του Γιώργου Τσουκαλά, Δικηγόρου
Σε κάποιους αρέσουν τα δοκίμια, σε άλλους τα χρονογραφήματα και οι ταξιδιωτικές περιγραφές. Επειδή όμως τα μικρά θέματα πρέπει και αυτά να βρίσκουν την θέση τους, αποφάσισα να παρουσιάσω μια σειρά από…
ΜΙΚΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ.
Β’.
Πριν λίγες μέρες έλαβα ένα γράμμα από την Ιταλία. “Mittente… Zuccalà, destinatario… Tsoukalas”, “αποστολέας … Τσουκαλάς, παραλήπτης …. Τσουκαλάς”, έγραφε ο φάκελος στην εμπρόσθια όψη, σε ευανάγνωστα ιταλικά. Ανοίγοντάς τον, ξεφύλλισα μερικές υπέροχες φωτογραφίες από την λεγόμενη, κατά την αρχαιότητα, Μεγάλη Ελλάδα, την Magna Graecia των Λατίνων, την Κάτω Ιταλία των Βυζαντινών, την σύγχρονη νότια Ιταλία.
Το ξέρατε ότι υπάρχουν Ιταλοί με το επώνυμο “Τσουκαλάς” (Zuccalà); Η μικρή ιστορία τους, λέει πως κάποτε, μεταξύ ύστερης αρχαιότητας και πρώιμου μεσαίωνα, όταν ακόμη τα λατινικά ήταν πολύ του συρμού μεταξύ των Ελλήνων, κάτι σαν τα αγγλικά της εποχής, πλάστηκε από την υστερολατινική λέξη “cucutia”, μια λέξη για τον αγγειοπλάστη – τον εφ’εξής “τσουκαλά” στην μοντέρνα γλώσσα της εποχής.
Αποτέλεσε ένα επώνυμο πολύ διαδεδομένο στους Έλληνες της Δύσης, όσους δηλαδή κατοικούσαν στις δυο ακτές του Ιονίου πελάγους, στην Κάτω Ιταλία, στην Επτάνησο, στις παρακείμενες ακτές της δυτικής Ελλάδας, και που, σε μικρότερη διάδοση έφτασε με τις θαλάσσιες οδούς έως την Κύπρο…
Πως όμως βρέθηκαν άλλοι στην σύγχρονη Ιταλία και άλλοι στην νεώτερη Ελλάδα; Ως γνωστόν, το σωτήριο έτος 1071, δεν χάθηκε μόνο η βυζαντινή Ανατολή μετά την ήττα στο Ματζικέρτ από τους Σελτζούκους Τούρκους, αλλά έπεσε και η βυζαντινή Δύση όταν οι Νορμανδοί άλωσαν το Μπάρι – το αρχαιοελληνικό Βάριον που οι Βυζαντινοί αποκαλούσαν ως “η Βάρις”.
Έκτοτε, ο άλλοτε ενιαίος κόσμος κατακερματίστηκε. Μετά το σημαδιακό για τον ελληνισμό, τρομερό έτος 1071, οι άνθρωποι διαιρούνται, στην Ιταλία συνεχίζουν ως Zuccalà, ώσπου τον 13ο αιώνα, καταγράφεται στις δυτικές πηγές πως κάποιος Zuccalà από την Σικελία, έγινε Ιππότης στην αυλή του Βασιλιά της Σικελίας, Πέτρου της Αραγονίας (1282-1285). Το γεγονός πως πηγαινοέρχονταν στις αντίκρυ ακτές μαρτυρείται στις προφορικές παραδόσεις, καθώς από γενιά σε γενιά μεταφέρεται η ανάμνηση ταξιδιών ανάμεσα στην Σικελία και στην Ζάκυνθο.
Μέχρι σήμερα στις Συρακούσες, στο ιστορικό δρομάκι που οδηγεί από την λίμνη Αρέθουσα έως το Κάστρο που φέρει το όνομα του σπουδαίου βυζαντινού στρατηγού Μανιάκη, στο Vicolo Zuccalà, μένουν άνθρωποι που ονομάζονται Zuccalà. Στην απέναντι ακτή του πελάγους, χιλιάδες μίλια μακριά, στην Ηλεία, στις εκβολές του Αλφειού, εκεί που ο ποταμός χώνεται υποθαλασσίως για να συνεχίσει ώσπου να συναντήσει την Αρέθουσα, πάλι θα βρεις το ίδιο επώνυμο. Una faccia, una razza…