Ωδή προς τη Βιολογική και Συμπαντική Ύπαρξη

Αρμάνδος Σκαραγκάς

Οι άνθρωποι δεν πηγαίνουν πουθενά όταν πεθαίνουν, κατά τον ίδιο τρόπο που οι άνθρωποι δε βρίσκονται πουθενά πριν γεννηθούν. Ωστόσο οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι όσοι πεθαίνουν πηγαίνουν σε κάποιου είδους εκδρομή στον ουρανό ή στο σύμπαν. «Καλό ταξίδι» είναι αυτό που νιώθουν και λένε. Στην εποχή μας, τέτοιες πεποιθήσεις αποτελούν ευσεβείς πόθους και εν τέλει προσβολή στο τι γνωρίζουμε ότι είναι η ζωή και από τι αποτελείται. Όσο ψυχολογικά και συναισθηματικά βολική κι αν είναι αυτή η ιδέα, κινδυνεύουμε να αποξενωθούμε από την αλήθεια που διέπει τους βιολογικούς οργανισμούς, αλλά και την ίδια την ύλη και τη ζωή που ζούμε καθημερινά σε αυτόν τον πλανήτη.

Η άϋλη φύση του ανθρώπου αποτέλεσε την κεντρική ιδέα του πρώτου σταδίου της ανθρώπινης Οντολογίας – τον ανιμισμό. Όπου κάθε τι – ακόμα και η πέτρα – περιείχε πνεύμα.

Κατά τον κορυφαίο κοινωνιολόγο Auguste Comte (1798—1857), η κάθε κοινωνία περνά νομοτελειακά μέσα από πέντε θεολογικά/οντολογικά στάδια εξήγησης των φυσικών φαινομένων. Πρώτο στάδιο είναι το Φετιχιστικό (ή Ανιμιστικό) στάδιο, όπου οι πρωτόγονοι άνθρωποι πίστευαν ότι τα πάντα – ακόμα και τα «άψυχα» αντικείμενα όπως το ξύλο, η πέτρα και τα ηφαίστεια – περιέχουν μέσα τους «θεό» ή «ψυχή».

Δεύτερο στάδιο είναι ο Πολυθεϊσμός, όπου πιστευόταν ότι οι φυσικοί νόμοι διέπονται και ελέγχονται από πολλούς θεούς. Επί παραδείγματι, το Θεό του νερού, το Θεό της φωτιάς, το Θεό του αέρα ή της γής.

Το τρίτο στάδιο είναι ο Μονοθεϊσμός. Δηλαδή ο καταλογισμός των πάντων σε μια μοναδική, υπέρτατη θεότητα. Η άνθρωποι σε αυτό το στάδιο πιστεύουν ότι μια μοναδική θεϊκή οντότητα είναι υπεύθυνη για την ύπαρξη του σύμπαντος.

Το τέταρτο στάδιο είναι το Μεταφυσικό. Όπου οι έννοιες της παραδοσιακής ιδέας του μονοθεϊστικού Θεού έχουν αποδομηθεί και οι άνθρωποι μιλάνε για πιο αφηρημένες – ωστόσο ίδιες στην ουσία τους – ιδέες δημιουργού όπως το Σύμπαν, γενικώς και αορίστως. Αυτή η ιδέα γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση τις τελευταίες δεκαετίες ως «πνευματικότητα νέας εποχής» (New Age spirituality). Όπου Χριστιανισμός, καθώς και άλλες αβρααμικές θρησκείες, παντρεύονται με ανατολικές θρησκείες όπως τον Ινδουισμό και το Βουδισμό.

Το πέμπτο και τελευταίο στάδιο είναι το στάδιο του Θετικισμού (επηρεασμένο από τις θετικές επιστήμες). Είναι επίσης γνωστό ως το Επιστημονικό στάδιο. Αναφέρεται στην επιστημονική εξήγηση του φυσικού κόσμου. Η Επιστήμη δεν αποτελεί ούτε ένα σώμα γνώσης, ούτε μια κοινότητα ακαδημαϊκών. Αποτελεί το απαύγασμα του Ορθολογισμού και μιας μεθοδολογίας αρχικής υπόθεσης, στη συνέχεια πειράματος (ή έρευνας) και στο τέλος την απόδειξη (ή απόρριψη) της αρχικής υπόθεσης. Σήμερα οι άνθρωποι εγκαθιδρύουν σχέσεις αιτίου-αιτιατού μέσω του πειραματισμού και ταξινομούν την πραγματικότητα με βάση τα δεδομένα και τα γεγονότα που εξάγονται μέσω της επιστημονικής μεθόδου. Σύμφωνα με τον Comte, πρόκειται για τoν υψηλότερο και πιο εξελιγμένο τρόπο εξαγωγής συμπεράσματος.

Κατά τον Comte, τα πρώτα 3 στάδια αποτελούν το θεολογικό στάδιο, ακολουθεί το μεταφυσικό στάδιο και στο τέλος ο άνθρωπος καταλήγει στο θετικιστικό στάδιο.

Σήμερα βιώνουμε ταυτόχρονα τον επιθανάτιο ρόγχο του Μονοθεϊσμού, την άνθιση του Μεταφυσικισμού και τις απαρχές του Θετικισμού. Συνεπώς, σήμερα είναι πιο ζωτικό από ποτέ το να εγκαθιδρύσουμε πλήρως το θετικιστικό στάδιο.

Όταν γεννιόμαστε είμαστε ομοιοστατικοί. Η ομοιόσταση είναι η συντήρηση των εσωτερικών συνθηκών του σώματος ξεχωριστά από τις εξωγενείς αλλαγές του περιβάλλοντος. Το αίμα περιέχει οξυγόνο και θρεπτικές ουσίες απαραίτητες για τη ζωή. Όταν πεθαίνουμε, η καρδιά παύει να αντλεί αίμα, συνεπώς η ομοιόστασή μας σταματά. Δεν υπάρχει κανένας εκεί για να αποκριθεί. Μονάχα οργανική ύλη που δεν μπορούμε πλέον να την αποκαλέσουμε «ανθρώπινη».

Είμαστε φτιαγμένοι από όργανα. Τα όργανα είναι φτιαγμένα από ιστούς. Οι ιστοί είναι φτιαγμένοι από κύτταρα. Τα κύτταρα είναι φτιαγμένα από μόρια. Τα μόρια είναι φτιαγμένα από άτομα. Τα γηραιότερα άτομα που περιέχονται στο σώμα μας υπάρχουν πριν την ίδια τη Γη.  Κατά τον αστροφυσικό Carl Sagan (1934–1996), υπάρχουν από τότε που σχηματίστηκαν τα πρώτα αστέρια στο σύμπαν.

Όταν πεθαίνουμε, η οργανική ύλη (που δεν είναι πλέον ανθρώπινη), διασκορπίζεται στο σύμπαν και ξαναχρησιμοποιείται σε άλλες μορφές, σύμφωνα με τη γνωστή φυσική Αρχή Διατήρησης της Ύλης, όπου δεν μπορεί ούτε να δημιουργηθεί νέα ύλη, ούτε να καταστραφεί η υπάρχουσα. Ωστόσο, αφού υπάρξει καταστροφή (φυσικός θάνατος) του όντος στο οποίο υπήρχε η παλιά ύλη, οι επόμενες μορφές δεν περιέχουν τίποτα κοινό με το ον στο οποίο παλαιότερα ανήκαν. Ακριβώς επειδή τα επίπεδα της οργάνωσης της ύλης σημαίνουν τελείως διαφορετικές λειτουργίες για τις νέες καταστάσεις. Ούτε ένα μόριο, ούτε ένα άτομο, ούτε το κύτταρο, αλλά ούτε και το όργανο μπορεί να σκεφτεί από μόνο του. Μονάχα το διασυνδεδεμένο και εύθραυστο σύστημα του ζωντανού οργανισμού, το οποίο πρέπει να διατηρηθεί ζωντανό ώστε να διατηρηθεί η οργάνωσή του κι η λειτουργία του. Υπό αυτό το πρίσμα, η έννοια της «ψυχής» καταρρέει εις τα εξ ων συνετέθη.

Το παρόν κείμενο το αφιερώνω στον Stephen Hawking, έναν αυθεντικό άνθρωπο και έναν Homo sapiens που νιώθω περήφανος που έζησα στον ίδιο πλανήτη με αυτόν. Ένας επιστήμονας που ποτέ δεν του απονεμήθηκε το βραβείο Nobel, αν και αυτό απονεμήθηκε σε ανθρώπους σαφώς κατώτερου νοητικού επιπέδου, όπως ο Henry Kissinger και ο Barack Obama (βραβείο Nobel ειρήνης αμφότεροι). Η ανθρωπότητα είναι αχάριστη και τα «βραβεία» μας έχουν πολύ μικρή σημασία σχετικά με το τι προσφέρει πραγματικά ένας άνθρωπος στο είδος μας.