kathimerini.gr
Δύο ηλικιωμένοι Ιταλοί, στη Νάπολη, κοιτούν εργαζόμενο νοσοκομείου να περνάει μπροστά από το σπίτι τους, την εποχή της έξαρσης της πανδημίας του κορωνοϊού στη γειτονική χώρα. Ο εγκλεισμός ήταν το μόνο μέσο προστασίας. Απαιτούσε, όμως, «ένα βαθμό πειθαρχίας, στον οποίο οι φιλελεύθερες και ατομικιστικές κοινωνίες μας δεν είναι ιδιαίτερα συνηθισμένες», σύμφωνα με τον Αλέν Μπαντιού. EPA / CESARE ABBATE
«Η σημερινή πανδημία δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως ένα ασυνήθιστο γεγονός», λέει στην «Κ» ο Γάλλος φιλόσοφος Αλέν Μπαντιού και θυμίζει τις παλαιότερες ασθένειες που έπληξαν τις κοινωνίες. Θεωρεί ότι η σημερινή κρίση και η αναζήτηση απαντήσεων στις θεωρίες συνωμοσίας και στην ψευδοεπιστήμη έχουν τις ρίζες τους σε μια «κρίση εκπαίδευσης». Τα ευρωπαϊκά κράτη επέβαλαν «τον εθνικό τους εγωισμό κλείνοντας τα σύνορα», σημειώνει ο γνωστός στοχαστής και προειδοποιεί για την επικράτηση εθνικιστικών δυνάμεων.
– Στο σημείωμά σας «Σχετικά με την επιδημική κατάσταση» (31/3/2020), γράφατε ότι η συνθήκη που διαμορφώνεται λόγω της πανδημίας δεν είναι, επί της ουσίας, καινοφανής και ότι οι υγειονομικές κρίσεις δεν προκαλούν πολιτικές αλλαγές. Πώς βλέπετε λοιπόν την πανδημική κρίση; Τι θα αφήσει πίσω της;
– Τις τελευταίες δεκαετίες εμφανίστηκαν πολλές και σοβαρές επιδημίες, μεταξύ των οποίων εκείνη του 2003 και του ιού SARS 1, με μεγάλη ομοιότητα με τον σημερινό ιό που ονομάστηκε παρεμπιπτόντως SARS 2. Η επιδημία του ιού ΗΙV (νόσος AIDS) προκάλεσε τον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων, κατά κύριο λόγο στην Αφρική. Η σημερινή πανδημία δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως ένα ασυνήθιστο γεγονός. Ο αριθμός των θυμάτων –όσο σκανδαλώδες και εάν ακούγεται αυτό όταν σκεπτόμαστε τα ίδια τα θύματα, κατά κύριο λόγο ηλικιωμένα άτομα– παραμένει περιορισμένος. Η γρίπη του Χονγκ Κονγκ προκάλεσε κατά τη διάρκεια του χειμώνα του 1969-1970, και σε διάστημα δύο μηνών, 32.000 νεκρούς στη Γαλλία, ενώ το γεγονός πέρασε σχεδόν απαρατήρητο. Oλα βασίζονται, ορθώς, στην προσοχή που επέδειξαν τα κράτη και η κοινή γνώμη, πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι στο παρελθόν. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι αυτή τη φορά επλήγησαν «μεγάλα» δυτικά κράτη, σε αντίθεση με την περίπτωση της τραγικής αφρικανικής επιδημίας που προκάλεσε ο ιός του Eμπολα και για τον οποίο η κοινή γνώμη στην Ευρώπη ποσώς ενδιαφέρθηκε. Καθώς επίσης και στο γεγονός ότι σήμερα όλος ο κόσμος ενδέχεται να μολυνθεί, κάτι που δεν ίσχυε για τον ιό HIV που αρχικά θεωρήθηκε ότι απειλούσε κυρίως τους ομοφυλόφιλους.
Eνα σημαντικό επίσης στοιχείο έγκειται στο γεγονός ότι, απουσία εμβολίου και φαρμάκου, ο εγκλεισμός αποτελεί το μόνο μέσο προστασίας, το οποίο απαιτεί όμως έναν βαθμό πειθαρχίας στον οποίο οι φιλελεύθερες και ατομικιστικές μας κοινωνίες δεν είναι ιδιαιτέρως συνηθισμένες. Εξ ου και τα συγκεχυμένα βάσανα και διαμαρτυρίες, οι «θεωρίες συνωμοσίας», οι ψευτοσωτήρες που εμπίπτουν στη μαγεία, η αναζήτηση υπευθύνων, τη στιγμή που, για του λόγου το αληθές, ο ιός αποτελεί τον μοναδικό «υπεύθυνο», σε συνδυασμό με τη μεταδοτικότητά του στον άνθρωπο, που παραμένει ακόμη ανεξήγητη, και την ακραία κινητικότητα των σύγχρονων κοινωνιών που συμβάλλει στην εξαιρετικά γρήγορη μετάδοση του ιού σε σχεδόν κάθε σημείο του πλανήτη. Τίποτε από όλα αυτά δεν έχει σαφή πολιτική επεξήγηση.
– Αρκετά ευρωπαϊκά κράτη, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, έλαβαν οικονομικά μέτρα που χαρακτηρίστηκαν «σοσιαλιστικά» και αντιλήφθηκαν τη σημασία ενός ισχυρού, δημόσιου, συστήματος υγείας. Δεν είναι αυτό μια αλλαγή πολιτικής φιλοσοφίας;
– Οταν βρίσκονται αντιμέτωπα με εξαιρετικές καταστάσεις, είτε πρόκειται για πολέμους είτε για πανδημίες, τα αστικά κράτη καλούνται να λάβουν μέτρα που ξεπερνούν την απόλυτη ταξική αντίληψή τους. Είδαμε συχνά στο παρελθόν, κατά τη διάρκεια των Παγκοσμίων Πολέμων, αστικά κράτη να επιτάσσουν εργοστάσια για την παραγωγή όπλων, να στέλνουν γιους ευγενών οικογενειών βορά στα κανόνια του μετώπου κ.λπ. Ταυτόχρονα, προσπαθούν να διατηρήσουν όλα αυτά εντός των ορίων που προτάσσει ο κυρίαρχος καπιταλισμός.
Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα. Το σύστημα υγείας οφείλει να λειτουργήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, η επίταξη ξενοδοχειακών μονάδων για την περίθαλψη ασθενών πρέπει να είναι δυνατή, όπως επίσης πρέπει να περιοριστεί η μετακίνηση πληθυσμών, δυνητικών φορέων του ιού, στα σύνορα κ.λπ. Ωστόσο, μέσα από όλα αυτά, τα κράτη διαφυλάσσουν το μέλλον της δομής καθεαυτήν, της κοινωνίας στο σύνολό της, δηλαδή της ταξικής της φύσης. Υπάρχει εδώ μια αντίφαση. Η διακυβέρνηση μετατρέπεται σε μια δύσκολη υπόθεση συγκριτικά με εκείνη που λαμβάνει χώρα σε πιο συνηθισμένες καταστάσεις. Ωστόσο, οι ηγέτες μας δεν είναι άπειροι, γνωρίζουν πώς να κυβερνήσουν το πλοίο εν μέσω καταιγίδας. Και ο πραγματικός εχθρός, που δεν είναι ο ιός αλλά ο κομμουνισμός, είναι τόσο αδύναμος σήμερα που, κατά τη γνώμη μου, θα τα καταφέρουν χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία.
– Η ζωή μας ρυθμίζεται σε ένα μεγάλο μέρος από τις οδηγίες των επιστημόνων και φαίνεται ότι οι περισσότεροι δείχνουν να εμπιστεύονται την επιστήμη. Πιστεύετε ότι αυτή η εμπιστοσύνη στην επιστήμη θα παραμείνει και μετά την πανδημία;
– Το ουσιαστικό πρόβλημα δεν αφορά την «εμπιστοσύνη στην επιστήμη». Από τις απαρχές τους στην αρχαία Ελλάδα, οι επιστήμες, από τα μαθηματικά έως τη βιολογία και από τη φυσική μέχρι τη χημεία, αξίζουν την εμπιστοσύνη μας. Το πραγματικό πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι η εμπιστοσύνη αυτή είναι πολύ συχνά τυφλή και, κατά συνέπεια, συγχέεται με την εμπιστοσύνη σε ψευδοεπιστήμες, σε παράλογα θαύματα, αναχρονιστικές αντιλήψεις και απατεώνες. Η παρούσα κρίση αποτελεί επίσης, αν όχι πρωτίστως, μια κρίση της εκπαίδευσης, μια κρίση της σχολικής οργάνωσης και της κοινωνικής μοίρας της επιστήμης. Θα ήταν απαραίτητο όλοι, μηδενός εξαιρουμένου, να κατέχουν ένα σχετικά υψηλό επίπεδο επιστημονικών γνώσεων. Κάτι που δεν θα ήταν διόλου αδύνατο, αλλά οι αστικές και καπιταλιστικές κοινωνίες μας δεν δείχνουν να έχουν κανένα λόγο να κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση.
Σύμφωνα με το σκεπτικό τους, γιατί να επιμορφώσουν επί μακρόν άτομα όταν αυτό δεν συνδέεται με μελλοντικές θέσεις εργασίας ή δεν θα αποφέρει κάποιο κέρδος; Θα πρέπει να προηγηθούν σκληροί πολιτικοί αγώνες για να καθιερωθεί ως αυτονόητη η πρόσβαση όλων στη γνώση των σύγχρονων μαθηματικών ή της χημείας των ιών. Αυτό αποτελεί άλλωστε μείζον σημείο κάθε κομμουνιστικού προγράμματος και ταυτόχρονα επιτακτική προϋπόθεση για την έξοδο της ανθρωπότητας από το στενό περιβάλλον των ταξικών κοινωνιών και το τέλος της ατέρμονης νεολιθικής αλληλουχίας που διαμορφώνει τη σημερινή κατάσταση, υπό το ιερό τρίπτυχο: ιδιωτική ιδιοκτησία, οικογένεια, κράτος.
Η Ε.Ε. θα έπρεπε να ξεκινήσει από τη συγχώνευση Γαλλίας – Γερμανίας
Σύμφωνα με τον Γάλλο φιλόσοφο, «η αναγέννηση του εθνικισμού ελλοχεύει κινδύνους πολέμου, θανάτων και καταπίεσης». GIOVANNI TUSA
– Είναι δεδομένο ότι μετά την πανδημία θα ακολουθήσει μια παγκόσμια οικονομική ύφεση. Πώς πιστεύετε ότι θα πρέπει να αντιμετωπιστεί; Πρέπει να βρεθούν νέα πολιτικά και οικονομικά εργαλεία;
– Οι «οικονομικές κρίσεις» αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του καπιταλισμού, θα μπορούσαμε να πούμε ότι έγκειται στη φύση του καπιταλισμού η πορεία αυτή από κρίση σε κρίση. Η τελευταία χρονολογείται από το 2008 και δεν δείχνει να έχει αποδυναμώσει τον καπιταλισμό ανά τον κόσμο. Η αλήθεια είναι ότι καμία οικονομική κρίση δεν οδήγησε ποτέ σε πολιτικές ανατροπές κομμουνιστικού τύπου. Στα μεγάλα κράτη (Βόρεια Αμερική, Ευρώπη, Ιαπωνία…) η ιστορική κρίση του 1929 δεν επέφερε πουθενά την άνοδο σοσιαλιστικών ή κομμουνιστικών κομμάτων στην εξουσία. Αντίθετα, φασιστικές οργανώσεις ανέλαβαν την εξουσία στην Ιταλία, στη Γερμανία, στην Κεντρική Ευρώπη, στην Ισπανία… Πιο σθεναρές, η Μεγάλη Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, αρκέστηκαν σε ενδοκαπιταλιστικούς μεταρρυθμιστές όπως ο Ρούζβελτ ή ο Τσώρτσιλ. Αυτό που θα μπορούσε να συμβεί είναι η επανεκκίνηση του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού να προϋποθέτει έναν πόλεμο, όπως αυτό συνέβη το 1939. Αυτό αποτελεί άλλωστε ένα ιδιαιτέρως αποτελεσματικό εργαλείο για την «αναδιάρθρωση» των αδυναμιών που εμφανίζει ο καπιταλισμός σε περιόδους εκτάκτων καταστάσεων ή κρίσης.
– Πώς κρίνετε την αντίδραση της Ευρωπαϊκής Ενωσης απέναντι στην αντιμετώπιση της πανδημίας;
– Για να αντιμετωπιστεί μια πανδημία αυτού του τύπου, πρέπει, αφενός, να διατεθούν ειδικοί πόροι για τη δημόσια υγεία, από μάσκες έως μονάδες εντατικής θεραπείας και από τεστ μέχρι ερευνητικά εργαστήρια, και, αφετέρου, να συνοδεύεται από ισχυρή κρατική εξουσία για την επιβολή και τον έλεγχο του περιορισμού κυκλοφορίας. Η Ευρώπη αυτή καθεαυτήν δεν δύναται να εφαρμόσει τίποτα από τα παραπάνω. Δεν διαθέτει προς το παρόν ούτε την κεντρική διαχείριση των νοσηλευτικών ιδρυμάτων ούτε την απαραίτητη αστυνομική δύναμη για την επιβολή της δημόσιας τάξης. Κατά συνέπεια, την ευθύνη όλων αυτών ανέλαβαν τα κράτη, τα οποία και επέβαλαν τον εθνικό τους εγωισμό κλείνοντας τα σύνορα έτσι ώστε να μην επωμιστούν τα προβλήματα των γειτόνων. Και αυτό, διότι η Ευρώπη επέλεξε να ακολουθήσει την πορεία ενός συνόλου με μοναδική κοινή αξία τον φιλελευθερισμό. Επρεπε να είχε ξεκινήσει τελείως διαφορετικά: μέσα από απλές συγχωνεύσεις, αρχής γενομένης από τη συγχώνευση της Γαλλίας και της Γερμανίας σε ένα κοινό κράτος, μία μοναδική χώρα, μια συγχώνευση που θα ήταν άκρως εφικτή λόγω της οικονομικής και πολιτιστικής συμπληρωματικότητας των δύο χωρών. Ο γιγάντιος αυτός εθνικός μαγνήτης θα είχε αναπόφευκτα προσελκύσει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία. Επιπλέον, θα είχε αποτελέσει το επίκεντρο μιας έντονης κομμουνιστικής δραστηριότητας, συγχωνεύοντας αυτή τη φορά την αποφασιστικότητα και την πειθαρχία του γερμανικού εργατικού κινήματος με τη γαλλική επαναστατική παράδοση.
– Για την αντιμετώπιση της πανδημίας το κάθε κράτος έδρασε ατομικά, με την εφαρμογή εθνικών πολιτικών και μέτρων. Εκτιμάτε ότι αυτή η ισχυροποίηση του εθνικού, που συνέβη λόγω της υγειονομικής κρίσης, θα έχει πολιτικές προεκτάσεις;
– Εάν υπάρξουν, θα κυριαρχήσουν τα εθνικιστικά κόμματα, που καραδοκούν παντού. Η αναγέννηση του εθνικισμού εγκυμονεί κινδύνους πολέμου, θανάτων και καταπίεσης. Ο Μαρξ στην εποχή του έλεγε ότι ο ρόλος των κομμουνιστών εντός κάθε πραγματικού κινήματος είναι η αποτροπή της δηλητηρίασης της συλλογικής σκέψης από ταυτότητες αυτού του είδους. Σύμφωνα με αυτόν, η ύστατη μορφή της πολιτικής πριν από την εξάλειψή της, ήτοι η κομμουνιστική πολιτική, δεν δύναται να υπάρχει παρά σε παγκόσμιο επίπεδο.
– Βλέπετε μια μετατόπιση ισχύος από τις ΗΠΑ στην Κίνα με αφορμή την πανδημία;
– Η πανδημία γρήγορα θα ξεχαστεί! Τι είναι άλλωστε έξι μήνες στο πλαίσιο μιας στρατηγικής αντιπαράθεσης αυτού του είδους; Το θέμα της αντιπαλότητας μεταξύ του «παλιού» κλασικού καπιταλισμού των Ηνωμένων Πολιτειών και του «νέου» κρατικού καπιταλισμού της Κίνας αποτελεί μακροπρόθεσμη αντίφαση και η έννοια της «σύγκρουσης δυνάμεων» είναι αρκετά βραχυπρόθεσμη έτσι ώστε να μπορεί να την αποσαφηνίσει.
– Πώς βλέπετε να διαμορφώνονται οι ανθρώπινες σχέσεις μετά την πανδημία;
– Οι έννοιες της τοπικής αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας ενδέχεται να αναπτυχθούν και η εμπιστοσύνη στο κράτος να αποδυναμωθεί. Ενα θετικό γεγονός, καθώς οι συλλογικές εμπειρίες που βασίζονται σε αυτά τα συναισθήματα αποτελούν τη βάση για την αναγέννηση ενός ουσιαστικού κομμουνιστικού ακτιβισμού.
Στα ελληνικά κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πατάκη τα έργα του «Από το είναι στο συμβάν» (μτφρ. Δ. Βεργέτης, Ε. Γιαννοπούλου, Ν. Ηλιάδης, Κ. Κέη, Α. Κλαμπατσέα, Χ. Ράπτης), όπου καταγράφεται ο πυρήνας της σκέψης του, η «Μεταφυσική της πραγματικής ευτυχίας», το «Εγκώμιο για τα μαθηματικά» (μτφρ. Φ. Σιατίτσας) κ.ά.
