Σε συνεργασία με τον Γρηγόρη Ζαρωτιάδη * –
Θα έχουμε ή όχι θερμό επεισόδιο με την Τουρκία; Θα φτάσει ο “Πορθητής” στο Καστελλόριζο –με ό,τι κι αν αυτό σημαίνει– ή θα μείνει στην ΑΟΖ της Κύπρου; Θα τα βρουν Τραμπ και Ερντογάν με “πιάτο” το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο ή οι S-400 θα εξακολουθούν να σκιάζουν αυτήν τη σχέση; Να φοβόμαστε ή όχι;
Μέσα στον ορυμαγδό αναλύσεων, γεγονότων και “γεγονότων” ίσως πρέπει να σταθούμε λίγο πίσω και να συζητήσουμε δημόσια, ειλικρινά και συνεκτικά τρία αλληλοσυνδεόμενα ζητήματα προκειμένου να χαράξουμε επιτέλους, δική μας πολιτική ως λαός. Ποια δικαιώματα έχουμε στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο; Πώς μπορούμε να τα ασκήσουμε και πώς εν τέλει θα κρίνουμε αν μας συμφέρει να τα ασκήσουμε, σε σχέση με τους υποθαλάσσιους πόρους;
Πρώτον, η Ελλάδα έχει σαφώς δικαίωμα να διακηρύξει και να αξιοποιήσει ΑΟΖ. Επιπλέον έχει και υποχρέωση να το κάνει. Όσο δεν το πράττει δεν αποδέχεται μόνο ότι αποτελεί de facto κράτος μειωμένης κυριαρχίας, αλλά επιπλέον και εξαιτίας αυτού, σταδιακά δημιουργεί συνθήκες υφαρπαγής των δικαιωμάτων της από άλλα κράτη και άρα απομόνωσής της σε περιφερειακό επίπεδο.
Μια τέτοια απομόνωση δεν θα συμβάλλει ούτε στην κατεύθυνση της ειρήνης, ούτε της βιώσιμης οικονομικής αξιοποίησης της περιοχής – τουλάχιστον όχι απαραιτήτως. Απλώς αποδυναμώνει τον ρόλο της Κυπριακής Δημοκρατίας σε ένα μικρότερο τραπέζι μοιράσματος των πόρων της περιοχής. Επιπλέον, η Ελλάδα διατηρεί ακόμα την ευθύνη που πηγάζει από τις συνθήκες περί εγγυήσεων ως προς την Κυπριακή Δημοκρατία. Είναι άλλο πράγμα η βούληση κατάργησης αυτού του καθεστώτος και τελείως διαφορετικό η μη εκπλήρωσή του, λόγω αδυναμίας ή απροθυμίας για όσο αυτό το σύστημα παραμένει ισχυρό.
Η Ελλάδα, λοιπόν, έχει και όλα τα δικαιώματα που πηγάζουν από το διεθνές δίκαιο και κυρίως οφείλει να τα ασκήσει. Σε προηγούμενες δεκαετίες ίσως είχε την “πολυτέλεια” να κρατά σε εκκρεμότητα την άσκησή τους. Ωστόσο, πλέον και με δεδομένο ότι όλη η Ανατολική Μεσόγειος κινείται στην κατεύθυνση αποσαφήνισης –δια οποιουδήποτε τρόπου– του δικαιικού καθεστώτος της περιοχής, η χώρα οφείλει να έχει ρόλο και θέση.
Ανεξάρτητη πολιτική
Δεύτερον, προκειμένου να αποφασίσει η χώρα τη στρατηγική της, οφείλει να έχει κατά νου πάντα το μεγαλύτερο ή μάλλον το μεγάλο παιχνίδι: σύγκρουση ΗΠΑ με Κίνα και εν μέρει με Ρωσία για τον έλεγχο των πόρων, των διαδρομών τους, των νέων τεχνολογιών και των αγορών κεφαλαίου. Αυτή η αντιπαράθεση διαμορφώνει αντιθετικά μπλοκ και περιφερειακές συγκρούσεις.
Η Ελλάδα λοιπόν πρέπει να ασκήσει τα δικαιώματά της με –όσο αυτό είναι εφικτό– τρόπο ειρηνικό, ιδίως τώρα που παρά τις απειλές και η Τουρκία δεν επιθυμεί ως φαίνεται το άνοιγμα ενός νέου μετώπου, στα νοτιοδυτικά της. Τουρκία και Ελλάδα μπορούν με δική μας πρωτοβουλία να συμφωνήσουν πως το ζήτημα του καθορισμού της ΑΟΖ κάθε μίας χώρας θα πρέπει να παραπεμφθεί στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης.
Η ίδια πίεση πρέπει να ασκηθεί στην Τουρκία και σε ό,τι έχει να κάνει με την κυπριακή ΑΟΖ, όπου το δίκαιο της Κυπριακής Δημοκρατίας θα καταδειχθεί πλήρως. Επιπλέον και παρότι σήμερα φαντάζει εξαιρετικά δύσκολο, προοπτικά θα μπορούσε να τεθεί επί τάπητος, η ανάγκη ενός συνεδρίου όλων των κρατών της Ανατολικής Μεσογείου –με συμμετοχή και της Παλαιστίνης φυσικά– προκειμένου να βρεθεί η μέθοδος αποσαφήνισης της ΑΟΖ κάθε κράτους με ειρηνικό τρόπο.
Αυτές οι πρωτοβουλίες πρέπει να συνοδεύονται, ωστόσο, από δύο ακόμα συνθήκες: μια νέα, ανεξάρτητη ελληνική εξωτερική πολιτική που να ξεφεύγει από την παγίδα της αμερικανοκρατίας και από ισχυρές και έτοιμες ένοπλες δυνάμεις με σαφή τον αντιιμπεριαλιστικό προσανατολισμό τους. Κι αυτό, προκειμένου ακριβώς η χώρα μας να μπορεί να παίρνει πρωτοβουλίες ειρηνικής επίλυσης, αντί να σύρεται ως μέσο διαπραγμάτευσης των ΗΠΑ, αλλά και να ετοιμάζεται για κάθε άλλο ενδεχόμενο.
Συμφέρει πραγματικά να εξορύξουμε;
Τρίτον, η Ελλάδα πρέπει να σχεδιάσει τι θέλει να κάνει με τους όποιους υποθαλάσσιους πόρους στη βάση δύο κριτηρίων: περιβαλλοντική επίπτωση και εν στενή εννοία οικονομική επίπτωση. Το όποιο οικονομικό όφελος πρέπει να σταθμίζεται στη βάση του ανεκτίμητου αγαθού της σωτηρίας και της μη διακινδύνευσης του φυσικού περιβάλλοντος και μάλιστα σε μια κλειστή θάλασσα όπως αυτή της Ανατολικής Μεσογείου.
Δεδομένων των σημαντικότατων, εναλλακτικών μορφών βιώσιμης αξιοποίησης της θάλασσας, εκτοπιζόμενες και υποκαθιστούμενες αυτές από μια εντατική και εκτατική εξορυκτική δραστηριότητα, δημιουργείται ένα αβάσταχτα υψηλό κόστος ευκαιρίας. Η λεγόμενη “ολλανδική ασθένεια” απειλεί πλέον την περιοχή μας.
Επιπλέον, η επιλογή μας πρέπει να σταθμιστεί στη βάση ενός διεθνοοικονομικού και πολιτικού συλλογισμού, ξεκινώντας από την κερδοσκοπία των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών, τον τυχόν πολιτικό έλεγχο που αυτές και οι εξυπηρετητές τους θα επιδιώξουν. Επίσης, να σταθμιστεί στη βάση και της σοβαρής πιθανότητας σοβαρών εντάσεων στην περίπτωση που οι ειρηνικές πρωτοβουλίες που περιγράφονται παραπάνω δεν τελεσφορήσουν.
Αυτά τα κριτήρια είναι που εν τέλει θα απαντήσουν στο ερώτημα “to drill or not to drill”. Αυτό που προτείνουμε είναι να μην παρασυρθούμε από μια νοοτροπία “Άγριας Δύσης”. Η Ανατολική Μεσόγειος έχει σταθεί γενναιόδωρη μαζί μας εδώ και χιλιετίες, χωρίς να τρυπάμε τα σπλάχνα της. Πρέπει να το σκεφτούμε πολύ καλά προτού αποφασίσουμε να εντείνουμε την ήδη προβληματική υπερεκμετάλλευσή της.
Το ζήτημα των εξορύξεων στην Ανατολική Μεσόγειο θα εξελιχθεί σε μείζον διακύβευμα για τη διεθνή πολιτική, με μακρές διπλωματικές, οικονομικές και ενεργειακές προεκτάσεις. Υπάρχει προοδευτική, αντιιμπεριαλιστική, διεθνιστική, ριζοσπαστική αντιπρόταση. Πρόταση, στην οποία συναντιέται ο πατριωτισμός με την πάλη για την ειρήνη, την κοινωνική και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Οι προοδευτικές δυνάμεις της χώρας οφείλουν να συντονιστούν με τις αντίστοιχες ανά τον κόσμο και να προβούν άμεσα σε συγκεκριμένες πρωτοβουλίες επιστημονικού και πολιτικού, κινηματικού χαρακτήρα.
* Ο Γρηγόρης Ζαρωτιάδης είναι κοσμήτορας της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών και διευθυντής του Διεπιστημονικού Εργαστηρίου Παρευξείνιων και Μεσογειακών Μελετών στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
