Η ανακοίνωση -στο πλαίσιο της τριμερούς συνόδου της Μπέρ Σεβά- για την επίτευξη διακυβερνητικής συμφωνίας αναφορικά με την κατασκευή του αγωγού East Med μεταξύ των κυβερνήσεων Ελλάδος-Κύπρου-Ισραήλ-Ιταλίας αποτελεί μια εξέλιξη ορόσημο για τη γεωπολιτική της ενέργειας στη Ν.Α. Μεσόγειο. Αποτελεί παράλληλα τεκμήριο υψηλής ωρίμανσης ενός σχεδίου που όταν είχε πρώτο-παρουσιασθεί το 2010 είχε χαρακτηρισθεί -ενδεχομένως και δικαιολογημένα- ως “pipe dream”. Έκτοτε, η τεχνολογία κατασκευής αγωγών σε υπέρ-βαθιά νερά (και πέρα των 3 χλμ) έχει κάνει άλματα. Ήδη στον Κόλπο του Μεξικού υπάρχουν αγωγοί (πεδίο Stones) που λειτουργούν σε βάθη μεγαλύτερα από αυτά στα οποία επιδιώκεται να κατασκευασθεί ο East Med.

Το έργο βεβαίως εφόσον και εάν κατασκευασθεί θα αποτελέσει ένα έργο μοναδικής καινοτομίας καθώς θα κληθεί να διατρέξει σχεδόν όλον το (σεισμογενή) πυθμένα της Ανατολικής Μεσογείου σε μήκη άνω των 1000 χιλιομέτρων και σε βάθη που αγγίζουν και ενδεχομένως οριακά να υπερβούν τα 3000 μέτρα. Η κατάληξη επί του προσχεδίου της διακυβερνητικής που διαβιβάστηκε προς έγκριση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται να αποτελέσει τυπική παρά ουσιαστική διαδικασία πριν την τελική υπογραφή της συμφωνίας τον ερχόμενο μήνα.

Η συμφωνία αυτή δημιουργεί το πλαίσιο προώθησης του έργου σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο εναρμονίζοντας την πολιτική στήριξη του σχεδίου μακροπρόθεσμα, αλλά δεν εγγυάται την υλοποίησή του ούτε δεσμεύει τις κυβερνήσεις των τεσσάρων εμπλεκόμενων κρατών να χρηματοδοτήσουν την κατασκευή του. Καμία άλλωστε από τις εμπλεκόμενες κυβερνήσεις με τη μερική εξαίρεση της Κυπριακής δεν έχουν δικαίωμα ιδιοκτησίας επί των υπαρκτών ή/και των υφιστάμενων (Αφροδίτη, Λεβιάθαν, Ταμάρ) κοιτασμάτων φυσικού αερίου που θα πρέπει να δεσμευθούν για την κατασκευή του αγωγού. Έχουν ωστόσο άλλους μοχλούς πίεσης.

Η απόφαση δέσμευσης ή μη-δέσμευσης ποσοτήτων αερίου προ-απαιτεί την εξεύρεση αγοραστών μακροπρόθεσμων (10-15 ετών) συμβολαίων παροχής αερίου στην Ελλάδα και κυρίως την Ιταλία και την Κεντρική Ευρωπαϊκή αγορά. Εάν οι αγοραστές αυτοί δεν βρεθούν οι ιδιωτικές εταιρίες ανάπτυξης/εκμετάλλευσης των εν λόγω κοιτασμάτων δεν πρόκειται να πληρώσουν ούτε ένα $ για την κατασκευή του East Med.

Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι τα μοναδικά κριτήρια για την υλοποίηση τέτοιων έργων υποδομής είναι εμπορικά. Αντιθέτως σε περιοχές υψηλού γεωπολιτικού ρίσκου ο ρόλος των κυβερνήσεων είναι κρίσιμης σημασίας για την υλοποίηση ή την ακύρωση διαφορετικών σχεδίων εξαγωγής.

Όπως προανέφερα η Κυπριακή Δημοκρατία διαθέτει πολύ σημαντικούς μοχλούς συν-απόφασης -μαζί με τις εταιρίες- για το που θα διατεθεί το αέριο της, ενώ η κυβέρνηση του Ισραήλ πρέπει να εγκρίνει με απόφαση Υπουργικού Συμβουλίου σχετική άδεια εξαγωγής (export license) πριν εξαχθεί το αέριο των ιδιωτικών ισραηλινών εταιριών όπως η Noble, η Delek, η Ratio και η Isramco εκτός Ισραήλ. Σε διαφορετική περίπτωση οι Noble & Delek θα είχαν κατασκευάσει εδώ και χρόνια αγωγό εξαγωγής αερίου προς την Τουρκία.

Μειώνοντας το ρίσκο

Σε ότι αφορά τους τελικούς ευρωπαίους καταναλωτές, η αγορά αερίου από τον East Med δεν θα αποτελέσει την πρώτη φορά που ευρωπαίοι αγοραστές αερίου θα πληρώσουν ένα premium για τη διασφάλιση νέων πηγών τροφοδοσίας. Το ίδιο ακριβώς κάνουν ήδη μέσα από τις εισαγωγές αμερικανικού LNG διάφορες ευρωπαϊκές χώρες αν και σε σαφώς μικρότερες ποσότητες από αυτές που θα μεταφέρει ο East Med εάν υλοποιηθεί.

Το αέριο της Ανατολικής Μεσογείου -αν και ακριβότερο των υφιστάμενων πηγών τροφοδοσίας- θα επιτρέψει στους ευρωπαίους αγοραστές/μεταπράτες να μειώσουν το ρίσκο της υπέρ-εξάρτησης τους από ένα ή δύο βασικούς προμηθευτές όπως π.χ. η Gazprom ή η αλγερινή Sonatrach. Παράλληλα, ενδεχόμενη υλοποίηση του East Med θα ελαχιστοποιήσει το ρίσκο διακοπής στην τροφοδοσία αερίου προς την Ευρώπη λόγω διαμετακομιστικής κρίσης όπως αυτή που προέκυψε το 2006 και το 2009 μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας δίνοντας ώθηση στην κατασκευή των δικτύων αγωγών που τώρα παρακάμπτουν την Ουκρανία όπως οι Nord Stream και Turk Stream.

Εφόσον ο East Med προστατευθεί επαρκώς από μια ad hoc στρατιωτική συνεργασία μεταξύ Ελλάδος-Ισραήλ (και ενδεχομένως της Αιγύπτου) κατά τη φάση κατασκευής του, η Τουρκία θα μπορεί να κάνει πολύ λίγα πράγματα για να εμποδίσει τη λειτουργία του αφού αυτός κατασκευασθεί. Η Άγκυρα που βλέπει αυτόν τον αγωγό ως ανασχετικό τείχος των ηγεμονικών της φιλοδοξιών θα επιχειρήσει να εμποδίσει την υλοποίηση του με κάθε μέσο, ιδίως σε ότι αφορά τη δέσμευση των εμπλεκομένων κρατών να τον προστατεύσουν στρατιωτικά από την ίδια.

Θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι το τουρκικό πολεμικό ναυτικό -συνεπικουρούμενο από το μικρό αεροπλανοφόρο που η Άγκυρα έχει υπό κατασκευή- θα αποπειραθεί να εμποδίσει την κατασκευή του αγωγού με την ίδιο ακριβώς τρόπο που παρεμπόδισε τη γεώτρηση της ΕΝΙ στο τεμάχιο 3 της Κυπριακής ΑΟΖ τον Φεβρουάριο του 2018. Για να αποτραπεί ανάλογος τουρκικός τυχοδιωκτισμός στην περίπτωση του East Med οι ναυτικές δυνάμεις Ελλάδος, Ισραήλ και Αιγύπτου θα πρέπει να συντονιστούν σε σχετικά σενάρια ασκήσεων από τη στιγμή που θα καταστεί τεχνικό-οικονομικά βιώσιμη η υλοποίηση του έργου και παρθεί η τελική επενδυτική απόφαση (Final Investment Decision-FID) για την κατασκευή του.

Δεδομένου ότι ο αγωγός επιδιώκεται να τεθεί σε λειτουργία μέσα στο 2025 και δεδομένου ότι θέλει τουλάχιστον 3 έτη κατασκευής, η απόφαση για το FID του έργου, που αποτελεί το μη-αναστρέψιμο σημείο για την υλοποίηση του αγωγού, θα πρέπει να ληφθεί το αργότερο μέσα στο 2022. Μια από τις μεγάλες προκλήσεις για τον East Med, ίσως η μεγαλύτερη σε αυτή τη φάση, είναι η αβεβαιότητα διαθεσιμότητας αερίου όχι ως δυνητική εμπορική επιλογή αλλά ως διαθέσιμη πιστοποιημένη ποσότητα.

Είμαστε ακόμη στην αρχή

Τα υφιστάμενα υπό παραγωγή πεδία από τα οποία με βάση την ισχύουσα ισραηλινή νομοθεσία μπορεί να εξαχθεί αέριο, δηλαδή η πρώτη φάση παραγωγής του Λεβιάθαν και η δεύτερη φάση παραγωγής του Ταμάρ, έχουν ήδη δεσμευθεί προς εξαγωγή στα τερματικά της Αιγύπτου για όσο χρόνο φυσικά η επιλογή ενός ισραηλινό-τουρκικού αγωγού παραμένει κλειστή για το Τέλ Αβίβ.

Ακόμη και το 2025 οι τότε διαθέσιμες από το Ισραήλ ποσότητες δεν θα επαρκούν για να καλύψουν και τα 20 ΔΚΜ/Ε, δηλαδή τη συνολική δυναμικότητα του αγωγού. Θα είναι απαραίτητες ποσότητες και από την Κύπρο και ενδεχομένως από την Αίγυπτο ώστε να αυξηθεί η «bankability» του έργου. Η Αίγυπτος προς το παρόν δεν διαθέτει επιπρόσθετες ποσότητες προς εξαγωγή αλλά δεν αποκλείεται αυτό να αλλάξει στο προσεχές μέλλον ιδίως εάν υπάρξουν νέες ανακαλύψεις στην ΑΟΖ της.

Ούτε η Κύπρος διαθέτει αυτή τη στιγμή επαρκείς ποσότητες για να στηρίξει από μόνη της τον EMGP καθότι η παραγωγή του δικού της αερίου από το κοίτασμα Αφροδίτη που στην καλύτερη περίπτωση θα ξεκινήσει στα τέλη του 2022 μπορεί να δώσει μόλις 7ΔΚΜ/Ε από τα 20 ΔΚΜ/Ε που απαιτούνται για την «άνετη» χρηματοδότηση του EMGP. Eάν η Λευκωσία δέσμευε την Αφροδίτη για τον East Med θα έχανε την πολύ πιο άμεση, εύκολη και προσοδοφόρα επιλογή του να κατασκευάσει έναν αγωγό προς το αιγυπτιακό τερματικό του Ίνκτου και να υγροποιήσει εκεί το αέριο της προς εξαγωγή.

Είμαστε ακόμη στην αρχή ενός δύσκαμπτου και ανηφορικού δρόμου γεμάτου παγίδες και κατολισθήσεις αλλά τουλάχιστον μπορούμε να δούμε πλέον καθαρά την όδευση του και τον τελικό μας προορισμό…