ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΣ ΜΕΛΟΥΝΑΣ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΙΔΕΑΣ

ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΛΗ ΣΑΒΒΙΔΗ ΣΤΑ ΣΕΡΒΙΑ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Τα αδιέξοδα είναι εμφανή. Και οι αιτίες έχουν τις ρίζες τους στην περίοδο από το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα μέχρι τα πρώτα 20 χρόνια από την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Όλα όσα ζούμε σήμερα διαμορφώθηκαν αυτήν την περίοδο.

Η Επανάσταση δεν προέκυψε από παρθενογένεση. Υπήρξε προετοιμασία της. Στην τελική της φάση θα μπορούσε να εντοπιστεί από το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα όταν αναπτύχθηκε το Κίνημα του Φιλελληνισμού το οποίο συμπαθούσε οτιδήποτε ελληνικό και το οποίο κατέληξε στη διαπίστωση πως είναι δυνατή η δημιουργία ενός σύγχρονου ελληνικού κράτους το οποίο θα συνομιλεί με τα πολιτισμένα έθνη της Ευρώπης.

Αυτό ήταν το ζητούμενο. Η ικανοποίηση μιας ευρωπαϊκής επιθυμίας.

Στον Ρήγα Φερραίο και στον Κοραή θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε τις δύο σύγχρονες τάσεις.  Μια οικουμενική αντίληψη για τον ελληνισμό (Ο Ρήγας έλεγε πως Έλληνας είναι όποιος μιλά ελληνικά και υποστηρίζει την Ελλάδα) και μια στενή εθνική αντίληψη που εκφράστηκε από τον Κοραή ο οποίος δεν θεωρούσε ελληνικό ούτε το Βυζάντιο. Αυτές οι τάσεις αντιπαλεύουν και σήμερα.

Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης οι δύο εμφύλιοι εισήγαγαν το στοιχείο της διχόνοιας. Και το δάνειο, νωρίς κατά την εξέλιξή της, το στοιχείο της εξάρτησης.

Και τα δύο χαρακτηριστικά μας κατατρύχουν και σήμερα.

Η συσπείρωση, περί τον Μαυροκορδάτο, των εκσυγχρονιστών και η αντίθεσή τους με τους παραδοσιακούς που υποστηρίζονταν από τον Κολοκοτρώνη, προβάλλεται και στο σήμερα.

Χωρίς τον Κολοκοτρώνη, η Επανάσταση θα είχε εκπνεύσει. Αλλά και χωρίς τον Μαυροκορδάτο δεν θα είχε λάβει την διεθνή της διάσταση η οποία κατά ορισμένους ιστορικούς αποτέλεσε το καθοριστικό στοιχείο για τη δημιουργία του ελληνικού κράτους.

Ακόμη και η δημιουργία και οι προσανατολισμοί των σημερινών κομμάτων έχουν τις ρίζες τους στις αντιπαλότητες της Επανάστασης.

Την Ανεξαρτησία την έφεραν τα όπλα των επαναστατών. Αλλά δεν θα αρκούσαν αν δεν υπήρχε και η διπλωματία. Και αυτό είναι ένα μάθημα και για σήμερα.

Ας ασχοληθούμε λίγο περισσότερο με την διπλωματία.

Ο Μαυροκορδάτος ήθελε να εμπλέξει τις δυνάμεις στην ελληνική υπόθεση. Πίστευε πως ο ανταγωνισμός τους θα ευνοούσε την ελληνική ανεξαρτησία.  Έστειλε επιστολή στο Λονδίνο υποστηρίζοντας πως η Βρετανία θα ευνοούνταν αν η Ελλάδα γινόταν ανεξάρτητο κράτος. Και έπρεπε να το επιδιώξει.

Στο Λονδίνο ήταν, ακόμη, επιφυλακτικοί. Δεν απάντησαν στην επιστολή Μαυροκορδάτου.

Όμως, αργότερα, στις 9 Ιανουαρίου 1826 σε μια ερημική ακτή της Πελοποννήσου, απέναντι από την Ύδρα, για πρώτη φορά τέθηκαν τα θεμέλια για διεθνή παρέμβαση. Ο Μαυροκορδάτος έκανε μια παραχώρηση την οποία οι Έλληνες δεν θα του τη συγχωρούσαν όταν αυτή θα γινόταν γνωστή.

Από τη μία όλοι οι «Τούρκοι» (( δηλαδή οι μουσουλμάνοι) θα απομακρύνονταν από την «Ελλάδα» της οποίας η έκταση δεν προσδιοριζόταν. Από την άλλη η Ελλάδα θα έπρεπε να πληρώνει ετήσιο φόρο υποτέλειας στον σουλτάνο και θα παρέμενε τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Αυτή δεν ήταν η πλήρης ανεξαρτησία για την οποία είχαν πολεμήσει οι Έλληνες. Τα επόμενα τέσσερα χρόνια το ζήτημα αυτό θα παρέμενε αντικείμενο της διπλωματίας. Ο Μαυροκορδάτος ήταν αρκετά διπλωμάτης και έτσι ήξερε ότι έπρεπε να κάνει υπομονή.

Στις 4 Απριλίου 1826 ενώ η πολιορκία του Μεσολογγίου έμπαινε στην τελική της φάση στην Αγία Πετρούπολη υπογράφτηκε ένα πρωτόκολλο. Η κυβέρνηση της Ρωσίας και η κυβέρνηση της Μεγάλης Βρετανίας δεσμεύονταν να διαπραγματευτούν για λογαριασμό της ελληνικής κυβέρνησης με τον σουλτάνο με στόχο να εξασφαλίσουν τον διακανονισμό με τον οποίο είχε συμφωνήσει ο Μαυροκορδάτος.

Η Γαλλική κυβέρνηση είχε λάβει και αυτή εκκλήσεις από την Ελλάδα.

Στις 6 Ιουλίου 1827 με τον Κάννινγκ πρωθυπουργό, οι εκπρόσωποι της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας υπέγραψαν στο Λονδίνο μια τριμερή συνθήκη. Και στις 20 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου στη Ναυμαχία του Ναβαρίνου κατατρόπωσαν τις κοινές δυνάμεις Οθωμανών και Αιγυπτίων.

Στο εξής η έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης θα συνυφαινόταν αξεδιάλυτα με τη διπλωματία και την υψηλή πολιτική των ευρωπαϊκών δυνάμεων, όχι, όμως, μιας μόνο δύναμης.

Αυτή ήταν η πραγματική σημασία της μόνιμης διάσκεψης των εκπροσώπων των τριών Μεγάλων Δυνάμεων, γνωστής ως Διάσκεψης του Λονδίνου για την Ελλάδα η οποία συνεκλήθη για πρώτη φορά στα τέλη του 1826 και θα διαρκούσε μέχρι το τέλος του 1832.

Ο υποκειμενικός παράγων στην ιστορία είναι σημαντικός. Η παρουσία του Κάννινγκ έπαιξε καθοριστικό ρόλο.

Ένα χρόνο μετά τη  Ναυμαχία του Ναβαρίνου στη Βρετανία μεγάλο μέρος της πολιτικής του άρχισε να αλλάζει αλλά η μαγιά της ανεξαρτησίας δημιουργήθηκε.

Το 1829 οι δυνάμεις του τσάρου έφθασαν στην Αδριανούπολη και μπροστά στον κίνδυνο να εισβάλλουν στην Κωνσταντινούπολη ο σουλτάνος ζητά ειρήνη υπογράφοντας την Συνθήκη της Αδριανούπολης με ταπεινωτικούς όρους στους οποίους περιλαμβανόταν η αυτοκυβέρνηση της Ελλάδας αλλά ως τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην οποία θα πλήρωνε ετήσιο φόρο υποτέλειας.

Ο βρετανός πρωθυπουργός Ουέλλινγκτον με καθόλου καλά αισθήματα απέναντι στην Ελλάδα πείθεται ότι καθώς πνέει τα λοίσθια η Οθωμανική Αυτοκρατορία η Ελλάδα είναι το μόνο αντίβαρο απέναντι στη Ρωσία. Προώθησε την ιδέα μιας πλήρως ανεξάρτητης Ελλάδας. Κανένας δεν τόλμησε να φέρει αντιρρήσεις.

Ούτε καν οι Έλληνες ρωτήθηκαν.

Το Πρωτόκολλο του Λονδίνου το οποίο υπέγραψαν στις 3 Φεβρουαρίου 1830 οι κυβερνήσεις της Μεγάλης Βρετανία, της Γαλλίας και της Ρωσίας δήλωνε για πρώτη φορά ότι η Ελλάδα θα αποτελέσει ανεξάρτητο κράτος υπό την εγγύηση των τριών δυνάμεων.

Κυβερνήτης της Ελλάδας έγινε ο Ιωάννης Καποδίστριας με το γνωστό τέλος.

Στις αρχές του 1832 η Διάσκεψη του Λονδίνου προσέφερε τον θρόνο της Ελλάδας στον Όθωνα.

Με την αναγνώριση της ελληνικής ανεξαρτησίας το 1830 μια νέα δυναμική εκδηλώθηκε στην ευρωπαϊκή γεωπολιτική: η δυναμική του έθνους κράτους.

Η Ελλάδα ήταν ο σκαπανέας αυτής της νέας εποχής.

Κατά το μεγαλύτερο μέρος της πρώτης δεκαετίας το ελληνικό κράτος θα διοικούνταν, μάλλον, ως αποικία παρά ως κυρίαρχο ανεξάρτητο κράτος.

Ύψιστη προτεραιότητα της Βαυαροκρατίας ήταν η δημιουργία εθνικού στρατού. Ο εχθρός ήταν στο εσωτερικό. Οι οπλαρχηγοί και τα άτακτα σώματα πιστά μόνο στον αρχηγό.

Από το 1843 ως το 1974 ο στρατός θα παρενέβαινε επανειλημμένα στην πολιτική ζωή της Ελλάδας. Αυτή ήταν η κληρονομιά της Βαυαροκρατίας.

Στη διάρκεια της Επανάστασης πολλοί θεωρούσαν ότι ο αγώνας έπρεπε να συνεχιστεί μέχρι να απελευθερωθεί όλος ο ελληνόφωνος ορθόδοξος κόσμος. Η ιστορική πρωτεύουσα αυτού του κόσμου ήταν η Κωνσταντινούπολη.

Όταν το 1833 τέθηκε για πρώτη φορά το ζήτημα της μεταφοράς της πρωτεύουσας από το Ναύπλιο στην Αθήνα ο βετεράνος επαναστάτης ηγέτης Ιωάννης Κωλέττης αντιτάχθηκε με το επιχείρημα ότι μόνο η Κωνσταντινούπολη θα μπορούσε να γίνει πρωτεύουσα της Ελλάδας και μέχρι τότε το κράτος δεν θα έπρεπε να μην έχει πρωτεύουσα.

Η δυσφορία από την διακυβέρνηση του Όθωνα οδήγησε στην Επανάσταση του 1844 και την δημιουργία Συντάγματος.  Κατά τη διάρκεια των διαβουλεύσεων για την σύνταξή του είχε ειπωθεί μια φράση που έμελε να αποτελέσει την ιδεολογία του ελληνισμού ως το 1922. Η Μεγάλη Ιδέα. Πρόεδρος της συνέλευσης ήταν ο εβδομηντάχρονος Κωλλέτης

Η Μεγάλη Ιδέα ήταν η αντιπρόταση στον ισχυρισμό ότι πλήρη πολιτικά δικαιώματα έπρεπε να έχουν μόνο όσοι είχαν γεννηθεί εντός του βασιλείου. Στένευε ακόμη περισσότερο τον ορισμό του έθνους περιορίζοντάς τον στα όρια του κράτους. Αν υιοθετούνταν αυτή η πρόταση, ο Κωλλέτης, ο Μαυροκορδάτος και πολλά άλλα μέλη της συνέλευσης που είχαν γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη κινδύνευαν να αποκλειστούν.

Ο Κωλλέτης δεν όριζε το έθνος με βάση τα σύνορα του κράτους.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1840 τα τρία κόμματα το αγγλικό, το γαλλικό και το ρωσικό διαλύθηκαν στη βάση ενός νέου διπολισμού όχι μεταξύ των μεγαλοϊδεατιστών και μη αλλά μεταξύ των πολιτικών που θα μπορούσαν να πετύχουν την Μεγάλη Ιδέα. Η μικρά, πλην τίμια Ελλάς είναι προϊόν μεταγενέστερο.

Ο Μαυροκορδάτος θα ήταν ο πρώτος από μια σειρά ηγετών οι οποίοι τις επόμενες οκτώ δεκαετίες θα υποστήριζαν μια ήπια προσέγγιση και ο Κωλλέτης, ο πρώτος πρωθυπουργός μετά το Σύνταγμα του 1844 θα ταυτιζόταν με μια πιο φιλοπόλεμη στάση.

Από το θάνατο του Κωλλέτη το 1847 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 20 η Μεγάλη Ιδέα θα ήταν συντομογραφία για ένα πρόγραμμα εθνικής επέκτασης.

Το 1863 η Ελλάδα αποκτά νέο βασιλιά, τον Γεώργιο, και από το 1864 ως το 1882 είχε 33 διαφορετικές κυβερνήσεις.

Ο πόλεμος του 1897 διήρκεσε λίγο πάνω από ένα μήνα. Ο ελληνικός στρατός κατατροπώθηκε από τον υπέρτερο οθωμανικό ο οποίος εκπαιδεύθηκε και εξοπλίσθηκε από τους Γερμανούς. Η παρέμβαση των Δυνάμεων έσωσε τον πρίγκιπα Κωνσταντίνο ο οποίος ηγείτο του ελληνικού στρατού και τα στρατεύματά του.

Το τίμημα ήταν μια τεράστια πολεμική αποζημίωση και μερικές μικρές αλλαγές των συνόρων.

Εδώ κάπου εμφανίζεται ο Μουσταφά Κεμάλ ο οποίος έβγαλε ένα σκληρό δίδαγμα: οι Δυνάμεις παρενέβησαν όταν κέρδισαν οι οθωμανοί ενώ δεν παρενέβησαν όταν έχασαν.

Ηττήθηκε το κράτος, όχι το έθνος.

Αυτή η ιδέα βρήκε απήχηση στο πρόσωπο ενός νεαρού διπλωμάτη, του Ίωνα Δραγούμη.

Στη διάρκεια της τρισχιλιετούς ιστορίας του το ελληνικό έθνος είχε φορέσει το ένδυμα πολλών διαφορετικών πολιτικών συστημάτων. Το τοτινό βασίλειο ήταν, απλώς, το τελευταίο ένδυμα. Όλα τα ενδύματα ήταν προσωρινά και τελικά αναλώσιμα.

Σημασία είχε το έθνος.

Στις αρχές του 20^ου αιώνα το κράτος και το έθνος δεν ήταν ποτέ τόσο απομακρυσμένα το ένα από το άλλο και τόσο δύσκολο να συνενωθούν μεταξύ τους.

Το κράτος ήταν πολύ αδύναμο για να επεκταθεί. Το έθνος ήταν πολύ διάσπαρτο και αδιαμόρφωτο πολιτικά για να ενταχθεί στο ενιαίο κράτος που για πάνω από μισό αιώνα ήταν ο στόχος της Μεγάλης Ιδέας.

Κανείς δεν θα μπορούσε να προβλέψει ούτε τη φονική σύγκρουση ανάμεσα σε αυτές τις δύο έννοιες του τι σήμαινε να είναι κάποιος Έλληνας ούτε τις διαδοχικές συγκρούσεις οι οποίες θα έφερναν τελικά σχεδόν ολόκληρο το ελληνικό έθνος εντός των συνόρων ενός ελληνικού κράτους το οποίο στο μεταξύ είχε επεκταθεί.

Το 1908 έγινε η Επανάσταση των Νεοτούρκων οι οποίοι στην αρχή δημιούργησαν εκσυγχρονιστικές ελπίδες αλλά στην πορεία εξέφρασαν την βαθιά Τουρκία και ο κύριος στόχος τους ήταν η γενοκτονία των χριστιανικών λαών της Ανατολής.

Και το 1909 μια στρατιωτική Επανάσταση στο Γουδί καλεί τον Βενιζέλο να αναλάβει τα ηνία της χώρας.

Ο Βενιζέλος υπήρξε η σημαντικότερη πολιτική φυσιογνωμία της Ελλάδας. Διεύρυνε τα σύνορά της αλλά παράλληλα η παρουσία του δίχασε.

Η ελληνική κοινωνία πολώθηκε ανάμεσα σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς. Ο διχασμός ήταν η αιτία που τάφηκε η Μεγάλη Ιδέα.

Ο Βενιζέλος όπως ο Μαυροκορδάτος και ο Καποδίστριας ήταν ταυτόχρονα Έλληνας και ξένος,

Με την άφιξη του Βενιζέλου από την Κρήτη το ευρύτερο μακρινό έθνος ανέλαβε την διεύθυνση του κράτους. Και αυτό δεν άρεσε στους πάντες.

Ακόμη και σήμερα το κράτος και οι υψηλές θέσεις του έχουν ιδιοκτήτες.

ΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1911 άρχισε ο πόλεμος ανάμεσα στην Ιταλία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία στη βόρεια Αφρική.

Επειδή η εκστρατεία στις αφρικανικές χώρες δεν πήγε καλά για τους Ιταλούς, το επόμενο έτος η Ιταλία διεύρυνε το πεδίο των επιχειρήσεων στο Αιγαίο.

Προσάρτησε τα Δωδεκάνησα και ιταλικά πολεμικά πλοία εμφανίσθηκαν κοντά στον Ελλήσποντο.

Είχε αρχίσει το τέλος του παιχνιδιού για τους Οθωμανούς.

Αυτό ήταν το υπόβαθρο των διμερών συνομιλιών πολλές από τις οποίες ήταν μυστικές, ανάμεσα στα αντίπαλα χριστιανικά κράτη των Βαλκανίων.

Τον Μάρτιο του 1912 η Βουλγαρία και η Σερβία υπέγραψαν επίσημη συνθήκη.

Ο Βενιζέλος άρχισε τα προσεκτικά ανοίγματά του προς την κυβέρνηση της Βουλγαρίας.

Ήταν μια στρατηγική υψηλού κινδύνου λόγω του μακεδονικού Αγώνα που προηγήθηκε και εν μέρει συνεχιζόταν.

Στις 30 Μαίου η Ελλάδα υπέγραψε συνθήκη αμοιβαίας στήριξης με τη Βουλγαρία.

Τώρα ο Βενιζέλος έστρεψε την προσοχή του στην επίτευξη παρόμοιας συνεννόησης με τη Σερβία.

Από μόνες τους οι διπλωματικές αυτές κινήσεις δεν αρκούσαν για να καταστήσουν αναπόφευτκο τον πόλεμο στα Βαλκάνια.

Όμως οι Οθωμανοί δέχονταν πίεση και σε ένα άλλο μέτωπο.

Στις Οθωμανικές επαρχίες της Αδριατικής ήταν η σειρά των αλβανόφωνων να απαιτήσουν ανεξαρτησία και δικό τους έθνος- κράτος.

Τα χριστιανικά κράτη της περιοχής δεν είχαν κανέναν λόγο να συμπαθούν τους Αλβανούς.

Τα εδάφη που διεκδικούσαν οι αλβανόφωνοι για μια νέα Αλβανία ήταν εις βάρος της Ελλάδας, της Σερβίας και του Μαυροβουνίου. Επι πλέον το αλβανικό εθνικό κίνημα δεν βασιζόταν σε μια κοινή θρησκεία όπως τα εθνικά κινήματα αυτών των χωρών αφού οι αλβανόφωνοι ήταν διαιρεμένοι σχεδόν σε ίσα μερίδια ανάμεσα σε ορθόδοξους χριστιανούς, καθολικούς χριστιανούς και μουσουλμάνους.

Όπως, όμως, είχε συμβεί το 1821, όταν η εξέγερση του Αλή Πασά βοήθησε τους Έλληνες εξεγερμένους στην Πελοπόννησο, η δράση των Αλβανών δέσμευε πολυάριθμους Οθωμανούς στρατιώτες στη διάρκεια του 1912.

Στην Κωνσταντινούπολη ένα ακόμη πραξικόπημα εκδίωξε προσωρινά τους Νεότουρκους από την εξουσία. Για αρκετούς μήνες από τον Ιούλιο ως τον Οκτώβριο η Οθωμανική πρωτεύουσα είχε περιέλθει σε κατάσταση «άτυπου εμφύλιου πολέμου».

Η αδυναμία της αυτοκρατορίας ήταν φανερή σε όλους.

Παρόλα αυτά το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης έμοιαζε να αιφνιδιάστηκε όταν ξέσπασε ο Α! Βαλκανικός Πόλεμος.

Οι Βούλγαροι θεωρούσαν ότι το κλίμα ήταν εξαιρετικά ευνοϊκό για την κήρυξη πολέμου. Έψαχναν μόνο την αφορμή.

Το Κρητικό ζήτημα θα μπορούσε να αποτελέσει την ευκαιρία που αναζητούσαν οι βαλκανικές χώρες για να πάρουν τα όπλα.

Η προοπτική αυτή μετέβαλε την στάση της Σόφιας η οποία άρχισε να πιέζει τον Βενιζέλο να επιτρέψει την είσοδο των Κρητών αντιπροσώπων στη Βουλή των Ελλήνων ώστε να εξωθηθεί η Τουρκία να ξεκινήσει τις εχθροπραξίες.

Ήθελαν να αρχίσει η Τουρκία και όχι οι βαλκανικές χώρες τον πόλεμο.

Ο Έλληνας πρωθυπουργός ο οποίος εναγωνίως επεδίωκε την αναβολή του πολέμου διότι θεωρούσε ότι η χώρα δεν ήταν έτοιμη πριν από την άνοιξη του 1913 ή τις αρχές του 1914 όπως είχε εκμυστηρευτεί στον Μεταξά, κάθε άλλο παρά συγκινήθηκε από το δέλεαρ της άμεσης προσάρτησης της Κρήτης και απέρριψε την βουλγαρική πρόταση.

Εκτός αυτού τον φόβιζε η προοπτική να θεωρηθούν οι Έλληνες υπαίτιοι μιας σύρραξης η οποία θα επέσυρε την οργή των Μεγάλων Δυνάμεων.

Στις 17 Σεπτεμβρίου του 1912 πραγματοποιήθηκε η σερβική και η βουλγαρική επιστράτευση και την επομένη η τουρκική και η ελληνική.

Αμέσως στο Λονδίνο, το Παρίσι, και η Πετρούπολη άρχισαν να εξετάζουν το ενδεχόμενο ανακατάληψης της Κρήτης για να εμποδίσουν την Ελλάδα να προσαρτήσει τη μεγαλόνησο και να αποτρέψουν τη μεταφορά και συμμετοχή της κρητικής πολιτοφυλακής στις επικείμενες επιχειρήσεις.

Επιπλέον η Αγγλία κατέβαλε απεγνωσμένες προσπάθειες να αποσπάσει την Ελλάδα από τη βαλκανική συμμαχία συναντούσε, όμως, παγερή υποδοχή από τον Βενιζέλο ο οποίος όπως δήλωσε στον Άγγλο πρεσβευτή στην Αθήνα θεωρούσε πλέον αναπόφευκτο τον πόλεμο.

Την πυρκαγιά στα Βαλκάνια δεν μπόρεσε να την αποτρέψει ούτε το κοινό αυστρορωσικό τελεσίγραφο, που προειδοποιούσε τις βαλκανικές κυβερνήσεις ότι δεν θα επιτραπεί η μεταβολή του εδαφικού status quo όποιο και αν ήταν το αποτέλεσμα του πολέμου.

Το Μαυροβούνιο το πιο μικρό κράτος των Βαλκανίων ήταν αυτό που θρυμμάτισε πρώτο το αυστρορωσικό τελεσίγραφο. Την ίδια μέρα που του επιδόθηκε κήρυξε τον πόλεμο κατά της Τουρκίας.

Πέντε μέρες αργότερα στις 30 Σεπτεμβρίου ο Βούλγαρος πρωθυπουργός Ιβάν Γκέσοφ επινόησε μία αφορμή πολέμου με τη μορφή τελεσιγράφου που απηύθυναν από κοινού Βουλγαρία, Ελλάδα και Σερβία απαιτώντας τέτοιας έκτασης μεταρρυθμίσεις υπέρ των χριστιανών της αυτοκρατορίας που ήταν αδύνατο να τις δεχτεί η Τουρκία.

Είχαν περάσει μόλις δεκαπέντε χρόνια από τη βαριά ήττα που είχε υποστεί η Ελλάδα στον πόλεμο του 1897. Ένα κομμάτι της κοινωνίας ζούσε με το όνειρο να ξεπλύνει την ντροπή και ένα άλλο που εξέφραζε σημαντικό μέρος των πολιτικών και οικονομικών ελίτ διατηρούσε αμφιβολίες για τις δυνατότητες της χώρας να πολεμήσει. Φοβόταν επανάληψη των ζοφερών στιγμών του 1897.

Ο Γάλλος πρεσβευτής στη Γκαμπριέλ Ντεβίλ μας δίνει μία ζωηρή εικόνα του πανικού που επικρατούσε στα ανάκτορα λίγες μέρες πριν από την κήρυξη του πολέμου.

«Μία ελληνίδα σύζυγος ενός από τους κυριότερους αυλικούς με ρωτούσε πολύ σοβαρά εάν  μπορούσε να υπολογίζει ότι θα της επιτρέψω να καταφύγει εις την πρεσβείαν όταν οι Τούρκοι θα έμπαιναν εις τας Αθήνας».

Ο ίδιος ο βασιλιάς Γεώργιος φοβόταν τον πόλεμο. Ο εφιάλτης του 1897 τον κυνηγούσε ακόμη. Από την Κοπεγχάγη όπου βρισκόταν στις αρχές Σεπτεμβρίου τηλεγράφησε στην Αθήνα ζητώντας να ματαιωθεί η ελληνική επιστράτευση. Ο Βενιζέλος προσπάθησε να του μεταδώσει την αυτοπεποίθηση που ο ίδιος αισθανόταν για τη νίκη.  Ο βασιλιάς είχε ανάμεικτα αισθήματα. Εάν ένοιωθε σιγουριά δίπλα στον πρωθυπουργό είχε επιφυλάξεις για το ρόλο της Βουλγαρίας. Φοβόταν μήπως την κρίσιμη στιγμή εγκαταλείψει την Ελλάδα.

Το έθνος είναι έτοιμο απάντησε ο Βενιζέλος ο οποίος εκτιμούσε ότι και οι συμμαχικές δυνάμεις της Αντάντ θα στέκονταν στο πλευρό τους: Θα νικήσουμε μετά από 15  ημέρας θα είμεθα εις Θεσσαλονίκην.

Η πρόβλεψη αυτή του Βενιζέλου κάθε άλλο παρά καθησύχασε του βασιλιά. Δεν ανησυχούσε πλέον μόνο για τη Βουλγαρία αλλά άρχισε να φοβάται και τις αντιδράσεις της αυστροουγγαρίας: Αδύνατον! Τη Θεσσαλονίκη την θέλει η Αυστρία.

Ο βασιλιάς έβλεπε τη μία μόνο διάσταση του προβλήματος. Διότι όπως του εξήγησε αμέσως ο Βενιζέλος υπήρχαν και άλλες δυνάμεις οι οποίες δεν θα ανέχονταν την κάθοδο της αυστροουγγαρίας στο Αιγαίο. Ενώ η κατάληψη της Θεσσαλονίκης από την Ελλάδα δεν θα έθιγε τα δικά τους συμφέροντα.

Ανησυχίες καθώς και σοβαρές αντιδράσεις είχαν προκληθεί τόσο στις τάξεις των Ελλήνων διπλωματών όσο και στο υπουργικό συμβούλιο. Οι αρχαιότεροι πρέσβεις είχαν ζήσει από κοντά τη βουλγαρική διπροσωπία όταν ο Χαρίλαος Τρικούπης πρότεινε συμμαχία κατά της Τουρκίας ενώ οι νεότεροι αναμεμειγμένοι στο Μακεδονικό Αγώνα είχαν αντιμετωπίσει τις αδηφάγες ορέξεις των Βουλγάρων σε ολόκληρη τη Μακεδονία. Όλοι τους αισθάνονταν από δυσπιστία μέχρι απέχθεια απέναντι στη Βουλγαρία.

Στο υπουργικό συμβούλιο ο Βενιζέλος αντιμετώπιζε τις σοβαρές αντιρρήσεις του Υπουργού Οικονομικών Λάμπρου Κορομηλά διπλωμάτη με δραστήριο ρόλο στον Μακεδονικό Αγώνα που επέμενε ότι σε μία ελληνοβουλγαρική Συνθήκη Συμμαχίας θα έπρεπε να καθορίζεται με σαφήνεια η κατανομή των εδαφών μεταξύ των δύο κρατών. Σε αντίθετη περίπτωση προέβλεπε ότι η Μακεδονία θα περιερχόταν στη Βουλγαρία.

Τον Απρίλιο του 1912 ένα μήνα πριν από την υπογραφή της ελληνοβουλγαρικής συνθήκης είχε συνεδριάσει το υπουργικό συμβούλιο σε ατμόσφαιρα στην οποία κυριαρχούσε η αίσθηση του εθνικού κινδύνου. Τις δυσοίωνες προβλέψεις του Κορομηλά τις είχε υιοθετήσει και ο τότε Υπουργός Δικαιοσύνης Νικόλαος Δημητρακόπουλος ο οποίος ζητούσε εφόσον υπογράφονταν συμφωνία με τη Βουλγαρία να συμπεριληφθεί στα ανταλλάγματα η Κρήτη.

Θεωρούσε περιττή τη σύναψη συμμαχιών και την ελληνική συμμετοχή στον πόλεμο καθώς πίστευε ότι η Θεσσαλονίκη ήταν καταδικασμένη να περιέλθει στην Αυστρία. Η πρόταση του ήταν απλή: Αν κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων η πλάστιγγα έγερνε προς την πλευρά της Τουρκίας τότε η Ελλάδα θα πολεμούσε στο πλευρό της. Αν αντίθετα φαινόταν ότι κερδίζουν τα σλαβικά κράτη τότε η ελληνική κυβέρνηση θα αποφάσιζε εισβολή στο τουρκικό έδαφος χωρίς να έχει δεσμευθεί εκ των προτέρων με οποιαδήποτε συμμαχική σχέση με τη Βουλγαρία.

Αλλά και η αντιπολίτευση πίστευε στο δόγμα μιας βολικής ουδετερότητας. Στην πραγματικότητα χωρίς να το διατυπώνουν ρητά θεωρούσαν τον Βενιζέλο έναν επικίνδυνο ακροβάτη ο οποίος σχεδίαζε να εμπλέξει τη χώρα σε έναν πόλεμο από τον οποίο μόνο η Βουλγαρία μπορούσε να βγει κερδισμένη. Αυτή άλλωστε ήταν μία βασική κατηγορία που του απηύθυνε η αντιπολίτευση μετά την κήρυξη του πολέμου. Ουσιαστικά πρότειναν μία επιστροφή στο θλιβερό παρελθόν της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Βλέποντας και κάνοντας. Και στο μεταξύ απραξία και αδράνεια οι οποίες τελικά αφαιρούσαν κάθε στόχο από τις εθνικές επιδιώξεις.

Σε αυτό το μείγμα ανασφάλειας, εθνικών προκαταλήψεων και μικροπολιτικών σκοπιμοτήτων ο Βενιζέλος αντέταξε μία εμπνευσμένη προσέγγιση. Μία αντίληψη που μπορεί να έπαιζε με τα όριά της τόλμης αλλά σίγουρα υπερέβαινε τα σύνορα της φαντασίας μιας φοβικής ηγεσίας συνηθισμένης να χαράσσουν άλλοι ακόμα και ανταγωνιστές το πλαίσιο της εξωτερικής πολιτικής της χώρας.

Οι αυστριακές βλέψεις για τη Θεσσαλονίκη, εξήγησε ο πρωθυπουργός στους δύο διαφωνούντες υπουργούς, δεν μπορούσαν να αντιμετωπιστούν εκείνη την ώρα. Ήταν προτιμότερο να την καταλάβει η Ελλάδα και ας την έπαιρνε μετά η Αυστρία από τα ελληνικά χέρια. Και απευθυνόμενος προς τον Κορομηλά ξεκαθάρισε ότι με τη Βουλγαρία δεν ήταν δυνατόν να συμφωνηθεί εκ των προτέρων εδαφική διανομή ούτε να καθοριστούν ζώνες επιρροής Διότι σε αυτή την περίπτωση η συμμαχία θα αποτύχει ασφαλώς ένεκα της Θεσσαλονίκης αφού καμία από τις δύο χώρες δεν θα υποχωρούσε στο ζήτημα αυτό. Επιπλέον μία τέτοια συμφωνία ακόμη και αν υπήρχε δυνατότητα να επιτευχθεί δεν θα αποτελούσε πανάκεια: Η Βουλγαρία μπορούσε να μην τηρήσει τους όρους της εδαφικής διανομής και θα χρειαζόταν νέος πόλεμος για να αναγκαστεί να επιστρέψει τα εδάφη που θα καταλάμβανε πέραν των συμφωνηθέντων.

Επομένως όλα ήταν ρευστά και αβέβαια. Πώς θα εξασφαλιζόταν λοιπόν η Ελλάδα; Μόνο από το αίμα που θα έχυνε στο Πεδίο της μάχης και από τα εδάφη που θα καταλάμβανε κατά τη διάρκεια του πολέμου είπε ο Βενιζέλος.

Ήταν η μοναδική απάντηση που υπαγόρευε το μαχητικό του ένστικτο. Στη συνέχεια προέβη σε μία τολμηρή πρόβλεψη: Έχω την γνώμη ότι στην Θεσσαλονίκη θα φτάσουμε προ αυτής της Βουλγαρίας και ας έρθει τότε να μας βγάλει από εκεί. Σε αυτό το ριψοκίνδυνο εγχείρημα πώς διαγραφόταν η μοίρα της Κρήτης;

Η απάντησή του ήταν προφητική. Η Μεγαλόνησος εξήγησε στους υπουργούς του δεν θα έπρεπε να γίνει αντικείμενο παζαρέματος με τη Βουλγαρία: Αν γίνει πόλεμος η Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα θα επέλθει αυτομάτως.

Τελικές αποφάσεις ελήφθησαν στο υπουργικό συμβούλιο της 29ης Αυγούστου σε συνεδρίαση όπου συμμετείχε και ο διάδοχος Κωνσταντίνος ο οποίος εκτελούσε χρέη αντιβασιλέα αναπληρώνοντας τον Γεώργιο που απουσίαζε στο εξωτερικό.

Το σκηνικό του πολέμου, τους ενημέρωσε ο πρωθυπουργός είχε ήδη στηθεί από τη Βουλγαρία και τη Σερβία. Κατά συνέπεια η Ελλάδα έπρεπε να πολεμήσει και αυτή και να μην επιμείνει σε μία συμφωνία διανομής με τη Βουλγαρία. Βέβαια υπήρχε και η λύση της ουδετερότητας. Αλλά σε αυτή την περίπτωση το μέλλον της Ελλάδας προδιαγραφόταν σκοτεινό:

Θα συμβεί ένα εκ των δύο: Ή θα νικήσουν τα σλαβικά κράτη και η Ελλάς μένει εσαεί εις την Μελούναν ή νικά η Τουρκία και χάνεται δια παντός ο Ελληνισμός.

Ούτε ο διάδοχος ούτε τα μέλη του υπουργικού Συμβουλίου διατύπωσαν την παραμικρή διαφωνία.

Εκείνο το βράδυ η Ελλάδα αποφάσιζε οριστικά τη συμμετοχή της στον επερχόμενο πόλεμο. Λίγες μέρες νωρίτερα ο πρωθυπουργός σε ένα τηλεγράφημα του προς τον πρεσβευτή της Ελλάδας στη Σόφια σκιαγράφησε σχεδόν με ακρίβεια τον μεταπολεμικό χάρτη των Βαλκανίων:

Η Βουλγαρία θα υποχρεωθεί να δράσει προς την Αδριανούπολη, η Σερβία στο βιλαέτι του Κοσόβου και η Ελλάδα θα είναι ελεύθερη να καταλάβει τη Θεσσαλονίκη, το Μοναστήρι και τις Σέρρες.

Με όλα αυτά διαφωνούσε ο λοχαγός Ιωάννης Μεταξάς ο οποίος με εντολή του πρωθυπουργού βρέθηκε στη Σόφια για να διαπραγματευτεί το στρατιωτικό σκέλος της Συμμαχίας με τη Βουλγαρία. Η στρατιωτική σύμβαση υπογράφηκε στις 22 Σεπτεμβρίου αλλά ο υπασπιστής του Βενιζέλου κάθε άλλο παρά ενθουσιασμένος ήταν. Στο ημερολόγιο του καταγράφει τη βαθιά ανησυχία που τον είχε κυριεύσει για τον πόλεμο, χρησιμοποιεί προσβλητικούς χαρακτηρισμούς για τους χειρισμούς της κυβέρνησης και εύχεται ολοψύχως την επέμβαση της Ευρώπης ώστε να αποτραπεί ο πόλεμος. Το συμπέρασμα του ήταν απαξιωτικό και οι προβλέψεις του απαισιόδοξες: «Αλλά οι ευλογημένοι πώς αφέθησαν και εμπλέχθησαν; Έκαμαν τόσες ανοησίες Τουλάχιστον θα πάρουμε την Κρήτην; Εγώ αμφιβάλλω πολύ».

Οι  ηττοπαθείς προβλέψεις του Μεταξά θα διαψευστούν πολύ σύντομα στο πεδίο της μάχης. Εκεί από τη θέση του αξιωματικού του Γενικού Επιτελείου θα έχει αποφασιστικό λόγο σε έναν πόλεμο τον οποίον φοβόταν και δεν πίστευε.

Την 1^η Οκτωβρίου 2012 η Αθήνα είχε όψη μεθυσμένης πολιτείας. Είχε έρθει η ώρα της Κρήτης. Εξήντα κρητικοί βουλευτές διάβαιναν την κεντρική πύλη της βουλής.

Ο Κρητικός πρωθυπουργός ανέβηκε στο βήμα και είπε: Εν ονόματι του ελληνικού λαού χαιρετίζω τους πληρεξουσίους των Κρητών.

Στις 4 Οκτωβρίου η Βουλγαρία, η Ελλάδα και η Σερβία κήρυξαν τον πόλεμο κατά της Τουρκίας.

Η Κωνσταντινούπολη απάντησε αυθημερόν με κήρυξη πολέμου κατά της Βουλγαρίας και της Σερβίας, όχι όμως και κατά της Ελλάδας. Οι Τούρκοι έκαναν μία ύστατη προσπάθεια να κρατήσουν την Ελλάδα μακριά από τον πόλεμο προσφέροντας λύση στο Κρητικό ζήτημα. Ο Βενιζέλος φρόντισε αμέσως να διαλύσει τις ψευδαισθήσεις τους. Όπως επέβαλαν τα διπλωματικά ήθη της εποχής κάλεσε τον πρεσβευτή Γκαλίπ για να του πει ότι το διαβατήριό του ήταν έτοιμο προκειμένου να αναχωρήσει από την Αθήνα διότι η Ελλάδα για λόγους συμμαχικής αλληλεγγύης βρισκόταν σε πόλεμο με την οθωμανική αυτοκρατορία.

Οι Έλληνες τη στιγμή που ξεκινούσε ο αγώνας είχαν συνειδητοποιήσει ότι είτε θα νικούσαν είτε θα αφανίζονταν.

Την αποφασιστικότητα του ελληνισμού φανέρωνε ο ενθουσιασμός της διασποράς.

Στις 6 Οκτωβρίου αποβιβάστηκαν στον Πειραιά 2400 Κρητικοί εθελοντές. Ήταν τα πρώτα τμήματα της κρητικής πολιτοφυλακής για τη δημιουργία της οποίας ο Βενιζέλος είχε κατηγορηθεί πριν από 10 χρόνια σαν προδότης.

Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου ήταν ένας από τους βουλευτές που εγκατέλειψαν τα κοινοβουλευτικά έδρανα για να πολεμήσουν.

Ο Εμμανουήλ Μπενάκης σε ηλικία 70 ετών δεν μπορούσε να καταταγεί ο ίδιος στο στρατό. Τα παιδιά του όμως Αντώνης και Αλέξανδρος εγκατέλειψαν τις επιχειρήσεις και την άνετη ζωή της Αλεξάνδρειας για να βρεθούν εθελοντές στην πρώτη γραμμή του μετώπου.

Αλλά και η οικογένειά του πρωθυπουργού είχε σπεύσει να δώσει πρώτη το παράδειγμα.

Ο μεγαλύτερος γιος ο Κυριάκος κατατάχθηκε εθελοντής και ο μικρότερος ο Σοφοκλής μαθητής ακόμα στη σχολή Ευελπίδων τοποθετήθηκε υπαξιωματικός σε μάχιμο Σύνταγμα.

Τη στιγμή του αποχωρισμού η οικογένεια συγκεντρώθηκε γύρω από το τραπέζι.

Βουρκωμένος ο Ελευθέριος Βενιζέλος σήκωσε το ποτήρι του και έκανε την ακόλουθη πρόποση:

Είστε τα μόνα τεκνά μου. Ως πατέρας σας εύχομαι να επανέλθετε σόοι και υγιής. Εάν όμως η ανάγκη της πατρίδας το καλέσει σας εύχομαι αν ποτέ επιστρέψετε να επιστρέψετε παρασημοφορημένοι υπό των εχθρικών σφαιρών.

Μερικές μέρες αργότερα χιλιάδες επίστρατοι συγκεντρωμένοι στο σιδηροδρομικό σταθμό θα αντικρίσουν τον Πρωθυπουργό να αγκαλιάζει και να φιλά τα δύο του αγόρια λίγο προτού επιβιβαστούν στο τρένο που αναχωρούσε για το μέτωπο.

Η κεραυνοβόλος δράση των βαλκανικών κρατών διευκολύνθηκε από την αναποφασιστικότητα των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να επέμβουν και να αποτρέψουν τον πόλεμο. Στη διστακτικότητα αυτή των Δυνάμεων συνετέλεσαν και οι προβλέψεις έγκυρων εφημερίδων της Ευρώπης καθώς και στρατιωτικών εμπειρογνωμόνων η μεγάλη πλειονότητα των οποίων ήταν βέβαιοι για τη νίκη των Τούρκων. Στις Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες οι αναλυτές με επιπολαιότητα υποβάθμισαν τις δυνατότητες των βαλκανικών στρατών υπερτιμώντας την αξία των τουρκικών. Κυρίως όμως δεν απέδιδαν σημασία στον πολεμικό ενθουσιασμό που είχε συνεγείρει τους βαλκανικούς λαούς και τους έκανε να ορμούν με ασυγκράτητο πάθος στη φωτιά του πολέμου για να απελευθερώσουν τους σκλαβωμένους αδερφούς τους.

Η συμμαχία μεταξύ λαών που μέχρι πρότινος μισούνταν θανάσιμα αποτέλεσε ένα σπουδαίο επίτευγμα που δεν στρεφόταν μόνο κατά της Τουρκίας.

Συγχρόνως εμπεριείχε στοιχεία αιφνιδιασμού και αμφισβήτησης του ρόλου των μεγάλων δυνάμεων στο βαλκανικό χώρο. Ήταν η πρώτη φορά που οι χώρες αυτές αρνούνταν εμπράκτως το πλέγμα προστασίας των Ευρώπη.

Αν η Βουλγαρία είχε τον πρώτο λόγο στο επίτευγμα αυτό ο πραγματικός αρχιτέκτονας του υπήρξε ο Βενιζέλος. Ο Βούλγαρος πρωθυπουργός με ιπποτισμό το αναγνώρισε αμέσως.

Το πρωί της 5ης Οκτωβρίου το σύνολο των ναυτικών μονάδων της χώρας είχε καταπλεύσει στο Φάληρο. Οι αξιωματικοί παρατεταγμένοι στο κατάστρωμα του θωρηκτού Αβέρωφ περίμεναν την ηγεσία της χώρας. Τα μάτια όλων στράφηκαν στην πρύμνη του πλοίου όπου ο υπουργός ναυτικών παρέδωσε στο νέο αρχηγό του στόλου Παύλο Κουντουριώτη το βασιλικό διάταγμα της προαγωγής του σε υποναύαρχο.

Ο πρωθυπουργός σε μία αποστροφή του λόγου του είπε κάτι που έμεινε στην ιστορία:

Η πατρίς άξιοι από υμάς όχι απλώς να αποθάνητε υπέρ αυτής. Αυτό θα ήτο το ολιγότερον. Άξιοι να νικήσετε.

Ο Βενιζέλος είχε πλήρη επίγνωση της σημασίας της υπεροχής στη θάλασσα. Σε αυτό τον πόλεμο εάν ο ελληνικός στόλος δεν κυριαρχούσε απολύτως στο Αιγαίο η Ελλάδα ήταν καταδικασμένη να χάσει τα νησιά.

Εκτός αυτού οι συμμαχικοί στρατοί της Βουλγαρίας της Ελλάδας και της Σερβίας ήταν εξαιρετικά αμφίβολο αν θα μπορούσαν να νικήσουν στην περίπτωση που το σύνολο των τουρκικών δυνάμεων κατάφερνε να διεκπεραιωθεί μέσω θαλάσσης στη Θράκη.

Για αυτό ακριβώς το ελληνικό ναυτικό επωμίστηκε το βαρύ έργο να εμποδίσει τη μεταφορά του μεγάλου όγκου του τουρκικού στρατού που βρισκόταν στη Μικρά Ασία. Αν το πετύχαινε η Τουρκία θα ήταν αναγκασμένη να στηριχθεί μόνο σε μία σιδηροδρομική γραμμή εντελώς ανεπαρκή για τη μεταφορά των στρατευμάτων της από την Ασία στη Θράκη.

Ένα μεγάλο πλεονέκτημα του ελληνικού στόλου ήταν ο αρχηγός του. Τον Κουντουριώτη τον είχε επιλέξει προσωπικά ο Βενιζέλος παρά τις ικεσίες της βασίλισσας Όλγας να διορίσει στη θέση αυτή τον πρίγκιπα Γεώργιο. Ο Βενιζέλος έλαβε υπόψη του την τόλμη, την αποφασιστικότητα και τον θρύλο των Υδραίων ναυμάχων του 1821 που τον περιέβαλλε.

Απέναντι στην υπεροπλία των Τούρκων σε τεχνικά μέσα, εκτόπισμα και πυροβολικό η Ελλάδα εκείνη την ώρα μπορούσε να αντιτάξει τα υπέροχα πληρώματα της όπως τα χαρακτηρίζει ο Βενιζέλος, τη θαλασσινή της παράδοση και το θωρηκτό Αβέρωφ το οποίο ήταν το πιο σύγχρονο και ισχυρό πλοίο στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η Ελλάδα εκείνες τις κρίσιμες ώρες καλούνταν να επιλέξει μεταξύ της παλιάς κατευναστικής πολιτικής ή μιας νέας πιο ενεργητικής απέναντι στους προστάτες. Είναι αυτό ένα ερώτημα και για σήμερα;

Κάθε ανοχή η χρονοτριβή ισοδυναμούσε με ενταφιασμό των ζωτικών συμφερόντων του έθνους σε ολόκληρο το Αιγαίο. Το ρευστό σκηνικό όπως διαμορφωνόταν ταίριαζε στην ιδιοσυγκρασία του Βενιζέλου.

Ο Κουντουριώτης με μία αστραπιαία κίνηση κατέλαβε τη Λήμνο, εξουδετέρωσε την τουρκική φρουρά του νησιού και εγκατέστησε ναυτική βάση στο Μούδρο. Ξεκινούσε έτσι ο αποκλεισμός του τουρκικού στόλου στα Δαρδανέλια, ενέργεια που δεν είχε ιστορικό προηγούμενο. Η εμφάνιση των Ελλήνων στην είσοδο των Δαρδανελίων αποτέλεσε μία οδυνηρή έκπληξη για τις δυνάμεις προπάντων για την Αγγλία.

Το επόμενο βήμα αφορούσε την Κρήτη.

Στις 12 Οκτωβρίου εντελώς αιφνιδιαστικά στην προκυμαία των Χανίων αποβιβαζόταν ο πρώην πρωθυπουργός Στέφανος Δραγούμης ο οποίος αναλάμβανε τη γενική διοίκηση του νησιού. Το Λονδίνο περιορίστηκε να εκφράσει την έντονη δυσαρέσκεια του. Οι Άγγλοι τηρώντας εφεκτική στάση αποδέχτηκαν ως τετελεσμένο γεγονός την προσάρτηση της Κρήτης.

Δεν είχαν περάσει δέκα ημέρες από την έναρξη του πολέμου και η Ελλάδα έχει καταφέρει να κυριαρχήσει σε δύο από τα πλέον στρατηγικά σημεία των θαλάσσιων δρόμων.

Με την Κρήτη κρατούσε το κλειδί της ανατολικής Μεσογείου ενώ με τη Λήμνο απέκλειε τα στενά φυλακίζοντας τον Τουρκικό στόλο τον οποίων περίμενε ο Αβέρωφ αγκυροβολημένο ακριβώς στο στόμιο των Δαρδανελλίων.

Για το ελληνικό ναυτικό οι θάλασσες ήταν πλέον ελεύθερες. Μέχρι τις 12 Νοεμβρίου απελευθέρωσε τη Θάσο, την Ίμβρο, τον Άγιο Ευστράτιο, τη Σαμοθράκη, την Ικαρία, τη Λέσβο, τη Χίο. Επίσης σε έναν αγώνα δρόμου για να προλάβει τη Βουλγαρία κατέλαβε το Άγιον Όρος.

Στις 29 Σεπτεμβρίου μία σημαιοστολισμένη αμαξοστοιχία μετέφερε τον διάδοχο Κωνσταντίνο στο μέτωπο.

Τα πλήθη, η βασιλική οικογένεια, ο πρωθυπουργός και πολλοί επίσημοι ξεπροβόδισαν τον αρχηγό του Στρατού Θεσσαλίας που σε λίγες μέρες θα επωμιζόταν την ευθύνη της διεξαγωγής των χερσαίων επιχειρήσεων εναντίον των Τούρκων.

Δεν έγινε καμία επίσημη τελετή ούτε εκφωνήθηκαν λόγοι.

Η εικόνα του ηλικιωμένου βασιλιά που δακρυσμένος φιλούσε τον γιο του πρόδιδε συγκίνηση αλλά και αγωνία.

Ο ίδιος και ολόκληρη η Βασιλική οικογένεια που είχε περιτριγυρίσει τον διάδοχο γνώριζαν πολύ καλά ότι μία νέα αποτυχία όμοια με εκείνη του 1897 εκτός όλων των άλλων θα έφερνε το οριστικό τέλος της δυναστείας.

Στα μάτια του λαού ο Κωνσταντίνος δεν ήταν μόνο ο διάδοχος του θρόνου αλλά και ο συνεχιστής του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.

Ο Βενιζέλος είχε διαλέξει για τη θάλασσα του Κουντουριώτη, ένα πρόσωπο που συμβόλιζε το Ναυτικό Θρύλο του 1821 και για αρχιστράτηγο ένα μέλος της Βασιλικής οικογένειας το όνομα του οποίου ενσαρκώνει στη λαϊκή ψυχή τη Μεγάλη Ιδέα .

Λίγο προτού επιβιβαστεί στην αμαξοστοιχία ο Κωνσταντίνος παρέλαβε από τον Βενιζέλο μία εγγραφή διαταγή με την υπογραφή του. Με λακωνικές διατυπώσεις καθορίζει τη σχέση της πολιτικής με τη στρατιωτική ηγεσία κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Το έγγραφο άρχιζε με μία φράση η οποία υπενθύμιζε την ιεραρχική προτεραιότητα του πρωθυπουργού και Υπουργού στρατιωτικών απέναντι στον αρχιστράτηγο και κατέληγε με μία κατηγορηματική διαταγή παρακαλώ δε να με πληροφορείται άνευ αναβολής περί της πορείας των επιχειρήσεων και περί παντός συμβάντος άξιου ενδιαφέροντος.

Ο πρωθυπουργός ο οποίος είχε σχεδιάσει τον πόλεμο ήθελε να έχει και τον πολιτικό έλεγχο της διεξαγωγής του.

Αυτό ήταν το νόημα της εντολής η οποία έμελλε να δοκιμαστεί σκληρά επί του πεδίου της μάχης όταν οι επιχειρησιακοί σχεδιασμοί του επιτελείου θα έρχονταν σε αντίθεση με τον αντικειμενικό σκοπό, την έγκαιρη κατάληψη της Θεσσαλονίκης. Ο ελληνικός στρατός όφειλε να αποδυθεί σε έναν αγώνα δρόμου για να προλάβει να είναι πρώτος πριν από το βουλγαρικό στη Θεσσαλονίκη.

Στις 8:30 το πρωί της 5ης Οκτωβρίου ο ελληνικός στρατός διέβη τα σύνορα και άρχισε να προχωρεί στο τουρκικό έδαφος. Ο μοναδικός συνοριακός σταθμός που πρόβαλε αντίσταση ήταν αυτός της Μελούνας. Έπειτα από μία αψιμαχία το σύμβολο της ήττας και της ντροπής του 1897 έπεσε στα ελληνικά χέρια.

Την επομένη τα ελληνικά τμήματα στην πεδιάδα της Ελασσόνας παρά τη σαφή υπεροχή τους αρκέστηκαν να εκδιώξουν απλώς τις αντίπαλες δυνάμεις οι οποίες διέφυγαν και οχυρώθηκαν στο Σαραντάπορο.

Είχε παρέλθει η 7η Οκτωβρίου και στην Αθήνα δεν είχε αναφερθεί πολεμικό γεγονός άξιο λόγου εκτός από κάποιες αψιμαχίες δευτερεύουσας σημασίας.

Τον Βενιζέλο ελάχιστα τον ενδιέφερε η αποστολή ενός τυπικού δελτίου συμβάντων. Εκείνο που επιδίωκε με την παρέμβασή του ήταν να υπενθυμίσει τη σχέση πολιτικής και Στρατιωτικής ηγεσίας και να ωθήσει τη δεύτερη σε ταχύτερη διεξαγωγή των επιχειρήσεων.

Στις 9 Οκτωβρίου, στις 10 το πρωί άρχισε η επιχείρηση για την εκπόρθηση των στενών του Σαρανταπόρου.

Στις Σιδηρές Πύλες οι Έλληνες συνάντησαν σφοδρή αντίσταση και όταν έπεσε το σκοτάδι οι δύο αντίπαλοι διατηρούσαν τις θέσεις τους. Το πρωί της επομένης οι Τούρκοι μπροστά στον κίνδυνο κυκλωθούν από τον ελληνικό στρατό εγκατέλειψαν τις θέσεις τους αφήνοντας πίσω τους πολλούς νεκρούς, αιχμαλώτους, πολεμοφόδια ακόμα και τηλεβόλα ανέπαφο.

Είχαν αποφύγει όμως την περικύκλωση και την καταστροφή.

Η ευκαιρία έχει χαθεί. Η ελληνική πλευρά παρότι είχε σαφή υπέροχη- παρέταξε 60.000 άνδρες και 124 πυροβόλα έναντι 25 χιλιάδων ανδρών 42 πυροβόλων του αντιπάλου- έριξε όλο της το βάρος στην κατά μέτωπο επίθεση και απέτυχε στον πόλεμο των κινήσεων. Ο ελιγμός περικύκλωσης απαιτούσε τόλμη, αποφασιστικότητα και κεραυνοβόλα δράση. Αυτά όμως ήταν τα ασθενέστερα σημεία του ελληνικού επιτελείου το οποίο κάποιες στιγμές έχασε ακόμα και την επαφή με τους μαχόμενους σχηματισμούς.

Τελικά η ατυχής έμπνευση του στρατηγείου να απασχολήσει την ταξιαρχία ιππικού σε δευτερεύουσες επιχειρήσεις και η ατολμία του διοικητή της δεν της επέτρεψαν να καταλάβει εγκαίρως τη γέφυρα του Αλιάκμονα ώστε να αποκόψει τον όγκο του τουρκικού στρατού που υποχωρούσε προς την Κοζάνη.

Ειδάλλως οι Έλληνες από εκείνη την ημέρα αντί να πανηγυρίζουν, μόνο, την κατάληψη των Σερβίων- οι Τούρκοι εκτέλεσαν πριν τα εγκαταλείψουν 75 Έλληνες προκρίτους- θα μπορούσαν να επελάσουν προς τη Θεσσαλονίκη.

Η πρώτη πολεμική επιχείρηση ανύψωσε το ηθικό και δημιούργησε τις συνθήκες για την απελευθέρωση της Κεντρικής Μακεδονίας.

Ο Βενιζέλος ανυπομονούσε να πληροφορηθεί από τον αρχηγό του επιτελείου αν ο Στρατός μετά τα Σέρβια επρόκειτο να προελάσει αμέσως και προς ποια κατεύθυνση.

Η αόριστη απάντηση του Δαγκλή ήταν δηλωτική για τις διαθέσεις του αρχιστράτηγου και του επιτελείου. Δεν είχαν λάβει οριστική απόφαση προς ποια κατεύθυνση θα βάδιζε ο στρατός. Αυτό θα το έκαναν μετά την κατάληψη της Κοζάνης. Στην πραγματικότητα όμως το βλέμμα τους ήταν ήδη στραμμένο προς το Μοναστήρι για αυτό άλλωστε και η αναγνωριστική επιχείρηση του ιππικού θα γινόταν προς βορρά.

Εκτιμούσαν ότι αν οι τουρκικές δυνάμεις υποχωρούσαν προς το Μοναστήρι η ελληνική στρατιά όφειλε για να διασφαλίσει τα νώτα της να την καταδιώξει και κατόπιν να στραφεί προς τη Θεσσαλονίκη.

Αυτές ήταν οι προθέσεις του αρχιστράτηγου το βράδυ της 12^ης Οκτωβρίου.

Είναι γνωστή η αντιδικία του Κωνσταντίνου και του Επιτελείου του με την κυβέρνηση μέχρι που παρενέβη ο ίδιος ο Βενιζέλος

Η ηγεσία του στρατεύματος αντιλαμβανόταν τον πόλεμο απλώς ως μια σύγκρουση μεταξύ δύο στρατών ενώ ο πρωθυπουργός έστρεφε το βλέμμα του προς το μεγάλο πολιτικό διακύβευμα που ήταν η Θεσσαλονίκη.

Ο διάδοχος σε τηλεγράφημά του προς τον Βενιζέλο ανακοίνωσε: «Ο στρατός δεν θα οδεύσει κατά της Θεσσαλονίκης. Εγώ έχω καθήκον να στραφώ κατά του Μοναστηρίου, εκτός αν μου το απαγορεύσετε».

Η απάντηση του Βενιζέλου ήταν: Σας το απαγορεύω.

‘Ετσι, για λίγες ώρες η Θεσσαλονίκη έγινε ελληνική.

Ο Β! ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ

Στα τέλη Νοεμβρίου οι Βαλκάνιοι σύμμαχοι νικούσαν σε όλα σχεδόν τα μέτωπα. Μόνο οι Έλληνες οι οποίοι είχαν αναχαιτιστεί για την ώρα έξω από τα Ιωάννινα, την κυρία πόλη της Ηπείρου, αρνούνταν να υπογράψουν τη γενική εκεχειρία που είχε συμφωνηθεί στις αρχές Δεκεμβρίου.

Εκπρόσωποι των εμπολέμων και των μεγάλων δυνάμεων κλήθηκαν στο Λονδίνο για μία συνδιάσκεψη Ειρήνης. Για να μη μείνει απέξω, παρότι η χώρα του δεν είχε καταθέσει τα όπλα, ο Βενιζέλος πήρε το τρένο από τη Θεσσαλονίκη για το Παρίσι και έφτασε στο Λονδίνο στις 12 Δεκεμβρίου.

Αναμενόταν πως για μια ακόμη φορά το μέλλον της Ελλάδας  θα αποφασιζόταν σε κάποια πρωτεύουσα των μεγάλων δυνάμεων. Μέχρι τότε αυτό συνέβαινε πάντα. Τούτη τη φορά ο Βενιζέλος ήταν αποφασισμένος να συμμετάσχει ο ίδιος. Ήταν από τη φύση του καλός διαπραγματευτής.

Σε αυτή την περίπτωση τα πράγματα εξελίχθηκαν μάλλον διαφορετικά.

Ο πρώτος γύρος των συνομιλιών τον Δεκέμβριο του 1912 και τον Ιανουάριο του 1913 ήταν εξαρχής δύσκολος. Οι διαπραγματεύσεις εκτροχιάστηκαν μοιραία στις 23 Ιανουαρίου όταν στην Κωνσταντινούπολη οι εκδιωχθέντες νεότουρκοι ανέκτησαν τον έλεγχο με ένα αιματηρό αντιπραξικόπημα και αποκήρυξαν αμέσως τους όρους της ειρήνης που τους επιδόθηκαν από το Λονδίνο.

Ο Βενιζέλος θεώρησε ότι αυτό ήταν το σύνθημα για να επιστρέψει στην Ελλάδα. Δεν έφερε μαζί του τους όρους της ειρήνης αλλά κάτι δυνητικά πολύ πιο δελεαστικό και με μεγαλύτερη εμβέλεια.

Λίγες ημέρες μετά την άφιξη του στο Λονδίνο είχαν συστήσει τον Βενιζέλο το David Lloyd George τότε Υπουργό Οικονομικών ο οποίος αργότερα θα γινόταν πρωθυπουργός και στον πρώτο Λόρδο του ναυαρχείου Ουίνστον Τσώρτσιλ.

Σε μία σειρά ιδιωτικών συναντήσεων αναδείχθηκε η δυνατότητα μιας μελλοντικής συνεννόησης με τη Βρετανία και ίσως και με τη Γαλλία. Ήταν η πληρέστερη εκδοχή Συμμαχίας που είχε προτείνει πρώτος ο Μαυροκορδάτος στον υπουργό εξωτερικών Κάνινγκ σχεδόν 100 χρόνια νωρίτερα. Αυτή τη φορά ο ίδιος ο δημοκρατικά εκλεγμένος πρωθυπουργός της Ελλάδας έθεσε το ζήτημα. Ο Lloyd George εντυπωσιάστηκε.

«Είναι ένας σπουδαίος, πολύ σπουδαίος άνθρωπος» λέγεται ότι είπε μία ημέρα μετά την αναχώρηση του Βενιζέλου από το Λονδίνο.

Τα επόμενα δέκα χρόνια μεγάλο μέρος της εξωτερικής πολιτικής του Βενιζέλου θα στηριζόταν στις προοπτικές που είχαν σκιαγραφηθεί σε αυτές τις σημαντικές συζητήσεις στο Λονδίνο υπό τη σκιά της ατελέσφορης συνδιάσκεψης για την Ειρήνη στα Βαλκάνια.

Ο πόλεμος στα Βαλκάνια ήταν μία αποφασιστική νίκη των χριστιανικών κρατών. Όμως για πρώτη φορά στην ιστορία της περιοχής δεν θα υπήρχε κανένας μόνιμος διακανονισμός Ειρήνης τον οποίο θα επέβαλαν από τα επάνω Ευρωπαϊκές δυνάμεις παρότι προσπάθησαν   να τον επιβάλουν.

Ο δεύτερος έγινε μεταξύ των συμμάχων του Α! με αντίπαλο την Βουλγαρία η οποία έχασε πολλά από τα κέρδη της.

Η συνθήκη ειρήνης του Βουκουρεστίου καθόρισε τα νέα σύνορα.

Η ΑΝΟΛΟΚΛΗΡΩΤΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ. ΜΙΑ ΝΕΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ.  

Τα πρώτα 200 χρόνια ήταν, πράγματι, πολύ δύσκολα για τον ελληνισμό. Το 1922 έφτασε στο όραμά του αλλά δεν το εκπλήρωσε. Έφθασε σε στιγμές δόξας αλλά και ήττας και παρακμής. Άφησε εκτός ελληνικής πολιτείας τμήματα του ελληνισμού με χαρακτηριστικότερο τον κυπριακό ελληνισμό.

Η εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση του 1821 έμεινε ανολοκλήρωτη. Μια νέα στρατηγική χρειάζεται ο ελληνισμός για τα επόμενα 100 χρόνια. Θα μπορέσει να την βρει;

Η σημερινή εικόνα δεν δημιουργεί αισιοδοξία. Εδώ και πολλά χρόνια υπάρχει μια συρρίκνωση, εδαφική, πολιτική, πολιτισμική, χωρίς να απασχολεί σοβαρά κανέναν. Η τελευταία έκρηξη του ελληνισμού συνέβη το 1940. Από τότε, αν εξαιρέσει κανείς την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων το 1948, λόγω της συμμετοχής στον πόλεμο με τις νικήτριες δυνάμεις, υπάρχει μια προϊούσα παρακμή.

Η χαρακτηριστικότερη αδυναμία του σύγχρονου ελληνισμού είναι ότι δεν ξέρει τι θέλει. Και ότι οι ελίτ που διαμορφώνουν τις επιλογές του δεν ενδιαφέρονται να αναζητήσουν ένα νέο όραμα. Χωρίς οράματα δεν μπορεί να ζήσουν κοινωνίες.

Αυτήν την έλλειψη οράματος και ηγεσίας την αισθάνεται περισσότερο η κοινωνία από τις ηγετικές ομάδες. Γι αυτό και υπάρχει μια διάσταση, ένας διχασμός μεταξύ ηγεσίας και πολιτών. Ένας διχασμός που πολλές φορές αγγίζει και ανορθολογικά όρια.

1.-Παράλληλα με την οικονομική και πολιτισμική της ανάπτυξη η χώρα πρέπει να φροντίσει και την ασφάλειά της. Δεν είναι δεδομένη αυτή η ασφάλεια. Απειλείται από την Τουρκία. Όποιος πιστεύει πως με την Τουρκία μπορεί να συνδιαλλαγεί με ειρηνικούς όρους δεν έχει καταλάβει τίποτε από τη φύση του τουρκικού καθεστώτος.. Η Τουρκία δεν είναι μια σύγχρονη δημοκρατία όπως θα ήθελαν οι ελληνικές ηγεσίες. Η Τουρκία είναι ένα καθεστώς. Και ανεξαρτήτως ηγεσίας, εκείνο που προτάσσει είναι  η δύναμη.

Η Τουρκία, μάλιστα, ετεροπροσδιορίζεται σε σχέση με τον ελληνισμό όσο και αν θέλει να το κρύψει. Η Τουρκία υπάρχει ως το «άλλο», το αντίθετο του ελληνισμού. Αυτό πρέπει να γίνει συνείδηση στις ελληνικές ελίτ. Μπορεί να υπάρξει σύγκλιση σε πολλά ζητήματα με την Τουρκία, μπορεί οι δύο χώρες να συνεργαστούν στο μέλλον και να μειωθούν οι εντάσεις αλλά φιλικές σχέσεις Ελλάδα και Τουρκία δεν πρόκειται να αναπτύξουν ποτέ. Συνειδητά ή υποσυνείδητα διεκδικούν δυναμικά τον ίδιο χώρο και την ίδια παράδοση. Η Ελλάδα ένα μίγμα κλασικής εποχής και Βυζαντίου και η Τουρκία την Οθωμανική Αυτοκρατορία ως διάδοχο του Βυζαντίου. Η αντίθεση αυτή δεν βρίσκεται στην καθημερινή ατζέντα αλλά διατρέχει υποσυνείδητες συμπεριφορές.

Αυτή η απειλή από την Τουρκία δεν αντιμετωπίζεται, μόνο, με διπλωματία. Η Τουρκία σέβεται, μόνο, τη δύναμη της ισχύος. Η δημιουργία ισχυρών ενόπλων δυνάμεων, επιθετικά διατεταγμένων απέναντι στην Τουρκία και μιας πολιτικής ηγεσίας αποφασισμένης να τις χρησιμοποιήσει αποτελεί την πρώτη προτεραιότητα του νέου ελληνισμού. Η καλύτερη αποτροπή είναι η αίσθηση του αντιπάλου πως θα ηττηθεί κατά κράτος αν επιδιώξει το απονενοημένο. Η ελληνική κοινωνία δεν αντέχει άλλο τους εξευτελισμούς.

Οι ισχυρές Ένοπλες Δυνάμεις είναι το πιο ισχυρό χαρτί στα χέρια μιας ικανής διπλωματίας. Η διπλωματική υπηρεσία δεν μπορεί να αποτελείται από φοβισμένους υπαλλήλους του κράτους. Πρέπει να αναβιώσουμε τις καλύτερες ιστορικές στιγμές της διπλωματικής ιστορίας. Και αυτό προϋποθέτει τη δημιουργία μιας ικανότατης υπηρεσίας από πρόσωπα που θα είναι ικανά και σεβαστά στην κρατική ιεραρχία.

2.-Μέσα στο πλαίσιο αυτής της αυτοδύναμης προστασίας, η Κύπρος κατέχει εξέχουσα θέση. Είναι το μόνο μέρος ενός πολυάριθμου και συνεκτικού ελληνισμού που βρίσκεται εκτός ελληνικής πολιτείας. Υπάρχει και η Βόρεια Ήπειρος αλλά είναι μια άλλη υπόθεση.

Ο βορειοηπειρωτικός ελληνισμός πρέπει να τύχει της προστασίας και των δικαιωμάτων που του αναγνωρίζονται διεθνώς.

3.-Ο τρίτος οραματικός άξονας είναι η ανάπτυξη. Η χώρα πρέπει να μπει στην επιστημονική και εκπαιδευτική πρωτοπορία. Μικρές κοινωνίες όπως η ελληνική δεν έχουν επιλογές μετριοκρατίας. Είναι κοινωνίες ανοικτές, ειρηνικές αλλά αγωνιζόμενες. Αν σταματήσουν τον αγώνα θα έχουν εκλείψει. Φαινόμενα διάλυσης των πανεπιστημίων, τα οποία πρέπει να βρεθούν στην παγκόσμια πρωτοπορία, είναι ανάγκη να περάσουν στην πρόσφατη ιστορία της χώρας. Όποιος θέλει να υλοποιήσει το αναρχικό του όραμα υπάρχουν δημοκρατικοί τρόποι να το κάνει. Αλλά όχι σε βάρος της Ανώτατης Εκπαίδευσης.

Το σημαντικότερο όμως, είναι το συγκεντρωτικό κράτος που δημιουργήθηκε τα 200 αυτά χρόνια από την ηρωϊκή εξέγερση του 1821 να γίνει ελληνικό.

Η πολιτεία πρέπει να φροντίσει για την ισομερή ανάπτυξη όλων των γεωγραφικών διαμερισμάτων της χώρας. Η επαρχιακή αντίληψη του πολιτικού κατεστημένου ότι αναπτύσσεται μόνο η πρωτεύουσα και τα αποφάγια διαμοιράζονται στην λοιπή επικράτεια,   πρέπει να αναθεωρηθεί.

Προσωπικότητες που έλαμψαν διεθνώς πρέπει να ενθαρρυνθούν να προσφέρουν και στη χώρα και στις πόλεις που αποτελούν τη βάση τους. Ο ομογενειακός ελληνισμός έχει πολλές προσωπικότητες που μπορεί να βοηθήσουν. Και θέλουν να το κάνουν. Φτάνει οι ελίτ της χώρας να απαλλαγούν από τον επαρχιωτισμό τους.

Μου έκανε εντύπωση που το χωριό στο οποίο γεννήθηκε δεν κάλεσε ποτέ τον Βαγγέλη Παπαθανασίου να τον τιμήσει.

Οι πόλεις της χώρας να αναπτύξουν τη δική τους εξωστρέφεια και να ενθαρρυνθούν από την Πολιτεία. Όχι να υπονομεύονται.

4.- Ο εκδημοκρατισμός της Τουρκίας πρέπει να αποτελέσει ελληνικό στόχο. Οι Τούρκοι και η Τουρκία είναι ψευδεπίγραφες οντότητες. Οι Τούρκοι όταν δημιούργησαν την αυτοκρατορία τους ήταν μικρή μειονότητα. Οι βίαιοι εξισλαμισμοί και εκτουρκισμοί δημιούργησαν το σημερινό αυταρχικό μόρφωμα. Πρέπει να βοηθηθούν οι λαοί που συγκροτούν τη σημερινή Τουρκία να ενεργοποιήσουν την εθνική και πολιτισμική αίσθηση που έχουν κρυμμένη στο υποσυνείδητό τους. Τα ελληνικά, δημόσια μέσα ενημέρωσης μπορούν να βοηθήσουν στην κατεύθυνση αυτή ανοίγοντας δημοκρατικό διάλογο με την κοινωνία των πολιτών στις δύο χώρες. Η εικόνα της Ελλάδας ως μιας δημοκρατικής, ειρηνικής δύναμης στην περιοχή επιβάλλει την βοήθεια προς τους καταδιωκόμενους για τα φρονήματα και τις πεποιθήσεις τους τούρκους πολίτες.

5.-Στα Βαλκάνια η Ελλάδα πρέπει να περάσει την ηλικία της παιδικής της συμπεριφοράς. Είναι δύσκολο διότι διακυβεύονται συμφέροντα αλλά αναγκαίο. Η Ελλάδα για τις βαλκανικές χώρες μπορεί να αναδειχθεί σε ένα δημοκρατικό, ειρηνικό και αντιαυταρχικό πρότυπο, εναλλακτική επιλογή της πρότασης που προσφέρει στις χώρες η Τουρκία. Θέλουμε δεν θέλουμε αυτές είναι οι δύο αντιλήψεις στη βαλκανική χερσόνησο. Θέλει δουλειά, όμως, και να συγκροτηθεί συγκεκριμένα, και όχι ως αίσθηση, η ελληνική πρόταση και να διαδοθεί με ήπιο, ειρηνικό και αποδεκτό τρόπο.

6.-Σε συνεργασία με άλλες δυνάμεις της περιοχής ( Κύπρος, Ισραήλ και αραβικές χώρες) θα μπορούσε η Ελλάδα να συμμετάσχει σε μια υπόσταση με τα χαρακτηριστικά ήπιας περιφερειακής δύναμης. Αλλά για να μπορείς να αναπτύξεις ήπια πολιτική πρέπει να μπορείς να την υποστηρίξεις από ισχυρές ένοπλες δυνάμεις.

7.-Η Ελλάδα δαπανά μεγάλα ποσά για την άμυνά της και πρέπει να συνεχίσει να το κάνει. Στις επιλογές ανάπτυξης οικονομικών τομέων η αμυντική βιομηχανία αναγκαστικά πρέπει να κατέχει υψηλή θέση ώστε μεγάλο μέρος των πόρων να ανακυκλώνεται εσωτερικά και να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας.

8.-Θα μπορούσε να προσθέσει κανείς και άλλα πολλά. Αλλά όσα επισημάνθηκαν παραπάνω είναι μερικές επιλογές που δείχνουν ότι δεν μπορεί να σκεπτόμαστε με τον γραμμικό τρόπο που το κάναμε ως σήμερα.

Μπορεί όλα όσα αναφέρθηκαν να είναι ανεδαφικά. Αλλά, σίγουρα, δεν μπορούμε να συνεχίσουμε με τον ίδιο τρόπο που το κάναμε τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Ας αρχίσει ένας δημόσιος διάλογος. Τι θέλουμε, τέλος πάντων;

Ας διατυπωθούν προτάσεις. Ως τομές, όμως. Γιατί τα πρώτα 200 χρόνια ήταν μεν δύσκολα, διαμόρφωσαν το σημερινό κράτος αλλά για πολλούς, η ανολοκλήρωτη επανάσταση συνεχίζεται