SOS: Η Δημοκρατία απογοητεύει τους λαούς!

[Ανεξάρτητες Αρχές, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, κεντρικές Τράπεζες, lobbies ατομικών δικαιωμάτων, πολυεθνικές, εμπειρογνώμονες και τεχνοκράτες φαλκιδεύουν τη λαϊκή κυριαρχία ακόμα και σε χώρες σύμβολα της Δημοκρατίας. Ο 36χρονος, καθηγητής του Χάρβαρντ, Γιάσα Μανκ στο τελευταίο του βιβλίο με τον εύγλωττο τίτλο‘’ Ο λαός κατά της Δημοκρατίας‘’ υποστηρίζει ότι οι δυνάμεις που υπονομεύουν τη Δημοκρατία ‘’είναι βαθειές, πολλαπλές και θα αποδειχτούν ασυγκράτητες’’ προκαλώντας, όπως αποδεικνύει με αριθμούς, την ευρύτατη απογοήτευση, των νέων ιδίως, από το δημοκρατικό πολίτευμα και την αυξανόμενη προτίμηση προς αυταρχικά καθεστώτα. Και οι λαϊκιστές-δεξιοί αλλά και αριστεροί – ελλοχεύουν! Η συνέντευξη δόθηκε στον δοκιμιογράφο και καθηγητή Νταβίντ Ντζάιζ για το περιοδικό Le Nouveau Magasine Litteraire. Ε.Δ.Ν.]

Πολωνοεβραϊκής καταγωγής, γεννηθείς στη Γερμανία, Αμερικανός πολίτης από το 2017, ο Γιάσα Μανκ υποστηρίζει ότι « οι λαοί και τα Εθνη πρέπει να επανακτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους και του πεπρωμένου τους».

Σε αντίθεση με την έννοια της «δημοκρατικής εδραίωσης» (όπως την περιγράφουν κυρίως οι Ανδρέας Σέντλερ και Σκοτ Μαϊνγουώρινγκ), αναφέρετε μια «δημοκρατική  αποδόμηση» – η οποία άρχισε από τις αρχές του 21ου αιώνα – στις προηγμένες δημοκρατίες. Τι εννοείτε με αυτή την έννοια;

 Τις τελευταίες δεκαετίες, οι περισσότεροι κοινωνικοί επιστήμονες υπέθεταν ότι αυτό που αποκαλούσαμε “δημοκρατική εδραίωση” λειτουργούσε προς μία και μόνο κατεύθυνση: αν μια χώρα σχετικά  ευημερούσα άλλαζε κυβερνήσεις αρκετές φορές μέσω ελεύθερων και δίκαιων εκλογών, το μέλλον του πολιτικού συστήματός της ήταν εγγυημένο. Πίστευαν ότι σε χώρες όπως η Γαλλία, η Σουηδία ή οι Ηνωμένες Πολιτείες, η δημοκρατία ήταν ασφαλής στους αιώνες των αιώνων.

Πριν από μερικά χρόνια, άρχισα να παρατηρώ ότι πολλές δυτικές δημοκρατίες δεν είχαν πλέον τα χαρακτηριστικά που αναμένουμε από εδραιωμένες δημοκρατίες. Σ’ αυτές, υποτίθεται ότι οι περισσότεροι πολίτες αποδίδουν τεράστια σημασία να ζουν σε δημοκρατία. Ωστόσο, ενώ αυτό συμβαίνει ακόμα για τα δύο τρίτα των Αμερικανών που γεννήθηκαν στις δεκαετίες του 1930 και του 1940, μόνο το ένα τρίτο των νεότερων, που γεννήθηκαν από το 1980 και μετά, σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο σήμερα.

Στις εδραιωμένες δημοκρατίες, οι περισσότεροι πολίτες θα έπρεπε να απορρίπτουν αμέσως αυταρχικές εναλλακτικές λύσεις στη δημοκρατία. Ωστόσο, σε μεγάλο αριθμό χωρών της Βόρειας Αμερικής και της Δυτικής Ευρώπης, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι πολίτες τους είναι έτοιμοι να ερωτοτροπήσουν με ξεκάθαρα αυταρχικές εναλλακτικές λύσεις στο status quo. Στη Γαλλία, παράδειγμα, ένας στους τέσσερις, στα τέλη της δεκαετίας του ’90, έβλεπε ευνοϊκά “έναν ισχυρό άνδρα που θα ήταν απαλλαγμένος από τους περιορισμούς του Κοινοβουλίου και των εκλογών”. Το 2016, ήταν ένας στους δύο.

Τέλος, και ίσως το πιο σημαντικό, αυτές οι αλλαγές έχουν οδηγήσει σε μεταβολές στην εκλογική συμπεριφορά. Στις εδραιωμένες δημοκρατίες, ουσιαστικά όλα τα μείζονα κόμματα αναμένεται να συμμορφώνονται ευχαρίστως με τους βασικούς κανόνες και τους όρους του συστήματος. Αντίθετα, η νέα έκδοση των λαϊκιστικών κομμάτων, η οποία έχει επιτύχει πρόσφατα αξιοσημείωτες νίκες, αντιτίθεται άμεσα σε αυτούς τους κανόνες και όρους. Και, ενώ το 2000 τα κόμματα αυτά συγκέντρωναν σε όλη την Ευρώπη κατά μέσο όρο περίπου 7% των ψήφων στις εθνικές εκλογές, υπερβαίνουν πλέον το 25%.

Παρατηρείτε μια εντυπωσιακή απομάκρυνση των νεώτερων γενεών – των λεγόμενων millenials – από τη δημοκρατία. Αυτό σημαίνει ότι αυτές οι νέες γενιές προτιμούν τα αυταρχικά καθεστώτα;

Η διαδικασία απογοήτευσης από τη δημοκρατία που περιγράφω στο νέο μου βιβλίο καλύπτει διάφορες γενιές: όλοι οι πολίτες έχουν παύσει να αγαπούν το δικό τους πολιτικό σύστημα και προτιμούν να εξετάζουν αυταρχικές εναλλακτικές λύσεις. Αλλά η μεταμόρφωση είναι ιδιαίτερα έντονη μεταξύ των νεότερων, έχετε δίκιο.

Είναι εντούτοις αναμφισβήτητο ότι οι ερωτηθέντες που δήλωσαν ότι τους άρεσε η ιδέα της «στρατιωτικής εξουσίας» – στις Ηνωμένες Πολιτείες, παράδειγμα, είναι περισσότερο από το ένα τρίτο των εύπορων νέων Αμερικανών – δεν θα τσίριζαν από χαρά αν αύριο οι συνταγματάρχες καταλάμβαναν την εξουσία.

Δεν θα μπορούσαν αυτοί οι νέοι που, στις έρευνές σας, λένε ότι έχουν απαυδήσει από τη φιλελεύθερη δημοκρατία, να είναι οι πρώτοι που θα την υπερασπιστούν αν ξαφνικά πάρει τη θέση της μια στρατιωτική δικτατορία;

Δεν θα διακινδύνευα να στοιχηματίσω ότι θα τρέξουν σε βοήθεια της δημοκρατίας. Όταν αφιερώνουμε χρόνο για να μιλήσουμε με νέους πολίτες, και όχι μόνο εκείνους που είναι πιθανόν να διαβάζουν Le Nouveau Magazine litteraire, ανακαλύπτουμε πολλή πικρία, ακόμη και θυμό. Η φράση που ακούω περισσότερο είναι: “Ας δοκιμάσουμε κάτι άλλο. Τι έχουμε να χάσουμε; “

Αυτό φυσικά είναι ένα σοβαρό λάθος. Οι προηγούμενες γενιές έχουν μεγαλύτερη συνείδηση αυτού που έχουμε να χάσουμε. Εζησαν κάτω από την απειλή του κομμουνισμού. Κάποιοι γνώρισαν ακόμη και στο κορμί τους την καταστροφική δύναμη του φασισμού. Αλλά για τους περισσότερους νέους, όχι μόνο στη Βόρεια Αμερική αλλά και στην Ευρώπη, αυτοί οι φόβοι είναι πολύ αφηρημένοι. Μπορεί να μην καλωσορίζουν μια δικτατορία με ανοιχτές αγκάλες, αλλά είναι πολύ αδιάφοροι όταν πρόκειται για την υπεράσπιση της δημοκρατίας. Αλλά όταν ένας δικτάτορας έχει πάρει την εξουσία, φυσικά γίνεται πολύ δύσκολο να τον απομακρύνεις.

Στο βιβλίο σας, ο ορισμός – συνοπτικός και διαδικαστικός – που δίνετε για τη δημοκρατία [1] υποστηρίζει σιωπηρά την εννοιολογική απόκλιση μεταξύ της δημοκρατίας – εννοούμενης ως λαϊκή βούληση – και του κράτους δικαίου. Άλλοι θεωρητικοί βλέπουν τη σύγχρονη δημοκρατία ως αδιαίρετο συνδυασμό της “λαϊκής κυριαρχίας” και του “κράτους δικαίου”. Δεν υπάρχει κίνδυνος ο ορισμός σας για τη δημοκρατία να δικαιώσει τον Βίκτορ ΄Ορμπαν ότι η σύγχρονη δημοκρατία μπορεί τέλεια να υπάρξει χωρίς το κράτος δικαίου;

Καθόλου. Λέω πολύ ρητά ότι το μόνο πραγματικά νόμιμο πολιτικό σύστημα είναι τόσο φιλελεύθερο όσο και δημοκρατικό. Για να το θέσουμε με άλλο τρόπο, η υπόσχεση του πολιτικού μας συστήματος είναι να προσφέρουμε στους πολίτες τόσο την ατομική ελευθερία (η φιλελεύθερη πτυχή) όσο και τη συλλογική αυτοκυβέρνηση (δημοκρατική πτυχή). Ένα πολιτικό σύστημα όπου η πλειοψηφία μπορεί να αποφασίζει να φυλακίζει κάποιον που εκφράζει αντιλαϊκές ιδέες ή απαγορεύει σε μια μειονότητα να ασκεί μια θρησκεία είναι θεμελιωδώς καταπιεστικό.

Αλλά εάν επεκτείνουμε τον ορισμό της δημοκρατίας μας ώστε να συμπεριλάβουμε όλα τα αγαθά αυτού του κόσμου, χάνουμε την ικανότητα να σκεφτόμαστε με ακρίβεια. Το να λέμε για μια κυβέρνηση ή έναν νόμο ότι δεν είναι δημοκρατικός τότε γίνεται πολύ ασαφές. Επιτρέψτε μου να σας δώσω ένα παράδειγμα. Όταν 58% των Ελβετών ψήφισαν την απαγόρευση ανέγερσης μιναρέδων πριν από μερικά χρόνια, πολλές γαλλικές εφημερίδες επέκριναν το μέτρο αυτό με το πρόσχημα ότι δεν ήταν δημοκρατικό. Κατά τη γνώμη μου, πρόκειται για σύγχυση όρων. Στην ελληνική γλώσσα, δημοκρατία σημαίνει εξουσία του λαού.

Ακόμη και σήμερα, στο επίκεντρο της έννοιας της δημοκρατίας, όπως την κατανοεί ο απλός πολίτης είναι η ιδέα ότι έχει λόγο στην πορεία της χώρας. Έτσι, όταν κρίνουμε ότι το αποτέλεσμα ενός δημοψηφίσματος δεν είναι δημοκρατικό, συγχέουμε τις ιδέες και δεν τις διευκρινίζουμε. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο λέω ότι το αποτέλεσμα του ελβετικού δημοψηφίσματος ήταν μάλλον βαθύτατα ανελεύθερο (και άρα, κατά τη γνώμη μου, απαράδεκτο), αν και δημοκρατικό.

H έκδοση του βιβλίου στα γαλλικά

Το να γνωρίζουμε αν ο φιλελευθερισμός και η δημοκρατία πάνε μαζί ή όχι είναι στην πραγματικότητα ένα εμπειρικό ζήτημα. Όταν δίνουμε στη δημοκρατία έναν τόσο ευρύ ορισμό που περιλαμβάνει τον φιλελευθερισμό, στερούμαστε από εννοιολογικά εργαλεία που μας επιτρέπουν να διαπιστώσουμε μια ενδεχόμενη σύγκρουση μεταξύ των δύο. Αυτό ακριβώς κάναμε και αυτό είναι ένα από τα πράγματα που επισημαίνω στο βιβλίο μου: λογικά, ζούμε εδώ και πολύ καιρό σε ένα φιλελεύθερο αλλά ανεπαρκώς δημοκρατικό σύστημα. Σήμερα, άνθρωποι όπως ο Βίκτωρ Ορμπαν οικοδομούν πολιτικά συστήματα που αφήνουν ελεύθερα στην πλειοψηφία να αποφασίσει (τουλάχιστον αρχικά) αλλά οι οποίοι είναι βαθιά καταπιεστικά.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μια εντονότερη παρουσία ειδικών μηχανισμών που ασκούν δημόσιες πολιτικές και λαμβάνουν αποφάσεις χωρίς την άμεση συναίνεση των πολιτών ή της εθνικής αντιπροσωπείας (ανεξάρτητες διοικητικές αρχές, κεντρικές τράπεζες, Ευρωπαϊκή Επιτροπή κ.λπ.). Ταυτόχρονα, παρακολουθούμε την άνοδο στην εξουσία των λαϊκιστικών κυβερνήσεων που ισχυρίζονται ότι «υποτάσσουν την τεχνοδομή». Πώς εξηγείτε τη σχεδόν ταυτόχρονη και παράλληλη ανάπτυξη αυτών των δύο κινημάτων – και τα δύο στους ίδιους πολιτικούς και γεωγραφικούς χώρους;

Εδώ συμβαίνουν δύο διαφορετικά πράγματα.

Οι λαϊκιστές επιθυμούν να παρουσιάζουν την άνοδο των τεχνοκρατών ως ένα είδος συνομωσίας μιας ελίτ: πολιτικοί και ειδικοί, λένε, έχουν δημιουργήσει όλα αυτά τα θεσμικά όργανα για να σφετεριστούν την πολιτική δύναμη των απλών πολιτών. Αλλά αυτό είναι υπερβολικά απλοϊστικό. Από την μεταπολεμική περίοδο, πολλοί τομείς της οικονομικής και πολιτικής ζωής μας έχουν γίνει πολύ περίπλοκοι. Είτε πρόκειται για τους κανόνες του διασυνοριακού εμπορίου, τις απαιτήσεις ασφάλειας ενός σταθμού ηλεκτροπαραγωγής ή για τη διαχείριση μιας οικονομίας που υπόκειται σε ολοένα και πιο εξελιγμένους νομισματικούς μηχανισμούς, οι αναγκαίοι για την ασφάλεια και την ευημερία των λαών μας κανόνες γίνονται ολοένα και πιο περίπλοκοι.

Η άνοδος αυτού που ονομάζεται «τεχνοδομή» είναι, κατά μία έννοια, η φυσιολογική απάντηση σε όλα αυτά, όπως επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι ήταν εντυπωσιακά παρόμοια σε πολύ διαφορετικές χώρες, από την Αυστραλία μέχρι την Ιαπωνία.

Ωστόσο, ότι βαθιές αιτίες εξηγούν αυτή την άνοδο δεν αποτρέπει τη διάψευση μιας από τις θεμελιώδεις υποσχέσεις του πολιτικού μας συστήματος. Όταν οι περισσότερες αποφάσεις νομικής αξίας προέρχονται από εμπειρογνώμονες και τεχνοκράτες και όχι από τον νομοθέτη, οι απλοί πολίτες κατανοούν, και αυτό είναι λογικό, ότι το πολιτικό σύστημα έχει παραβιαστεί.

 «Ετσι κι’ αλλιώς, κανείς δεν μας ακούει» λένε. Αυτό το συναίσθημα είναι μια εύφορη γη την οποία καλλιεργούν οι λαϊκιστές. Το απλοϊκό ηθικό τους λεξιλόγιο – η φωνή του λαού ενάντια στη διεφθαρμένη ελίτ – είναι πολύ πιο αποτελεσματικό όταν πολλοί άνθρωποι πιστεύουν όντως ότι δεν έχουν πλέον πολιτική επιρροή.

Μπορεί να φαίνεται παράδοξο εκ πρώτης όψεως ότι οι τεχνοκράτες και οι λαϊκιστές συνυπάρχουν στο ίδιο σύστημα, αλλά στην πραγματικότητα αυτό δεν είναι σύμπτωση. Και τα δύο φαινόμενα είναι βαθιά συνδεδεμένα.

Μεταξύ των λύσεων, η έννοια του «πατριωτισμού χωρίς αποκλεισμούς» που αναπτύσσετε είναι σαν μια προσπάθεια να αναπτυχθεί ένα θετικό όραμα για το έθνος, που να μην είναι ούτε μια αυστηρά ταυτοτική αντίληψη ούτε μια καθαρή και απλή απόρριψη της εθνικής μορφής. Πώς μπορεί ένας τέτοιος «πατριωτισμός χωρίς αποκλεισμούς» – ο οποίος σχετίζεται με ορισμένες έννοιες που αναπτύσσονται στη νεορεπουμπλικανική σκέψη – να μετατραπεί σε δημόσιες πολιτικές ή σε συγκεκριμένες ενέργειες;

Ο τρόπος με τον οποίο ένα έθνος εννοεί τον εαυτό του είναι θεμελιώδης. Ένας τεράστιος πολιτιστικός πόλεμος μαίνεται σήμερα γύρω από αυτό το ζήτημα σε όλες σχεδόν τις δυτικές δημοκρατίες. Από τη μία πλευρά, βρίσκουμε την ταυτοτική δεξιά που θέλει να καταργήσει κάθε διάκριση μεταξύ υπηκοότητας και εθνότητας: σύμφωνα με αυτήν, μόνο οι απόγονοι της κυρίαρχης ομάδας είναι πραγματικοί Γάλλοι, πραγματικοί Ιταλοί ή πραγματικοί Πολωνοί. Από την άλλη πλευρά, έχουμε μια αριστερά με καλές προθέσεις που συχνά εγκαταλείπει την ίδια την ιδέα του έθνους. Γνωρίζει πολύ καλά την ταλαιπωρία που προκαλούν οι υπερβολές της όταν προτιμά να αποκηρύξει κάθε πατριωτισμό. Κατά τη γνώμη μου, αυτή είναι μια κακή λύση, την οποία αναπτύσσω στο βιβλίο μου. Ο εθνικισμός διατηρεί τεράστια πολιτική δύναμη. Πρέπει να αγωνιζόμαστε για τον έλεγχό του αντί να αφήνουμε τα χειρότερα άτομα να αποφασίζουν τι σημαίνει.

Ίσως αυτό το ζήτημα λύνεται πρωτίστως σε πολιτιστικό και όχι σε νομοθετικό επίπεδο, αλλά η θέση μου μπορεί εντούτοις να μεταφραστεί  σε όρους δημόσιας πολιτικής. Το πρώτο είναι ότι ένας πατριώτης που δεν πιστεύει σε αποκλεισμούς θα επικεντρωθεί σε αυτό που μας ενώνει και όχι σε αυτό που μας χωρίζει, έθνος ή θρησκεία, ενώ αναγνωρίζει ότι ορισμένες ομάδες υφίστανται διακρίσεις και αδικίες λόγω των φρονημάτων τους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μερικές φορές κακές για το πρώτο ήμισυ της εξίσωσης: ορισμένα πολιτικά ρεύματα επικεντρώνονται στην ιδιαίτερη ταυτότητά μας σε βαθμό που να χάνουν από την οπτική τους τι μας συνενώνει. Η Γαλλία, από την πλευρά της, είναι κακή για το δεύτερο μέρος: η χώρα επιμένει τόσο πολύ στην ανάγκη ενός κράτους αδιάφορου για την ταυτότητα ότι δεν προστατεύει αρκετά τους πολίτες που πέφτουν θύματα θρησκευτικών ή εθνικών διακρίσεων.

Μια άλλη σημαντική πτυχή που θα μπορούσαμε να εξετάσουμε είναι να δημιουργήσουμε κοινές εμπειρίες για όλους τους πολίτες. Ένα ισχυρό σύστημα δημόσιας εκπαίδευσης είναι αναντικατάστατο στον τομέα αυτό. Αλλά και άλλες δομές προοριζόμενες για να φέρνουν σε επαφή ανθρώπους από διαφορετικές πολιτισμικές τάξεις και καταγωγές είναι επίσης πολύ ενδιαφέρουσες κατά τη γνώμη μου, όπως το έτος της αστικής υπηρεσίας, σε εθελοντική βάση.

Στην πραγματικότητα, η κρίση της φιλελεύθερης δημοκρατίας δεν είναι κρίση του εθνικού κράτους εν μέσω της παγκοσμιοποίησης; Πώς να συμφιλιώσεις την πλειοψηφία των πολιτών με το πλαίσιο του κράτους-έθνους όταν οι οικονομικές ελίτ το εγκαταλείπουν για φορολογικούς λόγους ή όταν μερικές από τις μεσαίες τάξεις το επικρίνουν με το επιχείρημα ότι οι παροχές του πηγαίνουν κυρίως στον “άλλο” ( “μετανάστη” ή “επιδοτούμενο”);

Την εποχή της παγκοσμιοποίησης υποτιμούμε σοβαρά την ικανότητα αυτοεπιβεβαίωσης του εθνικού κράτους. Ιστορικά, το κύριο χαρακτηριστικό του έθνους-κράτους ήταν πάντα το έδαφός του. Ενώ είναι αλήθεια ότι σήμερα είναι εύκολο για έναν δισεκατομμυριούχο να μεταφέρει το κεφάλαιό του με ένα απλό κλικ του ποντικιού αγνοώντας τα σύνορα, οι εταιρείες όπως και οι πλούσιοι άνθρωποι χρειάζονται να διατηρήσουν την πρόσβαση στο έδαφος του έθνους.

Οι μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες, παράδειγμα, μπορεί να εγκαταστήσουν την έδρα τους σε μια χώρα όπου η φορολογία των επιχειρήσεων είναι χαμηλή. Αλλά η Apple εξακολουθεί να χρειάζεται να φέρει τα iPhone της στους καταναλωτές στη γαλλική επικράτεια. Η Google θα πρέπει να πουλήσει τις διαφημίσεις της στους καταναλωτές των οποίων οι διευθύνσεις IP είναι γαλλικές. Αν και οι υπεύθυνες εθνικές πολιτικές έχουν για τις εταιρείες αυτές πολύ περισσότερα εργαλεία που τους επιτρέπουν να εισπράττουν δίκαιους φόρους που αρνούνται μερικές φορές.

Ομοίως, οι πλούσιοι μπορούν να απολαμβάνουν 180 μέρες το χρόνο στις Μπαχάμες για να αποφύγουν την πληρωμή φόρων. Αλλά αν είναι Γάλλοι, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα παρ’ όλα αυτά να θέλουν να έχουν πρόσβαση στο γαλλικό έδαφος για να περάσουν μέρος του έτους, να επισκεφτούν τους γονείς τους ή να στείλουν τα παιδιά τους στο πανεπιστήμιο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι ευρωπαϊκές χώρες πρέπει να ακολουθούν την Αμερική και να εξασφαλίζουν ότι κάθε πολίτης θα καταβάλλει φόρους για εισοδήματα του στο εξωτερικό, ανεξάρτητα από τον τόπο διαμονής του. Για να απολαύει των δικαιωμάτων που παρέχονται από τη γαλλική ιθαγένεια, πρέπει να εκπληρώνει τα καθήκοντα που αυτή προϋποθέτει.

Μια ερώτηση περισσότερο προσωπική για να κλείσουμε: είστε αισιόδοξος για το μέλλον της φιλελεύθερης δημοκρατίας; Στα προσεχή χρόνια, δεν φοβάστε ότι η μέγγενη της τεχνοδομής και του λαϊκισμού θα αποβεί τελικά μοιραία γι’ αυτήν;

Δεν μπορώ να σας υποσχεθώ ένα ευτυχές τέλος. Οι δυνάμεις που έχουν φέρει σε κρίση ένα πολιτικό σύστημα εντυπωσιακής άλλοτε σταθερότητας είναι τόσο βαθιές όσο και πολλαπλές. Είναι απολύτως πιθανό να αποδειχτούν ασυγκράτητες.

Γνωρίζω όμως ότι, αντίθετα με τους Ρώσους ή τους Βενεζουελιανούς, τους Τούρκους ή ακόμα και τους Ούγγρους πολίτες, διατηρούμε ακόμα την ικανότητά μας να κινητοποιούμαστε πολιτικά. Μπορούμε να αγωνιζόμαστε για τις αξίες μας χωρίς φόβο να καταλήξουμε στη φυλακή. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν είμαι ούτε αισιόδοξος ούτε απαισιόδοξος: είμαι αποφασισμένος. Μερικές από τις βαθύτερες αξίες μου απειλούνται, στη Γαλλία σχεδόν όσο και στη Γερμανία και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το ηθικό καθήκον μου είναι να αφιερώσω την ενεργητικότητά μου στον αγώνα για το σωστό και όχι παρεπιπτόντως για την εκτίμηση των δυνατοτήτων επιτυχίας μου και να χρησιμοποιήσω κάθε δυνατότητα και ελευθερία που διαθέτω. Ελπίζω να σκέφτεστε σαν κι εμένα.

 [1] « Σύνολο υποχρεωτικών εκλογικών θεσμών το οποίο εκφράζει εν τοις πράγμασι τη λαϊκή βούληση σε δημόσιες πολιτικές»

Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος

 Πηγή: https://www.nouveau-magazine-litteraire.com/idees/yascha-mounk-nous-vivons-dans-un-systeme-raisonnablement-liberal-mais-insuffisamment-democratique