Η Ρωσική Επανάσταση «σαν μυθιστόρημα»

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -

altΓια το βιβλίο του China Miéville «Οκτώβρης – Η Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης» (μτφρ. Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδ. Μεταίχμιο).

Του Γιώργου Σιακαντάρη
Φωτογραφία: Vladimir Notchalov ©

Τα βιβλία που έχουν γραφεί για την Οκτωβριανή Επανάσταση είναι πάρα πολλά. Στο παράρτημα μάλιστα του παρουσιαζόμενου εδώ βιβλίου, ο συγγραφέας μάς παραδίδει ορισμένες ακόμη προτάσεις από τη διεθνή βιβλιογραφία, ενώ και ο μεταφραστής Γιώργος Ίκαρος Μπαμπασάκης, ο οποίος έχει μεταφράσει πολλά βιβλία που αφορούν τον υπαρκτό σοσιαλισμό, καταθέτει τις δικές του προτάσεις από την ελληνική βιβλιογραφία.

Δύο διαφορές

Υπάρχουν όμως εδώ, σ’ αυτό το βιβλίο, δύο σημαντικές διαφορές σε σχέση με άλλα βιβλία για τη Ρωσική Επανάσταση.

Πρώτον, δεν είναι γραμμένο από έναν «επαγγελματία επιστήμονα» ιστορικό, αλλά από έναν συγγραφέα που έχει κερδίσει τρία βραβεία Άρθουρ Κλαρκ, δύο βραβεία Βρετανικής Φαντασίας, ένα Locus, ένα Hugo και διάφορα άλλα μικρότερης εμβέλειας, τα οποία παραπέμπουν σε συγγραφέα που κινείται στον χώρο της επιστημονικής φαντασίας. Ο Τσάινα Μίεβιλ, κάτοχος διδακτορικού στις Διεθνείς Σχέσεις από το London School of Economics, είναι επίσης ριζοσπάστης σοσιαλιστής που υποστηρίζει το τροτσκιστικής κατεύθυνσης Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Αγγλίας. Είναι επίσης μέλος της συντακτικής ομάδας του αριστερού περιοδικού Salvage. Στα ελληνικά έχει εκδοθεί και το νουάρ αστυνομικό φαντασίας Η πόλη και η πόλη (εκδ. Anubis).

Ο συγγραφέας γράφει μια ιστορία που μοιάζει με μυθιστόρημα ή ακριβέστερα με κινηματογραφικό σενάριο. Έχουμε εδώ την ατμόσφαιρα της εποχής, των συναισθημάτων των πρωταγωνιστών, των αγωνιών τους, των διλημμάτων, των μεταστροφών των πολιτικών γραμμών και όλα αυτά προβάλλουν μέσα από άπειρους διαλόγους και συζητήσεις μεταξύ πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών.

Υπάρχει και μια δεύτερη διαφορά. Τα περισσότερα βιβλία που έχουν γραφεί για την Οκτωβριανή Επανάσταση εστιάζουν στις εξελίξεις του Φεβρουαρίου και του Οκτωβρίου και στέκονται πολύ λίγο στο ενδιάμεσο. Αντιθέτως ο συγγραφέας αναφέρεται εκτενέστερα στο τι προηγήθηκε των δυο επαναστάσεων και εστιάζει ιδιαίτερα στους μήνες μεταξύ Φεβρουαρίου και Οκτωβρίου. Στο τι συνέβη μεταξύ της πρώτης επανάστασης που ανέτρεψε τον τσάρο και της δεύτερης του Οκτώβρη που ανέτρεψε την κυβέρνηση Κερένσκι, την για πρώτη φορά κυβέρνηση της «αστικής δημοκρατίας».

Μια αυγή που έγινε σούρουπο

Ο συγγραφέας γράφει μια ιστορία που μοιάζει με μυθιστόρημα ή ακριβέστερα με κινηματογραφικό σενάριο. Έχουμε εδώ την ατμόσφαιρα της εποχής, των συναισθημάτων των πρωταγωνιστών, των αγωνιών τους, των διλημμάτων, των μεταστροφών των πολιτικών γραμμών και όλα αυτά προβάλλουν μέσα από άπειρους διαλόγους και συζητήσεις μεταξύ πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών. Είναι σπαρταριστές οι σελίδες που ο φιλελεύθερος πολιτικός Βλαντιμίρ Νικολάγιεβιτς Λβοφ, απεσταλμένος του πρωθυπουργού Κερένσκι στον στρατηγό Κορνίλοφ, για να τους φέρει σε συνεννόηση και συμφωνία, «κατόρθωσε» να πείσει τον στρατηγό ότι ο Κερένσκι θέλει να τον διώξει και τον πρωθυπουργό ότι ο Κορνίλοφ σχεδιάζει πραξικόπημα. Έτσι με τις αδέξιες κινήσεις του, όπως πολλές φορές συμβαίνει με τους ενδιάμεσους, προκάλεσε μια σύγκρουση τον Αύγουστο του ’17 μεταξύ Κορνίλοφ και Κερένσκι, η οποία διευκόλυνε τα σχέδια των μπολσεβίκων. Επίσης σενάριο κινηματογραφικής ταινίας διεκδικούν και οι σελίδες στις οποίες περιγράφεται η επιστροφή, τον Μάρτιο μέσω Γερμανίας, του Λένιν στη Ρωσία, στο λεγόμενο «σφραγισμένο τρένο», αλλά και η διαφυγή του τον Αύγουστο στη Φινλανδία με ένα άλλο τρένο στο οποίο παρουσιάστηκε ως θερμαστής, ξυρισμένος και με περούκα.

Η ιστορία του Οκτώβρη έχει τη δική της προϊστορία. Ο Μίεβιλ ξεκινά με ένα ποίημα του Όσιπ Μαντελστάμ, όπου ο ποιητής γράφει για «της λευτεριάς το αμυδρό φως». Η λέξη «σουμέρκι» που χρησιμοποιεί ο ποιητής σημαίνει μούχρωμα. Ο Μίεβιλ αναφέρεται στις παρατηρήσεις του Άγγλου μεταφραστή, ο οποίος αναρωτιέται αν ο ποιητής εννοεί «το φως της ελευθερίας που σβήνει και χάνεται ή της ελευθερίας το πρώτο φωτερό τρεμόπαιγμα». Ο Μίεβιλ, με τη σειρά του, εμφανώς εκλαμβάνει ως φωτεινό γεγονός την πραγματοποίηση της Επανάστασης του Οκτώβρη. Μάλλον όμως από τα γραφόμενά του στο τέλος φαίνεται να την αντιμετωπίζει ως φως που τελικά χάθηκε, έγινε σούρουπο.

Επανάσταση πολλών πισωγυρισμάτων και η «γκρίζα μουντζαλιά» της

Η ιστορία αρχίζει με μια μυθιστορηματική καταγραφή της απόφασης του Μεγάλου Πέτρου να κτίσει την Αγία Πετρούπολη πάνω σ’ ένα έλος. Στο χτίσιμό της χάθηκαν πολλές ζωές. Γι’ αυτό και ονομάστηκε «πόλη κτισμένη πάνω σε κόκκαλα». Σ’ αυτή την πόλη έμελλε να πραγματοποιηθεί η Επανάσταση του Οκτώβρη που θα άλλαζε τον κόσμο. Ο συγγραφέας κάνει μια σύντομη περιδιάβαση από τον Πέτρο ως τον τελευταίο Τσάρο Νικόλαο Β΄ αναδεικνύοντας πλευρές μιας χώρας, της Ρωσίας, που κινούνταν ανάμεσα στην καθυστέρηση της υπαίθρου και στην ανάπτυξη των υποδομών, της βιομηχανίας και του κεντρικού κράτους, ανάμεσα στην ευημερία των λίγων και την εξαθλίωση των πολλών.

Παρακολουθούμε τις οβιδιακές μεταμορφώσεις του Λένιν. Άλλος είναι ο Λένιν την περίοδο της πρώτης Επανάστασης του Φεβρουαρίου του 1917 που ταλαντεύεται ανάμεσα στην υποστήριξη της Προσωρινής Κυβέρνησης και τη μετριοπαθή αντιπολίτευση σ’ αυτήν, άλλος των «θέσεων του Απρίλη» που ζητά όλη την εξουσία στα Σοβιέτ, άλλος πάλι αυτός του Μαΐου που ζητά συμβιβασμούς και άλλος αυτός μετά τα γεγονότα των καυτών ημερών του Ιουλίου που περνά από το όλη η εξουσία στα σοβιέτ στο όλη η εξουσία στο προλεταριάτο και τανάπαλιν.

Σ’ αυτές τις συνθήκες γεννήθηκαν οι ναρόντνικοι, οι αναρχικοί, οι τρομοκράτες, οι λεγκαλιστές μαρξιστές, οι οικονομιστές, το Σοσιαλιστικό Δημοκρατικό Εργατικό Κόμμα της Ρωσίας (ΣΔΕΚΡ) και με τη διάσπασή του στις αρχές του 20ου αιώνα, το 1902, οι μενσεβίκοι και οι μπολσεβίκοι. «Τα χρόνια κυλάνε, και οι μενσεβίκοι και οι μπολσεβίκοι πότε συγκλίνουν και πότε αποκλίνουν από τη σχετική ενότητά τους. Ο μεγάλος όγκος των κομματικών μελών θεωρούν εαυτούς απλώς “σοσιαλδημοκράτες” έως και το 1917. Ακόμη και τότε, ο Λένιν θα χρειαστεί κάποιο διάστημα για να πειστεί ότι δεν υπάρχει περίπτωση πισωγυρίσματος».

Και όμως η Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης είναι μια ιστορία πισωγυρισμάτων (κυβιστήσεις θα το λέγαμε σήμερα) του Λένιν, ο οποίος διαρκώς κινούταν από την προτεραιότητα της αστικοδημοκρατικής επανάστασης, στην οποία οι μπολσεβίκοι θα έχουν ρόλο αντιπολίτευσης, προς την προτεραιότητα της αστικοδημοκρατικής επανάστασης την οποία όμως θα φέρουν σε πέρας οι μπολσεβίκοι και μετά «ανακάλυπτε» πάλι την προτεραιότητα της ρωσικής προλεταριακής επανάστασης ως προάγγελο της παγκόσμιας επανάστασης της εργατικής τάξης που θα οδηγούσε στη μονοκομματική κυριαρχία των μπολσεβίκων. Βασίλειο σταθερών θέσεων.

Παρακολουθούμε τις οβιδιακές μεταμορφώσεις του Λένιν. Άλλος είναι ο Λένιν την περίοδο της πρώτης Επανάστασης του Φεβρουαρίου του 1917 που ταλαντεύεται ανάμεσα στην υποστήριξη της Προσωρινής Κυβέρνησης και τη μετριοπαθή αντιπολίτευση σ’ αυτήν, άλλος των «θέσεων του Απρίλη» που ζητά όλη την εξουσία στα Σοβιέτ, άλλος πάλι αυτός του Μαΐου που ζητά συμβιβασμούς και άλλος αυτός μετά τα γεγονότα των καυτών ημερών του Ιουλίου που περνά από το όλη η εξουσία στα σοβιέτ στο όλη η εξουσία στο προλεταριάτο και τανάπαλιν. Αυτός ο Λένιν δεν δίσταζε –κατά τον συγγραφέα– να υφαρπάζει θέσεις από τους αντιπάλους του και να τις παρουσιάζει ως δικές του. Από το ναι/όχι στην Προσωρινή τον Μάρτιο στο φανατισμένο όχι τον Απρίλιο, από εκεί στο ναι των συμβιβασμών του Μαΐου και τούμπαλιν στο όλη η εξουσία στα σοβιέτ. Τελικός στόχος; Όλη η εξουσία στους μπολσεβίκους. Όλη η εξουσία που σαν ώριμο φρούτο προσφέρεται στους μπολσεβίκους από τα λάθη του Κερένσκι αλλά και των εσέρων και των μενσεβίκων. Μια επανάσταση που γι’ όσους αναρωτιούνται αν ήταν μια πάνδημη λαϊκή επανάσταση, απαντούν οι περιγραφές του Μίεβιλ. Γι’ αυτόν οι δύο μέρες, 24 και 25 Οκτωβρίου, ήσαν δυο συνηθισμένες μέρες που οι πολίτες πήγαν στις δουλειές τους, τα τραμ κυκλοφορούσαν και τα εργοστάσια δούλευαν, ενώ εκτός Πετρούπολης λίγα πράγματα γίνονταν. Οι επαναστάτες κατέλαβαν μια εξουσία την οποία κυριολεκτικά εγκατέλειψαν οι αντίπαλοί τους. Αλλά δεν υπήρξε λαϊκή επανάσταση. Ο Μίεβιλ βεβαίως δεν υποστηρίζει και ότι ήταν μόνο ένα πραξικόπημα.

Ο «μοιραίος» Κερένσκι, προσπαθώντας να παίξει ένα παιχνίδι ισορροπιών, αποξενώθηκε από τους φίλους και τους συμμάχους του. Ο κατά τον συγγραφέα «γεννημένος θεατρίνος», ο Δον Κιχώτης της πολιτικής, δεν θα μπορούσε να εκπροσωπήσει τον αστισμό και δεν τα κατάφερε. Ο Τρότσκι είναι ο μόνος σταθερός υποστηρικτής της Διαρκούς Επανάστασης που σημαίνει υπέρ της άμεσης κατάληψης της εξουσίας από τους μπολσεβίκους, κάτι για το οποίο ο Λένιν αμφιταλαντευόταν. Βεβαίως ο Τρότσκι και η τάση του, οι «μεσραγιόντσυ» (διακτιδικοί η κατά λέξη μετάφραση από τα ρωσικά, συμφιλιωτές ή ενδιάμεσοι σύμφωνα με την πολιτική τους θέση), μπήκαν μόλις το 1918 στο κόμμα. Ο Στάλιν το εκμεταλλεύτηκε αργότερα αυτό.

Σύμφωνα με τον Νικολάι Σουκάνοφ, υπήρχε και μια «γκρίζα μουντζαλιά» που εδοξάσθη κρυπτόμενη, ακολουθώντας το ρεύμα. Αυτή η «μουντζαλιά» άλλες φορές τάχθηκε κατά του Λένιν […] και άλλες υπέρ του. Το όνομα αυτής της μουντζαλιάς ήταν Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς Στάλιν.

Σύμφωνα με τον σοσιαλιστή συγγραφέα Νικολάι Σουκάνοφ υπήρχε και μια «γκρίζα μουντζαλιά» που εδοξάσθη κρυπτόμενη, ακολουθώντας το ρεύμα. Αυτή η «μουντζαλιά» άλλες φορές τάχθηκε κατά του Λένιν, όταν νόμιζε ότι ο Λένιν βρίσκεται στους χαμένους, και άλλες υπέρ του. Το όνομα αυτής της μουντζαλιάς ήταν Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς Στάλιν. Ορισμός του καιροσκόπου που γίνεται ηγέτης αφού χρησιμοποίησε τους πάντες στρέφοντας τον έναν εναντίον του άλλου και λαμβάνοντας θέση υπέρ του νικητή μόνο και πάντα όταν ο νικητής είχε ήδη εδραιωθεί. Για παράδειγμα, ο Στάλιν τον Μάρτιο του ’17 υποστήριξε τη θέση του δεξιού Μενσεβίκου Τσερετέλι για συνένωση των μπολσεβίκων με τους μενσεβίκους, θέση ευρισκόμενη σε ευθεία σύγκρουση με την άποψη του Λένιν. Αλλά και τον Οκτώβριο κατέκρινε τη σκληρή στάση του Λένιν έναντι των Κάμενεφ-Ζηνόφιεβ, οι οποίοι είχαν ταχθεί κατά της άμεσης εξέγερσης. Αυτό δεν τον εμπόδισε την επόμενη της επικράτησης της επανάστασης να υποστηρίξει ότι ήταν πάντα στο πλευρό του Λένιν. Αλλά, όπως μας δείχνει ο Μίεβιλ, ούτε καν ο Λένιν δεν ήταν πάντα «στο πλευρό του Λένιν», μια που έδειχνε συνεχή «ευλυγισία» στην εναλλαγή θέσεων.

Ο Μίεβιλ συμπαθεί την επανάσταση αλλά δεν κρύβει την απογοήτευσή του απ’ αυτήν. Έχουμε εδώ μια πραγματική πρωτότυπη και συναρπαστική περιγραφή της Ρώσικης Επανάστασης, μιας «επανάστασης των τρένων» σύμφωνα με τον συγγραφέα, αλλά κατά τη γνώμη μου μια όχι και τόσο βαθιά προσέγγισή της. Αλλά είπαμε, άλλες είναι οι αρετές αυτού του βιβλίου.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ είναι συγγραφέας και διδάκτωρ κοινωνιολογίας.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Καθώς κάθε κατάλοιπο από την κουλτούρα διαλόγου και δημοκρατίας εξανεμίζεται, οι γραφειοκράτες γίνονται οι φύλακες μιας εκ των άνω προς τα κάτω εξέλιξης προς μια τερατωδία που τη βαφτίζουν “σοσιαλισμό”. Και ο Στάλιν, η “γκρίζα μουντζούρα” στην καρδιά του μηχανισμού στήνει τα θεμέλια της εξουσίας του, το ίδιο το κύρος ως πιο ίσου από όλους».

altΟκτώβρης
Η Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης
China Miéville
Μτφρ. Γιώργος Ίκαρος Μπαμπασάκης
Μεταίχμιο 2017
Σελ. 534, τιμή εκδότη €17,70

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ CHINA MIEVILLE

Bookpress.gr

spot_img

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,900ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα