Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΙΟΥΣΗ
Τα «εικονογράμματα» του Βλάση Αγτζίδη,ακροβατώντας ανάμεσα στον μικρόκοσμο και στην μεγακλίμακα, αιωρούνται στον απροσδιόριστο,κατά τα άλλα,χώρο και στον χρόνοτου ονείρου και της πραγματικότητας, εμπεριέχοντας εγγραφές κι ερωτήματα, απορίες κι ομιλήματα από μνήμες και καθημερινότητες των συναντήσεων και συναρτήσεων του «εγώ» και του «εμείς», καθώς μεταιχμιακάαποτυπώνουν στιγμές και διαθέσεις του ατομικού και συλλογικού υποσυνειδήτου. Λόγια της τεχνοκριτικού Αθηνάς Σχινά για την έκθεση του Βλάση Αγτζίδη, στη «Βίλα Κώστα» στη Νέα Ερυθραία Λουκή Ακρίτα 4 .
– Σας είχαμε συνηθίσει ως ιστορικό, με βασικές σπουδές στα μαθηματικά και σήμερα μας παρουσιάζετε μια άλλη πλευρά σας.
Η ενασχόληση με την εικαστική δημιουργία είναι κάτι που κρατά πολλά χρόνια. Είναι μια προσωπική επιλογή που καλύπτει μια εσωτερική ανάγκη για διερεύνηση επί των πολλών δυνατοτήτων έκφρασης που μας έχει κληρονομήσει η ίδια η φύση. Στο ίδιο αυτό πλαίσιο είχε συμβεί και η μετάβαση από το χώρο των μαθηματικών και των ηλυπολογιστών στο χώρο της ιστορίας. Βέβαια το ότι ήμουν μαθηματικός και ότι εξειδικεύτηκα από πολύ νωρίς στην ανάλυση και προγραμματισμό μεγάλων συστημάτων με βοήθησε πάρα πολύ στην ορθολογική προσέγγιση της ιστορικής έρευνας. Προσωπικά θεωρώ ότι είναι μεγάλο λάθος η αποκοπή των θεωρητικών σπουδών από την ουσιαστική γνώση των μαθηματικών. Αυτή τη θέση την εξέφρασε από πολύ νωρίς (1867) ο Πιότρ Κροπότκιν, στο βιβλιο του «Αναμνήσεις ενός επαναστάτη», όπου γράφει: «…Φοίτησα στο πανεπιστήμιο, κατόρθωσα αυτό που πέντε χρόνια λαχταρούσα-μπορούσα να σπουδάσω, και ενεργώντας σε συμφωνία με την άποψη ότι η καλή μαθηματική γνώση είναι η μοναδική στέρεη βάση για κάθε περαιτέρω εργασία και σκέψη, παρακολούθησα το Μαθηματικό Τμήμα της Φυσικομαθηματικής Σχολής…»
-Ποιο ήταν το κίνητρό σας να επιλέξετε τα συγκεκριμένα θέματα της Ιστορίας με τα οποία ασχοληθήκατε;
Ίσως να μην είναι τυχαίο ότι έχω ασχοληθεί με τις σκοτεινές και άγραφες σελίδες της νεοελληνικής ιστορίας. Σελίδες που είχαν σχέση με τον παρευξείνιο ελληνισμό, το σοβιετικό πείραμα και το σταλινισμό, τη Μικρά Ασία, το γεωπολιτικό μετασχηματισμό της Εγγύς Ανατολής και τις Γενοκτονίες των μη μουσουλμανικών εθνοτήτων από τον τουρκικό εθνικισμό. Η δικιά μου η γενιά -που ανδρώθηκε στη Μεταπολίτευση αλλά συμμετείχε στα δρώμενα της τελευταίας περιόδου της δικτατορίας και είχε πάρει μέρος στην εξέγερση του Πολυτεχνείου– είχε κάποια ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά. Κλήθηκε από τη μια και ας μην το κατανοούσε πλήρως, να ενσαρκώσει στην ελλαδική πραγματικότητα τα προτάγματα του Μάη του ’68, μετεξελίσσοντας δημοκρατικά μια συντηρητική κοινωνία. Από την άλλη, εμφάνισε ένα δημιουργικό πρωτοβουλιακό πνεύμα και χαρακτηρίστηκε από ένα «δημιουργικό θράσος». Κάποιοι λίγοι από αυτή τη γενιά –και ίσως λίγο παλαιότεροι- έγιναν απαραίτητο εξάρτημα της εκάστοτε εξουσίας, επέλεξαν παρακμιακές στάσεις και είχαν διεφθαρμένες πολιτικές συμπεριφορές. Όλα αυτά τα συναντήσαμε κατά τις δεκαετίες του ’80, του ’90 έως και την έλευση της πρόσφατης κρίσης. Η πλειονότητα όμως της γενιάς αυτής σιώπησε και ξαναγύρισε στην κανονικότητα. Κουβαλώντας πάντα εκείνη την αρχέγονη ορμή –ίσως και ανορθολογισμό- των πρώτων χρόνων. Νομίζω ότι σε αυτή τη δεύτερη κατηγορία ανήκω και εγώ. Και κάπως έτσι μπορεί να ερμηνευτεί η προσωπική μου επιστημολογική περιπλάνηση, τόσο στο χώρο της Ιστορίας, όσο και στον εικαστικό.
-Όσον αφορά την εικαστική σας δημιουργία γνωρίζαμε ένα χαρακτηριστικό έργο, το οποίο διαδόθηκε και χρησιμοποιήθηκε πολύ. Τον Πόντιο αντάρτη σε αγιογραφική απεικόνιση.
Το συγκεκριμένο έργο το ζωγράφισα γύρω στο 1986-87 με την αγιογραφική τεχνική (αυγοτέμπερα, επιχρύσωση, κ.λπ.). Κάποια στιγμή φάνηκε ότι άρχισε να διαδίδεται από μόνος του. Απόκτησε αυτόνομη υπόσταση και ανεξαρτητοποιήθηκε πλήρως από τον δημιουργό του. Άρχισα να τον βλέπω σε πολλά ξεχωριστά μέρη και για διάφορες χρήσεις… θεμιτές οι περισσότερες, αλλά και κάποιες αθέμιτες. Αυτό σημαίνει ότι μάλλον ήταν ένα έργο που μπόρεσε να μιλήσει στην καρδιά όσων επέλεξαν να τον χρησιμοποιήσουν. Απ’ τους Τούρκους Μαυροθαλασσίτες χρησιμοποιήθηκε ως το εξιδανικευμένο πρότυπο του Ρωμιού συμπατριώτη τους. Μια από τις καλύτερες «χρήσεις του» ήταν ως εικαστικό θέμα σε εκδηλώσεις για την Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία που έγινε στο μικρασιατικό Πόντο. Και εγώ τον χρησιμοποίησα ως εμβληματικό έργο για εξώφυλλο σε βιβλία μου και σε σχετικά αφιερώματα.
-Η σύγχρονη δημιουργία σας βρίσκεται στον αντίποδα εκείνης της ρεαλιστικής τεχνικής που είχατε επιλέξει.
Είναι αλήθεια ότι τα έργα που παρουσιάζω στην έκθεση της Βίλας Κώστα στη Νέα Ερυθραία, ανήκουν σε μια άλλη κατηγορία. Είναι ίσως τα πλέον «περιφρονημένα» έως τώρα έργα μου, γιατί εντάσσονται στην κατηγορία της αυτοματικής σχεδίασης, της αυθόρμητης ζωγραφικής. Είναι αποτέλεσμα μιας εντελώς υποσυνείδητης σχεδόν ενστικτώδους κίνησης, που γίνεται παραπλεύρως άλλων δραστηριοτήτων, κοινωνικών ως επί το πλείστον. Η εξαιρετική τεχνοκριτικός Αθηνά Σχινά θεωρεί ότι προκύπτουν: «από το αβίαστο, το παρορμητικό και παράλληλα το ψυχοδυναμικό κάθε φορά αποτύπωμα μιας γραφής αυτοματικής και αδιαμεσολάβητης, χειρονομιακά εξπρεσιονίζουσας και ρευστής, με οριακές ωστόσο εσωτερικές ισορροπίες και συνεχόμενες μεταλλαγές.»
-Ποια ήταν τα δικά σας πρότυπα στο χώρο της ζωγραφικής;
Από παλιά είχα μια ιδιαίτερη αδυναμία σε μορφές εικαστικής έκφρασης που χαρακτηρίζονταν από ξεκάθαρες γραμμές και είχαν μια γεωμετρικότητα. Πιθανόν η μαθηματική προέλευση να με οδηγούσε σε τέτοιες επιλογές. Ξεχωριστή αξία έχουν για μένα τα έργα – ας τα πούμε ‘’γεωμετρικά’’- κάποιων καλλιτεχνών, όπως ο Βασίλι Καντίσκι που είναι ο πρώτος δημιουργός έργων αυτής της μορφής. Στη συνέχεια έχουμε την έκρηξη της Ρωσικής Πρωτοπορίας. Καλλιτέχνες όπως ο Καζιμίρ Μάλεβιτς, ο Αλεξάντρ Ροτσένκο, η Λιουμπόβ Ποπόβα και τόσοι άλλοι μας ανοίγουν ένα κόσμο πανδαισίας γραμμών και χρωμάτων. Με μια έννοια, αυτή η μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης θα μπορούσε να θεωρηθεί η εικαστική αποτύπωση της μαθηματικής σκέψης. ‘Ετσι το κατανοώ, και σίγουρα άσκησαν μεγάλη επιρροή πάνω μου τα έργα αυτών των μεγάλων ζωγράφων.
-Πώς θα ερμηνεύατε εσείς τα δικά σας συγκεκριμένα έργα.
Το να μιλήσω εγώ για τα δικά μου έργα είναι μια πολύ δύσκολη υπόθεση. Η αποτίμηση υπάρχει στην ανάλυση της Αθηνάς Σχινά, ιστορικού της τέχνης. Προσωπικά, προσπαθώντας με δυσκολία να αποστασιοποιηθώ, θα μπορούσα να πω τα εξής: Σε κάθε άτομο υπάρχει η ακαταμάχητη εσωτερική ώθηση για απελευθέρωση των ψυχικών δυνάμεων και το υπόρρητο αίτημα για έκφραση. Σε κάθε έναν, αυτό το αίτημα εκφράζεται διαφορετικά. Το διαπιστώνει και ο Αντρέ Μπρετόν γράφοντας: «Υπάρχει αυτό που βλέπω διαφορετικά απ’ ότι βλέπουν όλοι οι άλλοι, ακόμα και αυτό που αρχίζω να βλέπω και δεν είναι ορατό.» Έτσι λοιπόν και κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες, κατεδαφίζεται το διαχωριστικό που υπάρχει μεταξύ συνειδητού και υποσυνείδητου. Και οι ποιητικοί κώδικες της ζωγραφικής απελευθερώνονται από τον ορθολογισμό και τις προκατασκευασμένες διαδικασίες, παράγοντας μια ξεχωριστή γλώσσα επικοινωνίας και νέων συμβολισμών. Και όλα αυτά στο δικό μου έργο ενσαρκώνονται με τα «σχεδιογράμματα».
-Δηλαδή, μπορούμε να πούμε ότι κατά τη στιγμή της δημιουργίας των συγκεκριμένων έργων υπάρχει ένας αυτοματισμός στην καλλιτεχνική γραφή, που έχει υπερβεί την συνειδητή επιλογή;
Ακριβώς! Υπάρχει ένας ελεύθερος συνειρμός που εκφράζεται με τον τρόπο αυτό. Με τα σχήματα και με τα χρώματα. Είναι μια αυτοματική σχεδίαση στην οποία δεν παρεμβαίνει η συνείδηση αυτής της διεργασίας, η οποία βεβαίως επιφέρει ηδονή στον σχεδιαστή. Ειδικά η αυθόρμητη επιλογή των χρωμάτων συνδέεται απολύτως με τα θετικά συναισθήματα ευχαρίστησης που προκαλούν τα χρώματα. Ουσιαστικά η ασύνειδη ψυχική πραγματικότητα αντικαθιστά την εξωτερική πραγματικότητα, εξαφανίζοντας κάθε αντίφαση μέσω της αχρονικότητας που έχουν τα έργα. Τελικά η παράξενη αυτή διαδικασία –που οδηγεί σε διαφορετικές αποτυπώσεις απ’ ότι ο σουρεαλισμός- έρχεται να επιβεβαιώσει το γεγονός της ύπαρξης στο άτομο μιας ατέλειωτης, αστείρευτης φαντασίας, η οποία προσπαθεί να βρει τρόπους να αποκτήσει υπόσταση στον πραγματικό κόσμο.
