[Ο διαπρεπής Πορτογάλος οικονομολόγος, υποστηρίζει, σε συνέντευξή του στον Λωράν Οταβί της Φιγκαρό, ότι το ισχυρό νόμισμα-ευρώ- και ο συγκεντρωτισμός των Βρυξελλών υπονομεύουν όχι μόνο την οικονομία αλλά και την ίδια τη Δημοκρατία στις χώρες με αδύναμη οικονομία. Μια οικονομική κρίση στην Πορτογαλία είναι πολύ πιθανή στο μέλλον, με ακόμα χειρότερες επιπτώσεις. Ε.Δ.Ν.]
Laurent OTTAVI – Τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης επικεντρώθηκαν στις συνέπειες των πολιτικών λιτότητας στην Ελλάδα ή στην Ισπανία. Επικεντρώνονται σήμερα στην Ιταλία, λόγω της νίκης των λαϊκιστών. Στην Πορτογαλία, ωστόσο, σημειώθηκε εντυπωσιακή μαζική αντίδραση το 2012 ενάντια στην επιδιωκόμενη οικονομική πολιτική. Ποια ήταν το εύρος της πολιτικής λιτότητας που εφαρμόστηκε στην Πορτογαλία και ποιες ήταν οι συνέπειές της; Μπορούμε να συγκρίνουμε τη λαϊκή αντίδραση με αυτή του κινήματος Αγανακτισμένων στην Ισπανία;
João FERREIRA DO AMARAL – Οι συνέπειες του προγράμματος λιτότητας στην Πορτογαλία ήταν εξαιρετικά αρνητικές. Η ανεργία πέρασε από 12% το 2010 στο 16,4% το 2013. Η απασχόληση μειώθηκε κατά 7,4% την ίδια περίοδο και, εάν οι συνέπειες για την ανεργία δεν ήταν ισχυρότερες, αυτό οφείλεται στην τεράστια αύξηση της μετανάστευσης. Η σωρευτική μείωση του ΑΕΠ το 2011, το 2012 και το 2013 είναι 6,8%. Οι συνέπειες για τις επενδύσεις ήταν ακόμη χειρότερες. Ο ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου μειώθηκε κατά 31% κατά την ίδια περίοδο. Το κοινωνικό κόστος ήταν επίσης σημαντικό. Η μείωση των δημοσίων δαπανών πραγματοποιήθηκε ειδικά στις κοινωνικές δαπάνες. Τα επιδόματα ανεργίας και τα ελάχιστα εισοδήματα έχουν μειωθεί. Όλα αυτά έχουν οδηγήσει σε σημαντική αύξηση κατά 10,6% του αριθμού των ατόμων που κινδυνεύουν από φτώχεια και κοινωνικό αποκλεισμό.
Η λαϊκή αντίδραση ήταν μερικές φορές μαζική όπως στη διαδήλωση του 2012, μια από τις μεγαλύτερες που καταγράφηκαν στην Πορτογαλία. Εξέφραζε την αντίθεση στην πρόθεση της κυβέρνησης να αυξήσει τις κοινωνικές εισφορές που καταβάλλουν οι εργαζόμενοι για να αντισταθμιστεί η μείωση των δαπανών που καταβάλλουν οι εργοδότες. Η διαδήλωση ήταν τόσο εντυπωσιακή ώστε η κυβέρνηση υποχώρησε. Ωστόσο, δεν υπήρξαν άλλα σημαντικά πολιτικά αποτελέσματα βραχυπρόθεσμα, τουλάχιστον συγκρίσιμα με το κίνημα των Αγανακτισμένων.
- Το 2013, ένα χρόνο μετά από αυτό το μαζικό γεγονός, το βιβλίο σας, το οποίο συνιστούσε επιστροφή στο εσκούδο, ήταν μεταξύ των καλύτερων πωλήσεων στην Πορτογαλία. Ποιο ήταν τότε το πλαίσιο; Πιστεύετε ότι υπήρχε και εξακολουθεί να υπάρχει πλειοψηφία των Πορτογάλων υπέρ της αποχώρησης από τη ζώνη του ευρώ;
-Ο οικονομικός απολογισμός της Πορτογαλίας από τη δημιουργία του ευρώ είναι απογοητευτικός σε όλους τους τομείς. Από το 1999 μέχρι την έναρξη της κρίσης, η εθνική οικονομία έμεινε σχεδόν στάσιμη. Πρόκειται για τις χειρότερες επιδόσεις ολόκληρης της Ένωσης, με εξαίρεση την Ιταλία. Το χρέος ολόκληρης της οικονομίας εκτοξεύθηκε σε πρωτοφανή επίπεδα. Το δημόσιο χρέος έχει επίσης αυξηθεί, αν και με βραδύτερο ρυθμό.
Περισσότερο από απογοήτευση, το πρόγραμμα λιτότητας που επέβαλε η τρόικα (ΔΝΤ, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΕΚΤ) δημιούργησε ένα πραγματικό σοκ. Η επίσημη προπαγάνδα το παρουσίασε ως κάτι που θα επέτρεπε μια οικονομική επανεκκίνηση της χώρας. Ωστόσο, κατέστη σαφές σε όλους ότι η ευρωζώνη δεν προσέφερε λύσεις για τις χρεωμένες χώρες, ότι η Πορτογαλία ασφυκτιούσε από την Τρόικα και τους οργανισμούς αξιολόγησης και ότι η Γερμανία επέβαλε τους κανόνες της σε άλλες χώρες μέλη.
Το σοκ αφορούσε επίσης τη δημοκρατία. Οι αρχές αποφάσισαν να μην διεξαχθεί δημοψήφισμα. Αυτή η επιλογή ήταν ένα τρομερό πλήγμα στις σχέσεις μεταξύ της Πορτογαλίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν νομίζω, ωστόσο, ότι σήμερα υπάρχει πλειοψηφία στους ψηφοφόρους υπέρ της εξόδου από το ευρώ. Θα περιοριστώ στο γεγονός ότι τα πράγματα εξελίσσονται προς το καλύτερο: το ενιαίο νόμισμα έχει πολύ λιγότερη υποστήριξη από ό, τι πριν από την κρίση και, για πρώτη φορά, ορισμένα αριστερά κόμματα στην Πορτογαλία θέτουν θέμα εξόδου από το ευρώ.
- Ήσασταν εναντίον της εισόδου της Πορτογαλίας στη ζώνη του ευρώ και σήμερα υποστηρίζετε την επιστροφή στο εσκούδο. Γιατί το ευρώ αποτελεί πρόβλημα για την Πορτογαλία;
-Η δομή της πορτογαλικής οικονομίας δεν είναι αρκετά ισχυρή ώστε να λειτουργεί με τον έντονο ανταγωνισμό που δημιουργεί το ευρώ. Δεν μπορεί να συγκλίνει με τα επίπεδα των χωρών υψηλού εισοδήματος. Η ένταξη στη ζώνη του ευρώ σημαίνει για την Πορτογαλία οικονομικές αποκλίσεις από τις «χώρες του Βορρά» και τη διατήρησή της σε κατάσταση περιφερειακής οικονομίας. Το ποσοστό των ανταλλάξιμων αγαθών στη συνολική παραγωγή μειώνεται σταθερά από την κρίση, κυρίως λόγω της υπερβολικής αξίας του ενιαίου νομίσματος. Επιπλέον, οι κανόνες της «Συνθήκης Σταθερότητας, Συντονισμού και Διακυβέρνησης», καθορίζουν για την Πορτογαλία την υποχρέωση να μειώσει το δημόσιο χρέος της, κάτι που πολύ απλά δεν είναι εφικτό διότι απαιτεί ένα πλεόνασμα προϋπολογισμού σε πρωτοφανείς διαστάσεις.
Δεδομένου ότι η χώρα δεν διαθέτει πλέον το χρηματικό όπλο για τη χρηματοδότηση του ελλείμματος σε εθνικό επίπεδο, έχει μπει σε ασφυκτική εξάρτηση από τους οργανισμούς αξιολόγησης, γεγονός που θα βαρύνει την εξέλιξη της πορτογαλικής οικονομίας για δεκαετίες. Το ευρώ, όπως βλέπουμε εδώ, αποδυναμώνει τα εθνικά κράτη – τα οποία εξαρτώνται από τις χρηματοπιστωτικές αγορές – και, κατά συνέπεια, τις δημοκρατίες. Αυτή είναι ασφαλώς μία από τις σημαντικότερες αιτίες ανόδου του ευρωσκεπτικισμού στις χώρες της ζώνης του ευρώ. Ήταν κάτι που δεν είχε κατανοηθεί κατά τη διάρκεια του Μάαστριχτ.
Μια άλλη επιβλαβής συνέπεια του ευρώ ήταν ο μόνιμος συγκεντρωτισμός της εξουσίας στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα. Ο υπερβολικός συγκεντρωτισμός της πολιτικής εξουσίας, όπως μας διδάσκει η ιστορία, είναι η πιο συχνή αιτία κατάρρευσης μιας πολιτικής δομής που καλύπτει πολύ μεγάλη έκταση.
Το μέλλον δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικό. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι μια νέα κρίση θα πλήξει την Πορτογαλία και, λόγω του σημερινού χρέους, θα έχει ίσως χειρότερες από την προηγούμενη συνέπειες για την οικονομία της χώρας.
- Παρά το ευρώ θέλετε να διατηρήσετε τη χώρα σας στην ΕΕ ή είναι αναγκαία κατά την άποψή σας, εκτός από την εγκατάλειψη του ενιαίου νομίσματος, η ανασυγκρότηση της Ευρώπης σε κυρίαρχα έθνη και η αντιμετώπιση του ελεύθερο εμπόριο;
-Θέλω την Πορτογαλία να εγκαταλείψει την ευρωζώνη, χωρίς να εγκαταλείψει την Ένωση. Νομίζω ότι το ευρωπαϊκό θεσμικό μοντέλο πριν από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ ήταν ελκυστικό. Το πρόβλημα ήταν η μετάλλαξή του σε Ευρωπαϊκή Ένωση, που θεωρήθηκε ως ομοσπονδιακό σχέδιο το οποίο τώρα δυσκολεύεται υπερβολικά να διαχειριστεί. Η προέλευση των περισσότερων προβλημάτων στην Ένωση βρίσκεται στο ενιαίο νόμισμα, το οποίο θεωρείται ως βάση για την πραγματοποίηση των «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης». Το σχέδιο του ευρώ είναι αυστηρά πολιτικό και έχει ως αποστολή να επιτύχει την ομοσπονδιακή ουτοπία. Η οικονομία δυστυχώς τέθηκε στην υπηρεσία του, χωρίς κανείς να κερδίσει από αυτό.
- Το 2013, η οικονομική κατάσταση ήταν πολύ δύσκολη. Από τότε, μιλάμε για μια ανάκαμψη στην Πορτογαλία την οποία βλέπουμε στην επιτυχία της πολιτικής της ζήτησης που ακολουθήθηκε. Υπάρχει πραγματική οικονομική ανάκαμψη ή είναι ψευδαίσθηση; Δεν μπορεί η πολιτική ζήτησης να συνδυάζεται με το ευρώ;
-Η τρέχουσα οικονομική ανάκαμψη της πορτογαλικής οικονομίας δεν αποτελεί ψευδαίσθηση. Είναι πραγματική, αλλά θα μπορούσε να ήταν πολύ πριν, ακόμα και το 2011, εάν η τρόικα είχε δείξει νοημοσύνη.
Ωστόσο, είναι επίσης αλήθεια ότι η ανάκαμψη αυτή έχει τα όριά της. Πρώτον, επειδή δεν υπάρχει σημαντική σύγκλιση με τη μέση ανάπτυξη των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεύτερον, επειδή χρειαζόμαστε περισσότερες επενδύσεις στους τομείς των εμπορεύσιμων αγαθών και αυτό απαιτεί πολύ μικρότερο ανταγωνισμό. Τρίτον, ανέφερα τον πολύ πιθανό κίνδυνο μιας νέας γενικής χρηματοπιστωτικής κρίσης που θα είχε πολύ σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην Πορτογαλία. Τέταρτον, η Πορτογαλία πάσχει από έλλειψη επενδύσεων σε ανθρώπινο κεφάλαιο, η οποία μπορεί να μειώσει το χάσμα μεταξύ του εργατικού μας δυναμικού και των άλλων ευρωπαϊκών χωρών όσον αφορά τα προσόντα.
- Η Πορτογαλία είναι μέρος των “χωρών του Νότου”. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, ήρθε στην εξουσία ο Αλέξης Τσίπρας. Υπάρχει πολιτική αναδιοργάνωση στην Πορτογαλία λόγω της κρίσης του ευρώ ή είναι πολιτικά μπλοκαρισμένη η χώρα;
-Τα πολιτικά κόμματα στην Πορτογαλία είναι σχετικά σταθερά. Αυτό πιθανόν να συνεχιστεί μέχρι τη νέα γενική κρίση. Καινούρια κόμματα αναμφίβολα θα γεννηθούν με αυτή την ευκαιρία, πιο επικριτικά για τη ζώνη του ευρώ και για τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα εν γένει.
- Πώς θα υλοποιηθούν οι ιδέες σας; Η Πορτογαλία είναι μια χώρα που οικονομικά μετρά ελάχιστα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σε σύγκριση με τη Γαλλία και τη Γερμανία. Είναι δυνατόν να βγεί μονομερώς από το ευρώ μια χώρα σαν τη δική σας ή είναι απαραίτητη η υποστήριξη των “μεγάλων” χωρών;
-Ο καλύτερος τρόπος εξόδου από το ευρώ θα ήταν να εγκαταλείψουμε επίσημα τη ζώνη, αλλά να έχουμε τη δυνατότητα να χρησιμοποιούμε ένα εθνικό νόμισμα παράλληλα με το ενιαίο νόμισμα. Αυτή η δυνατότητα θα πρέπει να συμπεριληφθεί στη Συνθήκη της Λισαβόνας, αν και θα έπρεπε ήδη να συμπεριληφθεί στη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Εάν αυτό δεν είναι δυνατό, θα πρέπει να εξετάσουμε το ενδεχόμενο να εγκαταλείψουμε τη ζώνη του ευρώ με τη συμφωνία των άλλων κρατών μελών και των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων. Η λύση είναι πιο επικίνδυνη, διότι θα δημιουργούσε πανικό. Επιμένω στην ανάγκη υποστήριξης από τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, κυρίως από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, για την ελαχιστοποίηση του πανικού που δημιουργείται με τον τρόπο αυτό. Θα αποδεικνύαμε στους πιστωτές ότι είναι απαραίτητο η Πορτογαλία να σημειώσει ισχυρή ανάπτυξη, στηριζόμενη στα εμπορεύσιμα αγαθά, για να πληρώνει τα χρέη της, και ότι αυτό απαιτεί έξοδο από το ευρώ, ο μόνος τρόπος για να πετύχουμε υψηλά ποσοστά ανάπτυξης. Η εγκατάλειψη του ευρώ μονομερώς είναι βέβαια ένα θεωρητικά δυνατό σενάριο, αλλά δεν το συστήσω. Για να ευοδωθεί η επιλογή που προτείνω, πρέπει να επιμείνουμε στην Πορτογαλία, όπως και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ότι η αποχώρηση από το ευρώ δεν σημαίνει αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
*Ο Ζοάο Φερέιρα ντο Αμαράλ ήταν από το 1999 υπέρμαχος της νομισματικής εθνικής κυριαρχίας, δηλ. της διατήρησης του εσκούδο και το βιβλίο του ‘’Γιατί πρέπει να βγούμε από το Ευρώ;’’ ήταν πρώτο σε πωλήσεις στην Πορτογαλία το 2013.
Μετάφραση: Ευάγγελος Νιάνιος
Πηγή: http://www.lefigaro.fr/vox/economie/2018/06/29/31007-20180629ARTFIG00335-entretien-avec-joao-ferreria-do-amaral-l-economiste-portugais-qui-prone-la-sortie-de-l-euro.php
