του Alain Rodier*
Όπως δήλωσε η καθηγήτρια Μαρία Ευθυμίου: «Ο κ. Ερντογάν ματαιοπονεί. Ακόμα και τους τοίχους της Αγίας Σοφίας να ξύσει για να μετατρέψει το μνημείο σε τζαμί, βυζαντινοί ύμνοι θα αναδίδονται. Σε θεσπέσια ελληνικά. Στους αιώνες των αιώνων.»
Ο καθεδρικός ναός της Αγίας Σοφίας ήταν η χριστιανική βασιλική της Κωνσταντινούπολης που χτίστηκε τον 4ο αιώνα. Καταστράφηκε δύο φορές από πυρκαγιές πριν τελικά ξαναχτιστεί εντελώς σε μεγαλύτερο μέγεθος τον 6ο αιώνα με τη βούληση του βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουστινιανού. Αφού αντικατέστησε την Αγία Ειρήνη ως έδρα του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης, μετατράπηκε σε τζαμί από τον Μεχμέτ Β ‘ τον 15ο αιώνα. Ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ τη μετέτρεψε σε μουσείο το 1934. Αυτή η ενέργεια ήταν σύμφωνη με την επιθυμία του να διαχωρίσει τη θρησκεία από το κράτος που το ήθελε κοσμικό, σύγχρονο και δυτικοποιημένο. Ο Πρόεδρος Ερντογάν, του οποίου ο στόχος είναι ακριβώς το αντίθετο, αν και δεν μπορεί ακόμη να σβήσει την εικόνα του ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, αποφάσισε να αποκαταστήσει το καθεστώς της Αγίας Σοφίας ως τζαμιού. Η απόφασή του επισημοποιήθηκε από το Τουρκικό Κρατικό Συμβούλιο στις 10 Ιουλίου 2020. Μια πρώτη προσευχή παρουσία του Τούρκου Προέδρου πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 24 Ιουλίου.
Αυτό περιγράφεται από πολλούς σχολιαστές ως «παραχώρηση» του Ερντογάν στο «συντηρητικό του εκλογικό σώμα». Αυτό μπορεί να γίνει κατανοητό εάν η λέξη “συντηρητικό” αναφέρεται στους ριζοσπάστες Ισλαμιστές, συμμάχους της ακροδεξιάς με σύμβολο τους Γκρίζους Λύκους, όλα όσα είχε παλέψει ο Ατατούρκ στην εποχή του ως κοσμικός Ρεπουμπλικανός Σοσιαλδημοκράτης, μέλος της Σοσιαλιστικής διεθνούς. Σήμερα, είναι η βαθιά βούληση ενός «Ισλαμο-εθνικιστή» άνδρα που εφαρμόζει τις αρχές της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, η οποία αγωνίζεται να δημιουργήσει ένα παγκόσμιο χαλιφάτο. Πρέπει να σημειωθεί ότι όλοι γνωρίζουν ότι αυτός ο μακροχρόνιος αγώνας θα διαρκέσει δεκάδες γενιές.
Η προσπάθεια του Ερντογάν να ηγηθεί του ισλαμικού κόσμου δεν έχει τη στήριξη του Εμίρη του Κατάρ και του Προέδρου του Αζερμπαϊτζάν.
Είναι επίσης ο μόνιμος στόχος όλων των σοφών του Ισλάμ, είτε είναι Βαχαμπίτες, είτε Σαλαφιστές ή Σιίτες. Μόνο η μορφή του χαλιφάτου που θα έρθει είναι (λίγο) διαφορετική και κυρίως τα μέσα επιτυχίας δεν είναι τα ίδια. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι αποφάσισαν εδώ και χρόνια να βασιστούν στις αδυναμίες των αντιπάλων τους για να καταστρέψουν πολιτικά τα μουσουλμανικά καθεστώτα που είναι οι άμεσοι στόχοι τους. Γι ‘αυτό, εδώ και χρόνια, ο Ερντογάν ονειρεύεται τον εαυτό του ως ηγέτη του μουσουλμανικού κόσμου και στηρίζεται στην Αδελφότητα για να επιτύχει τον στόχο του.
Ωστόσο, ο Εμίρ του Κατάρ Tamim bin Hamad Al Thani, μεγάλος υπερασπιστής της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και σύμμαχος του Ερντογάν στην εκστρατεία του στη Λιβύη, δεν ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση. Το ίδιο ισχύει για τον Αζέρο ομόλογό του, Πρόεδρο Ιλάμ Αλίγιεφ. Αυτός δεν αρνείται τίποτα στον «μεγάλο τούρκο αδερφό», ειδικά σε εποχή που οι εντάσεις με την Αρμενία έχουν αυξηθεί. Από την άλλη, το Αζερμπαϊτζάν διασχίζεται από πολλά μουσουλμανικά ρεύματα και η κατευθυντήρια γραμμή των ηγεμόνων είναι πρωτίστως να αντιτάσσονται στην επιρροή του σιιτικού Ισλάμ του μεγάλου γείτονα Ιράν. Είναι ένα παιχνίδι στο οποίο η Άγκυρα έχει αναμιχθεί διπλωματικά αλλά σταθερά. Συνοπτικά, η απουσία αυτών των διάσημων επισκεπτών προκάλεσε εντύπωση.
Αυτό που δεν είναι καθησυχαστικό είναι ότι ο Πρόεδρος των Θρησκευτικών Υποθέσεων (Dinayet) της Τουρκίας, καθηγητής Aλί Ερμπάς, πραγματοποίησε το κήρυγμά του την Παρασκευή με σπαθί. Ένας ισλαμολόγος εξήγησε δογματικά ότι το κρατούσε στο αριστερό χέρι ως σημάδι ειρήνευσης, αλλά ωστόσο διευκρινίζει ότι είναι μια παράδοση που συνοδεύει τα πράσινα λάβαρα της κατάκτησης της Κωνσταντινούπολης το 1453 … Προφανώς, αυτό το σύμβολο είναι πάνω απ ‘όλα πολεμικό. Επιπλέον, σύμφωνα με την Jana Jabbour, ειδική στην Τουρκία και καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών στο Παρίσι και στη Βηρυτό, «οι τουρκικές αρχές σκόπιμα θέλησαν η πρώτη προσευχή στην Αγία Σοφία να εμφανιστεί ως “νέα κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης”. Όλα έγιναν για να παρουσιαστεί αυτή η προσευχή ως απόδειξη μιας μουσουλμανικής «επανακατάκτησης» της Κωνσταντινούπολης.
Υπάρχουν επίσης δηλώσεις από Τούρκους πιστούς σε κρατικό κανάλι (αυστηρά ελεγχόμενο από την κυβέρνηση) που ισχυρίζονται ότι η «μετατροπή της Αγίας Σοφίας είναι νίκη του Ισλάμ έναντι του Χριστιανισμού». Δεν προκαλεί έκπληξη το ότι ορισμένοι αρχίζουν να διεκδικούν την μετατροπή του καθεδρικού ναού της Παναγίας της Κοίμησης της Κόρδοβα σε τζαμί… Ήταν πράγματι τζαμί πριν μετατραπεί σε εκκλησία τον 13ο αιώνα κατά τη διάρκεια της Επανακατάκτησης από τον Βασιλιά Φερδινάνδο ΙΙΙ της Καστίλης.
Εάν οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι έχουν πράγματι κερδίσει μια νίκη, αυτό δεν ισχύει για τον ίδιο τον Ερντογάν, ο οποίος θα ήθελε περισσότερη ομοφωνία γύρω του κατά τη διάρκεια αυτής της πρώτης προσευχής σε αυτό το συμβολικό μέρος. Πρέπει να ειπωθεί ότι η επιθυμία του να γίνει ηγέτης του μουσουλμανικού κόσμου έρχεται σε σύγκρουση πρώτα με το Ιράν (τον παλιό σιιτικό αντίπαλο της Τουρκίας), και στη συνέχεια με τη Σαουδική Αραβία, τα Εμιράτα του Περσικού Κόλπου και την Αίγυπτο, που θεωρούν τους Αδελφούς Μουσουλμάνους ως θανάσιμους εχθρούς. Για άλλη μια φορά σε πλήρη αντίφαση με τον Aτατούρκ – ο οποίος στις 20 Απριλίου 1931 είχε πει τη φράση που θα γινόταν το σύνθημα της σύγχρονης Τουρκίας, «ειρήνη στη χώρα, ειρήνη στον κόσμο» – ο Ερντογάν αναμειγνύεται στρατιωτικο-διπλωματικά στη Λιβύη, τη Συρία, το Βόρειο Ιράκ, τη Μεσόγειο, τη Σομαλίας κ.λπ. Δεν είναι βέβαιο ότι η Τουρκία, που αντιμετωπίζει τα ίδια εσωτερικά προβλήματα με άλλες χώρες του πλανήτη (κορωνοϊό και μεγάλη οικονομική κρίση), ότι είναι αρκετά ισχυρή για να ξεφύγει. Ωστόσο, οι γενικές εκλογές θα διεξαχθούν στην Τουρκία το 2023.
*Ο Alain Rodier είναι πρώην ανώτερος αξιωματικός της γαλλικής ΚΥΠ, επιφορτισμένος με την ισλαμική τρομοκρατία.
