Πριν από τον πόλεμο των Άστρων, υπήρξαν δύο καθοριστικά στοιχεία που προδίκασαν την αντιπαράθεση του Ψυχρού Πολέμου. Αξίζει να αναφερθούν διότι περιέχουν αξιακά στοιχεία ο προβληματισμός πάνω στα οποία μπορεί να βοηθήσει και την έξοδο και από σημερινά αδιέξοδα.
Το πρώτο ήταν η ιστορία με την Διάσκεψη για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία της Ευρώπης. Η γνωστή ΔΑΣΕ που μετονομάστηκε σε ΟΑΣΕ.
Η αγωνία της ΕΣΣΔ ήταν να πιέσει την Δύση να αναγνωρίσει τα μεταπολεμικά σύνορα στην Ευρώπη κάτι που η Δύση απέφευγε επιμελώς. Μέσω της ΔΑΣΕ το κατάφερε. Τα κείμενα που υπογράφηκαν παρείχαν τέτοια αναγνώριση. Περιείχαν, όμως, και αναφορές που δεν άρεσαν στον Μπρέζνιεφ και την γηρασμένη πολιτική ηγεσία της Μόσχας: τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Πάνω σε αυτά τα δικαιώματα «πάτησαν» οι διαφωνούντες στα ανατολικά καθεστώτα, όχι, μόνο οι γνωστοί, τότε, διαφωνούντες όπως ο Σολζενίτζιν και ο Ζαχάρωφ αλλά και άλλοι πολλοί για να επικαλεστούν την νομιμοποίηση της διαφορετικής προσέγγισής τους.
Οι άνθρωποι αυτοί με την δυνατότητα που τους παρείχετο έβγαιναν από την «διπλή ζωή” που αναγκάζονταν να διάγουν: άλλη στον δημόσιο χώρο που δεν έπρεπε να έρθει σε αντίθεση με το καθεστώς και άλλη στο σπίτι τους ή στον ιδιωτικό τους χώρο όπου εκδηλώνονταν οι διαφωνίες τους.
Γράφει ο John Lewis Gaddis στο βιβλίο του “Ο Ψυχρός Πόλεμος”:
“Τα αποτελέσματα ήταν- επιεικώς- απρόβλεπτα.Είναι μάλιστα απίθανο, για παράδειγμα, ότι οι γηραλέοι ηγέτες της Μόσχας παρακολουθούσαν τις δραστηριότητες των Plastic People of the Universe, μιας ροκ μπάντας ατημέλητων τσεχοσλοβάκων αντιεξουσιαστών που σχηματίστηκε μετά την εισβολή του 1968. Παρά το ότι έδιναν συναυλίες κρυφά και απέφευγαν την αστυνομία, η τύχη, τελικά, τους εγκατέλειψε το 1976 όταν τα μέλη της συνελήφθησαν. Η δίκη τους, έκανε αρκετές εκατοντάδες διανοούμενους να υπογράψουν την 1η Ιανουαρίου 1977 ένα μανιφέστο με τον τίτλο «Χάρτα 77» το οποίο ζητούσε ευγενικά αλλά με έμφαση από την τσεχοσλοβακική κυβέρνηση να σεβαστεί τις διατάξεις περί ελεύθερης έκφρασης της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι που με την έγκριση του Μπρέζνιεφ είχε υπογράψει. Πολλοί από τους ίδιους τους «χαρτιστές» συνελήφθησαν στη συνέχεια. Ένας από αυτούς, ο θεατρικός συγγραφέας και λάτρης της ροκ μουσικής Βάτσλαβ Χάβελ πέρασε τέσσερα χρόνια στη φυλακή και πολύ περισσότερα υπό στενή παρακολούθηση μετά την απελευθέρωση του.
Αυτό έδωσε στον Χάβελ το κίνητρο και τον χρόνο μέσα από τα δοκίμια και τα έργα του να γίνει ο πιο σημαντικός χρονικογράφος της απογοήτευσης της γενιάς του για τον κομμουνισμό.
Ήταν, όπως ειπώθηκε, «μάλλον λενονιστής παρά λενινιστής. Ο Χάβελ δεν κάλεσε σε ανοιχτή αντίσταση: δεδομένης της δύναμης που είχε η κρατική αστυνομία κάτι τέτοιο δεν θα είχε κανένα νόημα.
Αντί γι αυτό ενθάρρυνε κάτι πιο διακριτικό αναπτύσσοντας πρότυπα ατομικής συμπεριφοράς διαφορετικής από εκείνες του Κράτους. Όσοι δεν το κάνουν αυτό, έγραψε, «επιβεβαιώνουν το σύστημα, ικανοποιούν το σύστημα, φτιάχνουν το σύστημα, είναι το σύστημα».
Αλλά οι άνθρωποι που έμεναν πιστοί σε αυτό που οι ίδιοι πίστευαν- ακόμη και σε τόσο ασήμαντα θέματα όσο το να παρασκευάζει ένας ζυθοποιός καλύτερη μπύρα από αυτήν που όριζαν οι επίσημες προδιαγραφές – θα μπορούσαν τελικά να ανατρέψουν το σύστημα.
” Όταν ένας άνθρωπος φωνάζει «ο αυτοκράτορας είναι γυμνός!»- όταν ένα άτομο παραβιάζει τους κανόνες του παιχνιδιού αφήνοντας το ακάλυπτο ως παιχνίδι – τα πάντα εμφανίζονται ξαφνικά υπό άλλο φως και ολόκληρη η κρούστα μοιάζει τότε να είναι φτιαγμένη από ένα ύφασμα έτοιμο να σκιστεί και να διαλυθεί ανεξέλεγκτα “
Ο Χάβελ έδωσε φωνή- όπως ο Μπρέζνιεφ, άθελά του, έδωσε νομιμότητα- στις πιέσεις που εντείνονταν σε όλη τη Σοβιετική Ένωση και την Ανατολική Ευρώπη να τερματιστεί η «διπλή ζωή» που ο μαρξισμός λενινισμός φαινόταν να απαιτεί: αίφνης ξεπηδούσε το όραμα μιας κοινωνίας όπου η παγκόσμια ηθική, η κρατική ηθική και η ατομική ηθική μπορούσε να είναι ένα και το αυτό. Σε εκείνο το σημείο ο Θεός, ή τουλάχιστον τα όργανα του, παρενέβησαν για να μετατρέψουν αυτό το όραμα σε μία απρόσμενη -και για το Κρεμλίνο μία βαθιά ανησυχητική- πραγματικότητα».
Εμφανίσθηκε ο δεύτερος παράγοντας: ο Πάπας. Αλλά περί αυτού μια άλλη φορά.
L’