Αλέξης Λεκάκης Κερκυραίος: Γιατί το Ιράν αντιτίθεται σε πιθανή νέα τουρκική εισβολή στη Β.Συρία[1]

Του Αλέξη Λεκάκη Κερκυραίου[2]

Ω μύγα, η αρένα του πανίσχυρου Σιμόργ [μυθικό πτηνό της περσικής μυθολογίας] δεν είναι ο τόπος εμφάνισής σου. Κηλιδώνεις τη φήμη σου και μας προκαλείς προβλήματα.

Χαφέζ (1325-1390)

Με τον Τούρκο πρόεδρο να απειλεί για άλλη μία φορά με εισβολή στη βόρεια Συρία[3] την επαύριον του τρομοκρατικού κτυπήματος στην Κωνσταντινούπολη, κρίνεται σκόπιμο να αναλυθεί η στάση του Ιράν απέναντι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, αφ’ ής στιγμής το τελευταίο αποτελεί έναν από τους κύριους εμπλεκόμενους διεθνείς δρώντες και ρυθμιστές στην πολύπαθη αραβική χώρα με διακριτές, μάλιστα, προτεραιότητες από την Τουρκία αλλά και τη Ρωσία, αν και σε μικρότερο βαθμό.

Η επίσημη αντίδραση του Ιράν ήρθε από τον υπουργό Εξωτερικών της χώρας, Αμίρ Αμπντολαχιάν, ο οποίος σε τηλεφωνική συνομιλία του με τον Τούρκο ομόλογό του επισήμανε δηκτικά ότι «κατανοούμε τις ανησυχίες της Τουρκίας για την ασφάλεια και τονίζουμε την ανάγκη αντιμετώπισής τους. Το κλειδί του προβλήματος, ωστόσο, απαιτεί τη συνέχιση των συνομιλιών για την ασφάλεια μεταξύ των δύο χωρών κι όχι τις χερσαίες στρατιωτικές επιχειρήσεις. Αυτά τα βήματα δεν θα βοηθήσουν στην επίλυση των υφιστάμενων προβλημάτων, αλλά θα προκαλούσαν απώλειες και θα περιέπλεκαν την κατάσταση».[4] Ο Αμίρ Αμπντολαχιάν, ο οποίος σημειωτέον διατηρεί ιδιαιτέρως στενές σχέσεις με το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης, απλώς επανέλαβε την ιρανική θέση που έχει διαμορφωθεί εδώ κι αρκετό καιρό.

Επομένως, για να κατανοήσουμε εναργέστερα την ιρανική θέση, θα πρέπει να γυρίσουμε μερικούς μήνες πίσω. Ειδικότερα, ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, αγιατολά Αλί Χαμενεΐ, στην τελευταία του συνάντηση με τον Τούρκο πρόεδρο, Ταγίπ Ερντογάν, η οποία πραγματοποιήθηκε στις 19 Ιουλίου στην Τεχεράνη και εν μέσω μιας περιόδου ανάλογων τουρκικών απειλών για επέμβαση στη βόρεια Συρία, προειδοποίησε τον τελευταίο ότι «η διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας της Συρίας είναι πολύ σημαντική. Οποιαδήποτε στρατιωτική επίθεση στη Συρία θα ήταν επιζήμια για τη Συρία, επιζήμια για την Τουρκία, κι επιζήμια για την περιοχή, και θα ήταν προς όφελος των τρομοκρατών».[5] Συνέχισε λέγοντας ότι «θεωρούμε την ασφάλεια της Τουρκίας και των συνόρων της ως τη δική μας ασφάλεια. Θα πρέπει κι εσείς να θεωρήσετε την ασφάλεια της Συρίας ως τη δική σας ασφάλεια. Τα ζητήματα της Συρίας πρέπει να διευθετηθούν μέσω διαπραγματεύσεων. Το Ιράν, η Τουρκία, η Συρία κι η Ρωσία θα πρέπει να επιλύσουν αυτά τα ζητήματα μέσω διαλόγου».[6] Κατ’ ουσίαν, ο ανώτατος ηγέτης είχε απειλήσει τότε την Τουρκία με σοβαρές συνέπειες, εφόσον η τελευταία προχωρούσε σε μια νέα εισβολή στη Συρία, κάτι που φαίνεται εκ των πραγμάτων να έλαβε σοβαρά υπόψιν ο Ερντογάν τότε. Παρενθετικά, οφείλεται να επισημανθεί ότι στην τελευταία τουρκική εισβολή στη Συρία, την υπ’ αριθμόν τέταρτη, η οποία έλαβε χώρα στα τέλη Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου του 2020, οι δύο χώρες ενεπλάκησαν σε ένα σοβαρό αιματηρό επεισόδιο επί του πεδίου που λίγο έλειψε να εξελιχθεί σε ανοικτή σύγκρουση.[7] Εν πάση περιπτώσει, το κλίμα της τότε συνάντησης μεταξύ των δύο ηγετών ήταν ιδιαιτέρως ψυχρό, κάτι που αποτυπώθηκε κιόλας και στις προσεκτικά επιλεγμένες φωτογραφίες που δημοσιεύθηκαν από τον επίσημο ιστότοπο του Αλί Χαμενεΐ, στις οποίες δεν εμφανίζονται ούτε να χαμογελούν ούτε να κάνουν χειραψία.[8] Απεναντίας, οι αντίστοιχες φωτογραφίες της συνάντησης Χαμενεΐ-Πούτιν, η οποία έλαβε χώρα την ίδια ακριβώς ημέρα, τους απεικονίζουν να κάνουν και τα δύο σε εγκάρδιο κλίμα.[9] Ιδιαιτέρως αποκαλυπτική ήταν η αποτίμηση της συνάντησης της Τεχεράνης που προσέφερε ο ίδιος ο Τούρκος πρόεδρος ένα μήνα μετά την τέλεσή της. Συγκεκριμένα, επιβεβαίωσε απερίφραστα την πλήρη ασυμφωνία της Τουρκίας και του Ιράν στο ζήτημα της Συρίας, λέγοντας ότι δεν κατέστη δυνατό να βρει μια φόρμουλα συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών πάνω στο εν λόγω θέμα, παρότι -όπως ανέφερε- προσέβλεπε σε κάτι τέτοιο. Ο Ερντογάν τόνισε ότι τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι «το Ιράν έχει άλλα σχέδια όπως τα βλέπουμε» στη Συρία.[10]

Σε αυτό το σημείο ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εκτίμηση ενός Ιρανού αφυπηρετήσαντα πρέσβη, ο οποίος υποστήριξε πριν κάποιους μήνες ότι στην περίπτωση που πραγματοποιηθεί μια νέα τουρκική εισβολή στη Συρία «μια σύγκρουση μεταξύ του Ιράν και της Τουρκίας είναι πολύ πιθανή [στην Συρία], και μια τέτοια σύγκρουση θα οδηγούσε σε συρράξεις μεταξύ των στρατευμάτων των δύο χωρών».[11] Ο, δε, ιστότοπος  Alwaght, ο οποίος συνδέεται με το ιρανικό καθεστώς, σε πρόσφατο σχετικό άρθρο του επισημαίνει ότι η Τεχεράνη θα αντιδράσει έντονα σε μια τουρκική επιχείρηση στη βόρεια Συρία.[12]

(Πηγή: https://sgp.fas.org/crs/mideast/RL33487.pdf).

Το ιρανικά συμφέροντα στη βόρεια Συρία (δυτικά του Ευφράτη)

Ποιο, όμως, είναι το διακύβευμα του Ιράν στην βόρεια Συρία, ούτως ώστε να αντιτίθεται τόσο σφοδρά σε μια ενδεχόμενη νέα τουρκική εισβολή; Η Τεχεράνη ανησυχεί ότι μια τέτοιου είδους στρατιωτική επιχείρηση θα απειλήσει δύο σιιτικές πόλεις, τις Νούμπλ κι Αλ Ζαχρά, καθότι βρίσκονται κοντά στο Τελ Ριφάατ,[13] μια περιοχή που μαζί με τη Μανμπίτζ είχαν τεθεί δημοσίως  από τον Τούρκο πρόεδρο, τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους, ως οι βασικοί στόχοι μιας ενδεχόμενης τουρκικής επίθεσης.[14] Σημειωτέον, ανάμεσα στους στόχους που έπληξε η Τουρκία τις προάλλες στη βόρεια Συρία με αεροπορικά κτυπήματα ήταν και το Τελ Ριφάατ.[15] Με άλλα λόγια, σε περίπτωση τουρκικής εισβολής στην βόρεια Συρία, εν προκειμένω στο Τελ Ριφάατ, το Ιράν φοβάται ότι οι υποστηριζόμενες από την Τουρκία σουνιτικές αντικαθεστωτικές δυνάμεις, αφού πρώτα καταλάβουν το Τελ Ριφάατ, θα επιχειρήσουν ύστερα να πράξουν αναλόγως στις δύο γειτνιάζουσες σιιτικές πόλεις,[16] κάτι άλλωστε που προσπάθησαν ανεπιτυχώς την περίοδο 2012-2016. Υπό αυτό το πνεύμα, η Τεχεράνη έχει συγκεντρώσει πολλές φιλο-ιρανικές πολιτοφυλακές στις πόλεις Νούμπλ κι Αλ Ζαχρά,[17] κι είχε σύμφωνα με ένα προ μηνών δημοσίευμα, μάλιστα, δημιουργήσει με δική της πρωτοβουλία ένα κέντρο επιχειρήσεων σε ένα χωριό στην βόρεια ύπαιθρο του Χαλεπίου που θα συντονίζει τους μαχητές των YPG, τις συριακές καθεστωτικές δυνάμεις, και τις προσκείμενες σε εκείνη παραστρατιωτικές οργανώσεις ενόψει μιας ενδεχόμενης τουρκικής εισβολής το περασμένο θέρος.[18] Συν τοις άλλοις, το Ιράν ανησυχεί ότι η άλωση του Τελ Ριφάατ από τις τουρκικές και φιλο-τουρκικές δυνάμεις θα τους ανοίξει ουσιαστικά τον δρόμο για την πόλη του Χαλεπίου,[19] όπου το Ιράν έχει εδραιώσει την παρουσία του και τη σφαίρα επιρροής του. Επίσης, σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στον ιστότοπο του  Στρατηγικού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, μια κορυφαία δεξαμενή σκέψεως στο Ιράν που συμβουλεύει τον ανώτατο ηγέτη, εκφράσθηκε η ανησυχία ότι εάν καταφέρει η Τουρκία να πραγματώσει καθ΄ ολοκληρίαν το σχέδιό της για τη δημιουργία στη βόρεια Συρία μιας αδιάλειπτης ζώνης ασφαλείας από τον ποταμό Τίγρη στα ανατολικά έως την Ιντλίμπ στα δυτικά με βάθος 30 χιλιόμετρα, τότε θα επιχειρήσει ύστερα «να αυξήσει την πίεση στην κυβέρνηση Άσαντ, και να ανοίξει το δρόμο για αλλαγές στην κεντρική και νότια Συρία», περιοχές στις οποίες το Ιράν έχει παγιωμένα ζωτικά συμφέροντα.[20] Επομένως, το Ιράν αντιλαμβάνεται ότι σε μια τέτοια περίπτωση θα απειλούνταν σοβαρά τα συμφέροντά του στα ανωτέρω γεωγραφικά διαμερίσματα.

Εν κατακλείδι, αυτός ο ανταγωνισμός μεταξύ του Ιράν και της Τουρκίας για σφαίρες επιρροής στη Συρία φαίνεται να έχει ενταθεί ακόμη περισσότερο από τότε που ξεκίνησε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, διότι η Ρωσία φέρεται να απέσυρε στρατιωτικές δυνάμεις της από τη βόρεια (αλλά και από την κεντρική και νότια) Συρία, για να τις μεταφέρει στο ουκρανικό θέατρο επιχειρήσεων,[21] δημιουργώντας ένα κενό ισχύος που φιλοδοξούν να καλύψουν η Τεχεράνη κι η Άγκυρα, ο ένας εις βάρος του άλλου. Πέραν τούτου, έχει επισημανθεί εντός του Ιράν ότι η Τουρκία και το Ισραήλ έχουν σχηματίσει μια ακήρυχτη συμμαχία εναντίον της ιρανικής στρατιωτικής παρουσίας και των ιρανικών συμφερόντων στη Συρία.[22] Επομένως, το Ιράν, όπως απεικονίζει γλαφυρά κι εύγλωττα το απόσπασμα του ποιήματος του μεγάλου Πέρση ποιητή Χαφέζ που παρατέθηκε στην αρχή του άρθρου, αντιλαμβάνεται την Τουρκία στη συριακή αρένα ως μια ενοχλητική μύγα, που ναι μεν δημιουργεί προβλήματα στα συμφέροντα κι ευρύτερα σχέδιά του, αλλά ταυτόχρονα, δε, θρέφει φιλοδοξίες, αν όχι ενεργεί, πέραν των δυνατοτήτων της.

[1] Το παρόν άρθρο στηρίζεται εν μέρει σε μια μελέτη του γράφοντος με τίτλο «Η ραγδαία επιδείνωση των ιρανο-τουρκικών σχέσεων: Πώς οι δυο χώρες διατηρούν μια μακροχρόνια ακροσφαλή ισορροπία», η οποία δημοσιεύθηκε στο Foreign Affairs The Hellenic Edition, τ. 78 (Οκτώβριος-Νοέμβριος 2022), σ. 44-62.

[2] Ο Αλέξης Λεκάκης Κερκυραίος είναι υποψήφιος διδάκτωρ ιρανικής εξωτερικής πολιτικής στο τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου κι υπότροφος του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ). Στο πλαίσιο της υπό εκπόνηση διατριβής του, έχει πραγματοποιήσει επιτόπια έρευνα στην Τεχεράνη.

[3] Hogir Al Abdo & Abby Sewell, “Erdogan vows Syria ground invasion, Kurds prepare response,” The Associated Press, 23 Νοεμβρίου 2022, https://apnews.com/article/europe-middle-east-syria-turkey-istanbul-1f39f4f984c57a48e9b038505f2309f1.

[4] “Iran understands Turkey’s security concerns in northern Syria, ready to offer initiatives to ease tensions: FM,” Press TV, 30 Νοεμβρίου 2022, https://www.presstv.ir/Detail/2022/11/30/693640/Iran-understands-Turkey%E2%80%99s-security-concerns-in-northern-Syria,-ready-to-offer-initiatives-aimed-at-easing-tensions–Amir-Abdollahian.

[5] “Syria’s territorial integrity is crucial and a military attack on Syria is harmful to Turkey and the region,” The Official Website of Ayatollah Khamenei, 19 Ιουλίου 2022, https://english.khamenei.ir/news/9086/Syria-s-territorial-integrity-is-crucial-and-a-military-attack.

[6] “Key points of meeting with the President of Turkey,” The Official Website of Ayatollah Khamenei, 19 Ιουλίου 2022, https://english.khamenei.ir/news/9087/Key-points-of-meeting-with-the-President-of-Turkey.

[7] “In a statement: Iran’s advisory HQ in Syria requires Turkey to act reasonably,” Mehr News Agency, 1 Μαρτίου 2020, https://en.mehrnews.com/news/156205/Iran-s-advisory-HQ-in-Syria-requires-Turkey-to-act-reasonably· “Turkish Raids Kill Iranian Militia Members in Syria,” Asharq Al-Awsat, 2 Μαρτίου 2020, https://english.aawsat.com//home/article/2158566/turkish-raids-kill-iranian-militia-members-syria· “Iran risks confrontation with Turkey over Idlib,” Al-Monitor, 3 Μαρτίου 2020, https://www.al-monitor.com/originals/2020/03/iran-confrontation-turkey-idlib-syria.html.

[8] “President of Turkey met with Imam Khamenei,” The Official Website of Ayatollah Khamenei, 19 Ιουλίου 2022, https://english.khamenei.ir/photo/9085/President-of-Turkey-met-with-Imam-Khamenei.

[9] “President of Russia met with Imam Khamenei,” The Official Website of Ayatollah Khamenei, 19 Ιουλίου 2022, https://english.khamenei.ir/photo/9088/President-of-Russia-met-with-Imam-Khamenei.

[10] Ragip Soylu, “Erdogan says Turkey does not seek removal of Assad in Syria,” Middle East Eye, 19 Αυγούστου 2022, https://www.middleeasteye.net/news/turkey-syria-erdogan-says-not-seek-assad-removed.

[11] “Iranian press review: Iran-Turkey clashes in Syria ‘highly likely’, says ex-diplomat,” Middle East Eye, 10 Ιουνίου 2022, https://www.middleeasteye.net/news/syria-iran-turkey-clashes-highly-likely-press-review.

[12] “Challenges Ahead of Turkey’s Possible Military Action in Northern Syria,” Alwaght, 22 Νοεμβρίου 2022, http://alwaght.net/en/News/229356/Challenges-Ahead-of-Turkey%E2%80%99s-Possible-Military-Action-in-Northern-Syria.

[13] Fehim Tastekin, “Iran, Turkey brace for face-off in Syria,” Al-Monitor, 10 Ιουνίου 2022, https://www.al-monitor.com/originals/2022/06/iran-turkey-brace-face-syria.

[14] “Erdogan says Turkey to rid Syria’s Tal Rifaat, Manbij of terrorists,” Reuters, 1 Ιουνίου 2022,  https://www.reuters.com/world/middle-east/erdogan-says-turkey-rid-syrias-tal-rifaat-manbij-terrorists-2022-06-01/.

[15] By Ali Kucukgocmen & Suleiman Al-Khalidi “Turkish air strikes target Kurdish militants in Syria, Iraq after bomb attack,” Reuters, 20 Νοεμβρίου 2022, https://www.reuters.com/world/middle-east/turkish-air-strikes-hit-villages-northern-syria-sdf-2022-11-19/.

[16] Hamidreza Azizi, “How Iran sees Turkey’s plan for a new military operation in Syria,” The Middle East Institute, 1 Ιουλίου 2022, https://www.mei.edu/publications/how-iran-sees-turkeys-plan-new-military-operation-syria.

[17] “Turkish potential invasion goes against Iran’s interest in Syria’s Aleppo,” North Press Agency, 8 Ιουνίου 2022, https://npasyria.com/en/78819/.

[18] Mohammed Hardan, “Kurdish, Syrian, Iranian forces coordinate ahead of Turkish operation,” Al-Monitor, 17 Ιουνίου 2022, https://www.al-monitor.com/originals/2022/06/kurdish-syrian-iranian-forces-coordinate-ahead-turkish-operation.

[19] Hamidreza Azizi, “How Iran sees Turkey’s plan for a new military operation in Syria,” ό.π..

[20] Ali Saadtazar, “Objectives and consequences of new Turkish military movements in Syria,” Strategic Council on Foreign Relations, 11 Ιουνίου 2022, https://www.scfr.ir/en/politics/143878/objectives-and-consequences-of-new-turkish-military-movements-in-syria/.

[21] Walid Al Nofal, “Amid war in Ukraine, Russia withdraws and Iran expands in Syria,” Syria Direct, 4 Μαΐου 2022, https://syriadirect.org/amid-war-in-ukraine-russia-withdraws-and-iran-expands-in-syria/· “Russia said to pull troops from Syria to bolster forces in Ukraine,” The Times of Israel, 8 Μαΐου 2022, https://www.timesofisrael.com/russia-said-to-pull-troops-from-syria-to-bolster-forces-in-ukraine/·

“Syria: Russia redeploys forces to Ukraine,” Middle East Monitor, 23 Μαΐου 2022, https://www.middleeastmonitor.com/20220523-syria-russia-redeploys-forces-to-ukraine/· “Pentagon: Russia Gradually Withdraws from Syria,” The Syrian Observer, 27 Μαΐου 2022, https://syrianobserver.com/news/75610/pentagon-russia-gradually-withdraws-from-syria.html· Andrew Stanton, “Putin Pulling Paratroopers From Syria to Replenish Ranks: Ukraine,” Newsweek, 20 Σεπτεμβρίου 2022, https://www.newsweek.com/putin-pulling-paratroopers-syria-replenish-ranks-ukraine-1744673.

[22] Ali Saadtazar, “Objectives and consequences of new Turkish military movements in Syria,” ό.π..