IAN LESSERTo «Ορούτς Ρέις» αποτελεί ακόμη ένα επεισόδιο στη μακρά σειρά εντάσεων που εξελίσσονται στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε περίπτωση που η πολιτική αποκοτιά οδηγήσει σε ένοπλη σύρραξη στην περιοχή, η Αγκυρα θα έχει να αντιμετωπίσει την ισχυρή αντίδραση των νατοϊκών εταίρων της. Φωτ. A.P.
Ο τίτλος του δημοφιλούς δοκιμίου του Τζέιμς Μπάλντουιν «Η πυρκαγιά της επόμενης φοράς» αποτελεί προειδοποίηση για κινδύνους, τους οποίους προτιμούμε να αγνοήσουμε. Είναι επίσης συναγερμός κατά του εφησυχασμού. Τα τελευταία χρόνια, πολλοί αναλυτές υπογράμμισαν τον ενισχυόμενο κίνδυνο στην Ανατολική Μεσόγειο, με τους περισσότερους να καταλήγουν ότι και οι δύο πλευρές αρκούνται σε πόζες και επίδειξη δύναμης με στόχο την άσκηση διπλωματικής πίεσης και τα εσωτερικά πολιτικά οφέλη.
Γιατί η παρούσα ένταση με αφορμή αντίπαλες θαλάσσιες αξιώσεις στην Ανατολική Μεσόγειο να είναι διαφορετική από παλαιότερες; Δυστυχώς, υπάρχουν πολλοί και καλοί λόγοι να ανησυχούμε.
Πρώτον, οι παρούσες εντάσεις επηρεάζουν πολύ μεγαλύτερη περιοχή, με διαφορετικές εστίες τριβών και εμπλεκόμενους παίκτες. Η διένεξη για την Κύπρο, που αποτελούσε κάποτε από μόνη της πηγή κινδύνων, εξελίχθηκε πλέον σε πολιτικό και όχι αμυντικό ζήτημα. Συρία και Λιβύη αποτελούν πλέον εμβληματικά παραδείγματα των νέων περιφερειακών γεωπολιτικών συσχετισμών, με μόνιμο χάος σε συνθήκες ένοπλης σύρραξης. Οι «εξωτερικοί παίκτες», από τη μεριά τους, έχουν γίνει πιο τολμηροί στη χρήση ένοπλων μέσων, ευθέως ή μέσω τοπικών αντιπροσώπων τους. Ο κατάλογος δυνητικών θερμών αντιπαραθέσεων είναι μακρύς: Τουρκία με Ρωσία στη Συρία ή τη Λιβύη, Τουρκία εναντίον Αιγύπτου ή Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και –ακόμη πιο ανησυχητικό– Τουρκία με Ελλάδα, Κύπρο, Ισραήλ ή Γαλλία.
Οι παλαιές αναστολές και η συντηρητική χρήση στρατιωτικής ισχύος από την Αγκυρα έχουν πλέον παρέλθει, έχοντας εκπνεύσει μετά τις επιχειρησιακές επιτυχίες της Τουρκίας σε Συρία και Λιβύη. Αυτό συνοδεύθηκε από το νέο τουρκικό ναυτικό δόγμα, με κεντρικό άξονα τη ναυτική παρουσία. Οι διεκδικήσεις της Αγκυρας σε ό,τι αφορά την υφαλοκρηπίδα και τον εναέριο χώρο δεν έχουν μεταβληθεί ουσιαστικά. Η ύπαρξη υποθαλάσσιου ορυκτού πλούτου, καθώς και η αυξημένη ικανότητα προβολής της τουρκικής ισχύος, έχουν μεταβάλει την εξίσωση. Στα γεμάτα άγχος χρόνια πριν από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, το Αιγαίο ήταν στο επίκεντρο των ελληνοτουρκικών τριβών. Σήμερα, το Αιγαίο απασχολεί πάλι με τη σύνθεση του ανταγωνισμού και τις πιθανότητες σύρραξης να είναι πολύ μεγαλύτερες.
Δεύτερον, τα πράγματα μπορούν πάντα να πάνε άσχημα. Η κρίση Ιμίων/Καρντάκ του 1996 προσέφερε διδάγματα σε όλες τις πλευρές, ενώ αναδείχθηκε στην κρισιμότερη στιγμή της ελληνοτουρκικής έντασης, που ταλαιπωρεί την περιοχή και το ΝΑΤΟ εδώ και δεκαετίες. Οι δύο χώρες κινδύνευσαν να εμπλακούν σε ανεπιθύμητη και από τις δύο πλευρές σύρραξη, εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο τα μέσα ενημέρωσης κάλυψαν την κρίση και λόγω της πίεσης της κοινής γνώμης, σε μία εποχή κατά την οποία οι χρόνοι μετάδοσης των πληροφοριών ήταν πιο αργοί από ό,τι σήμερα και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ανύπαρκτα. Οι στρατιωτικοί επιτελείς των δύο χωρών γνωρίζονταν προσωπικά και η συνεννόηση ήταν εφικτή. Αθήνα και Αγκυρα, με σημαντική βοήθεια από την Ουάσιγκτον, αποτραβήχτηκαν από το χείλος του γκρεμού, ενώ η κρίση εισήγαγε παρατεταμένη περίοδο αποκλιμάκωσης στο Αιγαίο.
Η περιοχή σήμερα είναι σκηνικό εντατικών αεροναυτικών επιχειρήσεων, χωρίς την ύπαρξη μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης και περιορισμού κινδύνων, που εφαρμόζονταν ακόμη και στον Ψυχρό Πόλεμο. Με τα ανώτατα κυβερνητικά κλιμάκια να εμφανίζονται καχύποπτα, ο κίνδυνος εσφαλμένου υπολογισμού αυξάνεται. Το μόνο που απαιτείται άλλωστε είναι ένας λάθος υπολογισμός στην ερμηνεία της εικόνας ραντάρ επιφανείας για να ξεσπάσει ένα θερμό επεισόδιο. Το πρόσφατο περιστατικό μεταξύ γαλλικών και τουρκικών πολεμικών πλοίων θα μπορούσε να έχει πάρει επικίνδυνες διαστάσεις.
Τέλος, οι συμμαχικές σχέσεις έχουν αλλάξει ριζικά. Πολλοί σύμμαχοι του ΝΑΤΟ θέτουν το ερώτημα εάν η Τουρκία είναι εταίρος ή κράτος-ταραξίας. Η συζήτηση αυτή είναι υπερβολική. Ουδείς αμφιβάλλει, όμως, ότι η στρατηγική σχέση μεταξύ της Αγκυρας και των υπερατλαντικών εταίρων της έχει φθάσει στο σημείο θραύσης. Την ίδια ώρα, οι δεσμοί ασφαλείας της Ελλάδας και με τις δύο ακτές του Ατλαντικού ουδέποτε υπήρξαν στενότεροι. Σε περίπτωση που η πολιτική αποκοτιά οδηγήσει σε ένοπλη σύρραξη στην Ανατολική Μεσόγειο, η Αγκυρα θα έχει να αντιμετωπίσει την ισχυρή αντίδραση των ΝΑΤΟϊκών της εταίρων. Δεν θα υπάρξουν νικητές σε αυτή την αντιπαράθεση. Ισως σημάνει το τέλος της προοπτικής ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε. και το de facto «πάγωμα» της συνεργασίας της Αγκυρας με το ΝΑΤΟ. Η Ελλάδα θα βρεθεί τότε αντιμέτωπη στα ανατολικά σύνορά της με μία απομονωμένη και ασταθή Τουρκία.
Ποιος θα αναλάβει πρωτοβουλίες για να αποσοβηθεί αυτό το σενάριο; Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες δεν διαθέτουν την αναγκαία επιρροή πάνω στην Τουρκία. Το Παρίσι επέλεξε να ενισχύσει τη ναυτική του ισχύ στην περιοχή, δηλώνοντας αλληλέγγυο με την Αθήνα και έτοιμο να αντιμετωπίσει τις τουρκικές προκλήσεις. Αν Αθήνα και Αγκυρα δεν επιτύχουν την αποκλιμάκωση της κρίσης με ίδια μέσα, το Βερολίνο ή άλλες δυνάμεις θα κληθούν να σβήσουν αυτή τη φορά την πυρκαγιά.
* O κ. Ian Lesser είναι αντιπρόεδρος του German Marshall Fund of the United States και εκτελεστικός διευθυντής του GMF στις Βρυξέλλες.
