Οι δύο τάσεις που συγκρούονται

Οι Αμερικανικές Εκλογές της 3ης Νοεμβρίου, δύνανται να χαρακτηριστούν ιστορικής σημασίας, όχι μόνο για την τεράστια συμμετοχή των Αμερικανών ψηφοφόρων (η μεγαλύτερη από το 1916), αλλά κυρίως γιατί ο χαρακτήρας αυτής της αναμέτρησης είχε σαφές ιδεολογικό πρόσημο, καθώς το διακύβευμα αυτών των εκλογών αφορούσε εκ προοιμίου την επικράτηση μίας εκ των δύο  κυρίαρχων ιδεολογικών τάσεων εντός του αμερικανικού πολιτικού γίγνεσθαι, του εθνοκεντρικού συντηρητισμού με ροπή στο νέο-απομονωτισμό και του διεθνιστικού νέο-φιλελευθερισμού με σαφή οικουμενικά και κοσμοπολιτικά στοιχεία.

Η πρώτη τάση,  εκπροσωπούμενη από τον νυν Πρόεδρο Donald Trump, εδράζεται στην παραδοσιοκρατία, στο κλασικό φιλελεύθερο πρότυπο συναφές με το έθνος-κράτος, προκρίνει μονομερή δράση (unilateral action) τόσο στα οικονομικά ζητήματα  (προστατευτισμός) όσο και στην εξωτερική πολιτική, προτάσσει το εθνικό συμφέρον stricto sensu, αντιτίθεται στα πολυμερή (multilateral) fora λήψης αποφάσεων, προκρίνοντας ένα  διμερές πλαίσιο διπλωματίας και ένα μοντέλο σύναψης συμμαχιών και διαχείρισης των ήδη υπαρχουσών (ΝΑΤΟ), βάσει ενός συναλλακτικού προτύπου (transactional pattern).

Αντίθετα, η έτερη τάση, εκπροσωπούμενη από τον πρώην Αντιπρόεδρο Joe Biden, αφορά το πρόταγμα του διεθνιστικού νέο-φιλελευθερισμού, συναφούς με τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης και της ευρείας αλληλεξάρτησης που προκρίνει μορφές παγκόσμιας διακυβέρνησης (global governance) με τις ΗΠΑ στην πρωτοκαθεδρία, ευνοεί πολυμερή σχήματα λήψης αποφάσεων, ορίζει το εθνικό συμφέρον με την ευρεία έννοια και εμπνέεται από τα μετανεωτερικά (postmodern) πρότυπα κοινωνικού μετασχηματισμού, προωθώντας την πολυπολιτισμική ενσωμάτωση και την “εξαγώγιμη” δημοκρατία ως ιδεαλιστικό μοτίβο.

Επιπρόσθετα, στην εξωτερική πολιτική,  ενθαρρύνει τη συμβολή σχημάτων πολυεπίπεδης δικτύωσης παγκόσμιας εμβέλειας και προτάσσει μοντέλα αλληλένδετων συμμαχιών υπό την υψηλή αμερικανική εποπτεία.

Το εσωτερικό ζήτημα υπό το πρίσμα της εθνικής ταυτότητας – Η κριτική Huntington

Το οριακό αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών,  εντείνει τον υπάρχοντα εσωτερικό διχασμό της αμερικανικής κοινωνίας και απειλεί το αμερικανικό οικοδόμημα με υπονόμευση/εκμηδένιση εκ των έσω κατά τον Fred Charles Ikle (annihilation from within), διαβρώνοντας τα θεμέλια της αμερικανικής πολιτείας, δημιουργώντας προϋποθέσεις ασυνέχειας στις σταθερές νόρμες των κέντρων λήψης αποφάσεων της Ουάσιγκτον, απαξίωση των θεσμών και δυνητική αλλοίωση του αμερικανικού προτύπου με ανυπολόγιστες συνέπειες για τον δυτικό κόσμο.

Η οξεία αντιπαράθεση μεταξύ των δύο πλευρών και η ακραία ρητορική και πρακτική δεν αποτελεί γεγονός μεμονωμένο που έγκειται αποκλειστικά στην αντισυμβατική και αντι-συστημική υποψηφιότητα του νυν Προέδρου Trump.

Αφορά μια βαθύτατη κρίση που σοβεί στα ενδότερα του αμερικανικού κράτους, από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, η οποία γιγαντώθηκε την τελευταία δεκαετία.

Αναμφίλεκτα, η κρίση θίγει τον πυρήνα της αμερικανικής εθνικής ταυτότητας με ευρύτερες προεκτάσεις για τη στρατηγική συμπεριφορά των ΗΠΑ στον 21ο αιώνα. Είναι προφανές πως η επίδραση του εσωτερικού πεδίου, αντανακλάται και στις εξωτερικές σχέσεις της υπερδύναμης, παρά τις συνέχειες της εξωτερικής πολιτικής και τα δομικά συστημικά χαρακτηριστικά της αμερικανικής υψηλής στρατηγικής.

Την υπάρχουσα κρίση, την είχε προβλέψει εν πολλοίς, ο διάσημος Αμερικανός Ακαδημαϊκός Samuel Huntington με το περίφημο πόνημά του “Ποιοι Είμαστε” εν έτει 2004, όπου παρουσίασε αναλυτικά το διακύβευμα της αμερικανικής υπερδύναμης για τις επόμενες δεκαετίες σε σχέση με τη διατήρηση της αμερικανικής εθνικής ταυτότητας λογιζόμενης ως η κύρια πηγή ισχύος του αμερικανικού κράτους.

Περιγράφοντας τα συστημικά αίτια που διάβρωσαν το συμπαγές στοιχείο της εθνικής ταυτότητας κατά την πρώιμη μεταψυχροπολεμική εποχή, ο Huntington αναφέρθηκε στην πτώση του μεγάλου ιδεολογικού αντιπάλου των ΗΠΑ, της Σοβιετικής Ένωσης και του κενού ισχύος που δημιουργήθηκε εξ αυτού του γεγονότος.

Το αποτέλεσμα ήταν να επιδοθούν οι ιδεαλιστικές αμερικανικές ελίτ, ελλείψει απειλής, σε λογικές ευρείας αλληλεξάρτησης και της επιβολής Pax Americana με εξαγωγή του πλουραλιστικού δημοκρατικού μοντέλου στον κόσμο, λειαίνοντας τις εθνικές προσλαμβάνουσες.

Ο Huntington, αντιμετώπισε την ανωτέρω στρατηγική  επιλογή με σκεπτικισμό, θεωρώντας πως αφενός οι ΗΠΑ εμπλέκονται σε ουτοπικές στοχεύσεις υπονομεύοντας εν τέλει την ίδια τους την υπόσταση, ενισχύοντας τους ανταγωνιστές τους (ιδίως την Κίνα), αφετέρου ανησύχησε για τις επιπτώσεις της ανωτέρω ιδεολογικοποίησης εν είδει ιδεαλισμού, στο εσωτερικό πεδίο και δη στην θολωμένη αυτοεικόνα (blurred self image) των ΗΠΑ και στην θέαση της εθνικής ταυτότητας αποσυνδεδεμένης του παρελθόντος.

Παράλληλα, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου, ο Huntington, θεώρησε μεταξύ άλλων, πως το πολυπολιτισμικό εγχείρημα και η αθρόα επιφανειακή ενσωμάτωση μεταναστών, (των μεξικανικής καταγωγής στις νοτιοδυτικές πολιτείες και του ισλαμικού θρησκεύματος στο σύνολο της αμερικανικής επικράτειας), σε συνδυασμό με την αποσύνδεση του αμερικανικού εθνοκεντρικού αφηγήματος από την Εκπαίδευση, συνετέλεσε στο να δημιουργηθούν οι βάσεις αποδόμησης του λεγόμενου American Creed.

Ως εκ τούτου,  η αμερικανική κοινωνία διέπεται από έντονες τάσεις διχασμού εξαιτίας του γεγονότος ότι η εθνική ταυτότητα και το αίσθημα του συνανήκειν βάσει κοινού κώδικα αξιών και προτύπων, παρακάμπτονται χάριν ενός άκρατου δικαιωματισμού και ψευδεπίγραφου πλουραλισμού που καταλήγει σε διακριτή ιδεολογία εντός των ΗΠΑ και μη ταύτισης με το αμερικανικό ιδεώδες.

Ο εσωτερικός διχασμός στις ΗΠΑ, αποτυπώνεται χαρακτηριστικά με την κατακρήμνιση εθνικών συμβόλων και με την υιοθέτηση ακραίων συμπεριφορών των διαφόρων ομάδων υποστηρικτών και των δύο πλευρών.

Παρά τη σωρεία κριτικών εναντίον του, ο Huntington, περιέγραψε τη μείζονα εσωτερική παράμετρο που κλιμακώνεται στις τρέχουσες αμερικανικές εκλογές και στρέφει τα δύο παραδοσιακά κόμματα των ΗΠΑ σε λογικές ακραίας πόλωσης που αντιβαίνει τα ειωθότα της παραταξιακής διαμάχης.

Η κρίση των ΗΠΑ είναι πρωτίστως κρίση εθνικής ταυτότητας.

Στρατηγικές Επιλογές

Οι ευρύτερες επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης του 2008, της αμερικανικής υπερ-επέκτασης και οικονομικής εξάντλησης απ’ τους πολέμους του Ιράκ και του Αφγανιστάν, οδήγησαν σε επαναχάραξη στρατηγικής στο πλαίσιο του περιορισμού δαπανών και της ενδοσκόπησης (retrenchment).

H ανάδυση της Κίνας ως επίδοξου ευθέος ανταγωνιστή των ΗΠΑ (direct peer competitor) και η καταλυτική επίδραση της πανδημίας ως επιταχυντή των υπαρχουσών αποκλινουσών τάσεων τόσο στο συστημικό επίπεδο όσο και στο εσωτερικό πεδίο, συνθέτουν ένα δυσεπίλυτο γρίφο για τον επόμενο Πρόεδρο. Όποιος εκ των δύο επιλεγεί εν τέλει, καλείται να επιλέξει τον τρόπο αντίδρασης των ΗΠΑ για την διατήρηση της πρωτοκαθεδρίας τους,σ έναν υβριδικό πολυπολικό κόσμο, όπου καθίσταται ολοένα και δυσχερέστερη η επίτευξη ευνοϊκών αποτελεσμάτων (favourable outcomes) μέσω μονομερών ιδεαλιστικών στρατηγικών.

Τα υβριδικά δόγματα των αναθεωρητικών κρατών που αντιπαραβάλλονται στα γεωστρατηγικά σημεία ενδιαφέροντος των ΗΠΑ, προβάλλουν εξόχως απειλητικά για μια απολύτως ορθολογική-αποστεωμένη στρατηγική προσέγγιση βάσει αποκλειστικής τεχνολογικής υπεροχής, ενώ το πολιτισμικό υπόβαθρο των επερχόμενων συγκρούσεων, απαιτεί μια αναδιάταξη των προτεραιοτήτων της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, με οδοδείκτη την εξυπηρέτηση του αμερικανικού εθνικού συμφέροντος, εδραζόμενου στην ενοποιητική διάσταση της αμερικανικής εθνικής ταυτότητας και στα συστατικά που την συνέθεσαν εξαρχής.

Η διαρκής αποδόμηση της αμερικανικής εθνικής ταυτότητας θα επιφέρει μακροπρόθεσμα αλλαγή στην στρατηγική κουλτούρα και δυνητικές απρόβλεπτες προτιμήσεις (preferences) στην εξωτερική πολιτική που θα ευνοήσουν πιθανότατα τα αναθεωρητικά κράτη.

Ο υφιστάμενος διχασμός στο εσωτερικό και η συνεχής κατακρήμνιση του αμερικανικού ιδεώδους θέτει ήδη τον επερχόμενο Πρόεδρο ενώπιον μιας αδυσώπητης πραγματικότητας: Θα πρέπει να επανακαθορίσει προτεραιότητες και στόχους έχοντας να αντιμετωπίσει ευρεία δυσαρέσκεια και πιθανόν από-νομιμοποίηση από το ένα μέρος της αμερικανικής κοινωνίας, γεγονός που καθιστά αυτομάτως την επόμενη τετραετία μεταβατική και ιδιαιτέρως κρίσιμη.

Καθώς οι ΗΠΑ αποτελούν το κέντρο βάρους του ευρω-ατλαντικού κόσμου από το 1945, μια εσωτερική αποσταθεροποίηση, θα κλονίσει συθέμελα το δυτικό σύστημα ασφαλείας με ανυπολόγιστες συνέπειες για την παγκόσμια ασφάλεια.

* Ο κ. Κων/νος.Θ Λαμπρόπουλος είναι Στρατηγικός Αναλυτής, Εταίρος Κέντρου Μελετών Ασφάλειας της Γενεύης.

capital.gr