Ένα πραγματικό Κουτί της Πανδώρας που περιείχε ευαίσθητα κυβερνητικά έγγραφα, έχει ανοίξει στα Εθνικά Αρχεία της Βρετανίας. Με μία σειρά άρθρων θα τα σχολιάσουμε, αρχής γενομένης σήμερα με την Αγγλοαμερικανική συνεργασία προς διευκόλυνση της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, ύστερα από το αδέξιο “πραξικόπημα Σαμψών” του Ιουλίου του 1974.
Πρώτα, όμως, ένα σύντομο, αλλά σχετικό παρασκήνιο: είκοσι χρόνια πριν την εισβολή, η Βρετανία είχε “ανοίξει την πόρτα” για την αμερικανική εμπλοκή στην Κύπρο και τη Μέση Ανατολή, όταν η πρώτη ήταν ακόμη μια αναχρονιστική βρετανική αποικία. Την εποχή εκείνη, ο τότε νεαρός Χάινριχ Κίσινγκερ περιέγραφε την νήσο ως προκεχωρημένο φυλάκιο των ΗΠΑ για την Μέση Ανατολή.
Δέκα χρόνια αργότερα, οι Αμερικανοί, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να μοιράσουν την Κύπρο μεταξύ της Ελλάδος και της Τουρκίας (αμφότερες κράτη-πελάτες του ΝΑΤΟ) ως συνέχεια των –βρετανικής εμπνεύσεως – συνταγματικών αναταραχών, διαβεβαίωναν τους Βρετανούς ότι δεν θα απέτρεπαν τυχόν τουρκική εισβολή.
Αυτές που τελικώς απέτρεψαν μια τέτοια εισβολή, ήσαν κυρίως οι σοβιετικές απειλές εις βάρος των Τούρκων και οι προσπάθειες του Μακαρίου να διατηρήσει μια κάποια ανεξαρτησία. Αλλά, το 1974, ο Κίσινγκερ ήταν έτοιμος να χιμήξει: ο βασικός του στόχος ήταν να “επιλύσει” το Κυπριακό παραβλέποντας το πραξικόπημα Σαμψών, προκειμένου να ξεφορτωθεί τον Μακάριο και να δώσει στην Τουρκία μια αφορμή για να εισβάλει.
Η διπροσωπία Κίσινγκερ
Τα πλέον πρόσφατα έγγραφα επιβεβαιώνουν την διπροσωπία της υποτιθέμενης διπλωματίας του Κίσινγκερ· το πώς χρονοτριβούσε ώστε να βοηθήσει τον στρατιωτικό σχεδιασμό της Τουρκίας· το πώς ο βρετανός υπουργός Εξωτερικών Τζέιμς Κάλαχαν έγινε πολύ σύντομα ο μπάτλερ του Κίσινγκερ· το πώς οι βρετανικές Μυστικές Υπηρεσίες ενημέρωσαν το υπουργείο Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας του Κάλαχαν για την τουρκική εισβολή προτού αυτή πραγματοποιηθεί· και πώς οι Βρετανοί καθυστέρησαν το ταξίδι του Μακαρίου στην Νέα Υόρκη, μπροκειμένου να τον αποτρέψουν από το να επηρεάσει τις συζητήσεις στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Θα ξεκινήσουμε με το τελευταίο, αφού πολύ συχνά η λεπτομέρεια είναι που κάνει τη διαφορά.
Αφού οι Βρετανοί έσωσαν τον Μακάριο στις 16 Ιουλίου και τον έστειλαν αεροπορικώς στη Μάλτα, το Λονδίνο διέταξε τον βρετανό Ύπατο Αρμοστή να καθυστερήσει την αναχώρηση του πρώτου από το νησί. Σκαρφίστηκαν κάποια εικονικά τεχνικά προβλήματα με το αεροσκάφος και, καθώς ο Μακάριος αποβιβαζόταν, ακούστηκε να σχολιάζει κυνικά: «Άλλος ένας θρίαμβος της βρετανικής διπλωματίας…»!
Εν τω μεταξύ, ο Κίσινγκερ ασκούσε πίεση στον Κάλαχαν για να καθυστερήσει και να μην ζητήσει από την ελληνική κυβέρνηση να αποσύρει τους Έλληνες πραξικοπηματίες αξιωματικούς από την Εθνική Φρουρά της Κύπρου, αφήνοντας έτσι αφορμή στην Τουρκία για να εισβάλει. Η Τουρκία εισέβαλε στις 20 Ιουλίου, κάτι που οι Βρετανοί γνώριζαν εκ των προτέρων.
Ο Κίσινγκερ εξακολουθούσε να παρέλκει επιμελώς, πιέζοντας τον Κάλαχαν να μην επαναφέρει τον Μακάριο «και να συνεργαστούν στενότερα» χωρίς βιασύνες. Δύο ημέρες αργότερα –και μόλις εννέα ώρες πριν παραιτηθεί ο Σαμψών– ο Κίσινγκερ συνέχιζε να πιέζει τον Κάλαχαν να μην στραφεί εναντίον του Σαμψών, έως ότου δει «το συνολικότερο πακέτο»!
Η συνομιλία Κίσινγκερ-Κάλαχαν
Ενώ ο τουρκικός στρατός παραβίαζε την κατάπαυση πυρός διεισδύοντας στην Κύπρο κατά τη διάρκεια των “διαπραγματεύσεων” της Γενεύης, οι Βρετανοί ήδη γνώριζαν τα σχέδια των Τούρκων να επιτεθούν και να καταλάβουν σχεδόν το 40% της νήσου. Ακόμα και ο εξασθενισμένος Κάλαχαν ανησυχούσε για «ισχυρές ενδείξεις ότι οι Τούρκοι θα επιχειρούσαν μεγάλη εξόρμηση»! Και όταν το έπραξαν, ο Κίσινγκερ απέρριψε το ελληνικό αίτημα για άμεση ΝΑΤΟϊκή συνάντηση αντιμετωπίσεως της κρίσεως, μέχρι που ήταν πλέον πολύ αργά για να διορθωθεί η κατάσταση.
Ας κλείσουμε το πρώτο μέρος αυτής της κακόγουστης ιστορίας μεταφέροντας τα όσα από τηλεφώνου είπε ο Κάλαχαν στον Κίσινγκερ, μόλις μερικές ώρες πριν την μεγάλη τουρκική επίθεση του Αυγούστου 1974: «Λοιπόν, σκεπτόμουν –από στρατιωτικής απόψεως– ότι προφανώς οι Τούρκοι θα συνεχίσουν έως ότου φτάσουν μέχρι αυτής της γραμμής που έχουν τραβήξει στον χάρτη και, κυνικώς ομιλούντες, ας ελπίσουμε ότι θα το κάνουν στα γρήγορα».
Στο επόμενο μέρος: “Ξεγελώντας τους Γάλλους”
Ο Κίσινγκερ έκανε την δουλειά του. Ο Μακάριος και ο Καραμανλής δεν έκαναν την δική των. Ο πρώτος, εκτιμώ άνθρωπος των Άγγλων και ο δεύτερος προσπαθώντας να ξεφορτωθεί το πρόβλημα τής Κύπρου όπως-όπως, έκαμαν το έγκλημα(*) να δεχτούν ως συνομιλητές τούς Τούρκους, οι οποίοι είχαν απεμπολήσει κάθε δικαίωμά των επί τής νήσου και το είχαν μεταβιβάσει από το 1924 στο ΗΒ. Γι αυτό, ούτε στα Οκτωβριανά τού 1931, ούτε στο Ενωτικό δημοψήφισμα τού 1950 είχαν δείξει κάποιο ενδιαφέρον. Τήρησαν απόλυτη σιγή. Κατάφεραν, λοιπόν, Καραμανλής και Μακάριος, προφανώς τη υποδείξει των Άγγλων να βάλουν τούς Τούρκους στην Κύπρο, όπως ορθότατα είχε προβλέψει ο τότε εν Λονδίνω πρέσβης τής Ελλάδος, Γ. Σεφεριάδης. Έκαμαν την Τουρκία τρίτη εγγυήτρια δύναμη και ιδού τα αποτελέσματα.
(*) “Είναι χειρότερο από έγκλημα, είναι λάθος” (C’est pire qu’un crime, c’est une faute. », φράση προς τον Μ. Ναπολέοντα, που αποδίδεται σε διαφόρους.