ΔΥΣΗ: Το γονίδιο της …Σταυροφορίας

του Laurent Guyénot*

Στη Γαλλία οι Επαναστάτες του 1789 αρνήθηκαν τον Καθολικισμό αλλά εγκολπώθηκαν το σταυροφορικό του πνεύμα. Ο Ροβεσπιέρος ευχαρίστησε την «αιώνια Πρόνοια» που ανέθεσε «μόνο τους Γάλλους να επαναφέρουν στη γη τη  Δικαιοσύνη και την Ελευθερία».

Στο The Latin Kingdom of Jerusalem: European Colonialism in the Middle Ages , ο Joshua Prawer παρουσιάζει τις Σταυροφορίες ως την αρχή της ευρωπαϊκής αποικιοκρατικής επέκτασης. Ισχυρίζεται ότι οι θεσμοί και οι οικονομίες των λατινικών κρατών κατανοούνται καλύτερα υπό το πρίσμα του αποικιακού τους καθεστώτος. «Παρόλο που ο αποικισμός δεν είναι ένα νέο φαινόμενο στην ευρωπαϊκή ιστορία, μόνο μετά τις Σταυροφορίες υπήρξε συνέχεια και συσχέτιση μεταξύ των αποικιακών κινημάτων. Έκτοτε, η αποικιοκρατία παρέμεινε βασικός παράγοντας στην ευρωπαϊκή και μη ευρωπαϊκή ιστορία. Υπό αυτή την έννοια, δικαιολογείται να θεωρηθεί το βασίλειο των σταυροφόρων ως η πρώτη ευρωπαϊκή αποικιακή κοινωνία.»

Είναι δύσκολο να διαφωνήσεις με αυτό. Η συνέχεια μεταξύ της σταυροφορίας και της αποικιοκρατίας είναι ακόμη πιο εμφανής αφού μετά την Α’ Σταυροφορία ξεκίνησαν νέες σταυροφορίες προς τις περιοχές της Βαλτικής και αντιστοιχούν, ακόμη καλύτερα από τις σταυροφορίες στο Λεβάντε, στους σύγχρονους ορισμούς του αποικισμού. Η έκκληση του Αρχιεπισκόπου Adalgot του Μαγδεμβούργου το 1108 δείχνει αυτό καλά: «Αυτοί οι ειδωλολάτρες είναι οι πιο πονηροί, αλλά η γη τους είναι η καλύτερη, πλούσια σε κρέας, μέλι, καλαμπόκι και πουλιά, και αν ήταν καλά καλλιεργημένη, κανένας δεν θα μπορούσε να συγκριθεί με τον πλούτο των προϊόντων της. […] Έτσι, διάσημοι Σάξονες, Γάλλοι, Λωρραίνοι και Φλαμανδοί, κατακτητές του κόσμου, αυτή είναι η ευκαιρία σας να σώσετε τις ψυχές σας και, αν θέλετε, να αποκτήσετε την καλύτερη γη για να ζήσετε.»

Κολόμβος και Ιερουσαλήμ

Η σύνδεση μεταξύ σταυροφορίας και αποικισμού εμφανίζεται επίσης όταν μελετάμε το πλαίσιο του αποικισμού της Αμερικής. Στο Columbus and the Quest for Jerusalem , η Carol Delaney αποκαλύπτει: «Η αναζήτηση της Ιερουσαλήμ ήταν το μεγάλο πάθος του Κολόμβου· ήταν το όραμα που τον στήριξε σε όλες τις δοκιμασίες και τα βάσανα που υπέμεινε. […] Είχε αφιερώσει τη ζωή του στην απελευθέρωση της Ιερουσαλήμ. Στο νεκροκρέβατό του, συνειδητοποιώντας ότι δεν θα έβλεπε ποτέ να υλοποιείται το σχέδιό του, επικύρωσε τη διαθήκη του, η οποία άφηνε χρήματα για να στηρίξει τη Σταυροφορία, την οποία ήλπιζε να καταλάβουν οι διάδοχοί του.»

Είναι αλήθεια ότι και ο Κολόμβος είχε εμμονή με τον χρυσό. Ήλπιζε να φτάσει στο Cipango του Marco Polo (Ιαπωνία), τόσο πλούσιο σε αυτόν που κατασκεύαζαν επίχρυσες στέγες και έπιπλα. Αλλά ο χρυσός σήμαινε την Ιερουσαλήμ γι’ αυτόν. Έγραψε στο ημερολόγιό του, στις 26 Δεκεμβρίου 1492, ότι ήθελε να βρει χρυσό «σε τέτοια ποσότητα που οι ηγεμόνες […] θα αναλάβουν να πάνε και να κατακτήσουν τον Πανάγιο Τάφο» . Σε μια επιστολή που έγραψε στον βασιλιά Φερδινάνδο και τη βασίλισσα Ισαβέλλα λίγο πριν από την επιστροφή του από το πρώτο του ταξίδι, ο Κολόμβος υποστήριξε ότι «σε επτά χρόνια θα είμαι σε θέση να πληρώσω στην Υψηλότητά σας πέντε χιλιάδες ιππείς και πενήντα χιλιάδες πεζούς για να συμμετάσχουν στον πόλεμο και την κατάκτηση της Ιερουσαλήμ.» Δέκα χρόνια αργότερα, επέστρεφε στο ίδιο θέμα. Σε μια επιστολή που έγραψε από την Τζαμάικα κατά τη διάρκεια του τέταρτου ταξιδιού του, έγραψε στους ηγεμόνες: «Ο χρυσός είναι ένα μέταλλο άριστο μεταξύ όλων των άλλων […] και αυτός που τον κατέχει καταφέρνει ό,τι θέλει στον κόσμο και τελικά τον χρησιμοποιεί για να στείλει ψυχές στον Παράδεισο.

Δεν χρειάζεται να αποδείξουμε ότι οι κατακτητές που ανέλαβαν να υποτάξουν τους λαούς της Λατινικής Αμερικής θεωρούσαν τους εαυτούς τους σταυροφόρους, ειδικά από τη στιγμή που η Ισπανία και η Πορτογαλία βυθίστηκαν για πέντε αιώνες σε μια ιδεολογία που διαμορφώθηκε από την Reconquista. Γιατί, λοιπόν, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής δεν έχουν κληρονομήσει το πνεύμα της σταυροφορίας – και, επομένως, δεν υπολογίζονται ως μέρος της «Δύσης» ; Ο λόγος είναι απλός: αυτές οι χώρες δεν ξέφυγαν ποτέ από την κατάσταση των αποικιών. Σε αυτό το θέμα, μπορώ μόνο να προτείνω το κλασικό δοκίμιο του Eduardo Galeano, Les Veines ouvertes de l’Amérique latine, Οι ανοιχτές φλέβες της Λατινικής Αμερικής, που δημοσιεύθηκε αρχικά το 1971, το οποίο εξηγεί επίσης πώς οι Αψβούργοι σπαταλούσαν τους τόνους χρυσού που εξορυσσόταν για αυτούς από τους ντόπιους της Αμερικής για να χρηματοδοτήσουν όχι την κατάκτηση της Ιερουσαλήμ, αλλά τους θρησκευτικούς πολέμους στην Ευρώπη.

Οι Φράγκοι: «εκλεκτός λαός του Θεού»!

Αντίθετα, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής κληρονόμησαν το πνεύμα της Ευρωπαϊκής Σταυροφορίας. Τον 19ο αιώνα, αφού συνειδητοποίησαν το «Προφανές πεπρωμένο» τους επέκτασης στον Ειρηνικό, οι Ηνωμένες Πολιτείες έγιναν μια σταυροφορική αυτοκρατορία. Ο Πρόεδρος Γούντροου Γουίλσον είπε το 1912: «Είμαστε επιλεγμένοι -και προφανώς επιλεγμένοι- για να δείξουμε στα έθνη του κόσμου πώς πρέπει να βαδίσουν στο μονοπάτι της ελευθερίας.» Ο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ τιτλοφόρησε τα απομνημονεύματά του Σταυροφορία στην Ευρώπη** .

Πώς όμως κληρονόμησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες το γονίδιο της Σταυροφορίας αν, σε αντίθεση με τις χώρες της Λατινικής Αμερικής, είχαν λίγες άμεσες καθολικές ρίζες; Για να εξηγήσω αυτό το παράδοξο, προτείνω μια παράκαμψη μέσω της Γαλλίας.

Η Σταυροφορία ήταν γαλλική επινόηση. Οι Σταυροφόροι ήταν πάντα γνωστοί στην Ανατολή ως Φράγκοι και τα γαλλικά ήταν η κύρια γλώσσα του Λατινικού Λεβάντε. Η Πρώτη Σταυροφορία ήταν «οι ενέργειες του Θεού μέσω των Φράγκων» (Gesta Dei per Francos), όπως ονόμασε το χρονικό του ο Guibert de Nogent. Η Δεύτερη Σταυροφορία ήταν η σταυροφορία του βασιλιά Λουδοβίκου Ζ’. Σύμφωνα με τον Christopher Tyerman, «αυτή η διεθνής περιπέτεια έδωσε όντως στο Λουδοβίκο και στη δυναστεία του την εθνική κυριαρχία». Οι δύο σταυροφορίες του ευσεβούς Λουδοβίκου Θ’ ήταν επίσης σημαντικές στην οικοδόμηση της Γαλλίας. «Μέχρι το 1300, οι Σταυροφορίες θεωρούνταν σχεδόν εθνικό προνόμιο, μια επιχείρηση στην οποία ο Γάλλος βασιλιάς κατείχε την πλειοψηφία των μετοχών.»

Η Σταυροφορία είχε επομένως ιδιαίτερη επίδραση στη γαλλική εθνική ταυτότητα. Αυτό, φυσικά, είναι το αποτέλεσμα της μοναδικής συμμαχίας μεταξύ του παπισμού και της γαλλικής μοναρχίας, που συνοψίζεται στη διατύπωση ότι η Γαλλία είναι «η μεγαλύτερη κόρη της Εκκλησίας» . Αυτή η διατύπωση είναι σύγχρονη (χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Δομινικανό Henri-Dominique Lacordaire στην ομιλία του στην Παναγία των Παρισίων στις 14 Φεβρουαρίου 1841), αλλά η ιδέα είναι παλιά. Ο Πάπας Γρηγόριος Θ ́ έγραψε στον Λουδοβίκο Θ ́ το 1239:

  «Όπως στο παρελθόν ο Θεός προτίμησε τη φυλή του Ιούδα από αυτές των άλλων γιων του Ιακώβ και όπως την ευλόγησε με ιδιαίτερες ευλογίες, έτσι επέλεξε τη Γαλλία, κατά προτίμηση από όλα τα άλλα έθνη της γης, για την προστασία της καθολικής πίστης και για την υπεράσπιση της θρησκευτικής ελευθερίας. Για το λόγο αυτό, η Γαλλία είναι η ίδια η Βασιλεία του Θεού, και οι εχθροί της Γαλλίας είναι οι εχθροί του Χριστού. Ακριβώς όπως παλαιότερα η φυλή του Ιούδα έλαβε μια ειδική ευλογία εκ των άνω μεταξύ των άλλων γιων του πατριάρχη Ιακώβ· ομοίως, το Βασίλειο της Γαλλίας είναι πάνω από όλους τους άλλους λαούς, στεφανωμένο από τον ίδιο τον Θεό με εξαιρετικά προνόμια. Η φυλή του Ιούδα προεικονίζει το Βασίλειο της Γαλλίας.»

Όπου βλέπουμε, εν παρόδω, ότι αυτή η συμμαχία του παπισμού με τη γαλλική βασιλεία περνάει από την Παλαιά Διαθήκη. Ο μαρκήσιος de la Franquerie το είπε ξανά στο Η θεία αποστολή της Γαλλίας (955): «Ο Θεός πρόσεξε τη χώρα μας και επέλεξε το λαό μας να διαδεχθεί τον εβραϊκό λαό και να εκπληρώσει, κατά τη χριστιανική εποχή, τη θεία αποστολή που είχε ανατεθεί στον τελευταίο σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη.»

Αυτή η μοναδική προνοητική αποστολή του Βασιλείου της Γαλλίας μεταφέρθηκε στη Γαλλική Δημοκρατία μετά το 1789.

Αν και αποκήρυξαν μοναρχικούς και καθολικούς θεσμούς, οι επαναστάτες διατήρησαν, με νέα ρούχα, τη μεσσιανική αποστολή που συνδέεται με τη γαλλική ταυτότητα.

Πάνω σε τι άλλο θα μπορούσαν να χτίσουν το νέο τους έθνος; Η Γαλλία επιλέχθηκε τώρα για να διαφωτίσει τον κόσμο με τη νέα Τριάδα: Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα. Σε μια ομιλία που είχε τυπώσει τον Απρίλιο του 1791, ο Ροβεσπιέρος ευχαρίστησε την «αιώνια Πρόνοια» που είχε καλέσει τους Γάλλους, «μόνους από την αρχή του κόσμου, να επανιδρύσουν στη γη την αυτοκρατορία της Δικαιοσύνης και της Ελευθερίας» . Ο Καμίλ Πασκάλ, συγγραφέας του «Έτσι, ο Θεός επέλεξε τη Γαλλία», το εξήγησε καλά: «Η Δημοκρατία ρίζωσε και μπόρεσε να εδραιωθεί στη Γαλλία, επειδή αφομοίωσε τον μεσσιανικό λόγο που είχε οικοδομήσει η Καθολική Εκκλησία για αιώνες.» Εκφράσεις όπως «Παγκόσμια κλήση της Γαλλίας» ή «Γαλλία, χώρα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» είναι η κοσμική μεταφορά της θείας αποστολής της Γαλλίας.

Στις 8 Μαρτίου 2022 η Υπηρεσία Ερευνών του Κογκρέσου κοινοποίησε εγγράφως ότι οι ΗΠΑ συμμετείχαν, από την απελευθέρωσή τους το 1708 μέχρι το 2022, σε 469!!! στρατιωτικές επεμβάσεις…

ΗΠΑ: Διαφωτισμός + Σταυροφορία

Αν και οι Ηνωμένες Πολιτείες ιδρύθηκαν πριν από τη Γαλλική Επανάσταση, βασίστηκαν στις ιδέες του Γαλλικού Διαφωτισμού, όπως καθιστά σαφές η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας του 1776. Από αυτή την άποψη, η Γαλλία, και όχι η Αγγλία, είναι η νονά των Ηνωμένων Πολιτειών, που ανέλαβαν την αποστολή να φέρουν τη Δημοκρατία κ.λπ. στον κόσμο. Η πουριτανική μυθολογία έρχεται δεύτερη μεταξύ των συστατικών της αμερικανικής ταυτότητας ως παγκόσμιας δύναμης. Η Σταυροφορία σίγουρα κυλούσε επίσης στο αίμα των πουριτανών, αλλά βρίσκοντας τη «νέα Ιερουσαλήμ» τους στη Μασαχουσέτη απελευθερώθηκαν από τη γοητεία της παλιάς.

Πιστεύω ότι το πνεύμα της σταυροφορίας ήρθε στις Ηνωμένες Πολιτείες μέσω του Γαλλικού Διαφωτισμού, κληρονόμων του Καθολικισμού, παρά μέσω του Προτεσταντισμού.

Γνωρίζω ότι αυτό είναι συζητήσιμο και ότι ορισμένοι θα προτιμούσαν να συνδέσουν την ίδρυση των Ηνωμένων Πολιτειών με τον Τεκτονισμό παρά με τον Γαλλικό Διαφωτισμό. Ως εκ τούτου, προσφέρω μόνο μια θεωρητική υπόθεση εδώ.

Δεν ισχυρίζομαι εδώ ότι απομόνωσα τον μοναδικό παράγοντα που ώθησε τις Ηνωμένες Πολιτείες σε σταυροφορίες εναντίον του κόσμου μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. Ελπίζω όμως να έχω δείξει ότι η ακατάσχετη σταυροφορική τους ώθηση προκύπτει εν μέρει από μια πολύ ιδιαίτερη ιστορία που ξεκίνησε τον 11ο αιώνα στην Ευρώπη. Ελλείψει αυτού, ελπίζω τουλάχιστον να έχω υποστηρίξει πειστικά ότι η κατανόηση της ουσίας και του αντίκτυπου των μεσαιωνικών σταυροφοριών βοηθά εμάς τους Δυτικούς να γνωρίζουμε ποιοι είμαστε.

*Διδάκτωρ μεσαιωνικών σπουδών.

** Στις 6 Ιουνίου 1944, στην απόβαση στη Νορμανδία, απευθυνόμενος στα συμμαχικά στρατεύματα, ο  στρατηγός Αϊζενχάουερ είπε: «Πρόκειται να ξεκινήσετε τη Μεγάλη Σταυροφορία…».

Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος

https://lesakerfrancophone.fr/