Γύρω από την αλληλογραφία του Ντίνου Χριστιανόπουλου με τον Μιχάλη Πιερή

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -

«Ένα άγγιγμα μονάχα

δεν αρκεί

ένα κορμί μονάχα

πέφτει λίγο

θέλουμε πιο πολλά

θέλουμε χώμα»

Αντικείμενο του μελετήματος αυτού είναι η παρουσίαση των ένδεκα επιστολών που ο Μιχάλης Πιερής έλαβε από τον σπουδαίο ποιητή της Θεσσαλονίκης Ντίνο Χριστιανόπουλο (που τον χάσαμε πρόσφατα, στις 11 Αυγούστου 2020). Οι επιστολές αυτές, γραμμένες στο διάστημα μιας εικοσαετίας (1991-2011), βρίσκονται σήμερα στο προσωπικό αρχείο του Κύπριου ποιητή, που αποτελεί κομμάτι του πλουσιότατου λογοτεχνικού αρχείου, το οποίο φυλάσσεται στο Πολιτιστικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Κύπρου στο Αρχοντικό της οδού Αξιοθέας.

Το Αρχείο αυτό περιλαμβάνει υλικό ανεκτίμητης αξίας για τις νεοελληνικές σπουδές, χειρόγραφα και άλλα μνημόνια, που προέρχονται από αρχεία κορυφαίων νεοελλήνων ποιητών όπως ο Καβάφης, ο Σεφέρης, ο Γαλατόπουλος, ο Μόντης, ο Σινόπουλος, ο Παυλόπουλος, και πολλοί άλλοι. Iδιαίτερη θέση κατέχει σε αυτό η ογκώδης αλληλογραφία του Μ. Πιερή με ποιητές, πεζογράφους, νεοελληνιστές, καλλιτέχνες και άλλους λογίους.

Ο αριθμός του συνόλου των χειρόγραφων επιστολών, που έχουν αποσταλεί στον Πιερή τα τελευταία 44 χρόνια [και δεν περιλαμβάνονται στην παρουσίαση αυτή οι εκατοντάδες επιστολές που έφτασαν μέσω διαδικτύου], ξεπερνάει τις 500. Ένα απίστευτου μεγέθους επιστολικό υλικό με εξίσου απίστευτου «μεγέθους» ονόματα αποστολέων, προερχόμενων τόσο από τον φιλολογικό, όσο και από τον λογοτεχνικό και τον καλλιτεχνικό χώρο.

3739230160572000 1

(α) από το φιλολογικό / επιστημονικό χώρο:

Λίνος Πολίτης, Εμμανουήλ Κριαράς, Στυλιανός Αλεξίου, Μενέλαος Παρλαμάς, Γιάννης Δάλλας, Κώστας Στεριόπουλος, Γ. Π. Σαββίδης, Δ. Ν. Μαρωνίτης, Γρηγόρης Σηφάκης, Κυριάκος Τσαντσάνογλου, Νίκος Χουρμουζιάδης, Γιώργος Δερτιλής, Χρύσα Μαλτέζου, Νικόλαος Κονομής, Χρήστος Πετρώνδας, Βενέδικτος Εγγλεζάκης, Αριστείδης Κουδουνάρης, Αντρέας Φυλακτού, Ζήνων Ζανέττος, Μario Vitti, Vincenzo Rotolo, Renata Lavagnini, Edmund Keeley, Bertrant Bouvier, Peter Mackridge, David Holton, Roderick Beaton, Alfred Vincent, Diana Haas, Anna Zimbone, Paola Maria Minucci, Lucia Marcheselli Loukas, Katerina Carpinato, Luigina Giammatteo, Eudald Alexis Sola, Εusebi Ayensa I Prat, Μάκης Μορφακίδης, Vicente Fernantez-Gonzales, Βρασίδας Καραλής, Hero Hokverda, Irena Kovaleva, Fatima Eloeva, Matthias Kappler, Γιώργος Αράγης, Μιχάλης Λασιθιωτάκης, Αλέξης Πολίτης, Μαριλίζα Μητσού, Ερατοσθένης Καψωμένος, Γιώργος Κεχαγιόγλου, Νάσος Βαγενάς, Παναγιώτης Πίστας, Χ. Λ. Καράογλου, Μαριάννα Δήτσα, Κατερίνα Κωστίου, Μάρθα Βασιλειάδη, Ναταλία Δεληγιαννάκη, Aθηνά Βογιατζόγλου, Λάμπης Καψετάκης, και πολλοί άλλοι.

(β) από τον λογοτεχνικό και τον καλλιτεχνικό χώρο:

Κώστας Μόντης, Αδαμάντιος Διαμαντής, Γιώργος Φιλίππου Πιερίδης, Κύπρος Χρυσάνθης, Αχιλλέας Λυμπουρίδης Νίκος Κρανιδιώτης, Ιάκωβος Καμπανέλλης, Ντίνος Χριστιανόπουλος, Γιώργης Παυλόπουλος, Νίκος Κάσδαγλης, Κική Δημουλά, Θεοδόσης Νικολάου, Aντρέας Παστελλάς, Φοίβος Σταυρίδης, Δημήτρης Τσαλουμάς, Στυλιανός Χαρκιανάκης, Βασίλης Βασιλικός, Δημήτρης Νόλλας, Μάρκος Μέσκος, Γιώργης Μανουσάκης, Θανάσης Κωσταβάρας, Κυριάκος Χαραλαμπίδης, Νάσος Θεοφίλου, Αντιγόνη Κεφάλα, Χριστόφορος Μηλιώνης, Χρίστος Ρουμελιωτάκης, Γιάννης Βαρβέρης, Γιάννης Κοντός, Αντώνης Φωστιέρης, Θανάσης Νιάρχος, Κώστας Μαυρουδής, Σωτήρης Παστάκας, Γιώργος Κορδομενίδης, Περικλής Παγκράτης, Πάνος Κυπαρίσσης, , Αλέξης Ζήρας, Ρέα Γαλανάκη, Μιχάλης Γκανάς, Γιάννης Πατίλης, Χριστόφορος Λιοντάκης, Βασίλης Γκουρογιάννης, Γιώργος Μαρκόπουλος, Τζένη Μαστοράκη, Αθηνά Παπαδάκη, Δήμητρα Χριστοδούλου, Στρατής Πασχάλης, Αναστάσης Βιστωνίτης, Γιάννης Ιφαντής, Αλέξανδρος Ίσαρης, Δημήτρης Καλοκύρης, Νίκη Μαραγκού, Νίκος Νικολάου, Γλαύκος Κουμίδης, Ελένη Θεοχάρους, Τάκης Χατζηγεωργίου, Κώστας Σερέζης, Χρήστος Μαυρής, Γιάννης Ψυχοπαίδης, Φρίξος Θεοδοσάκης, Ανδρέας Καϊμάκης, Στέλιος Γούτης, Χρήστος Πήττας, Ευαγόρας Καραγιώργης, Ανδρέας Ρούσσης, Κώστας Βόμβολος, Θωμάς Κοροβίνης, Κατερίνα Διδασκάλου και πολλοί άλλοι.

Eίναι προφανές ότι ένα τέτοιο υλικό υποβάλλει μια ταξινόμηση με κριτήρια γραμματολογικά και αξιολογικά, έστω κι αν σ’ ένα τέτοιο εγχείρημα υπάρχει ο κίνδυνος του υποκειμενισμού. Και εδώ ακριβώς έγκειται η δυσκολία. Από την άλλη, η αμιγώς μηχανιστική προσέγγιση, με την απλή αλφαβητική παράθεση στοιχείων, απορρίπτεται λόγω της σημασίας αυτού του αρχείου. Κάπως έτσι η υπόθεση γίνεται «προσωπική», εφόσον κρίνεται απαραίτητο να δοθούν και ποιοτικά δεδομένα όπως θεματικές κατηγορίες αποστολέων, είδος επιστολών, κτλ. Ο επίδοξος αρχειοθέτης/εκδότης καλείται να δημοσιοποιήσει τις εν λόγω επιστολές, ωσάν να επανατοποθετεί τις ψηφίδες μιας τοιχογραφίας στην ορθή θέση. Κάπου εδώ παρεισφρέει η κάποιου είδους ανάλυση, η οποία κάπως επιβάλλεται, φτάνει να χαρακτηριστεί τελικώς κατά το δυνατόν αντικειμενική. Μια σύντομη προσπάθεια ακολουθεί με αφορμή το corpus των επιστολών που ο Μ. Πιερής έλαβε από τον Ντίνο Χριστιανόπουλο.

Τα αγγίζω λοιπόν, μα δεν αρκεί, τα περιεργάζομαι και αρχίζω να διαβάζω: «Αγαπητέ μου κ. Πιερή», «Φίλε κ. Πιερή», «Φιλικά», «Με αγάπη»,… Κάπως έτσι συνηθίζει ν’ αποτείνεται στον Μιχάλη Πιερή στις επιστολές του ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, κι αν «εκείνοι που αγάπησες, ένας ένας εξαφανίστηκαν, το δέντρο πάλι έμεινε χωρίς πουλιά, παράξενο που βρίσκει το κουράγιο κι ανθίζει», δεν ισχύει στην περίπτωση του προσφάτως αποδημήσαντος ποιητή, καθώς ανακαλύπτω πως βρίσκεται σε διαρκή επικοινωνία με τον Πιερή. Του δωρίζει άλλωστε την εν λόγω συλλογή «Παράξενο που βρίσκει το κουράγιο κι ανθίζει» στις 17 Μαρτίου 2011, ενώ η ανταλλαγή επιστολών έχει διάρκεια τουλάχιστον 20 χρόνια.

Σταδιακά πάντως υποχωρούν οι τυπικές προσφωνήσεις και επιφωνήσεις, δίνοντας τη θέση τους νομοτελειακά σε περισσότερο φιλικές, αλλά και σε αυστηρές παρατηρήσεις, δείγμα ανάπτυξης μιας ουσιαστικής πνευματικής σχέσης. Πολύ ενδιαφέρον μάλιστα στοιχείο είναι ότι και όταν ακόμη διατυπώνει αρνητικές παρατηρήσεις, δεν παύει να δείχνει οτι αυτό το κάνει από μια συμπαθητική σκοπιά. Λ.χ.:

Έχετε πλέον ένα κόρπους σοβαρό, να δούμε τι θα κάνετε από’ δω και πέρα. Ο διχασμός ανάμεσα φιλολογία και ποίηση κοιτάξτε μη σας βλάψει. Κατά τα άλλα έχετε και ευαισθησία, και γνώση της ποίησης, και μαστοριά. »

Φιλικά,

Ντίνος Χριστιανόπουλος

 (01.03.2000)

Αδύνατον στο στάδιο αυτό να παραμείνεις αμύητος. Δεν πρόκειται, λοιπόν, για ένα σύνολο επιστολών, τις οποίες απλώς καλείσαι να ταξινομήσεις με βάση δοσμένα κριτήρια προς διευκόλυνση μελλοντικών αναγνωστών. Είναι τουλάχιστον «άκομψο» να αντιμετωπίζεις το εν λόγω corpus με πρόθεση αμιγώς μηχανιστική. Τέτοιου μεγέθους επιστολογραφία μεταξύ διακεκριμένων ανθρώπων των επιστημών, των γραμμάτων και των τεχνών είναι κτήμα της κοινωνίας, ανέκαθεν ήταν.

Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος σέρνει τη φήμη του δηκτικού, του αντισυμβατικού, του αιρετικού, του αθυρόστομου, του γνήσιου. Ασυμβίβαστος, αληθινός, αλλά καμωμένος από ευαισθησία, λεπτότητα, κομψότητα. Πώς θα μπορούσε διαφορετικά να γεννηθεί η αλήθεια του;

Προκρίνει και εκτιμά σαφώς την κομψότητα και στη γραφή, όταν σε αρκετές επιστολές του, αφού διαβάζει τις συλλογές ποιημάτων του Μ. Πιερή, καταγράφει σχόλια όπως τα ακόλουθα:

«…διάβασα την κομψή συλλογή σας και μ’ άρεσε. Ποιήματα καλογραμμένα, καλαίσθητα, με μια στρωτή και ρυθμική γλώσσα.» (02.08.1991)

«Έχετε έναν λόγο κατά βάση σεφερικό, αλλά πάντως κομψό. Έχετε επίσης και μια σοβαρότητα που κερδίζει. (1.3.2000)

Με την ίδια κομψή γνησιότητα στον λόγο του μπορεί και δηλώνει σε επιστολή του ότι κατά καιρούς χάνει την έμπνευσή του, αλλά πρόθυμα στέλνει στον Μ. Πιερή αυτόγραφη μορφή του ποιήματός του με τίτλο «Αυτά τα τέσσερα» προς δημοσίευση στον πρώτο τεύχος του κυπριακού περιοδικού Ύλαντρον.

«Χαίρομαι για το νέο περιοδικό και εύχομαι καλή επιτυχία, προσέξτε μόνο να μην το πολιτικοποιήσετε. Εδώ και τρία χρόνια δε γράφω τίποτε, μου έφυγε η έμπνευση. Γι’ αυτό σκέφτηκα να σας στείλω ένα παλιό ποίημά μου, απ’ την ποιητική μου συλλογή «Η πιο βαθιά πληγή», και πολύ θα ήθελα να δημοσιευτεί στο περιοδικό σας, εάν βέβαια νομίζετε ότι σας κάνει. (Εμένα με εκφράζει πολύ.)»

(26.10.2001)

Η κομψή μεν, μα ρεαλιστική ευθύτητά του, δεν σου αφήνει περιθώρια να αμφισβητήσεις την εσωτερική και βαθιά σχέση του με την Κύπρο. Είναι γνωστό ότι η περιφέρεια και ευρύτερα ότι μπορεί να θεωρηθεί περιθωριακό «περι-τριγυρίζει» τον Χριστιανόπουλο και γίνεται αυτόματα υπερασπιστής του. Δεν εξαιρείται η Κύπρος. Σε επιστολή του 2003 δηλώνει πως συγκινείται από τα ποιητικά κομμάτια που αφορούν στον Γρηγόρη Αυξεντίου, ενώ σε ένα άλλο του ποίημα, που το επέλεξε, όπως είδαμε, για να μπει στο πρώτο τεύχος του κυπριακού περιοδικού «Ύλαντρον», προκρίνει την ελληνικότητα του νησιού. Παραθέτω το ποίημα αυτό που τιτλοφορείται «Αυτά τα τέσσερα» στην αυτόγραφη μορφή του, (δημοσιεύτηκε στο «Ύλαντρον», τχ. 1, Νοεμ. 2001, σ. 2) φωτ. 2:

3739231600140000 2

Αναμενόμενο, λοιπόν, να γοητεύεται και από τους «μάστορες της τέχνης» του νησιού, προς επιβεβαίωση της αγάπης του για την Κύπρο. Από τη συλλογή «Αφήγηση» του Πιερή, από την οποία ξεχώρισε, όπως είδαμε, τα ποιήματα που αφορούν στον Αυξεντίου, παραθέτω μερικές στροφές, γιατί αποτελούν την καλύτερη τεκμηρίωση για το είδος της βαθιάς αγάπης του Χριστιανόπουλου προς την Κύπρο και τη συγκίνηση που του προξενούσε η μοίρα της, αλλά και οι αγώνες της.

Ύστερα από δεκαεφτά χρόνια (παραμονή

της εισβολής) μίλησε ο παππούς για κείνη

τη νυχτιά. Ήταν Aυτός είπε αργά κ’ επίσημα

και γέμισαν τα μάτια του τα γαλανά. Ήταν

Aυτός, πέρασε νύχτα σκοτεινή πηγαίνοντας

προς Mαχαιρά, όπου και θα καιγόταν μόνος

Aυτός, όπως μονάχος ήτανε το βράδυ εκείνο.

 

Ήταν παράξενο πόσο πολύ το γνώριζε

πώς όδευε προς τη θυσία μόνος, καθώς

η προδοσία τον έτρεχε σαν νά ’ταν

εντολή δοσμένη απ’ τούς δικούς του.

 

Mα πού είναι η ζωή μας;

Πού είναι η ζωή μας η αληθινή;

 

Πόσο θα ζούμε στην ψευτιά των φαύλων

επιζώντων της πολιτείας των κλεφτών

μοιχών, φονιάδων, προδοτών

χρηματιστών κι εμπόρων;

 

Μα τι είναι αυτά που σκέφτεσαι

τόσο μακριά και τόσο μόνος, αντί

για ήρωες μιλώντας για προδότες ―είπα

και συντρομάχτηκα σάν ν’ άκουσα

φωνή μες στη φωνή μου. Ήταν Aυτός

σε γνώρισα μισός καμένος σκοτεινός

σαν τη μισή πατρίδα, ήσουν Aυτός

και μίλησες με λόγια πικραμένα…

 

… σ’ άλλη πατρίδα έζησα παντοτινή

κι ωραία, σ’ άλλη πατρίδα, όμορφη

κι ελεύθερη μες στη σκλαβιά πορεύτηκα

και οι συντρόφοι σκλάβοι αληθινοί

σκυλεύουν τον Aγώνα, σε τάχα ελεύθερη

πατρίδα ζουν κι όλα τα ξεπουλούν

ξετσίπωτα στον κάθε εισβολέα…

 

είπε κι εστάξαν δάκρυα απ’ τή μορφή του

τρία πυρακτωμένά δάκρυα, καθώς

γινόταν κάρβουνο ξανά κι από κοντά μου

χάνονταν, όνειρο μνήμης ζωντανό

την ώρα που μ’ έπνιγε βρόγχος της προδοσίας.

 

Kαι ξύπνησα ξανά μες στο παρόν

και ήμουν σαν από εφιάλτη κάθιδρος

και πυρωμένος, σε κοίταζα που κοίταζες

παράξενα και δεν μπορούσα να μιλήσω

μόνο κατέβασα το χέρι κι εσύ το πήρες

και το φίλησες στις τρεις σταλαματιές

και ρώτησες και σού ’πα δεν γνωρίζω

μόνο που τρέμω ξέροντας πως είδα

την πατρίδα μου για πάντα μοιρασμένη…

Εκτός από τα ποιήματα για τον Αυξεντίου, ο Χριστιανόπουλος ξεχώρισε από τη συλλογή αυτή (την «Αφήγηση», φωτ. 3) ακόμη ένα ποίημα, το υπ’ αριθμό δέκα του πρώτου μέρους, το οποίο και παραθέτω:

3739232184828000 3,

Σε λασπωμένο φως σε γνώρισα

βιαζόσουν, είδα το χέρι που έτρεμε

παίρνοντας τα λεφτά κι έτρεμε

το δικό μου (πρώτη φορά) λόγια

μισά σπασμένες λέξεις…

 

-Όχι, δεν θ’ αρνηθώ τη χάρη

απ’ τα συντρίμματα, τη μουσική

των ατελών σου φράσεων, τη γεύση

απ’ την ταπείνωση στο πορνικό κορμί σου.

 

Δεν είμαι ποιητής. Σε προσκυνώ.

«Δεν είμαι ποιητής» γράφει ο Μιχάλης Πιερής, «Εγκαταλείπω την ποίηση» γράφει ο Ντίνος Χριστιανόπουλος. Πρόκειται για άτυπη συνομιλία των δύο; Ίσως. Ίσως δεν έχει και καθόλου σημασία. Ουσία έχει πως «η αγάπη κερδίζεται με την υποταγή» όπως λέει ο Χριστιανόπουλος, κι όμοια κερδίζεται η τέχνη, ίσως, μπορούμε να συμπληρώσουμε. Εκτιμά την αγάπη, την τέχνη, την τέχνη της αγάπης, την αγάπη της τέχνης. Γράφει σε επιστολή του της 19ης Δεκεμβρίου 2005:

«Χαίρομαι που καταπιάνεστε με τόσο μεγάλα έργα

και τα βγάζετε πέρα με τέχνη και με πάθος.»

Κι ακόμα σε επιστολή του την 01.03.2000 γράφει:

«Αλλά έχετε και ευαισθησία και γνώση της ποίησης και μαστοριά.»

Κι η τέχνη (του;) είναι πολύμορφη. Στις 4 Φεβρουαρίου 2004 γράφει στον Μ. Πιερή πως μόλις “ξαναγύρισε από τον άλλο κόσμο” (εννοεί μετά από μια σοβαρότατη εγχείρηση) το πρώτο βιβλίο που διάβασε ήταν το «Άσμα του γιοφυριού» (φωτ. 4). Εξάρει κατ’ επανάληψη ιδίως τα θεατρικά του. Παραθέτω:

«Αγαπητέ μου κ. Πιερή, μόλις ξαναγύρισα από τον άλλο κόσμο, το πρώτο βιβλίο που διάβασα ήταν το «Άσμα του γιοφυριού». Μου άρεσε κι αυτό, όπως και τα προηγούμενα. (Τα θεατρικά σας με κερδίζουν πιο πολύ από τα ποιητικά σας).»

3739232527248000 4,

Ο πραγματικός όμως «δημιουργός τέχνης» δεν έχει μόνο «κορυφώσεις», δεν θα καταδεχόταν άλλωστε να «συνηθίσει» σε μια τέτοια μονοτονία. Εξάλλου, ο Χριστιανόπουλος φαίνεται να γνωρίζει καλά πως η γοητεία βρίσκεται πρώτα στην πτώση ή, όπως ίσως θα προτιμούσε, στην υποταγή. Κι ο Καζαντζάκης επιβεβαιώνει πως «για να ανέβεις στον ουρανό, πρέπει να πάρεις φόρα από τον πάτο της κόλασης». Έτσι, ο Χριστιανόπουλος δεν παραλείπει να επισημαίνει και τις αδυναμίες κάποιων ποιημάτων. Παραθέτω:

σε γενικές γραμμές όλα μου φάνηκαν καλά, εκτός ίσως από το «Θέλω μια πόλη να με κρύβει», που μου φάνηκε ρητορικό και ρηχό. (1.33. 2000)

Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος δεν είχε ποτέ ανάγκη από συστάσεις, από προβολή, από φιλολογική εξήγηση. Εξάλλου ο «γυμνός» λόγος του είναι τόσο περιοριστικός που «γκρεμίζει» κάθε συνήθη φιλολογική φιλοδοξία για περιγραφή, εμβάθυνση κι ανάλυση. Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει, λοιπόν, ότι αυτός ο «αδέκαστος» άνθρωπος, ο «στυγνός» χειριστής του λόγου δεν εκτιμούσε και δεν σεβόταν ουσιαστικά τον ποιητή, πεζογράφο και δραματουργό Μιχάλη Πιερή; Ιδού, λοιπόν, μια επιλογή από τις επιστολές του με βάση τη χρονολογία της αποστολής τους (πλην της πρώτης, την οποία θα παραθέσω τελευταία για λόγους που θα εξηγήσω σ’ εκείνο το σημείο).

***

Θεσσαλονίκη, 01.03.2000

Αγαπητέ μου κ. Πιερή,

Επιτέλους βρήκα λίγο χρόνο και διάβασα τα ποιήματά σας, μάλλον τα ξαναδιάβασα, και μάλιστα όλα. Τώρα μου άρεσαν λίγο περισσότερο από τις άλλες φορές. Έχετε ένα λόγο κατά βάση σεφερικό, αλλά πάντως κομψό. Έχετε επίσης και μια σοβαρότητα που κερδίζει. Οι πόλεις βέβαια μπορούν να εμπνέουν ό,τι θέλει ο καθένας, εσάς θέλετε μελαγχολία και ερωτισμό. Μου άρεσαν, με κίνδυνο να αδικήσω το Ρέθυμνο, τα δύο ποιήματα για το Σίδνεϋ και τη Λακέμπα, αλλά σε γενικές γραμμές όλα μου φάνηκαν καλά, εκτός ίσως από το «Θέλω μια πόλη να με κρύβει», που μου φάνηκε ρητορικό και ρηχό. Πάντως, συγκεντρωμένα όλα μαζί – και μάλιστα απαλλαγμένα από το ψευδώνυμο, κερδίζουν. Θα κέρδιζαν ακόμη περισσότερο αν έλειπε το εξώφυλλο – σχέδιο και χρώμα· άλλωστε, το ίδιο το βιβλίο είναι θαυμάσια τυπωμένο από μέσα. Το θέμα είναι ότι έχετε πλέον ένα κόρπους σοβαρό, να δούμε τι θα κάνετε από’ δω και πέρα. Ο διχασμός ανάμεσα φιλολογία και ποίηση κοιτάξτε μη σας βλάψει. Κατά τα άλλα έχετε και ευαισθησία, και γνώση της ποίησης, και μαστοριά.

Φιλικά,

Ντίνος Χριστιανόπουλος

***

Θεσσαλονίκη, 26.10.2001

Αγαπητέ μου κ. Πιερή,

συγγνώμη για την καθυστέρηση. Χαίρομαι για το νέο περιοδικό και εύχομαι καλή επιτυχία, προσέξτε μόνο να μην το πολιτικοποιήσετε. Εδώ και τρία χρόνια δε γράφω τίποτε, μου έφυγε η έμπνευση. Γι’ αυτό σκέφτηκα να σας στείλω ένα παλιό ποίημά μου, απ’ την ποιητική μου συλλογή «Η πιο βαθιά πληγή», και πολύ θα ήθελα να δημοσιευτεί στο περιοδικό σας, εάν βέβαια νομίζετε ότι σας κάνει. (Εμένα με εκφράζει πολύ.) Εάν πάλι, δε θέλετε αναδημοσιεύσεις, δεν πειράζει. Είναι το μόνο που έχω γράψει για την Κύπρο, και το αγαπώ. Χαιρετισμούς στον κ. Ζαφειρίου.

Με αγάπη,

Ντίνος Χριστιανόπουλος

***

Θεσσαλονίκη, 13.3. 2003                                                                                    

Φίλε κ. Πιερή,

πήρα τη νέα συλλογή κι ευχαριστώ. Κομψή και καλογραμμένη. Μου άρεσε το ποιηματάκι της σ. 10, μερικά κομμάτια για τον Αυξεντίου και αρκετοί σκόρπιοι στίχοι. Βρίσκω όμως και εμμονή σε παλιές αδυναμίες: σεφερικές αναμνήσεις, διάσπαρτη φιλολογία, πολλά αφηρημενα ουσιαστικά ―γιατί; Προσέξτε! Η τυχόν επιτυχία σας δεν πρέπει να σας κρύβει τις αδυναμίες σας.

Με αγάπη,

Ντίνος Χριστιανόπουλος

***

Θεσσαλονίκη, 24.02.2005                       

Αγαπητέ μου κ. Πιερή,

Επιτέλους διάβασα το νέο σας βιβλίο. Τα πρώτα τρία διηγήματα με καταγοήτευσαν και μ’ ευχαρίστησαν. Σκέφτηκα «να κι ένας Κύπριος που ξέρει να αξιοποιεί την τραγωδία της Κύπρου». Δυστυχώς τα υπόλοιπα, ακόμα και το τελευταίο, με απογοήτευσαν. Δεν είναι κακά, αλλά συγκρινόμενα με τα προηγούμενα χάνουν πάρα πολύ. Είναι καλογραμμένα, με πολλές ωραίες σκέψεις, αλλά δε μου λένε τίποτα. Τι κρίμα να μη μπορέσετε να κρατήσετε τη γραμμή των τριών πρώτων ως το τέλος! Πάντως δείχνουν ότι και ως πεζογράφος θα τα καταφέρνατε μια χαρά, αρκεί να μην πιστέψετε ότι είναι τα πεζά κείμενα ενός ποιητή, γιατί με κάτι τέτοια μου τα χαλνάτε.

Με αγάπη

Ντίνος Χριστιανόπουλος

***

Θεσσαλονίκη, 4. 2. 2004

Αγαπητέ μου κ. Πιερή, μόλις ξαναγύρισα από τον άλλο κόσμο, το πρώτο βιβλίο που διάβασα ήταν το «Άσμα του γιοφυριού». Μου άρεσε κι αυτό, όπως και τα προηγούμενα. (Τα θεατρικά σας με κερδίζουν πιο πολύ από τα ποιητικά σας). Όσο για μένα, προσπαθώ να προσαρμοστώ στη ζωή με μισή καρδιά.

Με αγάπη

Ντίνος Χριστιανόπουλος

***

Θεσσαλονίκη, 19.12.2005

Αγαπητέ μου κ. Πιερή,

εχθρικά διακείμενος προς κάθε είδους διασκευή αλλά και μη βλέποντας με καλό μάτι το θέατρο, δε σας κρύβω ότι ευχαριστήθηκα πολύ με τον «Ερωτόκριτό» σας (φωτ. 5), όπως ακριβώς και με όλες τις προηγούμενες θεατρικές απόπειρές σας. Χαίρομαι που καταπιάνεστε με τόσο μεγάλα έργα και τα βγάζετε πέρα με τέχνη και με πάθος. Και θέλω να πιστεύω πως η προσπάθεια αυτή – που τη βρίσκω λίγο καλύτερη από το ίδιο το ποιητικό σας έργο – δε θα είναι η τελευταία. Υπάρχουν κι άλλα έργα του ελληνικού μεσαίωνα και της αναγέννησης, που θα άξιζε να τα θυμηθείτε. Τι θα λέγατε π.χ. για τη «Βαβυλωνία;».

Σας εύχομαι καλά Χριστούγεννα και καλή πρωτοχρονιά.

Φιλικά.

Ντίνος Χριστιανόπουλος

3739233596160000 5,

***

Άφησα τελευταία να παραθέσω την πρώτη επιστολή του Χριστιανόπουλου προς τον Πιερή για έναν ιδιαίτερο λόγο (φώτο 6):

Θεσσαλονίκη, 2. 8.1991            

Φίλε κ. Εφταγωνίτη, διάβασα την κομψή συλλογή σας και μ’ άρεσε. Ποιήματα καλογραμμένα, λεπταίσθητα, με μια στρωτή και ρυθμική γλώσσα που δεν τη συναντά κανείς στους νέους απ’ το ’70 και μετά. Η αγάπη σας για τη συγκεκριμένη πόλη, συγκινητική. Πάντως η στιχουργική σας άνεση μου φάνηκε πως αδυνατίζει κάπως την έκφραση του αισθήματος και θεωρώ σφάλμα το ότι έχοντας στόφα δραματική γράφετε λυρικά.

φιλικά

Ντίνος Χριστιανόπουλος

3739234079292000 6, XRISTIANOPOULOS

H επιστολή αυτή είναι γραμμένη, καθώς βλέπουμε, στις 2 Αυγούστου του 2001 και αποτελεί την αντίδραση του Χριστιανόπουλου στην πρώτη ποιητική συλλογή που εξέδωσε ο Πιερής με το ψευδώνυμο Μιχάλης Εφταγωνίτης: την «Ανάσταση και θάνατος μιας πολιτείας» (φωτ. 7). H συλλογή αυτή, που την επιμελήθηκε με υψηλή τυπογραφική αισθητική ο ποιητής Γιάννης Πατίλης, διευθυντής του περιοδικού «Πλανόδιον» και της ομώνυμης εκδοτικής σειράς, έκανε μεγάλη αίσθηση και προκάλεσε πολλά θετικά κριτικά σημειώματα (ανάμεσα σε άλλους, από τους Γιώργη Παυλόπουλο, Θανάση Βαλτινό, Γιώργη Γιατρομανωλάκη, Σταματία Λαουμτζή, Αλέξη Ζήρα, Γεωργια Τριανταφυλλίδου, Gaia Zaccagni).

Ωστόσο, το πιο ενδιαφέρον είναι ότι μία εβδομάδα πριν από την επιστολή του Χριστιανόπουλου, ο Μιχάλης Πιερής είχε τη χαρά να λάβει (και πάλι ως Μιχάλης Εφταγωνίτης) μίαν ακόμη θετική αντίδραση για τη συγκεκριμένη συλλογή, από έναν επίσης μεγάλο νεοέλληνα ποιητή, τον Μίλτο Σαχτούρη. Ιδού το σύντομο, πλην καίριο σχόλιο του γραμμένο σε επιστολικό δελτάριο:

Φίλε κ. Εφταγωνίτη,

Το βιβλίο σας «Ανάσταση και θάνατος μιας πολιτείας, ξεχωρίζει από τις εκατοντάδες ποιητικές συλλογές που εκδίδονται. Το διαβάζω και το ξαναδιαβάζω κι η ευαισθησία του μου δίνει μεγάλη χαρά.

Σας σφίγγω το χέρι

Μ. Σαχτούρης

3739234567416000 8,

 

3739234325772000 7, &

Σε ερώτησή μου προς τον Μ. Πιερή όταν εντόπισα στο Αρχείο του αυτές τις δύο, περίπου ταυτόχρονες και πολύ σημαντικές αντιδράσεις δύο κορυφαίων ποιητών, γιατί επέλεξε τη χρήση ψευδωνύμου για την πρώτη του ποιητική εμφάνιση και μετά το εγκατέλειψε, έλαβα την ακόλουθη γραπτή εξήγηση:

«Το 1991 εξέδωσα, αρκετά καθυστερημένα, την πρώτη μου ποιητική συλλογή (ήμουν ήδη 39 χρόνων), μολονότι δημοσίευα σε λογοτεχνικά περιοδικά («Ο Πολίτης» [της Αθήνας], «Η λέξη», «Το δέντρο», «Πλανόδιον», «Πόρφυρας», «Ακτή») ήδη από το 1980, και ακόμη πιο παλιά σε εφημερίδες (η πρώτη μου εμφάνιση έγινε στην κυπριακή εφ. «Χαραυγή» ως μαθητής γυμνασίου, στη λογοτεχνική στήλη που κρατούσε τότε ο ποιητής Κύπρος Τόκας). Αυτό το γεγονός, η καθυστερημένη έκδοση του πρώτου ποιητικού μου βιβλίου, μου δημιούργησε ένα ψυχολογικό πρόβλημα γιατί είχα ήδη γίνει αρκετά γνωστός ως φιλόλογος, ιδίως με τις συνεργασίες που είχα με τους δασκάλους μου Γ. Π. Σαββίδη και Δ. Ν. Μαρωνίτη (και οι δύο εξέδωσαν βιβλία στα οποία περιέχονται και δικές μου συνεργασίες). Είχα λοιπόν τον φόβο ότι δεν θα κριθεί αντικειμενικά η πρώτη μου ποιητική συλλογή αν έβαζα το όνομα Μιχάλης Πιερής και προτίμησα το ψευδώνυμο προκειμένου να πάρω αντιδράσεις (ή και κάποιες αντιδράσεις) ανεξάρτητες από τη γνώση της φιλολογικής μου ιδιότητας. Και χαίρομαι που πήρα τότε αυτήν την απόφαση, γιατί πράγματι είχα αρκετές σημαντικές αντιδράσεις από ποιητές και λογίους που δεν είχαν συνδέσει τον ποιητή με τον φιλόλογο. Αργότερα βέβαια, όταν αυτό έγινε γνωστό, είχα άλλου τύπου σημαντικές παρατηρήσεις, όπως αυτή του Ντίνου Χριστιανόπουλου, που με προέτρεψε να προσέξω μη με βλάψει ο διχασμός ανάμεσα στη φιλολογία και στην ποίηση.»

Συνοψίζοντας. Η γενική εικόνα από τη μελέτη των επιστολών που ο καταξιωμένος ποιητής της Θεσσαλονίκης απέστειλε στον Μιχάλη Πιερή έχει ως εξής. Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος παρακολούθησε τη δημιουργική πορεία του κύπριου ποιητή σε όλη σχεδόν την εκδοτική της διάρκεια και σε όλες της τις εκφάνσεις (ποίηση, πεζογραφία, θέατρο). Εκείνο που αβίαστα προκύπτει, είναι η θετική στάση τού γενικά δύσκολου αναγνώστη και αυστηρού κριτή Χριστιανόπουλου, καθώς και η εκτίμηση προς τον άνθρωπο Πιερή και το συγγραφικό του έργο. Δεν αποσιωπά βέβαια τα στοιχεία που τον ενοχλούν, αλλά διατυπώνει τις αντιρρήσεις του με προσοχή και θα λέγαμε με αγάπη και πραγματικό ενδιαφέρο να βοηθήσει τον νεότερο ποιητή να ξεπεράσει κάποιες αδυναμίες. Οι αδυναμίες αυτές είναι για τον Χριστιανόπουλο δύο: «σεφερικές αναμνήσεις» και «διάσπαρτη φιλολογία», οι οποίες ωστόσο, θεωρεί ότι μετριάζονται από το γεγονός ότι διαθέτει, όπως του γράφει «και ευαισθησία, και γνώση της ποίησης, και μαστοριά». Από την άλλη, είναι ιδιαίτερα γενναιόδωρος σε θετικά κριτικά σχόλια, τόσο για την ποίησή του, όσο και για τον πεζό του λόγο, καθώς και για τις δραματοποιήσεις και τις σκηνικές παρουσιάσεις έργων της νεοελληνικής γραμματείας.

Ως προς το τελευταίο, αξίζει να ειπωθεί, και ως επίλογος σ’ αυτό το κείμενο, ότι η άποψη του Χριστιανόπουλου για τις δραματοποιήσεις και τη θεατρική εργασία του Μιχάλη Πιερή δεν διαμορφώθηκε μόνο μέσα από τη μελέτη των διασκευών που δημοσιεύονται στα προγράμματα του Θ.Ε.ΠΑ.Κ. και τα οποία συνιστούν ένα είδος αφιερωματικών τόμων στο έργο που ανεβάζεται, στον συγγραφέα και στην εποχή του. Απεναντίας, είχε και την εμπειρία παρακολούθησης ενός σημαντικού έργου του Θεατρικού Εργαστηρίου: την ιστορική παράσταση του Χρονικού της Κύπρου του Λεοντίου Μαχαιρά (φωτ. 9). Όταν η τελευταία παρουσιάστηκε στη Θεσσαλονίκη τον Μάιο του 2000, στο πλαίσιο του εορτασμού των 75 χρόνων από την ίδρυση της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου, ο Χριστιανόπουλος τίμησε την παράσταση με τη φυσική του παρουσία, δηλώνοντας μάλιστα εις επήκοον όλων στο φουαγέ του θεάτρου: «Η Θεσσαλονίκη έχει και άλλες καλές εκδηλώσεις απόψε, όπως μία για τον Pinter. Όμως εγώ προτίμησα να έλθω εδώ, για να δω τα παιδιά της Κύπρου».

 

3739236270624000 9,
Στιγμιότυπα από την πρόβα τζενεράλε του Θ.Ε.Π.ΑΚ., της παράστασης Χρονικό της Κύπρου, στο Αρχοντικό Αξιοθέας τον Μάιο του 1998.

* Η Μαίρη Μούζουρου είναι διδάκτωρ φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Κύπρου. Θέμα της διατριβής της: «Ποιητικά και μεταποιητικά σχόλια στον Eρωτόκριτο».

Μαίρη Μούζουρου

https://www.philenews.com/politismos/kritikes/article/1055844/gro-apo-tin-allilogafia-toy-ntinoy-christianopoyloy-me-ton-michali-pieri

spot_img

1 ΣΧΟΛΙΟ

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,900ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα