Το 2021 έφερε ενδιαφέρουσες εξελίξεις στον ενεργειακό τομέα της Ανατολικής Μεσογείου, αλλά κάπως ανησυχητικές όσον αφορά την Κύπρο. Η Αίγυπτος, το Ισραήλ και η Ελλάδα συζητούν πιθανές διμερείς συνεργασίες για το φυσικό αέριο ενώ φαίνεται να αφήνουν την Κύπρο εκτός.
Σχεδόν όλες οι δραστηριότητες υδρογονανθράκων που αφορούν την Κύπρο έχουν σταματήσει από το 2019, όχι μόνο λόγω της COVID-19 και της δυσμενής κατάστασης των διεθνών εταιρειών πετρελαίου, αλλά και λόγω των επιθετικών ενεργειών της Τουρκίας και της αποφασιστικότητάς της να υπονομεύει την Κυπριακή Δημοκρατία με κάθε τρόπο όσο το Κυπριακό παραμένει άλυτο.
Οι ανησυχίες των γειτονικών χωρών ότι το παράθυρο ευκαιρίας για μεταφορά φυσικού αερίου στις παγκόσμιες αγορές ενέργειας κλείνει γρήγορα λόγω της αδυσώπητης μετάβασης στην καθαρή ενέργεια, τους ωθεί να εξετάσουν επιλογές που δεν βασίζονται στην Κύπρο.
Τελευταία έχουν αυξηθεί τα άρθρα στον περιφερειακό Τύπο της Ανατολικής Μεσογείου που αναφέρονται στο ότι, όταν πρόκειται για εξαγωγές φυσικού αερίου, οι γείτονες της Κύπρου έχουν γίνει ανυπόμονοι -δεν είναι περιμένουν πλέον- και μελετούν άλλες επιλογές.
Η Αίγυπτος
Η Αίγυπτος φιλοδοξεί από καιρό να γίνει ο περιφερειακός ενεργειακός κόμβος Μέσης Ανατολής και Ανατολικής Μεσογείου. Κάτι που μέσα από τις επιτυχίες σε αδειοδοτήσεις, εξερευνήσεις και ανακαλύψεις υδρογονανθράκων στις αρχές της τελευταίας δεκαετίας η Κύπρος θεωρούσε το φυσικό της πεπρωμένο.
Με την Κύπρο να χάνει την ευκαιρία, η Αίγυπτος εκμεταλλεύεται την κατάσταση για να διεκδικήσει αυτόν τον ρόλο, και τώρα στην πραγματικότητα τον έχει πάρει. Σαν αποτέλεσμα, τα τελευταία σχέδια εξαγωγής φυσικού αερίου από το Ισραήλ παρακάμπτουν την Κύπρο και περνούν απευθείας από την Αίγυπτο.
Επίσης, η Αίγυπτος άφησε έξω από τις τελευταίες υπεράκτιες αδειοδοτήσεις περιοχές που ενδέχεται να έρχονται σε σύγκρουση με τουρκικές θαλάσσιες αξιώσεις που αφορούν την Κύπρο και την Ελλάδα. Δεν αποτελεί αναγνώριση των ισχυρισμών της Τουρκίας, παρ’ όλα αυτά η Αίγυπτος δεν θέλει να πάρει θέση – προτιμά να περιμένει μέχρι να επιλυθούν αυτές οι διαφορές. Με άλλα λόγια, η συνεργασία της με την Κύπρο και την Ελλάδα έχει τα όριά της.
Η Τουρκία ήταν φυσικά γρήγορη στο να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία, με τον υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου να επιδιώκει απευθείας διαπραγματεύσεις με την Αίγυπτο για καθορισμό θαλάσσιων συνόρων μεταξύ των δύο χωρών. Κάτι που η Αίγυπτος δεν δέχθηκε.
Ισραήλ και Αίγυπτος
Ίσως σαν αποτέλεσμα ανησυχιών ότι το παράθυρο ευκαιρίας για εξαγωγή φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου στις παγκόσμιες αγορές κλείνει γρήγορα, το Ισραήλ εξετάζει επιλογές εξαγωγής που δεν βασίζονται στην Κύπρο.
Τον Ιανουάριο η Chevron, η Delek και οι συνεργάτες τους ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να επενδύσουν 235 εκατομμύρια δολάρια σε έναν νέο υποθαλάσσιο αγωγό μεταξύ των ισραηλινών παράκτιων πόλεων Ashdod και Ashkelon έτσι ώστε να μπορούν να αυξήσουν τις εξαγωγές φυσικού αερίου από το Leviathan στην Αίγυπτο σε 7 δισ. κυβικά μέτρα τον χρόνο (Bcm/yr).
Οι διμερείς σχέσεις Ισραήλ και Αιγύπτου έχουν βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια και πρόσφατα ενισχύθηκαν μετά τη συμφωνίες «Abraham accords».
Ως περαιτέρω επιβεβαίωση της στενότερης σχέσης, ο Tareq El-Molla, υπουργός Πετρελαίου της Αιγύπτου επισκέφθηκε την Ιερουσαλήμ στις 21 Φεβρουαρίου. Μετά τις συναντήσεις με τον Ισραηλινό ομόλογό του Yuval Steinitz, οι δύο υπουργοί ανακοίνωσαν συμφωνία συνεργασίας για κατασκευή ενός υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου για τη μεταφορά περίπου 10 Bcm/yr φυσικό αέριο από το Leviathan στις εγκαταστάσεις υγροποίησης της Αιγύπτου για να εκμεταλλευτούν την «αυξανόμενη ευρωπαϊκή ζήτηση για φυσικό αέριο».
Ο Steinitz είπε: «Αυτή η συνάντηση αποτελεί άμεση συνέχεια των εξαιρετικών σχέσεων μεταξύ μας για την επιτυχή συνεργασία όσον αφορά το φυσικό αέριο και την ενέργεια εν γένει. Και οι δύο ιδρύσαμε το Φόρουμ για το Φυσικό Αέριο στην Ανατολική Μεσόγειο (EMGF), στο οποίο συμμετέχουν αραβικές και ευρωπαϊκές χώρες και το κράτος του Ισραήλ, και ευχαριστώ θερμά τον υπουργό El-Molla για την ηγεσία του στο φόρουμ».
Απαντώντας, ο El-Molla ανέφερε: «Αυτή είναι η πρώτη μου επίσκεψη στο Ισραήλ και θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Dr. Yuval Steinitz για την πρόσκλησή του. Διατηρούμε στενή συνεργασία γενικά σε θέματα που αφορούν την ενέργεια και ειδικότερα το φυσικό αέριο. Οι καλές σχέσεις μεταξύ μας οδήγησαν στη δημιουργία του EMGF. Πραγματοποιούμε συναντήσεις προκειμένου να αυξήσουμε και να βελτιώσουμε τη συνεργασία μεταξύ των χωρών σε όλες τις πτυχές της ενέργειας»
Συμφώνησαν να συνεργαστούν για την προώθηση της εκμετάλλευσης φυσικών πόρων στην περιοχή και για την ίδρυση ενός περιφερειακού κόμβου εμπορίας ενέργειας στην Αίγυπτο.
Όμως, φαίνεται να τους διαφεύγει η πραγματικότητα ότι οι πιθανότητες εξαγωγής φυσικού αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο προς την Ευρώπη έχουν εξανεμιστεί, λόγω των προκλήσεων των χαμηλών τιμών και της αποφασιστικής μετάβασης της ΕΕ στην καθαρή ενέργεια και στην απεξάρτησή της από ορυκτά καύσιμα.
Ελλάδα και Αίγυπτος
Στις τελευταίες συζητήσεις τους, στις 4 Μαρτίου, ο Πρόεδρος της Αιγύπτου Αl-Sisi και ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης αναφέρθηκαν σε ενίσχυση της διμερούς συνεργασίας των δύο χωρών, ιδίως στον τομέα της ενέργειας και της Ανατολικής Μεσογείου.
Άρθρα στον Τύπο μετά από αυτές τις συζητήσεις «αποκάλυψαν» ότι ο Αl-Sisi πρότεινε αλλαγή όδευσης του αγωγού φυσικού αερίου EastMed. Αντί να περάσει από την Κύπρο, να πάει απευθείας στην Αίγυπτο και από εκεί μέσω ξηράς στα σύνορα Αιγύπτου – Λιβύης, και μετά στην Κρήτη μέσω ενός υποθαλάσσιου αγωγού.
Μια τέτοια εξέλιξη θα άφηνε την Κύπρο στο περιθώριο και με μειωμένη επιρροή, εξηγώντας έτσι τις επιφυλάξεις της Λευκωσίας ως απάντηση στις ειδήσεις.
Όπως εμφανίστηκε στη συνέχεια, αυτές οι αναφορές μπορεί να είναι μια εσφαλμένη ερμηνεία της συμφωνίας μεταξύ του El-Molla και του Steinitz για την κατασκευή αγωγού από τον Leviathan προς τις εγκαταστάσεις υγροποίησης της Αιγύπτου.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι λόγω των περιορισμένων ποσοτήτων φυσικού αερίου στο Leviathan δεν είναι δυνατόν για τους αγωγούς από το Ισραήλ στην Αίγυπτο να συνυπάρχουν με οποιαδήποτε μορφή του EastMed. Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε περισσότερες ανακαλύψεις φυσικού αερίου στο Ισραήλ και την Κύπρο.
Πού οδηγούν αυτές οι εξελίξεις την Κύπρο;
Η Κύπρος είχε τις ευκαιρίες της να ηγηθεί της ανάπτυξης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων και να γίνει περιφερειακός κόμβος, αλλά δεν τις αξιοποίησε. Υπήρχαν καλές δυνατότητες την περίοδο 2012-2014, όμως πήγαν χαμένες. Και όπως πάντα στον τομέα της ενέργειας πρέπει να αξιοποιήσεις τις ευκαιρίες όταν έρχονται. Άμα χαθούν, δεν επιστρέφουν.
Όλο και περισσότερο οι γείτονές μας εξετάζουν άλλες επιλογές εξαγωγής του φυσικού αερίου τους, παρακάμπτοντας την Κύπρο. Όμως, με τις παγκόσμιες αγορές να είναι κορεσμένες και με άφθονες επιλογές εφοδιασμού χαμηλού κόστους, οι τιμές του φυσικού αερίου είναι και θα παραμείνουν χαμηλές. Με την αύξηση της διείσδυσης της καθαρής ενέργειας οι πιθανότητες του φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου να φτάσει στις παγκόσμιες αγορές μειώνονται. Το μέλλον είναι περιφερειακό, με το φυσικό αέριο να υποστηρίζει τις ανανεώσιμες πηγές για να παρέχουν καθαρότερη και φθηνότερη ενέργεια. Το EMGF μπορεί να παίξει έναν εποικοδομητικό ρόλο προς αυτήν την κατεύθυνση.
*Ο Χαράλαμπος Έλληνας είναι Ανώτερος Συνεργάτης του Παγκόσμιου Κέντρου Ενέργειας στο Atlantic Council.
