκηνή είναι να μεταρρυθμιστεί, να επανεξοπλιστεί και να σταθεί πιο ανεξάρτητα.

Ανάλυση

Στο μεταβαλλόμενο ευρωπαϊκό τοπίο ασφάλειας οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται με ταχύτητα. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις χρειάζεται να εξορθολογίσουν τις προμήθειες, να ενισχύσουν τις κοινές δομές διοίκησης και να συντονίσουν τις αμυντικές δαπάνες – ξεπερνώντας κατά πολύ τον παραδοσιακό στόχο του 2% του ΑΕΠ. Καθώς οι ΗΠΑ σηματοδοτούν ότι θα δώσουν προτεραιότητα στα δικά τους σύνορα και στην απειλή από την Κίνα έναντι της ευρωπαϊκής ασφάλειας, τα ευρωπαϊκά έθνη πρέπει να είναι προετοιμασμένα να αναλάβουν μεγαλύτερο μερίδιο αμυντικών ευθυνών. Αυτό είναι ιδιαίτερα επείγον όσον αφορά την Ουκρανία, όπου η επιμονή του Τραμπ στην ανάμειξη των ευρωπαϊκών στρατευμάτων σε επιχειρήσεις κατάπαυσης του πυρός υπογραμμίζει τη ρήξη από το μακροχρόνιο διατλαντικό μοντέλο. Εν τω μεταξύ, οι ευρωπαϊκές υπηρεσίες πληροφοριών και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ανησυχούν βαθιά ότι ο Πρόεδρος Πούτιν θα επιμείνει στις αυτοκρατορικές του φιλοδοξίες. Η πιθανότητα η Ρωσία να πυροδοτήσει νέες συγκρούσεις εντός της Ευρώπης —σε λίγους μήνες ή λίγα χρόνια— απλώς ενισχύει την επείγουσα ανάγκη για την Ευρώπη να δράσει ανεξάρτητα και αποφασιστικά.

Για την Ευρώπη, αυτό σημαίνει επανεξέταση και επανεξοπλισμό της αμυντικής της στάσης. Πρωτοβουλίες όπως η επέκταση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανικής στρατηγικής, ευθυγράμμιση των αμυντικών προσπαθειών του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, ακόμη και η εξέταση νέων χρηματοδοτικών μέσων για τη στήριξη των αμυντικών δαπανών θα είναι κρίσιμες. Ο απώτερος στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι η Ευρώπη δεν θα μείνει ευάλωτη εάν οι προτεραιότητες των ΗΠΑ συνεχίσουν να απομακρύνονται από την ήπειρο. Στην ουσία, ενώ αυτή η αλλαγή μπορεί να φαίνεται απότομη και ακόμη και ανησυχητική, είναι μια απαραίτητη προσαρμογή σε έναν κόσμο όπου η εξάρτηση από έναν απρόβλεπτο εξωτερικό εγγυητή δεν είναι πλέον βιώσιμη. Η Ευρώπη πρέπει τώρα να αναλάβει τη μοίρα της για να προστατεύσει την ασφάλειά της και να διατηρήσει τη σταθερότητα σε ένα όλο και πιο περίπλοκο διεθνές περιβάλλον.

Αυτές οι συγκλίνουσες πιέσεις δημιουργούν επιτακτική ανάγκη για την Ευρώπη να προβεί σε:

• Εκσυγχρονισμό και ενοποίηση των ενόπλων δυνάμεών της: Η υπέρβαση δεκαετιών κατακερματισμένων, εθνικών συστημάτων προμηθειών είναι κρίσιμης σημασίας. Οι κοινές προμήθειες και η κοινή παραγωγή μπορούν να δημιουργήσουν οικονομίες κλίμακας και να προσφέρουν υψηλότερης ποιότητας, διαλειτουργικό εξοπλισμό.
• Ενίσχυση των αμυντικών δαπανών και της έρευνας: Οι ραγδαίες αυξήσεις στους εθνικούς αμυντικούς προϋπολογισμούς, καθώς και η ενισχυμένη χρηματοδότηση για στρατιωτική έρευνα και ανάπτυξη, είναι απαραίτητες για την αντικατάσταση του ξεπερασμένου εξοπλισμού και τη δημιουργία μελλοντικών δυνατοτήτων.
• Υποστήριξη της Ουκρανίας από θέση ισχύος: Μόνο μια καλά εξοπλισμένη και συνεκτική Ευρώπη μπορεί να παράσχει στην Ουκρανία την ισχυρή υποστήριξη που απαιτείται για να διατηρήσει την εδαφική της ακεραιότητα και να διαπραγματευτεί αποτελεσματικά.

Λαμβάνοντας αυτά τα βήματα, η Ευρώπη όχι μόνο μπορεί να αποτρέψει τη ρωσική επιθετικότητα αλλά και να διεκδικήσει εκ νέου τη στρατηγική της αυτονομία και να εξασφαλίσει μακροπρόθεσμη σταθερότητα για την ήπειρο.

Συμπεράσματα

Η δεύτερη θητεία του Τραμπ παρουσιάζει ταυτόχρονα πρόκληση και ευκαιρία για την Ευρώπη. Ενώ η αμερικανική αποδέσμευση από την ευρωπαϊκή ασφάλεια μπορεί να μοιάζει με σοκ, θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως καταλύτης για την καθυστερημένη στρατιωτική και πολιτική ολοκλήρωση. Εάν τα ευρωπαϊκά έθνη δράσουν αποφασιστικά, μπορούν να μετατρέψουν αυτήν την περίοδο αβεβαιότητας σε στρατηγική δύναμη και αυτονομία.

Η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μια καθοριστική στιγμή. Ενώ μια ξαφνική κατάρρευση της εγγύησης ασφάλειας του ΝΑΤΟ είναι απίθανη, η δυναμική προς την ευρωπαϊκή στρατιωτική ανεξαρτησία είναι μη αναστρέψιμη. Εάν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ενεργήσουν αποφασιστικά τώρα – εστιάζοντας στην ολοκλήρωση, τις επενδύσεις και την καινοτομία – η Ευρώπη μπορεί να αναδειχθεί ως ένας αξιόπιστος και αυτάρκης παγκόσμιος παράγοντας ασφάλειας. Η εναλλακτική είναι η στρατηγική ευπάθεια σε έναν όλο και πιο αβέβαιο κόσμο.

*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), και του Strategy International (SI).