Αριστείδης Χατζής.

Θεόδωρου Βρυζάκη, Η Ελλάς Ευγωμονούσα (1858)

Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι η εισαγωγή στη δεύτερη έκδοση του κλασικού έργου του Σπυρίδωνος Τρικούπη, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως η οποία κυκλοφόρησε σε 4 τόμους από το 1860 έως το 1862. Εκτυπώθηκε στο Λονδίνο από το ιστορικό τυπογραφείο και εκδοτικό οίκο Taylor & Francis που είχε ιδρυθεί το 1852 και σήμερα είναι ένας από τους μεγαλύτερους εκδοτικούς οίκους στον κόσμο. Αφού το διαβάσετε, ακολουθεί μια σύντομη βιογραφία του Σπυρίδωνα Τρικούπη που έγραψα βασισμένος σε διάφορες πηγές στο πλαίσιο της έρευνας για μια μονογραφία που ετοιμάζω (The Liberal Revolution: How Modern Greeks Created the First Democratic and Liberal Government in Europe – and How They Failed). Ο τίτλος της ανάρτησης προέρχεται από τη δήλωση που έκανε οByron μόλις έφτασε στο Μεσολόγγι, στην εφημερίδα «Ελληνικά Χρονικά», που εξέδιδε εκεί ο Ελβετός φιλέλληνας γιατρός Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ (Johann Jakob Meyer). Η έμφαση στο κείμενο (σε bold) είναι δική μου.

Αίτια της ελληνικής επαναστάσεως

Αδύνατον να διατηρηθή αμετάβλητος η πολιτική θέσις δύο εθνών, κατοικούντων ένα και τον αυτόν τόπον, όταν το μεν δεσπόζον διαμένη στάσιμον, το δε δεσποζόμενον προοδεύη.

Η πολιτική των εθνών τούτων μεταβολή καθίσταται έτι μάλλον βεβαία, αν τα έθνη ταύτα έχωσι διάφορον καταγωγήν, πρεσβεύωσι διάφορον θρησκείαν, λαλώσι διάφορον γλώσσαν, ζώσι μακράν πάσης προς άλληλα συγγενικής επιμιξίας, θεωρώνται αμοιβαίως ως βέβηλα, και μισώνται.

Τοιαύτη ήτον η θέσις των Τούρκων και των Ελλήνων προς αλλήλους· η δε ταχεία ή βραδεία φορά της μεταβολής απέκειτο εις τον καιρόν και εις τας περιστάσεις. Σημειώσεως άξιον, ότι η Ελλάς, πεσούσα υπό τους Τούρκους, δεν υπέστη ό,τι υπέστησαν τα υπό ξένην Αρχήν πεσόντα επί της εισβολής των βαρβάρων ευρωπαϊκά έθνη, όπου δορυκτήτορες και δορύκτητοι συνεμίγησαν υπό την αυτήν θρησκείαν και την αυτήν γλώσσαν, και αποκατέστησαν, του καιρού προϊόντος, εν και το αυτό έθνος υπό μίαν και την αυτήν κλήσιν. Ήκμαζεν ο ισλαμισμός μέχρι φανατισμού, ότε η Ελλάς έπεσεν εις χείρας των πρεσβευόντων τα του κορανίου, εν ω η ειδωλολατρεία των εθνών, όσα διεχύθησαν εις την Ευρώπην, ήτον εις την παρακμήν της, ότε την υπέταξαν· διά τούτο, επί μεν τούτων υπερίσχυσεν ο χριστιανισμός και συνέχεε κρατούντας και κρατουμένους, επί δ’ εκείνων δεν υπερίσχυσε, και Μωαμεθανοί και Έλληνες διέμειναν εντός της Ελλάδος άμικτοι διά παντός, ουδέ την αυτήν εβάδισαν οδόν ως προς την κοινωνικήν ανάπτυξίν των. Τω όντι οι Τούρκοι ουδέν έμαθαν και ουδέν απέμαθαν αφ’ ού εκυρίευσαν την Ελλάδα·αφιλέμποροι, αβιομήχανοι, αμαθείς, οιηματίαι και καταφρονηταί πάσης ευρωπαϊκής βελτιώσεως και ήσαν και διέμειναν, διότι η αντικοινωνική θρησκεία των εθεωρείτο πρόσκομμα πάσης κοινωνίας προς τα ετερόθρησκα έθνη τα μισούμενα παρ’ αυτών και καταφρονούμενα. Διά τούτο διέβησαν δι’ αυτούς ως τέσσαρες ημέραι οι από της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως τέσσαρες θαυματουργοί αιώνες, οι διά της αναγεννήσεως των γραμμάτων και διά της προόδου των ανθρωπίνων γνώσεων μετενεγκόντες, την Ευρώπην εκ της βαρβαρότητος εις τον πολιτισμόν, οι βελτιώσαντες τα πολιτικά συστήματά της, οι εισαγαγόντες την τακτικήν εις τα στρατεύματα και εις το ναυτικόν της, και οι καταστήσαντες τον πόλεμον τέχνην, καθ΄ ην η καλλιέργεια του νοός νικά την ισχύν του σώματος.

Αλλ’ οι Έλληνες, κύψαντες ως νενικημένοι τον αυχένα υπό τους Τούρκους ως νικητάς, δεν υπεδούλωσαν ολοτελώς και τον νουν των· πρεσβεύοντες θρησκείαν διδάσκουσαν την υψηλήν αρχήν και το υψηλότερον τέλος της φύσεως του ανθρώπου και συντελούσαν θαυμασίως εις τελειοποίησιν του ανθρωπίνου νοός,δεν έπαυσαν πλατύνοντες, όσον επέτρεπεν η δουλική των κατάστασις, τον κύκλον των ιδεών των· καταγόμενοι δε και εκ μεγάλων προπατόρων, ων τα συγγράμματα και τα έργα ουδέποτε τοις ήσαν ολοτελώς άγνωστα, δεν ήτο δυνατόν να φανώσι διόλου ανάξιοι της λαμπράς καταγωγής των. Κινούμενοι εκ των δύο τούτων υψηλών αρχών, της θρησκευτικής, λέγω, και της γενεαλογικής, ωφελούμενοι και εκ της νωθρότητος, της αβελτηρίας και της απρονοησίας των κρατούντων, εσχετίζοντο προς τα σοφά και βιομήχανα έθνη διά της ναυτιλίας της τόσον καταλλήλου εις την γεωγραφικήν θέσιν της Ελλάδος, και διά του εμπορίου, πλουτούντες υλικώς και φωτιζόμενοι νοερώς. Σοφώτεροι οι κρατούμενοι Έλληνες των κρατούντων Τούρκων ως εκ της σχέσεώς των προς τους Ευρωπαίους και της προς τα γράμματα κλίσεώς των, εύκαμπτοι και ύπουλοι ως εκ της πολιτικής θέσεώς των, προσεκτικοί και επιτήδειοι να ωφελώνται εκ των συμπιπτουσών περιστάσεων, και έχοντες συνήγορον ην αισθάνεται ανάγκην ο ηθικώς κατώτερος άνθρωπος της συνδρομής του ηθικώς ανωτέρου, παρεισέδυσαν κατ’ ολίγον και εις αυτά τα πολιτικά συμβούλια των κρατούντων υπό διαφόρους υπηρεσίας, αν και πάντοτε υποβλεπόμενοι και κινδυνεύοντες.

Η αγάπη της ελευθερίας είναι έμφυτος εν ταις καρδίαις των ανθρώπων· και οσάκις η κοινωνία δεν παρέχει αποχρώσας υπέρ αυτής εγγυήσεις, ο κοινωνικός βίος καταντά ζυγός βαρύς. Πολλοί τότε, προτιμώντες παντός άλλου καλού την απόλαυσιν της ελευθερίας, αν και αγρίας και ακανονίστου, απαρνούνται οικειοθελώς πάσαν συμβίωσιν μετά των ομοίων, και πλανώμενοι ημέραν και νύκτα εις αγρίους τόπους, καταντούν, διά την συντήρησιν της προσωπικής ελευθερίας και της φυσικής υπάρξεως, λυμεώνες και όλης της κοινωνίας. Τοιαύτη κατάστασις της κοινωνικής ελευθερίας, επικρατήσασα εν Ελλάδι, αφ’ ού η Ελλάς υπεδουλώθη, παρήγαγε τάξιν ανθρώπων γνωριζομένων υπό το όνομα κλεπτών. Η τάξις αύτη διεκρίνετο των άλλων τάξεων των Ελλήνων διά τον ιδιαίτερον πολεμικόν χαρακτήρα, ως έχουσα μόνον το όπλον και πόρον και δόξαν και ασφάλειαν. Αλλά το όνομα και το έργον του κλέπτου παρά τοις νεωτέροις, καθώς το όνομα και το έργον του ληστού παρά τοις αρχαίοις, όχι μόνον δεν εθεωρείτο αισχρόν, αλλ΄ ενομίζετο και ένδοξον, και τα ονόματα των διαπρεψάντων μεταξύ των ανδρών τούτων μετεδίδοντο ευσεβάστως από γενεάς εις γενεάν, και τα άθλα των ήσαν η γλυκεία ωδή των νεωτέρων Ελλήνων, θεωρούντων πάντοτε την τάξιν ταύτην των ομογενών ως άγκυραν ελπίδων προς την μέλλουσαν πολιτικήν αναγέννησίν των.

Η τάξις των κλεπτών, ό έστιν, ενόπλων Χριστιανών βλαπτόντων τους τόπους, ους περιέτρεχαν, και ενοχλούντων και τους εγκατοίκους, παρήγαγεν άλλην ομοίαν, την των αρματωλών, ό εστιν, ενόπλων και αυτών Χριστιανών ταττομένων υπό των ιδίων τουρκικών αρχών εις προφύλαξιν των τόπων και των εγκατοίκων από της κακώσεως των κλεπτών. Τοιουτοτρόπως επολλαπλασιάζοντο οι ένοπλοι Χριστιανοί, εγυμνάζοντο τα του πολέμου, και υψούτο ο νους των υπεράνω της δουλικής καταστάσεώς των.

Υψούτο ο νους και πολλών μη ενόπλων Χριστιανών υπεράνω της δουλικής καταστάσεώς των εξ αιτίας του δημογεροντικού συστήματος, διαμείναντος εν ισχύι καθ’ όλην την Ελλάδα, εκτός της Κρήτης, επί τουρκοκρατίας, χάρις εις την αμάθειαν, την οκνηρίαν και την υπεροψίαν των κρατούντων. Το σύστημα τούτο, όπερ δύναταί τις ευλόγως να ονομάση ημιαυτονομίαν, ισχυροποίει τους ειρηνικούς προύχοντας των πόλεων και χωρίων ενώπιον της τουρκικής εξουσίας και εζωοποίει οπωσούν τον τόπον εν μέσω του πολιτικού θανάτου.

Ατενίζων ο παρατηρητής εις την υλικήν και νοεράν βελτίωσιν του αδικουμένου και προοδεύοντος έθνους απέναντι του αδικούντος και μη προοδεύοντος, προέβλεπε προ πολλού και προέλεγε την πολιτικήν σύγκρουσίν των, και την μεταβολήν της τύχης των. Εδόθησαν δε και περιστάσεις, καθ’ ας έγειναν και απόπειραι και κινήματα ένοπλα των αδικουμένων κατά των αδικούντων επί μεταβολή της πολιτικής θέσεως των· αλλ’ όχι μόνον δεν ευδοκίμησαν, αλλά και μυρία δεινά επροξένησαν, διότι ούτε η πρόοδος εκείνων, ούτε η στασιμότης τούτων ήσαν τοιαύται, ώστε να φέρωσι την εκ της νοεράς και υλικής καταστάσεως εκατέρων πολιτικήν μεταβολήν. Αλλ’ αφ΄ ού ήλθε το πλήρωμα του χρόνου, ό έστιν, ο απαιτούμενος βαθμός της προόδου του ενός και της στασιμότητος του άλλου των δύο συζώντων, αλλά μη συμμιγνυομένων εθνών, τότε ούτε η τελεία αποτυχία του επαναστατικού κινήματος κατά τας παραδουναβίους ηγεμονίας, ούτε η αποκήρυξις της Ρωσσίας, ούτε η κατάκρισις της ιεράς συμμαχίας, ούτε οι επί της αγίας τραπέζης αφορισμοί και αι κατάραι της μεγάλης εκκλησίας, ούτε οι επί της επαναστάσεως μέγιστοι κίνδυνοι, ούτε αι παντός είδους στερήσεις ανέστειλαν την πρόοδον της ελληνικής επαναστάσεως·διότι οσάκις η πάσχουσα ανθρωπότης, αισθανομένη την κάκωσίν της συναισθάνεται και την δύναμίν της, η ορμή της εις βελτίωσιν της καταστάσεώς της καταντά ακράτητος. Αλλ’ η πολιτική μεταβολή της Ελλάδος επήγασε μάλλον εκ της στασιμότητος των Τούρκων ή εκ της προόδου των Ελλήνων. Η παρατήρησις αύτη είναι πολλού λόγου αξία, ως μόνη δυναμένη να μας εξηγήση πολλά επί της επαναστάσεως συμβάντα, μη εξηγούμενα ή παρεξηγούμενα αν άλλως πως θεωρηθώσιν.

Αφ’ ού δε ο πολύς καιρός και αι αλλεπάλληλοι αρμόδιαι περιστάσεις προετοιμάσωσι την πολιτικήν μεταβολήν τινος έθνους, χρειάζεται και αφορμή τις εις την πρώτην κίνησιν. Την αφορμήν ταύτην, ως προς την πολιτικήν μεταβολήν της Ελλάδος, έδωκεν η σύστασις της Φιλικής Εταιρίας, ης ερχόμεθα τώρα να εξετάσωμεν και την αρχήν και την πρόοδον. Διά της εξετάσεως δε ταύτης, δι΄ ης ανακαλύπτεται η μυστηριώδης αλήθεια και της ευτελούς της αρχής και των ευτελεστέρων της τρόπων, δι΄ ων προήχθησαν αποτελέσματα τόσον γιγαντιαία, ο μεν ευλαβής θα ψηλαφήση τον δάκτυλον του Θεού, ου η δύναμις εν ασθενεία τελειούται· ο δε πολιτικός θα παρατηρήση, ότι μικρά αφορμή αρκεί να ανατρέψη εκ θεμελίων πολυχρόνιον Αρχήν μη έχουσαν βάσιν την δικαιοσύνης, αλλ΄ εξουθενούσαν και καταθλίβουσαν το υπήκοον.

* * * * *

Σπυρίδων Τρικούπης

Ο Σπυρίδων Τρικούπης γεννήθηκε στις 20 Απριλίου του 1788 στο Μεσολόγγι σε μια εύπορη οικογένεια της οποίας ήταν ο πρωτότοκος γιος. Ο πατέρας του, ο Ιωάννης Τρικούπης, είχε σπουδάσει φιλοσοφία στα Επτάνησα και ήταν προεστός στο Μεσολόγγι – από τα πρώτα μέλη της Φιλικής Εταιρίας. Η μητέρα του ήταν η Αλεξάνδρα Παλαμά, κόρη του λόγιου Παναγιώτη Παλαμά που ήταν καθηγητής του Ιωάννη κι από τις σημαντικές προσωπικότητες του ελληνικού διαφωτισμού, ιδρυτής της «Παλαμιαίας Σχολής» (που εξελίχθηκε αργότερα στην περίφημη Ακαδημία του Μεσολογγίου) και προπάππους του μεγάλου μας ποιητή Κωστή Παλαμά.

Ο Σπυρίδων σπούδασε κι αυτός στην Παλαμιαία Σχολή του παππού του και στη συνέχεια στην Πάτρα. Έμαθε Γαλλικά, Ιταλικά και Αγγλικά και εργάστηκε μια περίοδο και στο Αγγλικό Προξενείο. Εκεί γνώρισε τον Λόρδο Guilford που εντυπωσιάστηκε από την ευφυία του και την καλή γνώση τριών γλωσσών και τον προσέλαβε ως γραμματέα. Θυμίζω ότι ο Λόρδος Guilford(Frederick North, 5th Earl of Guilford) είναι ο γνωστός φιλέλληνας, γιος του Λόρδου North (πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου από το 1770 έως το 1782), βουλευτής ο ίδιος (1792-1794) που εγκαταστάθηκε μόνιμα στα Ιόνια. Ήταν αυτός που ίδρυσε την Ιόνιο Ακαδημία στην Κέρκυρα το 1824 και αποτέλεσε μάλιστα τον πρώτο διευθυντή της και τον μεγαλύτερο ευεργέτη της, μέχρι το θάνατό του το 1827. Έπαιξε μεγάλο ρόλο στη μεταστροφή της Αγγλικής πολιτικής, στο πρώτο δάνειο αλλά και στην απόφαση του Byron να ταχθεί με τους εκσυγχρονιστές και να πάει τελικά στο Μεσολόγγι.

Ο Λόρδος Guilford θα βοηθήσει οικονομικά και τον Τρικούπη, για να συνεχίσει τις σπουδές του, στη φιλολογία και να επιστρέψει να τον βοηθήσει στη διοίκηση της Ιονίου Ακαδημίας. Λόγω της σχέσης με τον Λόρδο Guilford, ο Τρικούπης θα γνωρίσει τη σημαντικότερη διεθνή προσωπικότητα για τον αγώνα τον Ελλήνων, τον George Canning. Η ανάληψη του υπουργείου εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου από τον Canning τον Σεπτέμβριο του 1822 θα αποτελέσει το σημαντικότερο παράγοντα για την τελική διπλωματική επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης.

Ο Τρικούπης συνέχισε τις σπουδές του πρώτα στη Ρώμη και μετά στο Παρίσι. Αλλά μόλις ξέσπασε η επανάσταση εγκαταλείπει τις σπουδές και τη σίγουρη καριέρα δίπλα στον Λόρδο Guilford και έρχεται την Ελλάδα. Ήταν ήδη 33 ετών αλλά αμέσως μπήκε στην ομάδα του 30χρονου Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, δηλαδή στη μικρή ομάδα των φιλελεύθερων δυτικότροπων εκσυγχρονιστών διανοούμενων που θα κυριαρχήσει στην Επανάσταση και θα επηρεάσει καταλυτικά τη μοίρα του ελληνικού έθνους. Ο 71χρονος πατέρας του, ο Ιωάννης, ήταν ήδη συνεργάτης του Μαυροκορδάτου γιατί είχε καταλάβει όχι μόνο το πολιτικό του δαιμόνιο αλλά και το πολιτικό του πρόγραμμα. Ο Μαυροκορδάτος και οι συνεργάτες του δεν επιδίωκαν την ίδρυση μιας αυτόνομης συνομοσπονδίας ηγεμονιών αλλά ενός ανεξάρτητου ενιαίου κράτους, δημοκρατικού, φιλελεύθερου και κυρίως ευρωπαϊκού.

Όταν ο πατέρας του, ο Ιωάννης, πέθανε από ελονοσία το 1824, ο Σπυρίδων πήρε τη θέση του στην πολιτική οργάνωση του Μεσολογγίου που ήταν και η πολιτική έδρα του Μαυροκορδάτου. Θα παραμείνει ο στενότερος συνεργάτης του σε ολόκληρη την περίοδο της επανάστασης.

Το 1822 θα επισκεφτεί τη Ζάκυνθο για να συναντήσει τον Λόρδο Guilford (σε αναζήτηση οικονομικής βοήθειας για την Επανάσταση). Ο Λόρδος θα του συστήσει έναν νεαρό ταλαντούχο φιλελεύθερο αλλά ιταλόφωνο ποιητή, τον Διονύσιο Σολωμό. Ο Τρικούπης θα τον πείσει, όχι μόνο να αφιερωθεί στην Ελληνική Επανάσταση, αλλά να γράψει τα ποιήματά του στην ελληνική δημοτική γλώσσα:

«Το ποιητικόν σας τάλαντον, σας επιφυλάσσει μίαν ωραίαν θέσιν εις τον Ιταλικόν Παρνασσόν. Αλλά αι πρώται θέσεις εν αυτώ, έχουν καταληφθεί. Ο ελληνικός Παρνασσός δεν έχει ακόμα τον Δάντη του», θα του πει ο Τρικούπης.

«Δεν ξέρω ελληνικά πώς μπορώ να γράψω καλά;», απάντησε ο Σολωμός.

«Η γλώσσα που βυζάξατε με το μητρικό γάλα, είναι η ελληνική», απαντά ο Τρικούπης.

Ο Σολωμός βέβαια είχε μάθει τη δημοτική μικρός, γνώριζε τα δημοτικά τραγούδια και την κρητική λογοτεχνία αλλά δεν είχε την απαραίτητη αυτοπεποίθηση για να γράψει κάτι σημαντικό στα ελληνικά. Άλλωστε δεν υπήρχε αξιόλογη γραμματεία για να βασιστεί πάνω της και να μάθει καλά τη γλώσσα. Ο Τρικούπης τον βοήθησε, τον συμβούλεψε, του έδωσε μάλιστα τα ποιήματα του Μακεδόνα ποιητή Αθανάσιου Χριστόπουλου.

Ο Σολωμός ενθουσιάστηκε, δούλεψε τη γλώσσα και έγραψε το πρώτο του σημαντικό ποίημα στα ελληνικά, που αρχίζει έτσι:

Την είδα την Ξανθούλα,

την είδα ψες αργά,

που εμπήκε στη βαρκούλα

να πάει στην ξενιτιά.

Στις 21 Οκτωβρίου του 1825, καθώς η Ελληνική Επανάσταση χανόταν, το πέμπτο φύλλο της Γενικής Εφημερίδος της Ελλάδος θα δημοσιεύσει το ποίημα με τις 158 στροφές, τον «Ύμνο εις την ελευθερία» που ο Σολωμός ολοκλήρωσε τον Μάιο του 1823 (και δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1824 στο Μεσολόγγι).

Θυμίζω τις πρώτες έξι στροφές:

Σε γνωρίζω από την κόψη

του σπαθιού την τρομερή,

σε γνωρίζω από την όψη,

που με βια μετράει τη γη.

Απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη

των Ελλήνων τα ιερά,

και σαν πρώτα ανδρειωμένη,

χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!

Εκεί μέσα εκατοικούσες

πικραμένη, εντροπαλή,

κι ένα στόμα ακαρτερούσες,

έλα πάλι, να σου πει.

Άργειε νάρθει εκείνη η μέρα,

κι ήταν όλα σιωπηλά,

γιατί τάσκιαζε η φοβέρα

και τα πλάκωνε η σκλαβιά.

Δυστυχής! Παρηγορία

μόνη σου έμενε, να λες

περασμένα μεγαλεία,

και διηγώντας τα να κλαις.

Και ακαρτέρει, και ακαρτέρει

φιλελεύθερη λαλιά,

ένα εκτύπαε τ’ άλλο χέρι

από την απελπισιά.

Ο Τρικούπης ήταν εξαιρετικός ρήτορας και, όπως θα διαπιστώσατε ήδη, συγγραφέας. Ήταν αυτός που επελέγη να εκφωνήσει του επικήδειους του Byron(1824), του Καραϊσκάκη (1827), του Πετρόμπεη (1848) και πολλών άλλων. Η συγκλονιστική νεκρολογία στον Byron μεταφράστηκε αμέσως στα αγγλικά και σε πολλές άλλες γλώσσες και είναι ευρύτερα γνωστή στους μελετητές του έργου τουByron σ’ ολόκληρο τον κόσμο.

Ο Τρικούπης θα συνεργαστεί αρχικά με τον Ιωάννη Καποδίστρια αλλά μη ανεχόμενος τις αυταρχικές επιλογές του Κυβερνήτη θα τον αντιπολιτευτεί από την Ύδρα μαζί με τον Μαυροκορδάτο και τον Πολυζωίδη. Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια θα γίνει υπουργός εξωτερικών, θα διαπραγματευτεί την εκλογή του Όθωνα με τις μεγάλες δυνάμεις (όσο αυτό βέβαια ήταν πολιτικά εφικτό) και θα συνεργαστεί στην αρχή με την αντιβασιλεία ως ο πρώτος πρωθυπουργός του ανεξάρτητου Βασιλείου της Ελλάδος, για λιγότερο από εννιά μήνες, το 1833, αμέσως μετά την άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο (με υπουργό οικονομικών τον Μαυροκορδάτο και Δικαιοσύνης τον Χριστόδουλο Κλωνάρη, έναν άλλο κορυφαίο φιλελεύθερο που θα υπερασπιστεί τον Δημήτριο Πλαπούτα ως συνήγορός του στη διαβόητη δίκη Κολοκοτρώνη-Πλαπούτα και το 1835 θα γίνει ο πρώτος Πρόεδρος του Αρείου Πάγου, θέση που θα κρατήσει μέχρι το θάνατό του, το 1849).

Αλλά ο Τρικούπης θα παραιτηθεί και πάλι γιατί δεν ανέχεται την αυταρχικότητα των Βαυαρών (εξαιτίας και της δίωξης στον Κολοκοτρώνη) και θα δεχθεί την θέση του Έλληνα Πρέσβη στο Λονδίνο. Ήταν μια σοφή επιλογή των Βαυαρών γιατί οι Άγγλοι εκτιμούσαν πολύ τον Τρικούπη, ιδίως ο παντοδύναμος υπουργός εξωτερικών (και αργότερα πρωθυπουργός), Λόρδος Palmerston

Όμως και πάλι έρχεται σε σύγκρουση και μάλιστα με τον ίδιο τον Όθωνα – θα ανακληθεί το 1838. Αλλά θα επιστρέψει στο Λονδίνο ως πρέσβης το 1841 και θα παραμείνει εκεί μέχρι το 1843 που θα επιστρέψει για να συμμετάσχει στην Εθνοσυνέλευση η οποία θα προετοιμάσει το Σύνταγμα του 1844. Συμμετέχει ως Υπουργός Εξωτερικών και Παιδείας στην Κυβέρνηση Μαυροκορδάτου που παρέμεινε το 1844 για τέσσερεις μόλις μήνες στην εξουσία. Θα εμπλακεί πιο ενεργά στην πολιτική και θα ηγηθεί ουσιαστικά του φιλελεύθερου φιλοαγγλικού κόμματος μέχρι που θα συγκρουστεί με το ίδιο του το κόμμα ακόμα και με τον Μαυροκορδάτο επειδή οι τελευταίοι ασκούσαν σκληρή αντιπολίτευση στον Όθωνα (τον οποίον ο Τρικούπης στήριζε αλλά και προσπαθούσε να συνετίσει ασκώντας κριτική σε πολλές επιλογές του). Θα ξαναγυρίσει στο Λονδίνο ως πρέσβης το 1849 και θα μείνει εκεί ως το 1862, όταν θα επιστρέψει μόνιμα στην Ελλάδα για λόγους υγείας.

Τα χρόνια που ζει στο Λονδίνο κάνει ό,τι μπορεί για να πείσει τους Άγγλους να παραχωρήσουν τα Επτάνησα στην Ελλάδα. Το 1853-7 εκδίδεται στο Λονδίνο το μεγάλο έργο του, η Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως σε τέσσερεις τόμους (επανεκδίδεται με διορθώσεις το 1860-2). Τον Μάρτιο του 1864, το Ηνωμένο Βασίλειο θα παραχωρήσει τα Επτάνησα στο Βασίλειο της Ελλάδος. Ο Τρικούπης θα ζήσει τα τελευταία χρόνια του στην Αθήνα (Σταδίου 65, γωνία με Πλατεία Ομονοίας) γράφοντας, συμβουλεύοντας, παρεμβαίνοντας, ως ιδιώτης πλέον στα κοινά.

Το 1826, παντρεύτηκε την Αικατερίνη Μαυροκορδάτου, αδελφή του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Ο γιος της Αικατερίνης Μαυροκορδάτου και του Σπυρίδωνα Τρικούπη, ο Χαρίλαος Τρικούπης, θα γίνει ένας από τους κορυφαίους Έλληνες εκσυγχρονιστές πολιτικούς.

Ο Σπυρίδων Τρικούπης πέθανε στην Αθήνα τον Φεβρουάριο του 1873.

Η Ιστορία του Σπυρίδωνα Τρικούπη είναι ένα από τα πρώτα ιστορικά έργα για την Επανάσταση του 1821, γραμμένο από έναν φιλελεύθερο διανοούμενο και πολιτικό αλλά και πρωταγωνιστή των γεγονότων, όχι απλώς αυτόπτη μάρτυρα. Η δική του ματιά είναι σαφέστατα φιλελεύθερη, εκσυγχρονιστική, δυτικότροπη αλλά πρώτα απ’ όλα εθνική. Άλλωστε, όπως γράφει ο ανιψιός του, ο ποιητής Κωστής Παλαμάς στον πρόλογο της επανέκδοσης του έργου το 1925, η ιστορική αλήθεια «μοιάζει πάρα πολύ με την ποιητική αλήθεια».

http://www.aristideshatzis.net/p/blog-page.html