Ισραήλ – «Κουρδιστάν»: Φιλία κατανόησης ή συμφερόντων;

Κρυσταλλένια Μανάβη
Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που το ισραηλινό κράτος δήλωσε επίσημα τη στήριξή του στις προσπάθειες δημιουργίας Κουρδικού κράτους στην περιοχή του Ιράκ. Αφορμή της εν λόγω συμφιλίωσης αποτέλεσε η διεξαγωγή δημοψηφίσματος από τους Κούρδους του Ιράκ, με αίτημα την ανεξαρτησία τους. Αυτή η είδηση έφερε στην επιφάνεια αρκετά ερωτηματικά, καθώς θεωρήθηκε από κάποιους αναμενόμενη, ενώ από άλλους εντελώς ανεξήγητη. Το εάν άλλα κράτη έχουν στηρίξει και εκείνα τη δημιουργία ενός επίσημου κράτους του «Κουρδιστάν», εν προκειμένω, δεν είναι το κεντρικό θέμα που μας ενδιαφέρει, γιατί οι δύο αυτές περιπτώσεις αποτέλεσαν δύο κράτη υπό αμφισβήτηση για την παγκόσμια κοινότητα – επομένως θα πρέπει να μελετηθούν ως μια ή, μάλλον, δύο ιδιαίτερες περιπτώσεις. Προκειμένου, όμως, να κατανοήσουμε καλύτερα τη σχέση μεταξύ Ισραήλ και «Κουρδιστάν», καθώς και τα γεγονότα που οδήγησαν στη «φιλία» μεταξύ των δύο, θα πρέπει αρχικά να γίνει μία μικρή αναδρομή στην πορεία ύπαρξής τους ξεχωριστά.

Θα ξεκινήσουμε με την περίπτωση του Ισραήλ. Οι αρχές για τη δημιουργία του ισραηλινού κράτους συναντώνται στο 1917, όταν ο Arthur James Balfour, ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, δήλωσε στον ηγέτη της βρετανικής εβραϊκής κοινότητας, Λόρδο Rothschild, πως η κυβέρνηση θα ήταν θετική στη δημιουργία ενός εβραϊκού κέντρου στην Παλαιστίνη. Η «Διακήρυξη Balfour», ωστόσο, δεν αναφερόταν καθαρά στη δημιουργία ενός κράτους, και ως προς το χαρακτήρα αυτού του κέντρου δεν ήταν αρκετά σαφής. Τα κίνητρα πίσω από μία τέτοια κίνηση, από την πλευρά της Βρετανίας, ήταν αρκετά. Αρχικά, γνώριζε την επιρροή που ασκούσε οικονομικά, αλλά και πολιτικά, η εβραϊκή κοινότητα, ιδίως στην Αμερική και σε χώρες που βρίσκονταν σε θέση ισχύος, όπως η Ρωσία. Επιπλέον, το έδαφος που επιλέχθηκε, η Παλαιστίνη, ήταν τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία βρισκόταν σε παρακμή, ενώ υπήρξε και σύμμαχος της Γερμανίας το 1914. Σίγουρα, ο βρετανικός έλεγχος της Παλαιστίνης, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν θεωρήθηκε η καλύτερη δυνατή λύση για τον αραβικό κόσμο, καθώς ενθαρρυνόταν έντονα ο εποικισμός της Παλαιστίνης από το εβραϊκό στοιχείο, και θεωρήθηκε ότι μελλοντικός στόχος ήταν η δημιουργία ενός νέου κράτους στην Μέση Ανατολή. Μάλιστα, από τις αρχές της δεκαετίας του ’20, ξέσπασαν βίαιες συγκρούσεις ανάμεσα σε Εβραίους και Άραβες.

Το σκηνικό, όμως, άλλαξε τελείως, καθώς ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και οι φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν σε βάρος των Εβραίων συγκίνησαν τη διεθνή κοινότητα, και ανέδειξαν την επίλυση του ζητήματος σε επιτακτική ανάγκη. Ούτως ή άλλως, κατά τη διάρκεια του πολέμου, τα νούμερα ατόμων που αναγκάστηκαν για την ασφάλειά τους να καταφύγουν σε εκείνα τα ασφαλή εδάφη αυξήθηκαν με καλπάζοντα ρυθμό. Την εξέλιξη του ισραηλινού ζητήματος άλλαξε, επίσης, το γεγονός ότι η Βρετανία έχανε σταδιακά την αίγλη της ― είχε βγει εξαιρετικά αποδυναμωμένη από τον πόλεμο και αναγκαζόταν να εγκαταλείπει τις αποικίες της, όπως την Ινδία, ενώ αποχώρησε από την Ιορδανία. Αποχωρώντας και από την Παλαιστίνη, η Αγγλία αποφάσισε το 1947 να παραπέμψει το θέμα στο -νεοσύστατο τότε- Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, προκείμενου να προκύψει μία ουσιαστική λύση. Έπειτα από τη σύσταση μίας ειδικής επιτροπής, και μετά από πολλές διαπραγματεύσεις και εντάσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές,την εβραϊκή και την αραβική, κατέληξαν στη δημιουργία δύο ανεξάρτητων κρατών, ενός αραβικού και ενός εβραϊκού, ενώ η περιοχή της Ιερουσαλήμ, που αποτελεί Ιερό Τόπο και για τις δύο πλευρές, θα βρισκόταν υπό διεθνή επιτήρηση. Στις 14 Μαΐου 1948, ιδρύεται και επίσημα το κράτος του Ισραήλ, με πρόεδρο τον Chaim Weizmann και πρωθυπουργό τον David Ben-Gurion. Ο αραβικός κόσμος δεν αποδέχτηκε ποτέ τη νέα κατάσταση, καθώς θεωρούσε ότι εδάφη που τού ανήκαν, δόθηκαν χαριστικά στους Εβραίους για τα όσα πέρασαν στον Β’ Παγκόσμιο. Μέχρι και σήμερα, υπάρχει πολύ μεγάλη εχθρότητα απέναντι στο Ισραήλ. Παρά το γεγονός ότι υπάρχει νομική κατοχύρωση, είναι πολλοί εκείνοι που υποστηρίζουν πως το Ισραήλ κατέχει παράνομα παλαιστινιακά εδάφη και πως γίνονται συστηματικά καταπατήσεις των δικαιωμάτων των Παλαιστινίων.

Ας μελετήσουμε συνοπτικά και την περίπτωση του «Κουρδιστάν». Ως «Κουρδιστάν» θεωρούνται οι μεσοποτάμιες περιοχές που εκτείνονται στην νοτιοανατολική Τουρκία, τη βορειοανατολική Συρία, το βόρειο Ιράκ, το βορειοδυτικό Ιράν και τη νοτιοδυτική Αρμενία. Οι Κούρδοι αποτελούν μία κοινότητα με κοινή κουλτούρα και γλώσσα, και -παρά το γεγονός ότι απαρτίζονται από διάφορες θρησκευτικές ομάδες- είναι στην πλειοψηφία τους Σουνίτες μουσουλμάνοι. Οι αρχές συζήτησης για τη δημιουργία ενός «Κουρδικού Κράτους» ξεκίνησαν στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν πολλοί Κούρδοι ξεκίνησαν να μιλούν για τη δημιουργία μίας κεντρικής εστίας για εκείνους. Μετά την ήττα της Τουρκίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα πράγματα έμοιαζαν πολύ θετικά για αυτήν την εξέλιξη, και οι νικηφόρες δυτικές δυνάμεις προέβλεψαν τη δημιουργία του Κουρδικού κράτους στη Συνθήκη των Σεβρών το 1920. Όμως, με την Συνθήκη της Λωζάννης, το 1923, οι ελπίδες αυτές εξανεμίστηκαν, καθώς στα σύνορα της Τουρκίας -όπως τη γνωρίζουμε σήμερα- δεν προβλεπόταν «Κουρδικό κράτος». Έτσι, οι Κούρδοι αναγνωρίστηκαν ως μειονότητα, με κάθε προσπάθεια διεκδίκησης της ανεξαρτησίας τους να καταπνίγεται, πολλές φορές και βιαίως. Εν κατακλείδι, στη δημιουργία ανεξάρτητου «Κουρδικού Κράτους» εμπόδιο στάθηκαν η μη υποστήριξη της διεθνούς κοινότητας, όπως και η πολύ συχνή βίαιη καταστολή κάθε προσπάθειας προς αυτήν την κατεύθυνση. Σίγουρα, το γεγονός ότι κάποιες ισχυρές χώρες επέδειξαν αβελτηρία -καθώς θεώρησαν πως η Μέση Ανατολή δεν μπορεί να αντέξει κάποιον επιπλέον αποσταθεροποιητικό παράγοντα-, αλλά και το γεγονός ότι πολλές περιοχές, στις οποίες διαμένουν Κούρδοι, είναι πολύ πλούσιες σε πετρέλαια δεν ευνόησαν την κατάσταση.

Οι Κούρδοι ως σύνολο αντιμετωπίζουν το κοινό πρόβλημα της στέρησης του δικαιώματος σε δικό τους κράτος, όμως οι πληθυσμοί των εκάστοτε περιοχών βιώνουν διαφορετικές καταστάσεις, ανάλογα με την περιοχή στην οποία διαμένουν. Πιο συγκεκριμένα, οι Κούρδοι της Συρίας -οι οποίοι αποτελούν περίπου το 7-10% του πληθυσμού- βρίσκονται αντιμέτωποι με το αυτοαποκαλούμενο «Ισλαμικό Κράτος». Επιπλέον, σε αρκετά διαφορετική κατάσταση βρίσκονται οι Κούρδοι του Ιράκ – χώρα στην οποία θεωρείται ότι η μειονότητα απολάμβανε καλύτερη μεταχείριση από όλες όσες έχουν κουρδικό πληθυσμό. Την 25η Σεπτεμβρίου 2017, ένα δημοψήφισμα μη δεσμευτικού χαρακτήρα πραγματοποιήθηκε σχετικά με την ανεξαρτησία των Κούρδων του Ιράκ, του οποίου η συντριπτική πλειοψηφία απεφάνθη υπέρ της ανεξαρτησίας. Ωστόσο, η Ανεξάρτητη Κουρδική Κυβέρνηση θεωρεί πως ο χαρακτήρας ήταν δεσμευτικός ― κάτι που η επίσημη κυβέρνηση, βέβαια, απέρριψε. Η κίνηση αυτή θεωρήθηκε πρόκληση, και -παρά την απόπειρα της κουρδικής πλευράς να παγώσει το αποτέλεσμα και να ξεκινήσει διάλογο με την κυβέρνηση- η άλλη πλευρά δηλώνει πως δεν θα δεχθεί τίποτα πέρα από την ακύρωση του δημοψηφίσματος. Οι αντιδράσεις ανά τον κόσμο σχετικά με την εξέλιξη αυτή ποικίλουν. Παρότι η συγκεκριμένη κίνηση κατακρίθηκε, όπως προαναφέρθηκε, οι Ηνωμένες Πολιτείες θεώρησαν την πρόταση για διάλογο της Κουρδικής πλευράς λογική.

Ωστόσο, υπήρξε ένα κράτος ανάμεσα στα υπόλοιπα, που υποστήριξε ανοιχτά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος αυτού. Το κράτος αυτό δεν είναι άλλο, φυσικά, από το Ισραήλ, με τον πρόεδρο, Benjamin Netanyahu, να δηλώνει πως θα στηρίξει κάθε προσπάθεια του Κουρδικού λαού να αποκτήσει δικό του κράτος, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά στους Κούρδους του Ιράκ. Αυτές οι δηλώσεις, όμως,δεν θα έπρεπε να αποτελούν έκπληξη, καθώς η σχέση των δύο ξεκινά από τις αρχές της δεκαετίας του ’40. Πιο συγκεκριμένα, στην αρχή της διαμόρφωσης του κράτους του Ισραήλ, πολλοί Εβραίοι Κούρδοι που διέμεναν στο Ιράκ θέλησαν να μεταφερθούν στο νέο κράτος που θεωρούσαν πιο ασφαλές για εκείνους, και, σαφώς, συνέχιζαν να στηρίζουν τις κινήσεις για ανεξαρτησία των Κούρδων του Ιράκ που έμειναν πίσω. Όμως, αυτή η υποστήριξη δεν είναι τόσο συναισθηματικά φορτισμένη, όσο φαίνεται. Προηγουμένως, έγινε σαφές ότι ο αραβικός κόσμος δεν καλωσόρισε θετικά τη δημιουργία του Ισραήλ, και οι σχέσεις του τελευταίου με τα γειτονικά κράτη δεν είναι και οι πλέον θετικές. Οι σχέσεις με την Αίγυπτο είναι σχετικά ήρεμες, όμως ψυχρές και κρατημένες, ενώ με την Ιορδανία, θα τις χαρακτηρίζαμε, ακόμη αρκετά τεταμένες. Η δημιουργία ενός κράτους στην Μέση Ανατολή, που θα ήταν σύμμαχος για το Ισραήλ -δεδομένου ότι το τελευταίο αντιμετωπίζει πολλές δυσκολίες με τη διαρκώς ανοδική πορεία του Ιράν- θα μπορούσε να ωφελήσει αρκετά τη θέση της χώρας. Όμως, οι δύο πλευρές συνδέονται και οικονομικά, καθώς το Ισραήλ εισάγει μεγάλο μέρος του πετρελαίου του από το Ιρακινό Κουρδιστάν. Φημολογείται, τέλος, ότι Ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες παρείχαν -και παρέχουν ακόμα- οικονομική ενίσχυση, αλλά και οπλικό εξοπλισμό σε ομάδες που στηρίζουν την ανεξαρτησία των Κούρδων του Ιράκ, χωρίς αυτό, ωστόσο, να έχει επιβεβαιωθεί.

Αυτό το οποίο επιδιώκεται, είναι η αλλαγή του τοπίου της Μέσης Ανατολής. Εάν, πράγματι, δημιουργηθεί ένα ανεξάρτητο Κουρδικό κράτος στα ιρακινά εδάφη, οι ισορροπίες θα αλλάξουν ριζικά. Αρχικά, θα αποτελέσει αφετηρία για την εξάπλωσή του και σε περιοχές άλλων χωρών. Καθώς οι Κούρδοι βρίσκονται σε πολλές γεωγραφικές περιοχές, και αποτελούν σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού σε Συρία, Ιράν, Αρμενία και Τουρκία -με το Ιρακινό Κουρδιστάν να αποτελεί κράτος-, κινήσεις προς την ενσωμάτωση και των υπολοίπων περιοχών σε ένα ενιαίο Κουρδιστάν θα πληθαίνουν συνεχώς στην -ήδη ταραγμένη- περιοχή της Μέσης Ανατολής. Όμως, το ότι οι υπόλοιποι κουρδικοί πληθυσμοί θα θελήσουν να ακολουθήσουν το παράδειγμα των Κούρδων του Ιράκ δεν είναι ο μόνος παράγοντας που θα αλλάξει στην περίπτωση του νέου κράτους. Πρέπει να υπογραμμισθεί το γεγονός ότι η πλειονότητα των περιοχών διαμονής των Κούρδων είναι πλούσιες σε πηγές πετρελαίου. Αυτό θα αποτελέσει ένα ισχυρότατο χτύπημα στις οικονομίες των κρατών, που θα αποδυναμωθούν από την απώλεια των περιοχών, τις οποίες μπορούσαν -είτε έμμεσα είτε άμεσα- να εκμεταλλεύονται οικονομικά μέχρι τώρα.

Αυτό, βέβαια, ισχύει και από την αντίθετη πλευρά. Με αυτό εννοείται ότι οι χώρες, οι οποίες συνέβαλαν και υποστήριξαν το κράτος του «Κουρδιστάν», θα είναι σε θέση να διαπραγματευτούν με ευνοϊκότερους όρους, και να αποκτήσουν ισχυρούς συμμάχους, οι οποίοι είτε θα συνορεύουν, είτε θα βρίσκονται μέσα σε κράτη μη φιλικά προσκείμενα σε αυτές. Πιο συγκεκριμένα, τεράστιο όφελος από τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου «Κουρδιστάν» θα έχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ως φυσικός σύμμαχος του Ισραήλ. Η φιλική διάθεση των Η.Π.Α. προς αυτήν την προοπτική ξεκίνησε σχεδόν από την αρχή του ζητήματος, ενώ, σε πολλές περιστάσεις, έχει προσφέρει επικουρική βοήθεια στις επιδιώξεις των Κούρδων. Αυτό είναι απόλυτα λογικό, καθώς μέσω μίας στενής συμμαχίας με ένα νεοσύστατο κράτος σε τόσο στρατηγική τοποθεσία, η χώρα θα είχε πολλαπλά οφέλη. Αρχικά, πέρα από το κομμάτι της οικονομίας και του πετρελαίου που αναφέρθηκε προηγουμένως, θα μπορεί να έχει άμεση πρόσβαση σε χώρες, με τις οποίες οι σχέσεις είναι εύθραυστες, αν όχι εχθρικές, όπως το Ιράν και την Συρία. Παράλληλα, οι χώρες αυτές θα αποδυναμωθούν εσωτερικά, αλλά και εξωτερικά, καθώς θα αποκτήσουν ένα γειτονικό κράτος, το οποίο προσπάθησαν με κάθε τρόπο να σαμποτάρουν, συνεπώς οι κινήσεις τους θα πρέπει να είναι προσεχτικές. Επιπλέον, οι Η.Π.Α. θα αποκτήσουν συμμάχους στην αντιπαράθεση με το αυτοαποκαλούμενο «Ισλαμικό Κράτος», καθώς οι κουρδικές μειονότητες έχουν συμβάλει αρκετά στην αναχαίτισή του.

Η απροκάλυπτη υποστήριξη του Ισραήλ προς ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν δεν πέρασε – όπως ήταν αναμενόμενο- απαρατήρητη, αλλά, αντίθετα, προκάλεσε σάλο σε Τουρκία και Ιράν. Ο Τούρκος Πρόεδρος, Erdoğan, μάλιστα, δεν δίστασε να καταδικάσει ευθέως τις μυστικές υπηρεσίες του Ισραήλ για υποκίνηση δράσεων υπέρ της κουρδικής ανεξαρτησίας, ενώ ο Τύπος του Ιράν χαρακτήρισε τον Masoud Barzani, πρόεδρο της ανεξάρτητης κουρδικής κυβέρνησης, μαριονέτα του Netanyahu.

Η φιλία ανάμεσα στο Ισραήλ και το «Κουρδιστάν», λοιπόν, πηγάζει από κατανόηση; Το Ισραήλ, ως ένα κράτος που μετράει λίγα χρόνια ζωής, και έδωσε και αυτό μάχες για να κατακτήσει την ανεξαρτησία του και την εδαφική του ακεραιότητα, αλλά και ένα κράτος που αντιμετωπίζει συνεχώς αμφισβήτηση για την ίδια του την ύπαρξη θέλει, έχοντας αυτές τις εμπειρίες, να βοηθήσει μία κοινότητα που βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση με τη δική του; Ή μήπως αποβλέπει σε μεγάλα κέρδη, οικονομικά και στρατηγικά, και χρησιμοποιεί εργαλειακά το Κουρδικό ζήτημα; Είναι δυνατόν ένα κράτος, το οποίο έλαβε μία μεγάλη υποστήριξη τόσοι από διεθνείς οργανισμούς, όσο και από χώρες με τη μεγαλύτερη πολιτική επιρροή παγκοσμίως, να θεωρεί πως βρισκόταν στην ίδια θέση με το κράτος του «Κουρδιστάν»; Είναι, εν τέλει, η φιλία αυτή μία φιλία αλληλοκατανόησης, ή μία φιλία συμφερόντων; Η ζυγαριά, πάντως, κλίνει προς το δεύτερο.

Πηγές:

1. Mandel, J. (2017). Israel sees benefits in an independent Kurdistan. https://www.timesofisrael.com/israel-sees-benefits-in-an-independent-kurdistan/
2. Caryl, C. (2015). The World’s Next Country. http://foreignpolicy.com/2015/01/21/the-worlds-next-country-kurdistan-kurds-iraq/
3. Lee, I. (2017). Why Israel supports an independent Iraqi Kurdistan.http://edition.cnn.com/2017/10/02/middleeast/iraqi-kurdistan-israel-support/index.html
4. Halbfinger, D. (2017). Israel Endorsed Kurdish Independence. Saladin Would Have Been Proud. https://www.nytimes.com/2017/09/22/world/middleeast/kurds-independence-israel.html
5. Morris, L.  and El-Ghobashy T. (2017). Kurds say they have no friends but the mountains. Now they have Israel, and that could cause them grief.https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2017/09/25/kurds-say-they-have-no-friends-but-the-mountains-now-they-have-israel-and-that-could-cause-them-grief/?utm_term=.2eed936da920
6. HUFFPOST Greece. (2017). Το Ισραήλ είναι η μόνη χώρα που τάσσεται ανοικτά υπέρ ενός ανεξάρτητου κουρδικού κράτους. http://www.huffingtonpost.gr/2017/09/20/diethnes-to-israil-einai-i-moni-xora-pou-tassetai-anoikta-iper-enos-anexartitou-kratous_n_18046004.html

powerpolitics.eu/ infognomon.gr