του Laurent Chalard, Δρ. γεωγραφίας του Πανεπιστημίου της Σορβόνης
[Εάν όσα υποστηρίζει ο ειδικός επιστήμονας, που σας παρουσιάζουμε, ισχύουν για τη Γαλλία, με δείκτη γονιμότητας 1,90 το 2017, πόσο μάλλον για την Ελλάδα (1,35 το ίδιο έτος); Τα 2.000 ευρώ για κάθε γέννηση είναι θετικό μέτρο, αλλά, νομίζουμε, ότι δεν αρκεί. Χρειάζονται δέσμη οικονομικών και κοινωνικών μέτρων, κατά το παράδειγμα του Ορμπαν στην Ουγγαρία. Και προπαντός αλλαγή της κυρίαρχης κουλτούρας. Η γιαγιά της σημερινής Ελληνίδας ζούσε υπό δυσμενέστερες συνθήκες αλλά γεννοβολούσε. Αν απελευθέρωση της Ελληνίδας είναι η αποφυγή της τεκνοποιΐας, τότε οι συντάξεις θα είναι μετρημένες και το σοβαρότερο, αντίο πατρίδα! Και αντί να αφαιρεί αφίσες κατά των εκτρώσεων το κράτος, σε μια επίδειξη αυταρχισμού, καιρός είναι να επισημάνει στις μαθήτριες του Λυκείου τους σοβαρούς κινδύνους και τις μόνιμες βλάβες που συναπάγεται η άμβλωση… Ε.Δ.Ν.]
Atlantico.fr: Ενώ η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος φαίνεται να οδηγεί τη χώρα σε μεγάλη κοινωνική κρίση, κρίνεται απαραίτητο να υπενθυμίσουμε ότι μια από τις ρίζες της ανισορροπίας του συστήματος είναι το δημογραφικό πρόβλημα και ότι οι σίγουρες πολιτικές λύσεις βρίσκονται εκεί.
Τι συνέβαλε, στη Γαλλία και στην Ευρώπη, στην επιδείνωση του δείκτη δημογραφικής εξάρτησης (ο λόγος του αριθμού των ατόμων σε συνταξιοδοτική ηλικία προς τον αριθμό των ενεργών ατόμων);
Laurent Chalard: Πολλοί παράγοντες βρίσκονται πίσω από την επιδείνωση του δείκτη δημογραφικής εξάρτησης στη Γαλλία και στην Ευρώπη, τόσο διαρθρωτικοί όσο και συγκυριακοί.
Ο πρώτος δομικός παράγοντας, ο πιο σημαντικός από όλους, είναι η σταθερή αύξηση του προσδόκιμου ζωής από τη δεκαετία του 1960, γεγονός που οδήγησε σε σημαντική αύξηση του αριθμού των ανενεργών ηλικιωμένων. Πράγματι, ενώ το προσδόκιμο ζωής στην ευρωπαϊκή ήπειρο για τα δύο φύλα ήταν 68 έτη το 1960, είναι σχεδόν 79 χρόνια το 2018. Σε ένα πλαίσιο όπου για μεγάλο χρονικό διάστημα η ηλικία συνταξιοδότησης ήταν σταθερά γύρω στα 60, αυτό σήμαινε νομοτελειακά ότι ο αριθμός των συνταξιούχων αυξανόταν, με αποτέλεσμα να επιδεινωθεί ο λόγος δημογραφικής εξάρτησης.
Ο δεύτερος διαρθρωτικός παράγοντας, ο οποίος συχνά ξεχνιέται κατά την αντιμετώπιση αυτού του ευαίσθητου θέματος, είναι η επιμήκυνση της διάρκειας των σπουδών, η οποία επιβραδύνει την αύξηση του ενεργού πληθυσμού. Οντως, ενώ πολλοί άνθρωποι εργάζονταν από τα 16 ή ακόμα και από τα 14, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, από τη στιγμή που γενικεύθηκαν οι σπουδές στη δευτεροβάθμια και στα πανεπιστήμια σε μεγάλο μέρος της νεολαίας, διαπιστώθηκε μείωση της εισόδου στην ενεργό ηλικία.
Ένας τρίτος παράγοντας, συγκυριακός, είναι ότι έφτασαν σε ηλικία συνταξιοδότησης οι γενιές των αυξημένων γεννήσεων των ετών 1945-1975, ενώ οι γενιές της εργάσιμης ηλικίας είναι λιγότερες λόγω της δραστικής μείωσης των γεννήσεων που παρατηρήθηκε στην Ευρώπη από τη δεκαετία του 1970, με δείκτες γονιμότητας γύρω στο 1,5 παιδί ανά γυναίκα κατά μέσο όρο από τη δεκαετία του 1990, πολύ κάτω από το όριο αντικατάστασης της γενιάς (2,1 παιδιά ανά γυναίκα).
Ο συνδυασμός αυτών των τριών παραγόντων εξηγεί τη μεγάλη επιδείνωση του δείκτη δημογραφικής εξάρτησης στην Ευρώπη και στη Γαλλία.
Προς το παρόν, σε ποιο βαθμό η μετανάστευση επέτρεψε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες να εξισορροπήσουν τα συνταξιοδοτικά τους συστήματα χωρίς να αλλάξουν πάρα πολύ αυτές τις παραμέτρους;
Δεδομένου ότι φαινόταν αδύνατη μια παρέμβαση στους διαρθρωτικούς παράγοντες (όλοι θέλουν να ζουν περισσότερο, ειδικά επειδή η αύξηση του προσδόκιμου ζωής συνοδευόταν από καλή υγεία και η επέκταση των σπουδών είναι απαραίτητη σε ένα πλαίσιο υψηλής απασχόλησης σε επιχειρήσεις στις ανεπτυγμένες χώρες), ο μόνος τρόπος ήταν να δράσουμε στο συγκυριακό φαινόμενο της έναρξης εργασιακού βίου λιγότερων γενεών. Σε αυτό το πλαίσιο, τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη, ακολουθώντας τις συστάσεις του ΟΗΕ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επέλεξαν να χρησιμοποιήσουν τη λεγόμενη “μετανάστευση αντικατάστασης“, με την έννοια ότι οι σε ηλικία εργασίας μετανάστες θα αντισταθμίσουν το χαμηλό ποσοστό γεννήσεων που παρατηρείται στην Ευρώπη εδώ και αρκετές δεκαετίες. Σε καθαρά οικονομιστικό επίπεδο, είναι μια αρκετά απλή λύση, πόσο μάλλον που δυναμικά είναι πολυάριθμοι οι υποψήφιοι προς μετανάστευση σε πλούσιες χώρες. Ωστόσο, αυτή η λύση είναι αποτελεσματική μόνο βραχυπρόθεσμα. Οι μετανάστες υιοθετούν τις συμπεριφορές χαμηλής γονιμότητας των γηγενών, και αυτό μεταθέτει το πρόβλημα στο χρόνο.
Υπάρχει τρόπος να ενθαρρυνθεί η αύξηση των γεννήσεων, για να αντισταθμιστεί η μακροβιότητα; Ποιες οικογενειακές πολιτικές δίνουν καλά αποτελέσματα;
Πράγματι, εκτός από την προσφυγή στη μετανάστευση, η οποία, όπως μόλις διαπιστώσαμε, δεν λύνει σε καμία περίπτωση το μακροπρόθεσμο πρόβλημα, υπάρχει μια δεύτερη λύση, πολύ πιο διαχρονική, η οποία μπορεί να οδηγήσει στο ίδιο αποτέλεσμα, δηλαδή να ξεπεράσει η γονιμότητα το κατώφλι αντικατάστασης της γενιάς (2,1 παιδιά ανά γυναίκα) στις αναφερόμενες χώρες, πράγμα που θα επέτρεπε τη σταθεροποίηση του εργατικού δυναμικού μακροπρόθεσμα. Αλλιώς, είναι αδύνατο να εμποδίσουμε την αναπόφευκτη επιδείνωση της δημογραφικής εξάρτησης. Εάν οι ευρωπαϊκές αρχές επέλεξαν να υιοθετήσουν αυτή τη λύση, δύσκολα μπορεί να ειπωθεί ότι την προτίμησαν, διότι δεν φαινόταν δυνατό να αυξηθεί το ποσοστό γεννήσεων σε αρκετά ικανοποιητικό επίπεδο, δεδομένης του εύρους της μείωσης των γεννήσεων στην ήπειρο. Πράγματι, όλες οι οικογενειακές πολιτικές εμφανίζονται ως αποτυχίες σε σχέση με τους αναφερόμενους στόχους, επίτευξης του κατώτερου ορίου αντικατάστασης των γενεών.
Εάν οικογενειακές πολιτικές κατόρθωσαν να δημιουργήσουν προσωρινά την ψευδαίσθηση προσέγγισης του ορίου αυτού, στη Σουηδία και στη Γαλλία, μακροπρόθεσμα, ο στόχος δεν επιτεύχθηκε, ειδικά επειδή οι χώρες αυτές οφείλουν εν μέρει στη μετανάστευση την σχετικά καλύτερη απόδοση. Σήμερα, καμία ανεπτυγμένη χώρα στον κόσμο, με εξαίρεση την πολύ συγκεκριμένη περίπτωση του Ισραήλ, δεν κατάφερε να αυξήσει το ποσοστό γεννήσεων, εξ ου και η διατήρηση της εντολής για μετανάστευση από τις αντίστοιχες ελίτ για να μειώσουν, τουλάχιστον μερικώς, τις διαρκείς δημογραφικές ανισορροπίες. Όπως συμβαίνει συχνά με τους πολιτικούς, προτιμούν την εύκολη λύση παρά τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό.
