Ο φρέσκος πρίγκιπας

Ο F. GREGORY GAUSE III είναι επικεφαλής του Τμήματος Διεθνών Υποθέσεων στην Σχολή Διακυβέρνησης και Δημόσιας Υπηρεσίας Bush στο Πανεπιστήμιο Texas A&M.

Δεν συμβαίνει συχνά ένα [ξενοδοχείο πολυτελείας όπως το] Ritz-Carlton να μετατρέπεται σε κέντρο κράτησης. Αλλά τον περασμένο Νοέμβριο, όταν ένα μεγάλο κομμάτι της σαουδαραβικής ελίτ συνελήφθη με κατηγορίες για διαφθορά [1], το πολυτελές ξενοδοχείο στο Ριάντ έγινε μια επιχρυσωμένη φυλακή για εκατοντάδες πρίγκιπες, δισεκατομμυριούχους και υψηλόβαθμους κυβερνητικούς αξιωματούχους. Πίσω από αυτή την καταστολή ήταν ο νεαρός πρίγκιπας-διάδοχος, Mohammed bin Salman, επίσης γνωστός ως MBS [2], ο οποίος επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει την οικονομία και την κοινωνική ζωή του βασιλείου και ακόμη και τον ίδιο τον Οίκο των Σαούντ.

Μόλις 32 ετών, ο MBS είναι ήδη το πιο ισχυρό πρόσωπο στην σύγχρονη ιστορία της Σαουδικής Αραβίας [3], έχοντας παραγκωνίσει άλλα μέλη της κυβερνώσας οικογένειας με την πλήρη υποστήριξη του πατέρα του, του βασιλιά Σαλμάν. Η συγκεντρωμένη εξουσία του και η προφανής βούλησή του να ταρακουνήσει το σύστημα, καθιστούν πιθανό να κάνει σπουδαία πράγματα. Αλλά έχει επίσης απομακρύνει τους περιορισμούς που έχουν κάνει την σαουδαραβική εξωτερική και εσωτερική πολιτική επιφυλακτική, συντηρητική και τελικά επιτυχημένη εν μέσω των κρίσεων της σύγχρονης Μέσης Ανατολής. Το αν ο πρίγκιπας-διάδοχος μπορεί να πάει μακριά το υψηλό του στοίχημα, το οποίο ο εμπειρογνώμονας της Μέσης Ανατολής Bernard Haykel χαρακτηρίζει μια «επανάσταση από ψηλά», χωρίς να αποσταθεροποιήσει την χώρα του και να προσθέσει στο χάος της περιοχής, παραμένει ένα αναπάντητο ερώτημα.

Ο MBS στη Μέκκα, τον Ιούνιο του 2017. HANDOUT / REUTERS
————————————————————————

Η συμβατική σοφία θεωρεί ότι το καθεστώς της Σαουδικής Αραβίας βασίζεται σε ένα κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ της κυρίαρχης οικογένειας, του θρησκευτικού κατεστημένου και της οικονομικής ελίτ. Το σύστημα λιπαίνεται με αρκετό πετρελαϊκό πλούτο για να χρηματοδοτήσει επίσης ένα σημαντικό κράτος πρόνοιας. Αλλά αυτή η άποψη είναι μόνο κατά το ήμισυ σωστή. Κατά το πέρασμα των δεκαετιών, ο πετρελαϊκός πλούτος ανέβασε την κυρίαρχη οικογένεια πάνω από τους συνεργάτες της, και τους κυβερνώντες πρίγκιπες πάνω από τα άλλα μέλη του ευρύτερου Οίκου των Σαούντ. Οι θρησκευτικές ελίτ είναι πλέον κρατικοί γραφειοκράτες, όχι ισότιμοι εταίροι στην διακυβέρνηση. Η επιχειρηματική κοινότητα είναι επίσης κατώτερος συνεργάτης, πιο πολύ σαν ένα λόμπι παρά ένας ανεξάρτητος δρων. Η εκστρατεία του πρίγκιπα-διαδόχου επαναπροσδιορίζει περαιτέρω τον ρόλο των παραδοσιακών πυλώνων στήριξης του καθεστώτος, ενώ ταυτόχρονα προσελκύει, κατά έναν πιο μη μοναρχικό τρόπο, μια εκκολαπτόμενη κοινή γνώμη της Σαουδικής Αραβίας. Μέχρι στιγμής, ο MBS φαίνεται να είναι δημοφιλής σε πολλούς Σαουδάραβες (αν και τα ακριβή μέτρα της κοινής γνώμης είναι διαβοήτως δύσκολο να βρεθούν σε αυταρχικά καθεστώτα). Το πρόβλημα είναι ότι η κοινή γνώμη είναι άστατη. Τα θεσμικά συμφέροντα των ελίτ, όσο συντηρητικά και ιδιοτελή κι αν είναι, είναι μια πολύ πιο αξιόπιστη βάση για την μοναρχική διακυβέρνηση.

Ο πιο φιλόδοξος στόχος του πρίγκιπα, τον οποίο περιέγραψε στο σχέδιό του Vision 2030 [4], είναι να διαφοροποιήσει την σαουδαραβική οικονομία και να μειώσει την εξάρτησή της από το πετρέλαιο. Η κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου το 2014 τον έπεισε ότι το βασίλειο δεν θα μπορούσε πλέον να στηρίξει το κράτος πρόνοιας που υπάρχει από την δεκαετία του ’70. Έχει ήδη μειώσει τις επιδοτήσεις για επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, όπως το νερό και η ηλεκτρική ενέργεια, που ήταν πρακτικά δωρεάν στο παρελθόν, και έχει επιβάλει 5% φόρο προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ) σε πολλές εμπορικές συναλλαγές. Ο ιδιωτικός τομέας είναι το κλειδί για την επιτυχία του σχεδίου. Αυτή την στιγμή, η συντριπτική πλειοψηφία των Σαουδαράβων εργαζομένων απασχολούνται από το κράτος. Το όραμα του 2030 καλεί τον ιδιωτικό τομέα να επενδύσει περισσότερο στην οικονομία και να γίνει μια μεγαλύτερη πηγή απασχόλησης. Η ιδιωτικοποίηση του 5% της κρατικής πετρελαϊκής εταιρείας Saudi Aramco -το πιο διαφημισμένο στοιχείο του Vision 2030- αποσκοπεί στην δημιουργία εσόδων για το κυβερνητικό Ταμείο Δημόσιων Επενδύσεων, το οποίο θα επενδύσει τόσο εγχωρίως, στον τοπικό ιδιωτικό τομέα όσο και στο εξωτερικό, ως ένα κρατικό επενδυτικό ταμείο.

Όλα αυτά έκαναν το μάντρωμα στο Ritz-Carlton ακόμα πιο αινιγματικό. Γιατί ο πρίγκιπας-διάδοχος συλλαμβάνει τους πυλώνες του ιδιωτικού τομέα -τους ίδιους τους ανθρώπους που χρειάζεται για να κάνουν το Vision 2030 να λειτουργήσει; Οι Σαουδάραβες αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι ένα δραματικό, δημόσιο χτύπημα ενάντια στην υψηλού επιπέδου διαφθορά θα συμβάλει στο να γίνει ισότιμο το πεδίο του παιχνιδιού και θα ενθαρρύνει να προχωρήσουν μεγαλύτερες επενδύσεις. Αλλά οι αδιαφανείς και αυθαίρετες μέθοδοι καταστολής -κρατήσεις χωρίς δημόσιες κατηγορίες, οικονομικές διευθετήσεις που διαπραγματεύτηκαν για απροσδιόριστα εγκλήματα και η φερόμενη χρήση βάναυσης καταναγκαστικής τακτικής [5]- θα μπορούσαν να οδηγήσουν την χώρα προς την αντίθετη κατεύθυνση.

Η μακροπρόθεσμη επίδραση του τεχνάσματος του πρίγκιπα-διαδόχου θα εξαρτηθεί από το είδος του ηγέτη που είναι πραγματικά ο MBS. Εάν είναι όπως ο Κινέζος πρόεδρος, Xi Jinping, θα χρησιμοποιήσει την εκστρατεία κατά της διαφθοράς όχι μόνο για να διευθετήσει πολιτικούς λογαριασμούς αλλά και για να μεταρρυθμίσει πραγματικά την οικονομία. Στην περίπτωση αυτή, ένας ανασυγκροτημένος και εξαγνισμένος ιδιωτικός τομέας θα μπορούσε, με τα κατάλληλα κίνητρα και με υγιή κυβερνητική πολιτική, να αποτελέσει κινητήρα της ανάπτυξης. Από την άλλη πλευρά, αν ο MBS μοιάζει περισσότερο με τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν, απλώς θα αντικαταστήσει τους παλιούς ολιγάρχες με νέους της δικής του επιλογής. Η πορεία αυτή είναι σίγουρα ανοιχτή: Η κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας έχει αποκτήσει ουσιαστικό μερίδιο σε τουλάχιστον μια μεγάλη εταιρεία, τον κατασκευαστικό γίγαντα του ομίλου Saudi Binladin Group, ως αντάλλαγμα για την απελευθέρωση του διευθύνοντος συμβούλου της, και ίσως να κάνει το ίδιο και με το Κέντρο Τηλεόρασης της Μέσης Ανατολής (Middle East Broadcasting Center). Αυτή η προσέγγιση θα σταθεροποιούσε την εξουσία του πρίγκιπα, αλλά θα υπονόμευε την δυναμική για ουσιαστική μεταρρύθμιση.

Εξίσου ανησυχητικά, θα μπορούσε να είναι περισσότερο σαν τον βασιλιά Ερρίκο VIII. Αντιμέτωπος με αυξανόμενα έξοδα από την διεξαγωγή πολέμων στο εξωτερικό και την εδραίωση της κυριαρχίας του εγχωρίως, ο βασιλιάς της Αγγλίας κατάσχεσε μοναστήρια και άλλα θρησκευτικά κληροδοτήματα όταν δήλωσε τον εαυτό του ως επικεφαλής της Εκκλησίας της Αγγλίας. Αλλά αντί να διατηρήσει αυτούς τους θεσμούς ως σταθερή πηγή εισοδήματος, πούλησε τα περισσότερα από αυτά για μια εφάπαξ εισροή κεφαλαίων. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι ο MBS αισθάνεται παρόμοιες δημοσιονομικές πιέσεις. Η εφημερίδα Wall Street Journal ανέφερε ότι ο βασιλιάς Σαλμάν παρακάλεσε ανεπιτυχώς τους κορυφαίους επιχειρηματίες να συνεισφέρουν στα ταμεία της κυβέρνησης πριν από το μάντρωμα του Νοεμβρίου. Ο κόμπος δεν έχει φτάσει στο χτένι: Η κυβέρνηση έχει αποθεματικά ύψους περίπου 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Ορισμένα από τα πιο φιλόδοξα σχέδια του πρίγκιπα, όπως η οικοδόμηση μιας φουτουριστικής πόλης που θα ονομάζεται Neom, δεν προκάλεσαν πολύ ενθουσιασμό στην σαουδική επιχειρηματική ελίτ. Ο εκβιασμός επιχειρηματικών ηγετών θα αποφέρει χρήματα για αγαπημένα σχέδια, αλλά αυτή η τακτική μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο μια φορά. Εάν οι ξένοι επενδυτές και οι εγχώριοι επιχειρηματικοί ελίτ θεωρήσουν ότι διατρέχουν διαρκώς τον κίνδυνο να συλληφθούν ή να κατασχεθούν τα περιουσιακά τους στοιχεία, είναι πολύ λιγότερο πιθανό να επενδύσουν στην χώρα.

Τουλάχιστον ο πρίγκιπας-διάδοχος έχει επαναπροσδιορίσει το τι σημαίνει διαφθορά στο βασίλειο. Το πρόβλημα είναι ότι οι παρατηρητές, τόσο εγχώριοι όσο και ξένοι, δεν είναι ακόμη ξεκάθαροι σχετικά με τον νέο ορισμό. Το μονοπάτι που επιλέγει ο MBS μετά την καταστολή του Ritz-Carlton θα καθορίσει το μέλλον της χώρας του.

Το ξενοδοχείο Ritz-Carlton στο Riyadh, τον Ιανουάριο του 2018. FAISAL NASSER / REUTERS
——————————————————————-

ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΑΛΛΑΓΗ

Στο κοινωνικό μέτωπο, ο πρίγκιπας-διάδοχος έχει ήδη πάρει τολμηρές αποφάσεις. Τον Σεπτέμβριο, αντιμετώπισε το πιο φορτισμένο κοινωνικό θέμα της Σαουδικής Αραβίας, δηλώνοντας ότι, από τον Ιούνιο του 2018, οι γυναίκες της Σαουδικής Αραβίας θα έχουν το δικαίωμα να οδηγούν [6]. Αυτή η απόφαση έχει προκαλέσει μόλις μια ελάχιστη αντίδραση της εγχώριας αντιπολίτευσης. Καθώς τα επίπεδα εκπαίδευσης ανέβηκαν και περισσότεροι Σαουδάραβες αποκτούν την εμπειρία της διαβίωσης στο εξωτερικό, το επιχείρημα ότι το βασίλειο δεν ήταν «έτοιμο» ή ήταν «υπερβολικά συντηρητικό» για αυτήν την αλλαγή ακουγόταν ολοένα και πιο κούφιο. Και οι αντιρρήσεις κάποιων κληρικών ότι η οδήγηση θα έθετε σε κίνδυνο την ηθική στάση των Σαουδαράβων γυναικών ήταν αστείες, δεδομένου ότι η εναλλακτική λύση ήταν ότι οι γυναίκες της Σαουδικής Αραβίας έπρεπε να οδηγούνται από άνδρες οδηγούς (είτε στα ταξί είτε στα αυτοκίνητα των οικογενειών τους) που δεν ήταν μέλη των οικογενειών τους. Η σαουδαραβική κοινωνία ήταν έτοιμη για αυτή την αλλαγή ήδη από κάποιο χρονικό διάστημα˙ οι ηγέτες της χώρας απλώς δεν είχαν την πολιτική βούληση να τραβήξουν την σκανδάλη. Ο πρίγκιπας-διάδοχος έχει αυτή την πολιτική βούληση, και με το παραπάνω.

Το να καθίσουν οι γυναίκες πίσω από το τιμόνι θα επιφέρει τεράστιες αλλαγές στην χώρα. Περισσότερες γυναίκες θα μπορούν να ενταχθούν στο εργατικό δυναμικό. Εκατοντάδες χιλιάδες ξένων εργαζομένων που απασχολούνται ως οδηγοί δεν θα χρειάζονται πλέον. Οι άνδρες δεν θα χάνουν παραγωγικές ώρες για να μεταφέρουν τις συζύγους, τις μητέρες και τις αδερφές τους σε ραντεβού με γιατρούς και σε άλλες συναντήσεις. Είναι δύσκολο να υπερεκτιμηθεί ο αντίκτυπος αυτής της απόφασης.

Ο πρίγκιπας-διάδοχος έχει μιλήσει δημοσίως [7] για την «επιστροφή στο πώς ήμασταν, στο ανεκτικό, μετριοπαθές Ισλάμ που είναι ανοιχτό στον κόσμο». Παρόλο που αυτή η ερμηνεία της ιστορίας της Σαουδικής Αραβίας είναι αμφισβητήσιμη, η δέσμευσή του στην αλλαγή είναι πραγματική. Εκτός από το να αποφασίσει να επιτρέψει στις γυναίκες να οδηγήσουν, έχει περιορίσει τις εξουσίες της θρησκευτικής αστυνομίας και άνοιξε την κοινωνική ζωή της Σαουδικής Αραβίας. Οι μουσικές συναυλίες, οι κινηματογραφικές αίθουσες, η συμμετοχή γυναικών σε ποδοσφαιρικούς αγώνες και ένας μεγάλος αριθμός δημόσιων κοινωνικών εκδηλώσεων θα συμβάλουν στην βελτίωση της «κανονικότητας» της χώρας, τουλάχιστον για τους Σαουδάραβες που έζησαν στο, ή επισκέφθηκαν το, εξωτερικό. Αναμφισβήτητα, μερικοί από τους πιο συντηρητικούς θρησκευτικούς κύκλους θα αντιταχθούν σε όλα αυτά, και ενδέχεται να υπάρξουν μεμονωμένες περιπτώσεις βίαιης αντίδρασης, όπως υπήρξε όταν η χώρα εισήγαγε την τηλεόραση και την εκπαίδευση για τα κορίτσια στην δεκαετία του 1960. Αλλά η ιστορία έχει δείξει ότι αυτές οι αλλαγές θα γίνουν σύντομα κανονικοποιημένες. Οι σύζυγοι των κληρικών θα είναι μεταξύ των πρώτων που θα καθίσουν πίσω από το τιμόνι.

Όλη αυτή η κοινωνική αλλαγή δίνει μια πιο ακριβή εικόνα της σχέσης μεταξύ του θρησκευτικού κατεστημένου και της κυρίαρχης οικογένειας. Τελικά, οι θρησκευτικές ελίτ είναι δημόσιοι υπάλληλοι που λαμβάνουν εντολές από ψηλά, όχι ίσοι παίκτες με δικαίωμα βέτο πάνω στην κυβερνητική πολιτική. Κατά την διάρκεια κάθε σημαντικής κρίσης στην σύγχρονη ιστορία της Σαουδικής Αραβίας, το θρησκευτικό κατεστημένο υποστήριξε τις αποφάσεις της κυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένης της εφαρμογής των κοινωνικών αλλαγών στην δεκαετία του 1960, της επανακατάληψης του Μεγάλου Τζαμιού στη Μέκκα από τους χιλιαστές ζηλωτές το 1979, της πρόσκλησης ξένων στρατευμάτων στο βασίλειο κατά την διάρκεια του πολέμου του Κόλπου του 1990-91, και της συντριβής των τοπικών στοιχείων της Αλ Κάιντα στα πρώτα χρόνια αυτού του αιώνα. Οι θρησκευτικές ελίτ μπορεί να μην συμπαθούν τις πολιτικές του πρίγκιπα, αλλά δεν ηγούνται μιας αλλαγής εναντίον τους. Η θρησκευτική αντιπολίτευση προέρχεται από εξωτερικούς επίσημους κύκλους, από ριζοσπαστικές ομάδες όπως η Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) και από ισλαμιστές λαϊκιστές που ζητούν ταυτόχρονα μεγαλύτερη τήρηση του ισλαμικού νόμου και περισσότερη πολιτική ελευθερία. Το κράτος μπόρεσε να καταστείλει αυτές τις κινήσεις τον περασμένο αιώνα. Δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι αυτό έχει αλλάξει.

ΕΞΟΥΣΙΑ ΧΩΡΙΣ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΕΙΣ

Εξίσου θρασεία αλλά λιγότερο αντιληπτή στο εξωτερικό υπήρξε η εδραίωση της εξουσίας του πρίγκιπα-διαδόχου στην κυρίαρχη οικογένεια. Από την δεκαετία του 1960, το βασίλειο κυβερνήθηκε από μια de facto επιτροπή από ανώτερους πρίγκιπες -όλοι οι γιοι του βασιλιά Ibn Saud, του ιδρυτή της σύγχρονης Σαουδικής Αραβίας- με τον βασιλιά ως πρώτο μεταξύ ίσων. Κάποιοι βασιλείς ήταν πιο ισχυροί από άλλους, αλλά όλοι τους επιδίωξαν συναίνεση για σημαντικές αποφάσεις μεταξύ των μελών της οικογένειάς τους που κατείχαν τα βασικά Υπουργεία και τα κυβερνεία σε ολόκληρη την χώρα. Αυτός ο τρόπος διακυβέρνησης είχε όλα τα ελαττώματα μιας διακυβέρνησης από επιτροπή: Ήταν βραδυκίνητη, συντηρητική και όχι έτοιμη να εκμεταλλεύεται ευκαιρίες. Αλλά είχε και τις αρετές του: Οι αποφάσεις της εξετάζονταν καλά, υπήρχαν έλεγχοι για κακές ιδέες και όλοι οι σημαντικοί [άνδρες] ήταν ενωμένοι μόλις λαμβανόταν μια απόφαση. Καθώς οι γιοι του ιδρυτή βασιλιά γερνούσαν, ορισμένοι παρατηρητές αναρωτιούνταν για το πώς θα διατηρείτο το σύστημα. Οι περισσότεροι παρατηρητές της Σαουδικής Αραβίας, συμπεριλαμβανομένου και εμού, υπέθεταν ότι οι γιοι αυτής της γενιάς θα έπαιρναν τις θέσεις των πατέρων τους και θα ανασυγκροτούσαν την διακυβέρνηση δια επιτροπής. Κάναμε λάθος.

Όταν ο βασιλιάς Σαλμάν ανέλαβε το θρόνο το 2015, αρχικά διόρισε τον αδελφό του πρίγκιπα Muqrin bin Abdulaziz να είναι ο πρίγκιπας-διάδοχος, διατηρώντας την διαδοχή στην δική του γενιά. Αλλά ο βασιλιάς απομάκρυνε τον πρίγκηπα Muqrin λίγους μήνες αργότερα υπέρ ενός από τους ανιψιούς του, του Mohammed bin Nayef. Ο MBN, όπως είναι γνωστός, είναι μέλος της τρίτης γενιάς της Σαουδικής βασιλικής οικογένειας, ο γιος του πρώην υπουργού Εσωτερικών, ο οποίος είχε κληρονομήσει την ηγεσία αυτού του Υπουργείου από τον πατέρα του. Ο MBN έγινε επίσης το κύριο σημείο επαφής των αξιωματούχων των ΗΠΑ στην αναπτυσσόμενη συνεργασία επί των πληροφοριών και της αντιτρομοκρατίας που είχε αναπτυχθεί μεταξύ των δύο χωρών μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Ο MBN ήταν μια ασφαλής επιλογή να γίνει ο πρώτος βασιλιάς της γενιάς του -έμπειρος στην διακυβέρνηση, επιτυχής στην διατήρηση της εσωτερικής ασφάλειας ενάντια στις απειλές της Αλ Κάιντα και του ISIS, και γνωστός και σεβαστός στην Ουάσινγκτον.

Ο βασιλιάς Salman και ο MBS στο Ριάντ, τον Ιανουάριο του 2017. FAISAL AL NASSER / REUTERS
———————————————————————-

Αλλά τον Ιούνιο του 2017, ο βασιλιάς Σαλμάν απέσυρε τον MBN από την θέση του ως πρίγκιπας-διάδοχος και από την υπουργική του θέση, και ανέβασε τον αγαπημένο του γιο να γίνει ο προφανής διάδοχος. Η άνοδος του νέου πρίγκιπα-διαδόχου ήταν εξαιρετικά γρήγορη -ο MBS είχε γίνει υπουργός μόλις δύο χρόνια πριν, όταν διαδέχθηκε τον πατέρα του ως υπουργός Άμυνας. Εκείνη την εποχή, ο βασιλιάς τον είχε επίσης διορίσει να ηγείται μιας επιτροπής του υπουργικού συμβουλίου που εποπτεύει την οικονομική και κοινωνική πολιτική (ο MBN ήταν υπεύθυνος για μια παρόμοια επιτροπή για θέματα ασφαλείας). Με την αποπομπή του MBN, ο νέος πρίγκιπας-διάδοχος έγινε το επίκεντρο όλων των σημαντικών αποφάσεων της κυβέρνησης. Παρόλο που κάποιοι είδαν το μάντρωμα στο Ritz-Carlton ως παγίωση της εξουσίας, ο MBS είχε ήδη εξασφαλίσει την θέση του μέχρι τότε. Βεβαίως, πολλοί πρίγκιπες ήταν ακούσιοι φιλοξενούμενοι στο Ritz. Ο σημαντικότερος από αυτούς ήταν ο Miteb bin Abdullah, ένας γιος του πρώην βασιλιά, ο οποίος υπηρέτησε ως διοικητής της Εθνικής Φρουράς. Μετά την σύλληψή του τον Νοέμβριο, απολύθηκε από την θέση αυτή και απομακρύνθηκε από το υπουργικό συμβούλιο. Αλλά κανείς δεν αμφισβήτησε ότι ο MBS ήταν υπεύθυνος, ακόμα και πριν από τον Νοέμβριο του 2017.

Σήμερα, το σαουδαραβικό υπουργικό συμβούλιο περιλαμβάνει λιγότερα μέλη της κυβερνώσας οικογένειας από οποιαδήποτε στιγμή από την δεκαετία του 1950. Ο βασιλιάς εξακολουθεί να είναι πρωθυπουργός και ο πρίγκιπας-διάδοχος είναι τόσο υπουργός Άμυνας όσο και αναπληρωτής πρωθυπουργός, αλλά η μόνη άλλη υπουργική θέση που συμπληρώνει ένα μέλος της οικογένειας είναι του υπουργού Εσωτερικών, η οποία καλύπτεται από έναν νεαρό ανιψιό του πρώην πρίγκιπα-διαδόχου MBN και ως εκ τούτου μέλος της τέταρτης γενιάς της οικογένειας. (Υπάρχουν επίσης δύο βασιλικοί υπουργοί, ένας από τους οποίους είναι ένας άλλος γιος του βασιλιά Salman, αλλά αμφότεροι στερούνται χαρτοφυλακίου).

Στην πραγματικότητα, ο πρίγκιπας-διάδοχος έχει αποκόψει έναν μεγάλο αριθμό από τους μεγαλύτερους ξαδέλφους του, πολλοί από τους οποίους προηγουμένως είχαν υψηλές θέσεις στην κυβέρνηση και προσπαθούσαν να κληρονομήσουν τις θέσεις των πατέρων τους στο τραπέζι της λήψης αποφάσεων. Αυτό έχει προκαλέσει αρκετή γκρίνια στους οικογενειακούς κύκλους, κάποια από την οποία έχει βγει στον Δυτικό τύπο. Αλλά δεν υπάρχουν ενδείξεις, τουλάχιστον όχι δημοσίως, για μια σοβαρή κινητοποίηση μέσα στον Οίκο των Σαούντ που θα εμποδίσει τον MBS να διαδεχθεί τελικά τον πατέρα του. Επικίνδυνοι διχασμοί στην οικογένεια έχουν συμβεί και στο παρελθόν, πιο πρόσφατα στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960, όταν ο βασιλιάς Σαούντ και ο πρίγκηπας-διάδοχος Faisal διαγκωνίστηκαν για την εξουσία. Αλλά τα σημάδια αυτού του διχασμού ήταν σαφή και δημόσια. Άνθρωποι απολύονταν από τις θέσεις εργασίας τους και στην συνέχεια επέστρεφαν όταν ο άνθρωπός τους βρισκόταν στην κορυφή, οι πρωταγωνιστές έπαιρναν εκτεταμένη άδεια παραμονής έξω από την χώρα όταν έχαναν μια αψιμαχία, και οικογενειακά συμβούλια κλήθηκαν για να εκδικάσουν την σύγκρουση. Τελικά, η οικογένεια εκθρόνισε τον βασιλιά Σαούντ το 1964. Τίποτα από όσα συμβαίνουν τώρα δεν πλησιάζει εκείνο το είδος ανοιχτού ανταγωνισμού για την εξουσία.

Είναι πιθανό ο MBS να αντιμετωπίσει οικογενειακή αντίθεση όταν πεθάνει ο πατέρας του. Ο Οίκος των Σαούντ προσπαθεί να κρατήσει την οικογενειακή επιχείρηση έξω από το φως της δημοσιότητας, οπότε θα μπορούσαν να συμβαίνουν πράγματα που οι απ’ έξω δεν τα γνωρίζουν. Ίσως, εν αναμονή μιας κίνησης εναντίον του, ο πρίγκιπας-διάδοχος απευθύνεται σε νεότερα μέλη της οικογένειας, ιδιαίτερα στην τέταρτη γενιά, που είναι κάτω από αυτόν στην ιεραρχία, αλλά κοντά σε αυτόν στην ηλικία, με το να διορίζει πολλούς από αυτούς σε θέσεις κάτω από το υπουργικό συμβούλιο στο Ριάντ και σε θέσεις εξουσίας στις περιφερειακές κυβερνήσεις. Θα μπορούσαν να γίνουν υποστηρικτές του αν προκύψει πρόβλημα. Προς το παρόν, η πορεία του προς την τελική εξουσία φαίνεται ασφαλής.

ΕΝΑΣ ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟΣ ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ

Ο πρίγκιπας-διάδοχος βρίσκεται τώρα στην κορυφή της διαδικασίας λήψης αποφάσεων στην Σαουδική Αραβία. Είναι υπόλογος μόνο στον βασιλιά, ο οποίος του έχει παραχωρήσει ευρείες αρμοδιότητες, επιτρέποντάς του να παίρνει δύσκολες αποφάσεις που προηγουμένως παραπέμπονταν στις καλένδες, όπως η οικονομική μεταρρύθμιση και η δυνατότητα των γυναικών να οδηγούν. Αλλά αυτό σημαίνει επίσης ότι υπάρχουν λίγοι έλεγχοι σε έναν φιλόδοξο και επιθετικό ηγέτη ο οποίος μπορεί να μην υπολογίζει πλήρως τις δεύτερης και τρίτης τάξης συνέπειες ορισμένων από τις ενέργειές του.

Ορισμένες πρόσφατες αποφάσεις της εξωτερικής πολιτικής της Σαουδικής Αραβίας [8] υποδηλώνουν μια ορισμένη απερισκεψία. Τον Νοέμβριο του 2017, για παράδειγμα, καθώς εξελισσόταν το μάντρωμα στο Ritz-Carlton, ο πρωθυπουργός του Λιβάνου, Saad Hariri [9], πραγματοποίησε μια απρογραμμάτιστη επίσκεψη στο Ριάντ. Λίγες μέρες αργότερα, ανακοίνωσε την παραίτησή του ευρισκόμενος ακόμα στην πρωτεύουσα της Σαουδικής Αραβίας, υπό την προφανή πίεση του MBS. Αυτό ήταν σαφώς ένα παιχνίδι ισχύος της Σαουδικής Αραβίας που είχε ως στόχο να ασκήσει πίεση στο πολιτικό σύστημα του Λιβάνου, ελπίζοντας ότι θα καταφέρει ένα χτύπημα στην Χεζμπολάχ, τον σύμμαχο του Ιράν στον Λίβανο. Αντ΄ αυτού, η κίνηση γύρισε σαν μπούμερανγκ, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοι της Σαουδικής Αραβίας στην Ευρώπη είπαν στο βασίλειο να υποχωρήσει. Λίγες εβδομάδες αργότερα, ο Χαρίρι επέστρεψε στον Λίβανο και απέσυρε την παραίτησή του. Ομοίως, το καλοκαίρι του 2017, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ηγήθηκαν μιας σειράς άλλων αραβικών χωρών σε ένα μποϊκοτάζ κατά του Κατάρ κατηγορώντας τους Καταρινούς ότι υποστήριζαν ισλαμιστικές ομάδες, ήταν πίσω από τρομοκράτες και μπλέκονταν στην εσωτερική πολιτική των γειτόνων τους. Όμως, μακράν του να υποκύψει, το Κατάρ αντιστάθηκε στην πίεση και έφερε υποστήριξη από το Ιράν και την Τουρκία. Και στις δύο περιπτώσεις, η Σαουδική Αραβία δεν πέτυχε τους στόχους της.

Πολλοί θα ταξινομούσαν την στρατιωτική επίθεση Εμιράτων-Σαουδικής Αραβίας στην Υεμένη [10] ως άλλο ένα παράδειγμα μιας επιθετικής και ανεπιτυχούς πολιτικής του MBS. Αναμφισβήτητα, οι Σαουδάραβες και οι συνεργάτες τους θεώρησαν ότι η επιχείρηση, η οποία ξεκίνησε το 2015, θα απωθούσε γρήγορα τους μαχητές των ανταρτών Houthi και θα αποκαθιστούσε τον σύμμαχο των Σαουδαράβων, Abd-Rabbu Mansour Hadi, στο προεδρικό μέγαρο της Sanaa. Δεν κατέληξε έτσι, και η διεθνής πίεση στο Ριάντ αυξάνεται καθώς το ανθρώπινο κόστος της εκστρατείας έχει φτάσει σε ανησυχητικά επίπεδα. Όμως, σε αντίθεση με τα τεχνάσματα στον Λίβανο και το Κατάρ [11], η εκστρατεία της Υεμένης αγγίζει πιο άμεσα το τι θεωρούν οι περισσότεροι Σαουδάραβες ως εθνική τους ασφάλεια. Μπορούμε να επιχειρηματολογήσουμε για τον βαθμό στον οποίο οι Χούθι συνδέονται με το Ιράν, αλλά η Σαουδική Αραβία θεωρεί τον έλεγχο των Χούθι επί της Υεμένης ισοδύναμο με το να επιτρέψει στο Ιράν [να έχει] μια βάση επιρροής στην Αραβική Χερσόνησο. Καμία κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας δεν θα το έβλεπε και δεν θα επέτρεπε να συμβεί αυτό. Ο πόλεμος στην Υεμένη αποτελεί μια αποστράγγιση των πόρων της Σαουδικής Αραβίας και ένα στίγμα στην διεθνή φήμη της χώρας, αλλά εξακολουθεί να απολαμβάνει ευρείας υποστήριξης μεταξύ των σαουδαραβικών ελίτ. Το ερώτημα τώρα είναι πώς να τερματιστεί.

Σε αντίθεση με τους προηγούμενους ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας, ο MBS μπορεί να λαμβάνει δραματικές και μονομερείς αποφάσεις. Αλλά αυτή η ελευθερία δράσης σημαίνει επίσης ότι μπορεί να εμπλακεί σε περιπέτειες εξωτερικής πολιτικής που δεν θα είχαν προχωρήσει υπό προηγούμενους κυβερνήτες. Μπορεί να μαθαίνει από τα λάθη του, αλλά δεδομένης της φιλοδοξίας και της παρορμητικότητάς του, ο κόσμος πρέπει να περιμένει περισσότερες εκπλήξεις.

Ο ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ΚΑΙ Ο ΛΑΟΣ

Ο πρίγκιπας-διάδοχος έχει λίγους ελέγχους από το σαουδαραβικό πολιτικό σύστημα στην εξουσία του για να λαμβάνει αποφάσεις, αλλά πρέπει και πάλι να ανταποκρίνεται στα δημόσια αιτήματα. Περισσότερο από κάθε άλλον πρόσφατο ηγέτη της Σαουδικής Αραβίας, ο MBS καλλιέργησε δημόσια υποστήριξη, ιδίως μεταξύ των νεότερων Σαουδαράβων.

Τον Ιανουάριο, απαντώντας στην δημόσια γκρίνια για τις αυξημένες τιμές του νερού, της ηλεκτρικής ενέργειας και της βενζίνης και την επιβολή του ΦΠΑ 5% που τέθηκε σε ισχύ στα μέσα του 2017 και στις αρχές του 2018, ο MBS αποκατέστησε μια ετήσια αύξηση αποδοχών για τους κυβερνητικούς υπαλλήλους που είχε ανασταλεί ως μέρος προηγούμενων κινήσεων λιτότητας και χορήγησε στους δημόσιους υπαλλήλους ένα επίδομα περίπου 250 δολαρίων το μήνα για «κόστος ζωής». Ο πρίγκιπας-διάδοχος δημιούργησε επίσης έναν «λογαριασμό του πολίτη», ο οποίος μεταφέρει απευθείας μετρητά στους Σαουδάραβες στα μεσαία και χαμηλότερα οικονομικά στρώματα. Οι Σαουδάραβες αξιωματούχοι λένε τώρα ότι τα χρήματα που ανακτήθηκαν από εκείνους που κρατήθηκαν στο Ritz-Carlton θα χρησιμοποιηθούν για την υποστήριξη αυτού του ταμείου.

Αυτά τα νέα οφέλη θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως μια απομάκρυνση από τους στόχους εξισορρόπησης του κρατικού προϋπολογισμού και του να καταστούν οι θέσεις εργασίας του δημόσιου τομέα λιγότερο ελκυστικές, αλλά εξηγούνται καλύτερα ως μια αναγκαία αντίδραση για να καθησυχαστεί η κοινή γνώμη. Δύο χρόνια αύξησης των τιμών του πετρελαίου καθιστούν δύσκολη την επιβολή λιτότητας. Οι θυσίες που θα μπορούσαν να γίνουν αποδεκτές από τους Σαουδάραβες όταν το πετρέλαιο ήταν στα 30 δολάρια ανά βαρέλι φαίνονται λιγότερο [αποδεκτές] με το πετρέλαιο πάνω από τα 60 δολάρια το βαρέλι. Παρόλο που ο πρίγκιπας-διάδοχος μπορεί να είναι ισχυρογνώμων και επιθετικός, αντιλαμβάνεται ότι χρειάζεται τον λαό πίσω του. Αλλά για να μεταμορφώσει το σαουδαραβικό σύστημα, θα πρέπει επίσης να εμφυσήσει μια νέα αντίληψη για το τι πρόκειται να προσφέρει το κράτος στους πολίτες του. Το να μειώσει το κράτος πρόνοιας χωρίς να στρέψει το κοινό εναντίον του θα είναι η πιο τρομακτική πρόκληση.

ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΗΠΑ

Ίσως πουθενά οι κινήσεις του πρίγκιπα-διαδόχου δεν παράγουν περισσότερη περιέργεια, ελπίδα και φόβο παρά στην Ουάσινγκτον. Στο πρόσωπο του προέδρου των ΗΠΑ, Donald Trump [12], ο MBS έχει έναν ενθουσιώδη υποστηρικτή -κατά καιρούς υπερβολικά ενθουσιώδη. Το γεγονός ότι ο MBS έγινε πρίγκιπας-διάδοχος λίγες μόλις εβδομάδες μετά την επίσκεψη του Trump στην Σαουδική Αραβία τον Μάιο του 2017, άφησε την εντύπωση ότι η Ουάσιγκτον είχε κάποια σχέση με την αλλαγή και ο Λευκός Οίκος ήταν πολύ γρήγορος για να υπονοήσει ότι ο MBS είχε την ρητή υποστήριξη των ΗΠΑ. Η υπερβολική φιλικότητα του προέδρου είχε ήδη συνέπειες. Τον Ιούνιο, ο Τραμπ δήλωσε την υποστήριξή του για το μποϊκοτάζ των Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας κατά του Κατάρ, δηλώνοντας ότι η απομόνωση της χώρας μπορεί να είναι «η αρχή του τέλους για την φρίκη της τρομοκρατίας». Αυτό δημιούργησε ένταση με το κράτος του Κόλπου, το οποίο αποτελεί μια κρίσιμη βάση για τις αεροπορικές επιχειρήσεις του αμερικανικού στρατού στη Μέση Ανατολή και υπέσκαψε τις κινήσεις του [τότε] υπουργού Εξωτερικών, Rex Tillerson, και του υπουργού Άμυνας, James Mattis, για να επιτύχουν ένα γρήγορο τέλος στο μπέρδεμα. Η αίσθηση ότι οι Σαουδάραβες (και οι Εμιρατινοί) μπορούν να απευθύνονται απευθείας στον Λευκό Οίκο μέσω του γαμπρού του προέδρου, Jared Kushner, έχει επίσης δυσχεράνει την προσπάθεια των τακτικών οργάνων της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής να φέρουν το αδιέξοδο του Κόλπου σε μια διπλωματική κατάληξη.

Ο Trump συναντάται με τον πρίγκιπα-διάδοχο στο Ριάντ, τον Μάιο του 2017. JONATHAN ERNST / REUTERS
—————————————————————————-

Παρόλο που η δημόσια στενή αγκαλιά του Τραμπ στον πρίγκιπα-διάδοχο δεν μπορεί να εξυπηρετήσει μακροπρόθεσμα το συμφέρον κανενός εκ των δύο, έχει αναμφισβήτητα δώσει στην Ουάσιγκτον σημαντική επιρροή στο Ριάντ βραχυπρόθεσμα. Η διοίκηση πρέπει να σκεφτεί προσεκτικά πώς να χρησιμοποιήσει αυτήν την επιρροή. Η προσέγγιση των Σαουδαράβων για μια νέα προσπάθεια επίλυσης της ισραηλο-παλαιστινιακής σύγκρουσης θα είχε νόημα, αλλά μόνο εάν το σχέδιο του Trump έχει πραγματική πιθανότητα επιτυχίας. Η διοίκηση δεν πρέπει να παίξει το σαουδαραβικό χαρτί για την ειρηνευτική διαδικασία αν [η διαδικασία] δεν πηγαίνει πουθενά -και δεν υπάρχει λόγος αισιοδοξίας. Όταν πρόκειται για την Συρία, ο Trump δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον για μια νέα ειρηνευτική πρωτοβουλία, οπότε δεν υπάρχει κανένας λόγος να ασχοληθούν οι Σαουδάραβες εκεί. Το Ριάντ συμφωνεί ήδη με μια πιο συγκρουσιακή πολιτική έναντι του Ιράν. Και η διοίκηση έχει ωθήσει με επιτυχία τους Σαουδάραβες να επανεμπλακούν με την κυβέρνηση του Ιρακινού πρωθυπουργού Χαϊντέρ αλ-Αμπαντί [13], κάτι που αποτελεί ένα θετικό βήμα στη μακροπρόθεσμη προσπάθεια σταθεροποίησης του Ιράκ και μείωσης της ιρανικής επιρροής εκεί.

Ο τόπος όπου ο Trump θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει πιο παραγωγικά την στενή του σχέση με τον πρίγκιπα-διάδοχο είναι η Υεμένη. Η διοίκηση πρέπει να συνεχίσει τις προσπάθειές της για να ωθήσει τους Σαουδάραβες να αντιμετωπίσουν την ανθρωπιστική καταστροφή μέσω αποτελεσματικότερης βοήθειας και πιο διακριτικής στρατιωτικής δράσης. Οι Χούθι έχουν επίσης πολλά να απαντήσουν σχετικά με τα δεινά των πολιτών της Υεμένης, και η διεθνής πίεση πρέπει να επικεντρωθεί τόσο σε αυτούς όσο και στους Σαουδάραβες. Οποιαδήποτε διπλωματική πρωτοβουλία για τον τερματισμό των μαχών [14] θα απαιτήσει από τις Ηνωμένες Πολιτείες να αποφασίσουν αν θέλουν να δουν την χώρα να ξαναχωρίζεται σε δύο κράτη, όπως συνέβαινε πριν από το 1990. Θα περιλαμβάνει επίσης μια πολύπλοκη προσέγγιση προς το Ιράν, την μόνη περιφερειακή δύναμη που έχει οποιαδήποτε επιρροή στους Houthi. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί έστω κι αν η διοίκηση του Τραμπ εργάζεται για να περιορίσει και να ανατρέψει την ιρανική επιρροή στον αραβικό κόσμο. Το Ομάν έχει ενεργήσει ως αγωγός προς το Ιράν και παλαιότερα, και οι ευρωπαϊκές χώρες μπορούν επίσης να διαπραγματευτούν άμεσα με τους Ιρανούς. Εάν η Τεχεράνη έχει κάπως αποδυναμωθεί από τις αντιτρομοκρατικές διαμαρτυρίες που ξέσπασαν στο Ιράν τον Ιανουάριο, μπορεί να είναι ανοικτή στη μείωση της εμπλοκής της στην περιφερειακή σύγκρουση που επηρεάζει λιγότερο τα συμφέροντά της. Η σταθεροποίηση της Υεμένης δεν θα είναι εύκολη, αλλά μια τέτοια προσπάθεια θα δώσει στην Σαουδική Αραβία μια απόλυτα απαραίτητη έξοδο από μια δαπανηρή [πολεμική] εκστρατεία και θα ανακουφίσει μια από τις πιο καυτές ανθρώπινες τραγωδίες του κόσμου.

Εν τω μεταξύ, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στο πώς ο πρίγκιπας-διάδοχος χειρίζεται τα επακόλουθα της εκστρατείας του κατά της διαφθοράς. Εάν ο MBS γίνει ο Xi της χώρας του, τότε οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να διατηρήσουν την πραγματιστική συμμαχία τους, η οποία βασίζεται στο αμοιβαίο όφελος και όχι στις κοινές αξίες. Αν όμως ο MBS αποδειχθεί περισσότερο σαν τον Πούτιν ή τον Ερρίκο VIII, δίνοντας προνόμια στην πολιτική παρέα του και θεωρώντας τον ιδιωτικό τομέα ως προσωπικό ΑΤΜ, τότε οι μακροπρόθεσμες προοπτικές του βασιλείου σε έναν κόσμο όπου οι τιμές του πετρελαίου είναι απίθανο να επιστρέψουν στα ιστορικά ύψη των πρώτων χρόνων αυτού του αιώνα θα είναι πολύ λιγότερο βέβαιες. Στην περίπτωση αυτή, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να αναζητήσουν αλλού έναν εταίρο για την σταθεροποίηση της περιοχής.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2018-03-19/fresh-prince

*Το δοκίμιο αυτό δημοσιεύθηκε στο τεύχος 53 (Αυγούστου-Σεπτεμβρίου 2018) του Foreign Affairs The Hellenic Edition

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/saudi-arabia/2017-11-08/purge-ri…
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/saudi-arabia/2017-01-05/can-moha…
[3] https://www.foreignaffairs.com/regions/saudi-arabia
[4] https://www.brookings.edu/events/saudi-arabia-looks-forward-vision-2030-…
[5] https://www.nytimes.com/2018/03/11/world/middleeast/saudi-arabia-corrupt…
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/2017-12-12/let-women-work
[7] https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2017/10/25/saudi-arabi…
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/saudi-arabia/2017-10-23/saudi-ar…
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/lebanon/2017-11-06/what-hariris-…
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/yemen/2017-10-16/yemens-humanita…
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/qatar/2017-07-24/dont-mind-gulf
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/saudi-arabia/2017-03-16/trump-an…
[13] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2017-08-21/how-saudi…
[14] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2018-02-28/building-…

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition