Alon Ben Meir
Η πρόσφατη προφορική συμφωνία που επιτεύχθηκε μεταξύ Σερβίας και Κοσσυφοπεδίου στην Αχρίδα της Βόρειας Μακεδονίας αντιπροσωπεύει προφανώς μια θετική εξέλιξη στη διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά εμπόδια και ένας σημαντικός αριθμός ασαφειών που θα δυσκολέψουν την πλήρη εφαρμογή της που υποστηρίζεται από την ΕΕ, παρά το γεγονός ότι και οι δύο πλευρές έχουν έννομο συμφέρον να δουν την υλοποίηση πολλών από τις διατάξεις της συμφωνίας.
Έτσι, η αισιοδοξία που εκφράστηκε στις 21 Μαρτίου από τον απεσταλμένο της ΕΕ Μίροσλαβ Λάιτσακ ότι η νέα συμφωνία που επιτεύχθηκε μεταξύ Σερβίας και Κοσσυφοπεδίου αντιπροσωπεύει «σημείο καμπής στη διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων» μπορεί να αποδειχθεί υπερεκτιμημένη. Και το να υποδηλώνει κανείς ότι η συμφωνία αντιπροσωπεύει «ντε φάκτο αναγνώριση» του Κοσσυφοπεδίου από τη Σερβία, όπως δήλωσε ο πρωθυπουργός Κούρτι, είναι μάλλον ευσεβής πόθος.
Τούτου λεχθέντος, η ΕΕ και οι ΗΠΑ μπορούν να μετριάσουν πολλά από τα ακόλουθα εμπόδια, υπό τον όρο ότι θα λάβουν συγκεκριμένα μέτρα για να κατοχυρώσουν τη νομιμότητα της συμφωνίας, αφενός, και να διατυπώσουν με σαφήνεια το όφελος που μπορούν να αποκομίσουν η Σερβία και το Κοσσυφοπέδιο από την εφαρμογή της και ποιες θα είναι οι συνέπειες αν δεν το κάνουν.
Τα πολλά εμπόδια που θα συναντήσουν οι δύο πλευρές περιλαμβάνουν:
-τις συνεχείς προσπάθειες της Ρωσίας να εμποδίσει τη Σερβία να σφυρηλατήσει ισχυρούς δεσμούς με τη Δύση, επιδιώκοντας παράλληλα να αποσταθεροποιήσει τα Βαλκάνια.
-Την ισχυρή δέσμευση του Βούτσιτς να διατηρήσει τους στενούς δεσμούς της Σερβίας με τη σλαβική σύμμαχό της Ρωσία·
-την επιθυμία του να ευχαριστήσει τις ακροδεξιές ομάδες στη χώρα του που θεωρούν το Κοσσυφοπέδιο ως το λίκνο του σερβικού κράτους και της ορθόδοξης θρησκείας.
-τη σημαντική έλλειψη σαφήνειας ως προς τον τρόπο διασφάλισης κατάλληλου επιπέδου αυτοδιαχείρισης για τη σερβική κοινότητα στο Κοσσυφοπέδιο·
-και την απουσία σαφούς και εκτελεστού μηχανισμού για την έγκαιρη εφαρμογή των διαφόρων διατάξεων της συμφωνίας.
Τέλος, λόγω του γεγονότος ότι η συμφωνία δεν έχει υπογραφεί, οποιαδήποτε διάδοχη κυβέρνηση είτε στη Σερβία είτε στο Κοσσυφοπέδιο μπορεί να θεωρήσει ότι ορισμένες διατάξεις της συμφωνίας είναι αντιπαραγωγικές ή ασυνεπείς με τους πολιτικούς τους στόχους και δεν θα τηρήσει απαραίτητα τη συμφωνία εάν δεν είναι νομικά δεσμευτική .
Δεδομένου ότι η εφαρμογή της συμφωνίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την καλή θέληση της Σερβίας και του Κοσσυφοπεδίου να την εκτελέσουν πιστά,
εναπόκειται στην ΕΕ να ασκεί συνεχή πίεση και στις δύο πλευρές για να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους. Αυτό θα αποδειχθεί δύσκολο εκτός εάν η ΕΕ συνεργαστεί με τις ΗΠΑ για να στερεοποιήσει τη συμφωνία και να βάλει στο τραπέζι με σαφήνεια το «μπαστούνι και τα καρότα» σε περίπτωση που ένα ή και τα δύο μέρη δεν εκπληρώσουν το μέρος της συμφωνίας που του αναλογεί.
Ο επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ Josep Borrell δήλωσε ότι ο πρόεδρος της Σερβίας Alexander Vucic και ο πρωθυπουργός Albin Kurti «κατέληξαν σε συμφωνία για το πώς να το κάνουν… Αυτό σημαίνει πρακτικά βήματα για το τι πρέπει να γίνει, πότε, από ποιον και πώς».
Τόνισε ότι εκτός από το άμεσο όφελος που θα αποκομίσουν και οι δύο χώρες, η συμφωνία θα ενισχύσει «τη σταθερότητα, την ασφάλεια και την ευημερία ολόκληρης της περιοχής… και θα γίνει αναπόσπαστο μέρος της αντίστοιχης πορείας τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση».
Οι ουσιώδεις διατάξεις της συμφωνίας
Η συμφωνία ορίζει ότι
–η Σερβία δεν θα εμποδίζει πλέον το Κοσσυφοπέδιο να επιδιώξει την ένταξη στον ΟΗΕ και άλλους διεθνείς οργανισμούς
-και οι δύο χώρες θα υποχρεωθούν να αναπτύξουν σχέσεις καλής γειτονίας και να «σεβαστούν» (δεν θα αναγνωρίσουν) την ανεξαρτησία και την εδαφική τους ακεραιότητα.
-Οι δύο πλευρές θα ανταλλάξουν επίσης μόνιμες αποστολές που θα εγκατασταθούν στις αντίστοιχες κυβερνητικές έδρες.
Επιπλέον, η Πρίστινα έχει δεσμευτεί να θεσπίσει συγκεκριμένες ρυθμίσεις και εγγυήσεις για να διασφαλίσει κατάλληλο επίπεδο αυτοδιαχείρισης για τις σερβικές περιοχές στο Κοσσυφοπέδιο.
-Και τέλος, και οι δύο χώρες συμφώνησαν να δημιουργήσουν μια Κοινή Επιτροπή Παρακολούθησης, υπό την προεδρία της ΕΕ.
Παρόλο που ο Μπορέλ παραδέχτηκε ότι η συμφωνία δεν ανταποκρίθηκε σε «πιο φιλόδοξες και λεπτομερείς» προσδοκίες, το πρόβλημα εδώ είναι ακριβώς αυτό –ότι ο διάβολος βρίσκεται στις λεπτομέρειες– και το ερώτημα θα είναι ποια μέτρα θα λάβει η ΕΕ για να διασφαλίσει την εφαρμογή της εκτός από το μηχανισμό παρακολούθησης.
Νομιμοποίηση της συμφωνίας
Αρχικά, είναι εξαιρετικά σημαντικό οι ΗΠΑ να υποστηρίξουν πλήρως τη συμφωνία και να χρησιμοποιήσουν το βάρος τους για να διασφαλίσουν ότι οι αιτήσεις του Κοσσυφοπεδίου για ένταξη σε διεθνείς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Εθνών, γίνονται αποδεκτές.
Δεύτερον, θα ήταν παράλογο για την ΕΕ να περιοριστεί στην παρακολούθηση. Πρέπει να είναι διορατική και να φροντίζει ώστε όλες οι διατάξεις της συμφωνίας να εφαρμόζονται έγκαιρα.
Τρίτον, είναι κρίσιμο ότι προτού ο Κούρτι αρχίσει να εφαρμόζει την αυτοδιαχείριση για τις περιοχές με σερβική πλειοψηφία στο Κοσσυφοπέδιο, ο Βούτσιτς να αρχίσει σοβαρά να εκπληρώνει τις δεσμεύσεις του, ειδικά επειδή είναι γνωστό ότι ακυρώνει υποσχέσεις που είχε δώσει στο παρελθόν.
Τέταρτον, η ΕΕ θα πρέπει να καταχωρίσει τη συμφωνία στη Γραμματεία των Ηνωμένων Εθνών για να της προσδώσει τόσο νομιμότητα όσο και εκτελεστότητα. Όπως πολύ σωστά είπε ο Κούρτι, «τώρα εναπόκειται στην ΕΕ να την καταστήσει διεθνώς δεσμευτική».
Πέμπτον, είναι σημαντικό η ΕΕ και οι ΗΠΑ να καταστήσουν σαφές ότι στέκονται σταθερά πίσω από τη συμφωνία για την ελαχιστοποίηση των προσπαθειών της Ρωσίας και της Κίνας να υπονομεύσουν τη συμφωνία για την εξυπηρέτηση των στρατηγικών τους στόχων.
Παροχή κινήτρων
Η ΕΕ και οι ΗΠΑ πρέπει να είναι σαφείς σχετικά με τα οφέλη που μπορούν να αποκομίσουν τόσο η Σερβία όσο και το Κοσσυφοπέδιο εάν εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους όπως ορίζονται στη συμφωνία.
Για το Κοσσυφοπέδιο, είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι καθώς εφαρμόζει πιστά τις διάφορες διατάξεις της συμφωνίας, να βλέπει έναν ξεκάθαρο δρόμο προς την ολοκλήρωση στην ΕΕ, και να πείθει τα πέντε κράτη της ΕΕ (Κύπρος, Ισπανία, Ελλάδα, Ρουμανία και Σλοβακία) να το αναγνωρίσουν.
Είναι απαραίτητο για την Πρίστινα να υποβάλει αίτηση για ένταξη στο ΝΑΤΟ και να διαπραγματευτεί σοβαρά την απελευθέρωση του καθεστώτος βίζα για τους Κοσοβάρους.
Τέλος, το Κοσσυφοπέδιο πρέπει να δει ότι η ΕΕ παρέχει οικονομική βοήθεια και στις δύο χώρες. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΕ πρέπει να τηρήσει τη δέσμευσή της να διοργανώσει μια διάσκεψη χορηγών εντός 150 ημερών για τη δημιουργία ενός πακέτου επενδύσεων και οικονομικής βοήθειας για το Κοσσυφοπέδιο και τη Σερβία. Πιστεύω, ωστόσο, ότι κάποια οικονομική βοήθεια θα πρέπει να δοθεί και στις δύο χώρες από τις ΗΠΑ και την ΕΕ πολύ νωρίτερα, υπό την προϋπόθεση ότι θα ξεκινήσουν αμέσως τη διαδικασία εξομάλυνσης.
Η συμφωνία διευκρινίζει σοφά ότι και οι δύο χώρες δεσμεύονται να βελτιώσουν τους δεσμούς τους και αναγνωρίζει ότι οποιαδήποτε μη τήρηση της δέσμευσής τους στη συμφωνία θα έχει άμεσες αρνητικές συνέπειες για την ένταξή τους στην ΕΕ μαζί με την οικονομική βοήθεια που λαμβάνουν από την ΕΕ.
Σε αντίθεση με οποιεσδήποτε προηγούμενες συμφωνίες που χρονολογούνται από το 2011, αυτή η συμφωνία έχει περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας, υπό την προϋπόθεση φυσικά ότι η ΕΕ όχι μόνο παρακολουθεί την πρόοδο που σημειώνεται αλλά ασκεί κάθε αναγκαία πίεση για να υποχρεώσει και τα δύο μέρη να εφαρμόσουν τη συμφωνία στο σύνολό της. Καλή τη πίστη.
Πράγματι, σε τελική ανάλυση, και οι δύο χώρες επιθυμούν να ενταχθούν στην ΕΕ, αλλά δεδομένου ότι η διαδικασία της ολοκλήρωσης είναι μακρά και περιστροφική, είναι κρίσιμο για την ΕΕ να συνδέσει την ταχύτητα και το εύρος της εξομάλυνσης των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών με συγκεκριμένα βήματα που προάγουν σαφώς τη διαδικασία ένταξής τους στην ΕΕ. Αυτό μαζί με τη νομιμοποίηση της συμφωνίας διεθνώς θα είναι το χαρακτηριστικό αυτής της νέας συμφωνίας που τη διαφοροποιεί από οποιαδήποτε προηγούμενη.
Με τις καλύτερες προθέσεις, ωστόσο, θα χρειαστούν ακόμη αρκετά χρόνια μέχρι η Σερβία να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου – πιθανότατα όχι πριν φύγει ο Πούτιν από την πολιτική σκηνή. Ο Πρόεδρος Βούτσιτς το έχει πει ξανά και ξανά. Ούτε η ΕΕ ούτε το Κοσσυφοπέδιο θα πρέπει να έχουν αυταπάτες ότι η αμοιβαία αναγνώριση βρίσκεται στη γωνία.
