By Mehmet Efe Çaman turkishminute.com (Απο τη “Μακεδονία της Κυριακής 17 Μαρτίου 2019)
Όταν ο ψυχρός πόλεμος τελείωσε με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, μερικοί στρατιωτικοί, στον τουρκικό στρατό, σκέφτηκαν πως δεν χρειάζονταν πλέον το ΝΑΤΟ και τη Δύση. Με τις πολιτικές του αξίες, το ΝΑΤΟ θεωρήθηκε από αυτούς τους στρατιωτικούς, όλο και περισσότερο, ως εμπόδιο.
Τα αμφιλεγόμενα θέματα όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα και η κατάσταση των Κούρδων στην Τουρκία που παραβλέφθηκαν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου εξαιτίας της τεράστιας σημασίας της Τουρκίας την εποχή εκείνη, άρχισαν να κυριαρχούν στις σχέσεις Τουρκίας-Δύσης, ιδιαίτερα στο πλαίσιο των φιλοδοξιών της Τουρκίας ως δυνητικού υποψηφίου της ΕΕ.
Υπήρξε ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων τόσο στον στρατό όσο και στη γραφειοκρατία που θεωρούσε ότι οι θεσμοθετημένες πολυμερείς σχέσεις με τη Δύση (ιδίως με το ΝΑΤΟ, την ΕΕ, τις ΗΠΑ και τη Γερμανία) αποτελούσαν απειλή για την ασφάλεια και την εδαφική ακεραιότητα του τουρκικού κράτους. Ειδικότερα, η κουρδική εξέγερση κατά τη δεκαετία του 1980, η εμφάνιση του απαγορευμένου Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (PKK) και η απαίτηση της ΕΕ για δημοκρατικά μειονοτικά δικαιώματα για τους Κούρδους στην Τουρκία συνέβαλαν σε αυτή την αρνητική αντίληψη ορισμένων φατριών στην τουρκική κρατική γραφειοκρατία.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η τουρκική εξωτερική πολιτική συμπεριφορά βασίστηκε στην έννοια του πολιτικού ρεαλισμού, στον οποίο ο στρατός έπαιξε τον βασικό ρόλο. Η Τουρκία δεν ήταν αρκετά ισχυρή για να προστατευθεί από τον “γιγαντιαίο γείτονά της στο βορρά”, όπως πολλοί Τούρκοι διαμορφωτές της πολιτικής χαρακτήριζαν τη Σοβιετική Ένωση, και έπρεπε να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ για να διαφυλάξει την ανεξαρτησία και την κρατική της υπόσταση.
Μόνο μέσω της ομπρέλας του ΝΑΤΟ ήταν η Τουρκία ικανή να κρατήσει μακριά τους Σοβιετικούς. Μετά το 
τέλος του Ψυχρού Πολέμου, όμως, όλα άλλαξαν. Δεν υπήρχε πλέον καμία σοβιετική απειλή και η μετα-σοβιετική γεωγραφία, ιδιαίτερα ο Καύκασος και η Κεντρική Ασία, ήταν γεμάτη νέες ευκαιρίες για την Άγκυρα.
Το Αζερμπαϊτζάν, το Καζακστάν, το Κιργιζιστάν, το Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν, ειδικότερα, άνοιξαν έναν νέο κόσμο με κοινές πολιτιστικές, γλωσσικές και θρησκευτικές ρίζες με την Τουρκία. Αυτά τα έθνη είχαν σημαντικές πηγές ενέργειας από ορυκτά καύσιμα, κάτι που η Τουρκία δεν είχε, και μια μεγάλη αγορά.
Επίσης, τα Βαλκάνια αντιμετωπίστηκαν από τις τουρκικές πολιτικές ελίτ ως πρώην οθωμανικά εδάφη και, συνεπώς, ως μια φυσική ζώνη επιρροής. Οι Τούρκοι, σύντομα, συνειδητοποίησαν ότι η απαλλαγή από τη Δύση και η αύξηση της τουρκικής ισχύος σε παγκόσμια κλίμακα ήταν κάτι ευχάριστο που δημιουργούσε ευφορία.
Ωστόσο, δεν είχε καμία βάση στην πραγματικότητα. Η Τουρκία χρειάστηκε συνεργασία με άλλες δυνάμεις για να αντισταθμίσει τη Δύση προκειμένου να γίνει σταδιακά ανεξάρτητη από αυτήν.
Ένα στρατιωτικό υπόμνημα, της 28ης Φεβρουαρίου 1997, που ανέτρεψε την κυβέρνηση συνασπισμού του ισλαμιστή Necmettin Erbakan από την εξουσία θεωρήθηκε κυρίως ως εσωτερική «διόρθωση πορείας» και «κοσμική-φιλοδυτική» στρατιωτική επέμβαση, αλλά στην πραγματικότητα δεν ήταν. Ναι, έγινε από κοσμικούς αξιωματικούς, αλλά δεν ήταν υπέρ της Δύσης όσον αφορά τον προσανατολισμό της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας. Διαφώνησαν με τα κριτήρια της Κοπεγχάγης για την ΕΕ (δημοκρατικά πρότυπα για υποψήφιες της ΕΕ χώρες), επειδή πίστευαν ότι η ΕΕ υπονόμευε το ενιαίο του τουρκικού κράτους-έθνους προσπαθώντας να ενισχύσει τους Κούρδους αποσχιστές.
Για παράδειγμα, ο διοικητής της Τουρκικής Ακαδημίας Πολέμου, μία από τις θέσεις με μεγάλη επιρροή στη στρατηγική θέση της χώρας, δήλωσε σαφώς ότι η ένταξη στην ΕΕ θα αποσταθεροποιούσε την Τουρκία.
Μετά το μνημόνιο του 1997, η αριστερή-εθνικιστική πτέρυγα του «σοσιαλδημοκρατικού» Δημοκρατικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) έγινε ισχυρότερη και αντιτάχθηκε όλο και περισσότερο στις μεταρρυθμίσεις εκδημοκρατισμού στην Τουρκία, αποκαλώντας τες παραχωρήσεις.
Κατά ειρωνικό τρόπο, η φιλοευρωπαϊκή και φιλοδυτική δυναμική προέκυψαν από το Ισλαμιστικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), το οποίο ισχυρίστηκε ότι είναι το δημοκρατικό κέντρο του τουρκικού πολιτικού φάσματος. Από το μνημόνιο του 1997 έως το 2005, το τουρκικό κράτος – πρωτίστως η στρατιωτική και πολιτική γραφειοκρατία – συμφώνησε ολοένα και περισσότερο με τον προσανατολισμό προς την ΕΕ και τη διαδικασία μεταρρυθμίσεων που άρχισε η κυβέρνηση του AKP για τον εκδημοκρατισμό.
Επίσης, η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών της Τουρκίας, ιδιαίτερα οι Κούρδοι, οι φιλελεύθεροι, οι δημοκράτες, άλλες μειονότητες, οι Γκιουλενιστές και άλλες ισλαμικές / ισλαμιστικές ομάδες υποστήριξαν την ευρωπαϊκή στρατηγική της Τουρκίας, καθώς πίστευαν ότι τελικά θα οδηγούσε στην ένταξη στην ΕΕ.
Η αντίληψη μηδενικού αθροίσματος στην τουρκική εξωτερική πολιτική αντικαταστάθηκε από μια νέα περιφερειακή πολιτική «μηδενικών προβλημάτων» που τόνιζε τη συνεργασία με τις γειτονικές χώρες και άλλα περιφερειακά κράτη. Η Τουρκία έγινε βασικός παράγοντας στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας. Η τουρκική δημοκρατία βελτιώθηκε, και η οικονομία άνθισε μέσα από απίστευτη ποσότητα ξένων επενδύσεων. Έγινε μια διαδικασία αποκρατικοποίησης της εγχώριας και της εξωτερικής πολιτικής κατά την οποία μειώθηκε ο ρόλος του στρατού στην λήψη αποφάσεων. Αυτή η διαδικασία “εξομάλυνσης” άνοιξε τις πόρτες της ένταξης στην ΕΕ. Επιπλέον, οι στρατιωτικές φατρίες και πολιτικοί συνεργοί τους από τη γραφειοκρατία έχασαν σημαντικό μέρος της επιρροής τους. Ορισμένες από τις στρατιωτικές κλίκες ,που ανέπτυξαν παράνομες δραστηριότητες, όπως «σενάρια πολέμου-παιχνιδιού» που θα μπορούσαν, ενδεχομένως, να οδηγήσουν σε στρατιωτικό πραξικόπημα, οδηγήθηκαν στη δικαιοσύνη και κλείστηκαν στη φυλακή.
Αυτή η αποκρατικοποίηση έφερε τη διαφάνεια και την υπευθυνότητα στην εγχώρια πολιτική. Αύξησε τις βασικές ελευθερίες και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Αποκατέστησε τις σχέσεις της Τουρκίας με την Ελλάδα και επέτρεψε εποικοδομητικές διαπραγματεύσεις για την επανένωση της Κύπρου – μιας χώρας που είχε χωριστεί μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων από το 1974. Ξεκίνησε μια εποικοδομητική διαδικασία εξομάλυνσης με την Αρμενία, η οποία έχει μακρά σύνορα με την Τουρκία, που έκλεισαν το 1991 εξαιτίας της διαμάχης μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Η Τουρκία αύξησε τις διμερείς εμπορικές της σχέσεις με όλες σχεδόν τις περιφερειακές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Συρίας, του Ιράκ, της Βουλγαρίας, της Γεωργίας, της Ρωσίας και της Ουκρανίας.
Υπήρχαν τρεις σημαντικοί αλληλοσυνδεδεμένοι παράγοντες αλλαγής του παιχνιδιού αυτής της θετικής 
προοπτικής: ένα σκάνδαλο μεγάλης κλίμακας διαφθοράς το 2013, η απελευθέρωση απο τη φυλακή και η επανενεργοποίηση όλου του στρατιωτικού προσωπικού που ανήκε στο βαθύ κράτος και η προσπάθεια στρατιωτικού πραξικοπήματος το 2016.
Η ισχύς του τουρκικού στρατού άλλαξε μετά από αυτά τα τρία γεγονότα και κατά συνέπεια ο Ερντογάν και ο εσωτερικός του κύκλος έπρεπε να εγκαταλείψουν την επιτυχή διαπραγματευτική διαδικασία με τους κούρδους αποσχιστές για την επίτευξη μιας πολιτικής λύσης στο πρόβλημα και να αλλάξουν τον φιλοδυτικό προσανατολισμό τους στην εξωτερική πολιτική, συμπεριλαμβανομένων των παρενεργειών εκδημοκρατισμού. Αυτή η νέα κατάσταση ισχύος τελικά κατέληξε στην ποινικοποίηση όλων των πρώην συμμάχων του Ερντογάν: φιλελεύθερων, Κούρδων και Γκιουλενιστών. Η αντιδυτική φατρία του τουρκικού στρατού μεγιστοποίησε την εξουσία της και απομάκρυνε μεγάλο αριθμό στρατιωτικών όλων των τάξεων – σχεδόν το 50% όλων των στρατηγών και ναυάρχων των τουρκικών δυνάμεων και περίπου 18.000 ανώτεροι, μεσαίοι και χαμηλόβαθμοι αξιωματικοί – μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016. Επί του παρόντος, το επανενεργοποιημένο στρατιωτικό προσωπικό του βαθέως κράτους βρίσκεται σε κεντρικές θέσεις στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις.
Στα δυτικά μέσα ενημέρωσης, οι αναλυτές δυσκολεύονται να εξηγήσουν γιατί ο Ερντογάν γύρισε την πλάτη του στους δυτικούς συμμάχους του, τερμάτισε τη διαδικασία πολιτικής λύσης με τους κούρδους αποσχιστές, ανέστειλε το σύνταγμα και άλλαξε την κρατική αρχιτεκτονική. Δεν μπορούν να καταλάβουν γιατί συνέλαβε ή είχε ως κρατούμενους περίπου 500.000 άτομα στην Τουρκία, φυλάκισε 11 δημοκρατικά εκλεγμένους κούρδους βουλευτές καθώς και περισσότερους από 100 Κούρδους δημάρχους από το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα (HDP) και περισσότερους από 160 δημοσιογράφους και απήλλαξε των καθηκόντων τους 170.000 δημόσιους υπαλλήλους και 8.000 ακαδημαϊκούς. Αυτοί οι αριθμοί υποδεικνύουν την εξαιρετική έκταση αυτής της εκκαθάρισης.
Ακόμα και η στρατιωτική παρέμβαση του 1980, που ήταν ένα πλήρες πραξικόπημα που κατάργησε το 
σύνταγμα, οδήγησε στην απομάκρυνση μόνο 4.891 δημόσιων υπαλλήλων, 148 ακαδημαϊκών και 576 αξιωματικών του στρατού. Στην παρούσα κατάσταση, ο αριθμός των απολυμένων δημόσιων υπαλλήλων είναι 35 φορές υψηλότερος, ο αριθμός των απομακρυνθέντων πανεπιστημιακών είναι 54 φορές υψηλότερος και ο αριθμός των απομακρυνθέντων και φυλακισμένων στρατιωτικών είναι 31 φορές υψηλότερος από ό, τι μετά το πραξικόπημα πλήρους κλίμακας. Ο αριθμός των απολυθέντων δημοσίων υπαλλήλων και άλλων ατόμων αποδεικνύει ότι η Τουρκική Δημοκρατία αντικαταστάθηκε από άλλο κράτος. Ο Ερντογάν και ο εσωτερικός του κύκλος δεν αντικατοπτρίζουν τον πραγματικό αστερισμό της Τουρκίας.
Εκτός από την περίοδο κατά την οποία η Άγκυρα θερμαινόταν απο τις δημοκρατικές αξίες της ΕΕ, ο τουρκικός στρατός ανέκαθεν διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πολιτική της Τουρκίας.
Η ύπαρξη πολλών ομάδων ή φατριών στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις είναι επίσης ένα πολύ γνωστό γεγονός. Ο ασυνήθιστα υψηλός αριθμός απομακρυνθέντων αξιωματικών και δημοσίων υπαλλήλων μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 δείχνει μια προφανή ανωμαλία. Στο σημερινό καθεστώς, ο Ερντογάν και ο εσωτερικός του κύκλος σίγουρα δεν πρέπει να υποτιμηθούν. Αλλά μπορεί μόνο ο Ερντογάν να ελέγξει τον ισχυρό τουρκικό στρατό; Γιατί ο Ερντογάν τερματίζει τη διαδικασία λύσης με τους Κούρδους; Ήταν το μεγαλύτερο έργο του και ο μεγαλύτερος κίνδυνος ολόκληρης της πολιτικής καριέρας του. Γιατί άλλαξε πορεία στη Συρία και στον γενικό προσανατολισμό της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας; Γιατί αποφάσισε να αναπτύξει μια στρατηγική συνεργασία με τη Ρωσία; Γιατί καθαρίζει πολλούς στρατιώτες στο τουρκικό στρατό και τη γραφειοκρατία; Μήπως χρειάζεται πραγματικά ένα καθαρισμό σε τόσο μεγάλο βαθμό; Η κατανόηση του εκτροχιασμού της Τουρκίας δεν είναι μόνο ακαδημαϊκή ανησυχία, αλλά και άκρως σημαντική για το ΝΑΤΟ και το μέλλον της Ανατολικής Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής και της Ευρώπης.
Νομίζω ότι αυτή η συνολική μετατόπιση πολιτικής προέκυψε εξαιτίας των νέων εταίρων του βαθέως κράτους του Ερντογάν. Η τρέχουσα τουρκική πολιτική καταδεικνύει με σαφήνεια την τεράστια επίδραση των στοιχείων του βαθέως κράτους με ευρασιατικό προσανατολισμό που ελέγχουν τον τουρκικό στρατό και – ανέχονται προσωρινά / υποστηρίζουν τον Ερντογάν, επειδή χρησιμοποιούν την εξουσία του για να πείσουν τις ισλαμιστικές-συντηρητικές ομάδες στην τουρκική πολιτική για την αναγκαιότητα της σημερινής πολιτικής πορείας. Είναι ενδιαφέρον ότι η αντιπολίτευση (εκτός από τους Κούρδους, φυσικά), όπως η αριστερή εθνικιστική πτέρυγα του CHP, η οποία ελέγχει επί του παρόντος το κόμμα, και η ακροδεξιά του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP) συμφωνούν, ειδικά με την επιθετική στρατιωτική στρατηγική στην κουρδική πολιτική (τόσο στην Τουρκία όσο και στη Συρία) και τον αντιδυτικό προσανατολισμό της εξωτερικής πολιτικής.
Είναι δύσκολο να πούμε κατά πόσο η συνεργασία της αντιπολίτευσης με τις τρέχουσες βασικές πολιτικές βασίζεται σε εθελοντική ή σε άμεση στρατηγική συνεργασία με το βαθύ κράτος. Αυτή η συμμαχία, η οποία είναι σήμερα ισχυρή αλλά και εύθραυστη, θα διατηρηθεί μέχρι ο Ερντογάν να χάσει την αξιοπιστία και το χάρισμά του με τις μάζες στην Τουρκία. Στην Τουρκία δεν υπάρχει τύπος μονολιθικού καθεστώτος Erdoğan, αλλά μάλλον ισορροπία ισχύος. Μόλις αντιμετωπίσουμε αυτήν την πραγματικότητα, θα αρχίσουμε να κατανοούμε πραγματικά την παρούσα κατάσταση της Τουρκίας.
*Ο Μεχμέτ Εφέ Τσαμάν ήταν καθηγητής σε τουρκικό πανεπιστήμιο όταν τον καθαίρεσε ο Ερντογάν μαζί με χιλιάδες άλλους για υποτιθέμενες σχέσεις με το δίκτυο Γκιουλέν. Τώρα ζει και διδάσκει στον Καναδά. Οσο ήταν στην Τουρκία δίδασκε και στις τουρκικές ακαδημίες πολέμου του υπουργείου άμυνας και έχει άμεση γνώση των εσωτερικών ισορροπιών, νοοτροπιών και πρακτικών στον τουρκικό στρατό.
https://www.turkishminute.com/
