Επιρροή Ρωσίας-Κίνας στην Αφρική: Συνεργάτες ή ασύμμετροι αντίπαλοι;

ΣS || επιμέλεια: Λάμπρος Κ.

Σε πρόσφατη έκθεση του Νοτιο-Αφρικανικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (South African Institute of International Affairs – SAIIA) ο συγγραφέας Samuel Ramani διερεύνησε τις προσεγγίσεις Ρωσίας-Κίνας με την Αφρική και τις χώρες της και το τι σημαίνει αυτό για την ιδιαίτερη, μεταξύ τους σχέση.

Τα βασικά σημεία της έκθεσης αναφέρουν:

• Από το 2000 κι έπειτα, τόσο η Κίνα όσο και η Ρωσία εδραίωσαν τη θέση τους ως αναγεννηθείσες μεγάλες δυνάμεις στην Αφρική.

• Η επέκταση της επιρροής της Κίνας στην Αφρική εξασφαλίζεται από την οικονομική της ισχύ, όπως αποδεικνύεται από τον ηγετικό ρόλο του Πεκίνου στην δημιουργήσει υποδομών συνδεσιμότητας σε ολόκληρη τη Μαύρη Ήπειρο.

• Η επιστροφή της Ρωσίας στην Αφρική φαίνεται επιφανειακή, καθώς η Μόσχα έχει κεφαλαιοποιήσει κρατική ευθραυστότητα των αφρικανικών εθνών, καθώς και τις παρατεταμένες συγκρούσεις, με στόχο να εξασφαλίσει παραχωρήσεις εξόρυξης και προσοδοφόρες συμφωνίες πώλησης όπλων.

• Η εμπλοκή της Ρωσίας στην Αφρική στηρίζεται σε μια στρατηγική επιδίωξη της θέσης της ως αυτής μιας μεγάλης δύναμης. Η Ρωσία παρουσιάζει τον εαυτό της ως ένα έταιρο ο οποίος είναι ανθεκτικός στις κρίσεις και συνεπώς χρήσιμος για χώρες που αντιμετωπίζουν οικονομική απομόνωση. Έχει αναπτύξει, υπό μορφή εργολαβίας, ιδιωτικούς στρατούς που μπορούν να επηρεάσουν την τροχιά των τοπικών συγκρούσεων προς όφελός της.

• Παρά το ότι μεταξύ των δεκαετιών 1960 – 1980 η ΕΣΣΔ και η Κίνα ήταν ασύμμετροι αντίπαλοι στην Αφρική, σήμερα οι σινο-ρωσικές σχέσεις όσον αφορά την Αφρική είναι πιο φιλικές.

• Ρωσία και Κίνα συντονίζονται σχετικά με την αμφισβήτηση των Δυτικών κανόνων, τη διάβρωση των μονομερών κυρώσεων που προκύπτουν από πρωτοβουλία των ΗΠΑ, και στηρίζουν την αρχή της μη-ανάμιξης στις εσωτερικές υποθέσεις των κρατών.

• Ο περιορισμένος στρατηγικός συντονισμός στους τομείς της οικονομίας και της ασφάλειας και ο σπάνιος διάλογος γύρω από τις περιφερειακές συγκρούσεις υποδηλώνουν ότι οι σινο-ρωσικές σχέσεις στην Αφρική μοιάζουν με μια ανταγωνιστική συνεργασία, η οποία δεν έχει εξελιχθεί σε διμερή συνεργασία.

Υπάρχει ρωσική επιρροή επί της Αφρικής στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ;

Μια προηγούμενη μελέτη του SAIIA, στα πλαίσια του προγράμματος Αφρικανική Διακυβέρνηση & Διπλωματία και σε συνεργασία με το Institute for Security Studies (ISS), εξέτασε σε πιο βαθμό υπάρχει πράγματι επιρροή της Ρωσίας στον τρόπο που ψηφίζουν τα αφρικανικά κράτη-μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Σύμφωνα με την έρευνα, διαπιστώνεται ότι οι εν λόγω σχέσεις είναι υπερεκτιμημένες, ιδιαίτερα σε σύγκριση με το ιστορικό ψηφοφορίας των χωρών της Αφρικής σε σχέση με άλλα μέλη του Συμβουλίου. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η Ρωσία στοχεύει να αποκαταστήσει τον εαυτό της ως παγκόσμια δύναμη. Ένας βασικός τρόπος για να το πετύχει αυτό είναι μέσω της μόνιμης συμμετοχής της στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Τα τελευταία χρόνια, η στάση της Ρωσίας σε πολλές διεθνείς συγκρούσεις διχάζει όλο και περισσότερο το Συμβούλιο Ασφαλείας, προκαλώντας ένα βαθμό παράλυσης που δεν έχει συμβεί μετά τον Ψυχρό Πόλεμο.

Ταυτόχρονα, έχουν προκύψει ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο τα μέλη της λεγόμενης ομάδας «Α3» (που αποτελούν την ομάδα αφρικανικών κρατών που εκλέγεται ετησίως) συντονίζουν τις θέσεις που θα λάβουν μεταξύ τους, σε σχέση με τα συμφέροντα των 5 μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας. «Ειδικότερα, ευθυγραμμίζονται περισσότερο με τις θέσεις της Ρωσίας στο Συμβούλιο ορισμένα αφρικανική μέλη;», αναρωτιούνται οι ερευνητές Gustavo de Carvalho και Priyal Singh.

Για κατανόηση αυτών ακριβώς των δυναμικών, η πρόσφατη μελέτη του SAIIA και του ISS εξέτασε τα μοτίβα ψηφοφορίας μεταξύ των Α3 και της Ρωσίας. Μια αξιολόγηση όλων των ψήφων που έδωσαν τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας μεταξύ 2014 και 2020 διαπίστωσε ότι τα περισσότερα ψηφίσματα εξακολουθούσαν να εγκρίζνονται ομόφωνα, με σχεδόν το 95% όλων των ψήφων υπέρ οποιουδήποτε ψηφίσματος που κατατέθηκε.

Έτσι, η θεσμική «παράλυση» στην οποία αναφέρονται πολλοί παρατηρητές του Συμβουλίου Ασφαλείας, αν και εξακολουθεί να είναι σημαντική, ισχύει μόνο για μερικές από τις συζητήσεις όπου τα μέλη του διαφωνούν. Αυτού του τύπου η διαίρεση παρατηρήθηκε περισσότερο στις συζητήσεις που σχετίζονταν με τη Συρία, τη Βενεζουέλα, την Ουκρανία και την ατζένα για τις Γυναίκες, την Ειρήνη και την Ασφάλεια.

Η μελέτη των SAIIA-ISS διαπίστωσε ότι η Ρωσία ήταν με διαφορά η πιο πρόθυμη να ασκήσει το δικαίωμα αρνησικυρίας ή να απέχει από τα ψηφίσματα που κατατέθηκαν. Απείχε από 45 ψήφους και άσκησε 20 φορές βέτο μεταξύ 2014-2020.

Η Ρωσία αντιτάχθηκε ιδιαίτερα σε θέσεις στις οποίες άλλα μόνιμα κράτη-μέλη πρωτοστατούσαν. Διαφώνησε «φωναχτά» με τη στάση που διατύπωσαν Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ. Αυτή η διαφωνία βασίζεται συνήθως στην κριτική της στις προφανείς προσπάθειες της Δύσης να «μονοπωλήσει την αλήθεια» σχετικά με το τι συνιστά ανθρώπινα δικαιώματα. Οι συγγραφείς αναφέρουν ότι η Ρωσία επίσης απολαμβάνει μια βολική (αλλά παθητική) συμμαχία με την Κίνα, η οποία μοιράζεται εξίσου τα παράπονα της πρώτης για τον τρόπο που προσεγγίζονται οι παγκόσμιες συγκρούσεις, προσεγγίσεις στις οποίες κυριαρχεί η Δύση.

Από την άλλη, σε αντίθεση με τη Ρωσία, οι A3 σπάνια καταψήφισαν οποιοδήποτε σχέδιο ψηφίσματος κατατέθηκε μεταξύ 2014 και 2020, προτιμώντας αντ’ αυτού να απέχει από επίμαχα ζητήματα. Ένα παράδειγμα είναι το αμφιλεγόμενο σχέδιο ψηφίσματος του 2018 για την Παλαιστίνη, το οποίο κατέθεσαν οι ΗΠΑ.

Καθώς οι διαφορές μεταξύ των 5 μονίμων μελών έχουν μεγαλώσει, οι αφρικανικές χώρες στο Συμβούλιο Ασφαλείας βασίζονται όλο και περισσότερο σε θέσεις στις οποίες συμφωνούν συλλογικά και που ευθυγραμμίζονται με αυτές της Αφρικανικής Ένωσης (ΑΕ). Αυτό έδωσε στην Αφρική μεγαλύτερη δύναμη στις διεθνείς, πολυμερείς διαδικασίες που επηρεάζουν άμεσα τις συγκρούσεις και τις κρίσεις στην Μαύρη Ήπειρο.

Ανάλογη προσέγγιση ακολουθούν τα τελευταία χρόνια και τα 10 μη-μόνιμα μέλη του Συμβουλία Ασφαλείας. Αυτές οι προσπάθειες απέδωσαν σημαντικά σε συγκεκριμένες συζητήσεις του Συμβουλίου, όπως η παροχή μεγαλύτερης ανθρωπιστικής βοήθειας στη Συρία. Αλλά ο συντονισμός και η συνοχή των θέσεων των 10 μη-μόνιμων μελών εξασθένισε κάπως από το 2018.

Όταν οι Α3 συμφωνούν και υπάρχει συνέπεια στις θέσεις του στο Συμβούλιο Ασφαλείας, αυτό παρέχει στα αφρικανικά κράτη μεγαλύτερη δύναμη για διαπραγματεύσεις με άλλα μέλη. Οι κίνδυνοι που προκύπτουν όταν δεν υπάρχει συνεργασία αποκαλύφθηκαν το Δεκέμβριο του 2018 όταν οι Α3 διαφώνησαν σε μια κοινή προσέγγιση γύρω από το ακανθώδες ζήτημα της χρηματοδότησης των ειρηνευτικών επιχειρήσεων της Αφρικανικής Ένωσης. Οι συνέπειες αυτών των διαφωνιών είναι ορατές ακόμη και σήμερα. Οι πρόσφατες προσπάθειες αναζωογόνησης των διαπραγματεύσεων το μόνο που πέτυχαν ήταν να αποκαλύψουν τις εκκρεμούσες διαφορές μεταξύ Νέας Υόρκης και Αντίς Αμπέμπα.

Η μελέτη των SAIIA-ISS βρήκε ελάχιστα στοιχεία που να δείχνουν μια αυξανόμενη ευθυγράμμιση ή μεγαλύτερο συντονισμό μεταξύ των Α3 και της Ρωσίας, με βάση το ιστορικό της ψηφοφορίας μεταξύ 2014-2020. Οι συμπτώσεις των ψήφων «υπέρ» μεταξύ Α3 και Ρωσίας μειώνονταν από έτος σε έτος, υποχωρώντας στο 72% το 2020 σε σύγκριση με 91% το 2014. Αντιθέτως, η επικάλυψη στις ψήφους «υπέρ» των Α3 με αυτές των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας, κυμάνθηκε από 91% σε 93% το 2020.

Είναι επίσης εξαιρετικά λιγοστές οι περιπτώσεις στις οποίες οι Α3 απείχαν συλλογικά ή καταψήφισαν σχέδια ψηφίσματος που ήταν ευθυγραμμισμένα με τις ρωσικές θέσεις. Μεταξύ 2014 και 2020, μόνο σε μια περίπτωση μέλος των Α3 καταψήφισε σχέδιο ψηφίσματος στο οποίο άσκησε βέτο η Ρωσία. Πρόκειται για την ψήφο της Νοτίου Αφρικής του 2019 για τη Βενεζουέλα.

Καταλήγοντας, οι συγγραφείς αναφέρουν πως η σχέση μεταξύ Ρωσίας και Α3 στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ είναι σχετικά ασυντόνιστη, ειδικά σε σύγκριση με τις ψήφους των Α3 σε σχέση με τα άλλα μόνιμα μέλετη. Ενώ η μελέτη των SAIIA-ISS δεν εμβάθυνε στο περιεχόμενο και στην ουσία των διαπραγματεύσεων που αφορούν συγκεκριμένα ψηφίσματα, η ευθυγράμμιση μεταξύ Ρωσίας και των Α3 κατά την περίοδο 2014-2020 ήταν πολύ αδύναμη.

Το επιχείρημα ότι ορισμένα μέλη των Α3 ευθυγραμμίζονται περισσότερο με τα ρωσικά συμφέροντα στο Συμβούλιο Ασφαλείας δεν ισχύει για την αφρικανική ομάδα ως συλλογικότητα. Ο ρόλος της Ρωσίας ως του «φωνακλά αντιφρονούντα» μπορεί σίγουρα να συνεχιστεί, αλλά για να πετύχει, χρειάζεται πιο σημαντική υποστήριξη από άλλα μέλη, συμπεριλαμβανομένων και των Α3. Αυτό φαίνεται απίθανο, αν ληφθούν υπόψη τα αποτελέσματα της έρευνας των SAIIA-ISS.

Σημερινή Security (05/01/2022), επιμέλεια: Λάμπρος Κ. ||| πηγές: South African Institute of International Affairs [SAIIA] (09/11/2021), «Does Russia influence Africa on the UN Security Council?», Gustavo de Carvalho, Priyal Singh, Institute for Security Studies (ISS) || SAIIA (15/12/2021), «Russia and China in Africa: Prospective Partners or Asymmetric Rivals?», Samuel Ramani, SAIIA Policy Insights No 120.

Σημερινή